SUBKULTURY I PATOLOGIE W ŚRODOWISKU MŁODZIEŻY

 

Poj(((ęcie „subkultury młodzieżowej”

  

         Polskie życie społeczno – polityczne i kulturalno – obyczajowe w ostatnich kilku latach stało się niezwykle różnorodne i bogate. W złożonych warunkach polskiej transformacji przyszło także egzystować i „działać” młodzieży, szczególnie podatnej na wszelkie wpływy czy zawirowania naszej historii oraz „mody i style”, trafiające do kraju z zewnątrz. Nowe zjawiska społeczno – obyczajowe nie tylko zaczęły obejmować swoim zasięgiem środowiska młodzieżowe, ale wykroczyły poza (częściowo sztucznie zakreślone) granice młodzieżowej subkultury, coraz bardziej atrakcyjnej (czy raczej modnej) dla młodych ludzi. Stany te (fakty społeczno – obyczajowe) w literaturze przedmiotu określane są najczęściej jako „młodzieżowa kontestacja”, „nieformalne ruchy młodzieżowe”, „kontrkultura”, subkultura” czy  „podkultura”.

 

        Badanie podkultur zapoczątkowano w latach sześćdziesiątych, co związane było z rozwojem ruchu hippisowskiego, najpierw w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, a następnie w Europie Zachodniej. W wielu pracach termin subkultura i podkultura są używane zamiennie, bowiem ich pojemność, treść i znaczenie są identyczne. Do języka naukowego pojęcie podkultura wprowadził w 1947 roku Milton M. Gordon, który określił, że jest to „poddział kultury narodowej, obejmujący kombinację mierzalnych sytuacji społecznych, takich jak pozycja klasowa, pochodzenie etniczne, terytorialne, miejsce zamieszkania w mieście lub na wsi oraz przynależność religijna, tworzących w połączeniu funkcjonalną jedność wywierającą na jednostkę całościowy wpływ”.( M.M. Gordon. The concept of the subculture and its applications. New York, Socjal Forces X/1947 s. 17.)

Pojęcie podkultura jest więc synonimem podspołeczeństwa lub też podspołeczności. Współczesne pojmowanie podkultury ogranicza ją do odmiennych zasad zachowania, stylu życia, wartości, norm postępowania czy też postaw.

        

Według W. Okonia kontestacją jest „poddawanie w wątpliwość przyjętych poglądów lub zasad, zwykle okazywane w sposób manifestacyjny; zjawiska kontestacji pojawiają się w ruchach religijnych, politycznych, w twórczości artystycznej lub w ruchach młodzieżowych”( W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1981, s. 138.)

 

         Innym określeniem opisywanych zjawisk jest kontrkultura stanowiąca – zdaniem A. Kłoskowskiej – „przejaw działania ludzi młodych, powiązanych w grupy rówieśnicze i uczestniczących okazjonalnie w zbiorowych, publicznych wystąpieniach stanowiących okazję do silnej ekspresji postaw”[3].

 

         Jednak najczęściej spotykanymi w opracowaniach fachowych i publicystyce pojęciami są „podkultura” i „subkultura”. Definicja podkultury zawarta w Encyklopedii popularnej PWN, stwierdza, iż są to „socjologiczne wzory, normy, itp., obowiązujące w grupie społecznej stanowiącej część szerszej zbiorowości, odmienne od obowiązujących ogół społeczeństwa”[4]. Natomiast o istnieniu subkultury – zdaniem R. Dyoniziaka – mówić można wówczas, „gdy wiele jednostek ma podobne problemy i gdy na gruncie wspólnych zainteresowań i dążeń powstają dość trwałe więzy między rówieśnikami, którzy tworzą im tylko odpowiadające i ich obowiązujące normy, wartości i wzory”[5]. Podobnie definiuje to pojęcie F. Ułasiuk, który opisując subkulturę ma na myśli „wykształcone tradycje w danym środowisku, sposoby zachowań i komunikacji, formy ekspresji, styl życia czy akceptowany przez daną grupę system wartości.”[6]

 

        Mirosław Pęczak uważa że subkultura to „względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury”[7].

 

        Jerzy Wertenstein-Żuławski określa ją jako „specyficzne zachowania, ruchy społeczne, religijne i kulturowe, muzykę, teksty piosenek, teksty z pism tworzonych przez młodzież, pewne obyczaje, ubrania, przedmioty symboliczne i użytku codziennego. Słowem te wszystkie elementy, które decydują o odmienności młodego pokolenia, wywołując wiele nie kończących się kontrowersji i dyskusji o „dzisiejszej młodzieży”[8].

 

        Subkultura jest w ujęciu J. Wertensteina-Żuławskiego zespołem wzorców kulturowych, wyróżniających daną grupę w całym społeczeństwie. Nie stanowią przy tym one kryterium, według którego postępuje się cały czas, lecz dotyczą tylko niektórych zachowań.

 

        Ten kierunek rozważań jest współcześnie przyjmowany przez wielu socjologów. Przytaczają oni przykłady aktywności w ramach subkultur, gdzie specyficzne dla nich zachowania nie są przenoszone na całą aktywność zawodową, relacje interpersonalne oraz zachowania. Trzeba jednak podkreślić, że współcześnie utrwala się coraz więcej subkultur, które przyjęte normy, wartości i zachowania traktują jako jedyny sposób aktywności społecznej (życia). Dotyczy to szczególnie subkultur o charakterze parareligijnym. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że subkulturowa aktywność jest jednym z etapów życia, najczęściej kilkuletnim, a znacząca część  społeczeństwa przez ten okres przechodzi, definicja skonstruowana przez  J. Wertensteina-Żuławskiego jest bliska rzeczywistemu stanowi rzeczy.

 

Uogólniając dotychczasowe wywody można przyjąć, iż podkultura czy subkultura młodzieżowa to prezentowanie określonego sposobu zachowań i egzemplifikowania wyznawanych wartości, które kanalizują niezadowolenie młodych, pozwalając na ich ujawnienie w sposób jednoznacznie nie akceptowany przez społeczeństwo. Prowadzi to do powstawania krytycznych postaw, a w niektórych przypadkach dewiacyjnych zachowań młodzieży. Powodów powstawania tego typu postaw i zachowań można doszukać się w:[9]

 

1)  rozluźnieniu więzów rodzinnych;

2)  redukcji kontaktów rodzinnych, której istotą są trudności w porozumiewaniu się rodziców z dziećmi;

3)  pogłębiającej się izolacji młodych od pokolenia ojców;

4)  niedoskonałości systemu oświatowo - wychowawczego;

5)  niespełnianiu przez szkołę w należyty sposób jej funkcji wychowawczej;

6)  braku perspektyw na zdobycie pracy przez absolwentów szkół ponadpodstawowych;

7)  upadku tradycyjnych wartości kulturalnych, społecznych i moralnych;

8)  pogłębiającym się kryzysie ekonomicznym wielu rodzin i wynikających z niego trudności.

 

Prezentując różnorodność stanowisk i poglądów dotyczących funkcjonowania nieformalnych ruchów młodzieżowych, można za L. Kanarskim pokusić się o dokonanie ogólniejszej charakterystyki terminu „subkultura”[10].

 

Po pierwsze – mówiąc o subkulturze (podkulturze) mamy zawsze na uwadze konkretną grupę społeczną, konkretne środowisko, będące tylko częścią ogółu społeczeństwa i stanowiące o części kultury narodowej.

 

Po drugie – grupa ta czy środowisko tworzy swoją odrębność na gruncie:

a)  wspólnych zainteresowań i dążeń;

b)  wykształconych tradycji;

c)  narzuconych czy ustanowionych norm;

d)  więzi regionalnej, religijnej, klasowej czy etnicznej.

 

Po trzecie – cechą tych nieformalnych grup młodzieżowych jest:

a)  negowanie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury;

b)  preferowanie wzorów odmiennych;

c)  tworzenie im tylko odpowiadających norm i akceptowanych wartości;

d)  swoisty styl życia, sposoby zachowania się i wyrażania ekspresji.

 

Charakteryzując subkultury młodzieżowe na nieco inne elementy kładzie nacisk F. Ułasiuk. Jego zdaniem do zasadniczych cech kultury młodzieżowej należą:[11]

1)  różnorodność, wielkość odmian i postaci;

2) wewnętrznie rozległa gama postaw i różnorodnych poglądów, choć na zewnątrz mogą się wydawać jednolitym i jednorodnym buntowniczym monolitem;

3)  duża rola muzyki, niosącej ze sobą oprócz atrakcyjnej warstwy muzycznej, określone treści przekazywane w warstwie tekstowej;

4)  dominacja potrzeb autentyzmu małych grup, potrzeby „bycia razem” i akceptacji ludzkiej wspólnoty;

5)  wzory zachowań, zwyczaje, klimat emocjonalny wpływajace na postępowanie młodzieży.

 

         We współczesnej literaturze można znaleźć także próby odniesienia subkultury do małych grup społecznych i preferowanych w ich obrębie postaw oraz wzorców zachowań, natomiast kontrkultura jest tam definiowana jako kategoria mająca zastosowanie do opisu wielkich ruchów młodzieżowych    o charakterze artystyczno-obyczajowym, zwłaszcza końca lat sześćdziesiątych. 

 

         Analiza literatury pozwala na stwierdzenie, że głównym obszarem zainteresowania badaczy są młodzieżowe subkultury negatywne (dewiacyjne). Zdecydowanie rzadziej podejmowane są analizy subkultur nie wchodzących w kolizje z obowiązującymi normami prawnymi, systemem wartości i powszechnie uznanymi zasadami zachowań. Możemy wręcz mówić o dynamicznym rozwoju subkulturowych zjawisk patologicznych i rozszerzaniu się ich na nowe obszary.

 

         Obok „klasycznych” i częściowo już poznanych subkultur szkolnych, podwórkowych, rozwija się podkultura środowiska przestępczego, pojawiają się też nowe subkultury mające w tle trendy z Europy Zachodniej oraz Stanów Zjednoczonych.[12] Mamy wreszcie do czynienia z utrzymującą się od kilkudziesięciu lat subkulturą środowiska żołnierskiego, a także zjawiskami subkulturowymi  związanymi z rozwojem sekt i ruchów parareligijnych.

 

Według T. Sołtysiak uczestnictwo młodzieży w nieformalnych grupach młodzieżowych jest sposobem na jej egzystencje w warunkach utrudnień przystosowawczych w różnych składowych (komponentach) środowiska rodzinnego, szkolnego., rówieśniczego, społeczności lokalnych, sąsiedzkich i innych. „W uczestnictwie w podkulturach jednostki zyskują aprobatę własnych działań i zachowań, gdyż są w nich akceptowane oraz pozyskują zrozumienie wśród członków. Wreszcie uczestnictwo w podkulturach jest czymś w rodzaju wentyla bezpieczeństwa, tak ważnego w życiu każdej jednostki”[13]. Do podstawowych przyczyn zrzeszania się młodzieży w grupy podkulturowe można ponadto zaliczyć ich chęć zaspokojenia potrzeb, dążeń i pragnień, a niezaspokojonych przez rodzinę, szkołę, stowarzyszenia społeczne itp.

 

         We współczesnych pracach, zwłaszcza w literaturze  i czasopiśmiennictwie popularnym pojęciom podkultura czy subkultura nadaje się negatywny charakter. Ma to związek z przykładami dewiacji w ramach współczesnych subkultur młodzieżowych.  Od przyjęcia definicji przez M.M. Gordona pojawiło się wiele innych określeń opisywanego terminu. Donald Cressey oraz Dawid Ward definiując pojęcie podkultury wyjaśniają ją jako „zespół norm zachowania powiązanych ze sobą w taki sposób, że można je wyodrębnić z szerszej kultury, której częścią są”.[14] W podkulturze mamy do czynienia z dwoma specyficznymi elementami. Są to odrębność wartości i odrębność norm postępowania, jakie charakteryzują daną podkulturę. Mimo to podkultura ma wiele punktów zgodnych z kulturą dominującą. Charakteryzujące podkulturę normy postępowania, wartości  i zasady mogą w odniesieniu do norm, wartości i zasad kultury dominującej być zgodne lub niezgodne. Jeśli mamy do czynienia ze sprzecznością mówimy o podkulturze dewiacyjnej.[15]

 

   Subkultury młodzieżowe wg M.  Jędrzejewskiego, autora książki pt. "Młodzież
a subkultury", można podzielić na:

1)  alternatywne, w obrębie których występują:

 

	subkultury religijno – terapeutyczne, stawiające sobie za główny cel indywidualne doskonalenie osobowości i podnoszenie na wyższy poziom stanu świadomości i wiedzy;
	ekologiczno – pacyfistyczne, które upatrują swój cel w działalności na rzecz środowiska i zdrowia ludzkiego, z zamiarem stworzenia nowej jakości przeżyć i doświadczeń.

 

2)  buntu i ucieczki, a wśród nich:

 

	buntu społeczno - obyczajowego. Zakładają  one szacunek dla indywidualności i dążenia do realizowania określonego stylu życia (np. hipisi, punki, popersi,),  jak również mają na celu spowodowanie przemian w wymiarze kulturowym, społecznym, a nawet publicznym;
	izolacji od społeczeństwa. W swojej genezie odwołują się do kultu siły i podległości (np. gitowcy, rockersi, skinheadzi, szalikowcy), a łączą ich często doświadczenia resocjalizacyjne (zakłady poprawcze, karne), swoisty żargon i specyficzne formy komunikacji, tak zwane drugie życie. W warunkach wolnościowych grupy te można określić jako subkultury przygody i ryzyka;

 

3)  kreacyjne, w których młodzież wybiera twórczą drogę rozwoju (undergroundowa muzyka rockowa, działalność paradziennikarska), w tym:

 

	autokreacji artystycznej. Funkcjonowanie w trzecim obiegu kulturowym traktowane jest jako forma samodoskonalenia się i samorealizacji w oparciu o zasadę niezależności od profesjonalistów, uznanych twórców, tak zwanej elity kulturotwórczej;
	kultury "dziania się", bycia w drodze, na szlaku (imprezy, festiwale młodzieżowe);
	działalności happeningowej. Wyrażają one  potrzebę samookreślenia się wobec rzeczywistości poprzez akcje, pikiety, manifestacje, sprejowanie murów itp..

         Nieformalne ruchy młodzieżowe w naszym kraju, nie mogą być przez nikogo traktowane jako zjawisko marginalne. Uczestnicy tych grup obliczani są na dziesiątki tysięcy, przenikając wszystkie środowiska młodzieży. Stąd też nie można ich lekceważyć – szczególnie tych podkultur, w których istnieje groźba wystąpienia zjawisk patologicznych.

 

Ważniejsze teorie podkultur

 

         Występowanie subkultur w środowisku młodzieżowym (i nie tylko) jest faktem potwierdzonym nie tylko w badaniach naukowych, ale także na gruncie praktyki wychowawczej i działalności instytucji edukacyjnych, placówek wychowawczych, organów ochrony państwa, policji, służby wychowawczej Wojska Polskiego, działalności duszpasterskiej oraz poprzez statystyki wynikające  z prowadzonych postępowań prokuratorskich i sądowych. Podkreślenia wymaga jednak to, że ujmowanie terminu podkultura tylko w negatywnym odniesieniu godzi w szereg ciekawych zjawisk subkulturowych, które nie niosą swoim działaniem zagrożeń natury prawnej, moralnej czy estetycznej.

 

         Obok subkultur negatywnych mamy do czynienia  z rozwojem subkultur kreatywnych, bliskich trendom rozwoju nauki i techniki (np. gracze komputerowi). Konieczne jest też stwierdzenie, że w terminie subkultura nie kryje się negatywny ładunek, a postrzeganie tego problemu w tych kategoriach wynika z nasilających się problemów wychowawczych   z młodzieżą należącą do kilku szczególnie dynamicznych (negatywnie ekspresyjnych) współczesnych subkultur. Nowym zjawiskiem są nasilające się od kilku lat inicjatywy zmierzające do objęcia niektórych subkultur „patronatem” politycznym.

 

         W literaturze fachowej istnieją różne teorie odzwierciedlające poglądy, co do przyczyn powstawania i funkcjonowania podkultur.

 

Do ważniejszych z tych teorii należy zaliczyć:

1)  teorie transmisji kulturowej – polegające na tym, iż młodzież żyjąca w społeczności nie zintegrowanej, przez co nie podlegającej skutecznej kontroli społecznej, poprzez przekaz pokoleniowy lub rówieśniczy przejmują wzory warstw niższych[16];

 

2)  teorie konfliktu kultur – upatrują one przyczyny powstania podkultur w konfliktach kultur, do których zdaniem A. Siemaszki dochodzi wskutek dezorganizacji społecznej i konfliktów międzypokoleniowych[17];

 

3)  teoria zróżnicowanych możliwości – jej autorami są R. A. Cloward i L. E. Ohlin, a przyczyn powstania subkultur doszukują się w istniejącym porządku społecznym uniemożliwiającym jednostce rozwiązanie stojących przed nią problemów[18];

 

4)  teorie buntu i negacji – genezę powstania podkultur widzą w złożonym zespole czynników społeczno – ekonomicznych, określających pozycję i sytuację życiową jednostek i grup, czynników, które wywołują frustrację lub tworzą stany tzw. zablokowania aspiracji[19];

 

5)  teoria neutralizacji – D. Matza i G. M. Sykes – twórcy tej teorii, twierdzą, że w każdym społeczeństwie funkcjonują dwa systemy wartości:

a)  oficjalny (konformistyczny);

b)  nieoficjalny (podskórny)[20]

 

6)  teoria struktur organizacyjnych – za główną przyczynę powstawania subkultur uznaje biurokratyczną organizację zespołów ludzkich, która występuje w instytucjach totalitarnych[21];

 

7)  teorie biopsychologiczne – przyczyn przestępczości i patologii doszukują się w cechach psychicznych jednostki, które mają swoje źródła w dziedziczności, podświadomości i warunkach biologicznych życia człowieka[22];

 

8)  teoria socjologiczna - poszukuje  zasadniczych przyczyn powstawania subkultur            w strukturze danego społeczeństwa oraz związanej z nią kulturze. 

 

Autorzy wymienionych teorii powstawania subkultur - w tym nieformalnych grup młodzieżowych – upatrują się ich źródeł, głównie w przyczynach o charakterze:

1)  społecznym;

2)  biopsychicznym;

3)  socjologicznym (kulturowym lub strukturalnym).

 

            Interesującą naukową interpretacją powstawania subkultur jest także teoria Ervinga Goffmana[23] wskazująca, że jej źródła mogą tkwić w strukturach organizacyjnych instytucji totalitarnych.  Ta teoria jest w ostatnich latach rozwijana m.in. przez socjologów rosyjskich badających zjawiska subkulturowe w społeczeństwie postradzieckim, zwłaszcza zaś subkulturowe dewiacje charakterystyczne dla środowisk przestępczych oraz nieformalne relacje zachodzące w zakładach karnych.[24]

 

            Z punktu widzenia tematu niniejszego opracowania zasadnym jest scharakteryzowanie najważniejszych z powyższych teorii.

 

Teorie transmisji kulturowej zasadniczych źródeł powstawania podkultur młodzieżowych dopatrują się funkcjonowaniu młodzieży w społeczeństwie nie zintegrowanym. Stan ten skutkujący brakiem dostatecznej kontroli społecznej nad młodym pokoleniem powoduje, że młodzież szuka wzorów do naśladowania w warstwach niższych. Niewątpliwie do tej grupy teorii zaliczyć należy koncepcję warstw niższych Waltera B. Millera, który uważa iż tego typu podkultury powstają jako kontrpropozycja na kultury warstw średnich, które dynamicznie rozwijają się w społeczeństwie postindustrialnym. Według W. B. Millera warstwy niższe cechują się dużym zainteresowaniem  sytuacjami kłopotliwymi, a także konfliktowymi.[25] Inną cechą charakteryzującą zachowania  i postawy w ramach subkultur młodzieżowych jest preferowanie odwagi, dużej odporności na ból fizyczny, pogardy dla ogólnie akceptowanego systemu wartości i zachowań, odmienność zewnętrznych zachowań oraz specyfika języka mówionego, w którym jest wiele wulgaryzmów. Grupy młodzieży funkcjonujące w ramach tego typu subkultury cechuje również obojętność na problemy osób trzecich, brak uznania dla norm moralnych, a także wysoki stopień aktywności zewnętrznej. Takim środowiskom często towarzyszy wysoki stopień uzależnienia od używek, zwłaszcza tytoniu i alkoholu. Spłaszczone są w nich również potrzeby kulturalne, zwłaszcza wyższego rzędu, a życie toczone jest według monotonnego rytmu pełnego sytuacji konfliktowych. L. Kanarski i B. Rudnicki uważają, że ten typ subkultury charakteryzuje się również sprytnymi przywódcami, osobami silnymi fizycznie  i bezlitosnymi. Spryt jest tam walorem szczególnie pożądanym, bowiem pozwala na manipulowania ludźmi i osiąganie założonych celów przy minimalnym własnym wysiłku.[26]

 

Koncepcja kultur warstw niższych nie znajduje wielkiego uznania wśród badaczy problemu. Zarzuca się jej brak kryteriów obiektywizmu, jakie powinny cechować teorie naukowe. Ten obraz, pozornie odzwierciedlający rzeczywiste zachowania w ramach grup nieformalnych, wydaje się być adekwatny do specyficznych grup np. etnicznych i tzw. lumpenproletariatu. Ale nawet przy tym zastrzeżeniu teoria głoszona przez W.B. Millera znajduje wiele punktów styczności ze współczesnymi subkulturami młodzieżowymi, zwłaszcza tymi, które charakteryzują się brutalnością zachowań, zewnętrzną ekspresją i dominacją siły fizycznej oraz brakiem poszanowania dla norm prawnych i moralnych.

 

Innych źródeł powstawania subkultur doszukują się teorie konfliktu kultur. Przyczyną tworzenia się nowych subkultur, w przekonaniu T. Mullera jest zachodzący - na skutek dezorganizacji społecznej i konfliktów międzypokoleniowych - konflikt kultur.[27] Zjawiska konfliktów międzypokoleniowych stają się przyczyną narastających różnic pomiędzy rodzicami i dziećmi, które prowadzą do sytuacji konfliktowych. L. Kanarski i B. Rudnicki twierdzą, że dezorganizacja i osłabienie związku  z dotychczasowymi wzorcami kulturowymi prowadzi do sytuacji, w których młodzi ludzie przestają odczuwać związek z obowiązującymi, czy też bliskimi im do tej pory normami kulturowymi, poszukując rozwiązań alternatywnych.[28] Takie zjawisko jest także skutkiem wspomnianego już konfliktu pokoleniowego, którego źródła mogą tkwić m.in. w hermetyzacji środowiska osób starszych, uniemożliwiającej przebicie się ludzi młodych,  naturalnym przywiązaniu starszego pokolenia do tradycyjnych wartości, norm i zachowań oraz ich niechęci do wszelkich działań innowacyjnych. Prowadzi to do przerwania więzi międzypokoleniowych i poszukiwania przez młodzież innych wzorców. W takiej sytuacji młodzi ludzie stają się bardzo podatni na wpływy nowych zjawisk kulturowych, które dają im nieporównywalnie wyższą szansę realizacji swoich celów, prezentacji i pełnego uzewnętrznienia poglądów i aspiracji. Zjawisko to poddane zostało również analizie w trakcie badań aktywności sekt prowadzonych przez analityków MSWiA.[29] Wskazano tam, że konflikt pokoleniowy, brak możliwości samorealizacji, utrudnienia we wprowadzaniu własnych pomysłów, projektów i zainteresowań stał się przyczyną zainteresowań nowymi ruchami para religijnymi i sektami o wyraźnie ukształtowanej subkulturze.[30] Na tym tle warte zauważenia są również rozważania na temat dystansu pojawiającego się pomiędzy rodzicami i dziećmi na skutek rosnącego tempa życia i pogoni za pieniądzem.

 

Kolejną teorią zajmującą się źródłami powstawania młodzieżowych subkultur jest teoria zróżnicowanych możliwości, autorstwa R.A. Clowarda i L.E. Ohlina.[31] Poszukuje ona źródeł  w istniejącym porządku społecznym, który uniemożliwia jednostce rozwiązywania stojących przed nią problemów. W myśl tej teorii jednostka, która nie ma możliwości samorealizacji podważa prawomocność norm, bowiem są one dla niej nieużyteczne i nieskuteczne – stają się swoistym gorsetem. Co więcej naruszenie czy ominięcie tych norm nie budzi wewnętrznego oporu oraz poczucia winy. Taki stan, w którym jednostka świadomie omija obowiązujące normy prowadzi do ustawienia się opozycji do nich, a tym samym społeczeństwa uznającego je za obowiązujące i standardowe. W efekcie buntu przeciwko tym normom pojawiają się stany napięcia, bojaźni, uczucie lęku oraz niepewności a także powstawanie grup podkulturowych. Istotną cechą zachowań członków takich grup jest całkowite odcięcie się od obowiązujących norm moralnych i prawnych oraz brak poczucia winy w przypadku ich naruszania. Twórcy tej teorii uznają, iż pojawiająca się krytyka społeczna na powstawanie takich subkultur oraz charakterystyczne dla ich członków zachowania nie tylko nie osłabiają więzi grupowej w ramach tych subkultur, a wręcz je umacniają. Wynikiem jest też wzmacnianie relacji wewnętrznych i coraz bardziej większego poczucia odrębności. Zjawisko umacniania się takich więzi widoczne jest szczególnie w sektach  i ruchach parareligijnych.

 

Rezultatem badań prowadzonych przez R.A. Clowarda i L.E. Ohlina jest opracowanie podziału podkultur o charakterze dewiacyjnym. Wyróżnili oni:

1)  podkultury przestępcze;

2)  podkultury konfliktowe;

3)  podkultury wycofania.[32]

 

W opinii wielu naukowców teorie zróżnicowanych możliwości, pomimo nie uwzględnienia szeregu wyspecyfikowanych podkultur dewiacyjnych, są jedną z najpełniejszych prób wyjaśnienia tego zjawiska.  Niewątpliwym dorobkiem autorów jest wskazanie istotnych cech i różnic jakie charakteryzują wymienione przez nich podkultury dewiacyjne. Te teorie były pomocne także przy  analizie zależności, jakie mogą występować pomiędzy subkulturami środowiska wojskowego a subkulturami środowiska przestępczego oraz podkulturami konfliktowymi.

 

Kolejną próbą wyjaśnienia źródeł powstawania subkultur są teorie buntu i negacji. Ich głównym założeniem jest poszukiwanie przyczyn w czynnikach natury społeczno-ekonomicznej, które określają sytuacje życiową jednostek oraz ekonomiczne możliwości realizacji ich planów i marzeń. Teorie te wskazują również na związek występujący pomiędzy powstaniem subkultur a pozycją jednostki w społeczeństwie. Zdaniem Alberta K. Cohena [33], który jest również autorem ogólnej teorii podkultur i teorii młodzieżowych podkultur przestępczych,  rodzące się frustracje oraz brak ekonomicznych środków na osiągniecie celów życiowych wywołuje niezadowolenie, bunt oraz skutkuje negacją obowiązujących norm i zachowań.  Do najważniejszych cech teorii podkultur Cohena należą następujące twierdzenia:

 

	działanie człowieka polega na rozwiązywaniu jego problemów;
	grupy społeczne w swoisty sposób określają swoje problemy i same wyznaczają sposoby ich rozwiązywania;
	wywierają one na jednostkę presję, by przyjęła zachowanie zgodne z wzorami, które obowiązują w tych grupach;
	warunkiem wyłonienia się form podkulturowych  jest interakcja jednostek i grup nie potrafiących w zadowalający sposób rozwiązać swoich problemów przystosowawczych;
	jednostki i grupy będące w takiej sytuacji wytyczają właściwe dla siebie wartości, normy i wzory postępowania.

 

         A. K. Cohen[34] zwraca uwagę, że jednostka nie mogąc osiągnąć osobistych celów w ramach powszechnie akceptowanego systemu norm i wartości, praw i obowiązków, właśnie w grupach podkulturowych ma szansę na samorealizację. Istotne znaczenie dla aktywności w ramach tych grup ma także możliwość osiągnięcia w ich strukturach statusu niemożliwego do uzyskania poza nimi. Poszukując zasadniczych źródeł powstawania podkultur młodzieżowych A. K. Cohen zwraca szczególną uwagę na problem ograniczonych możliwości członków warstw niższych. Szczególnie trudne jest dla nich uzyskanie statusu charakterystycznego dla middle class, w tym wartości uznawanej w niej za szczególnie pożądane: ambicja, kreowanie na określonym poziomie estetycznym wyglądu zewnętrznego, ambicja, możliwość rezygnacji z natychmiastowej gratyfikacji za wykonaną pracę, aktywny wypoczynek i kontrola agresji fizycznej. Teorie A. K. Cohena, zwłaszcza teoria młodzieżowych podkultur dewiacyjnych,  poddane zostały krytycznej analizie przez wielu naukowców. Zdaniem A. Siemaszki zawężone są one głównie do warstw niższych i wyjaśniają głównie niektóre formy młodzieżowej przestępczości. Ta ocena jest o tyle istotna, że współcześnie szereg podkultur młodzieżowych znajduje zwolenników i akceptację wśród młodzieży wywodzącej się z warstw średnich, gdzie rodziców cechuje nie tylko wysoki status majątkowy, ale nierzadko wyższe wykształcenie i wysoka pozycja społeczna.

 

         Kolejną z teorii podkultur jest wypracowana przez D. Matza i G. M. Sykesa teoria neutralizacji. Próbuje ona wyjaśnić źródła dewiacji zachodzących wśród młodzieży oraz wskazuje na przyczyny negatywnego postępowania. Zdaniem jej twórców w każdym społeczeństwie istnieją dwie wyraźnie oddzielone od siebie płaszczyzny postępowania oparte o odmienne systemy wartości. Pierwszy z nich związany jest z aktywnością oficjalną (praca, szkoła, różne formy działalności społeczno-politycznej), drugi odnosi się do czasu wolnego. Matz  i Sykes uważają, że  ten drugi system nosi w sobie piętno dewiacyjne.

 

         Próby poszukiwania wyjaśnienia zjawisk podkulturowych zainteresowały część naukowców analizą zależności, jakie mogą występować pomiędzy subkulturami a organizacją działania biurokracji w instytucjach totalitarnych. E. Goffman zaliczył do nich m.in. więzienia, jednostki wojskowe, klasztory i zakony.   Z punktu widzenia przedmiotu pracy ta teoria okazała się istotna, bowiem formacje wojskowe cechuje bardzo wysoki poziom zakorzenienia się zjawisk subkulturowych.[35] W ramach funkcjonowania instytucji totalitarnych następuje wyraźny podział na podwładnych i personel. Ci pierwsi mają ograniczony kontakt, ze światem zewnętrznym a obecność w instytucji totalitarnej wymaga od nich ponownej adaptacji do zupełnie nowych warunków i zasad funkcjonowania. Dodatkowo pojawia się, czasami głęboka, rozbieżność interesu podwładnego i samej instytucji. W odniesieniu do wojska może to być – i w rzeczywistości często tak jest - rozbieżność interesów jednostki powołanej do odbycia zasadniczej służby wojskowej,         z interesem armii oczekującej od niej pełnej dyspozycyjności oraz podporządkowania się rygorom nie obecnym w środowisku cywilnym. Ponieważ cechą funkcjonowania instytucji totalitarnych jest ścisła zależność pomiędzy karą i nagrodą, a także obecność przymusu, w działaniu jednostki pojawia się postawa, której celem jest unikanie kary, osądu czy presji a pozyskiwanie w jak największym wymiarze przywilejów i nagród. Te ostatnie nie koniecznie muszą mieć charakter oficjalny. Funkcjonowanie w instytucjach totalitarnych prowadzi również do uczestnictwa w „dwóch życiach” – oficjalnym  i podskórnym – któremu towarzyszą różne formy adaptacji.

 

         Krytycy tej teorii wskazują, że tzw. drugie życie jest również charakterystyczne dla innych instytucji życia publicznego, w tym takich które nie mają cech totalitarnych. Funkcjonuje ono w zakładach pracy, szkołach, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, internatach. Pewne cechy znajdujemy również  w funkcjonowaniu organizacji społecznych oraz młodzieżowych.

 

         Ostatnią z analiz są teorie biopsychologiczne. Jako główne źródło pojawienia się subkultur przestępczych (dewiacyjnych) postrzegają one cechy psychiczne jednostki, będące następstwem cech dziedzicznych, podświadomości oraz biologicznych warunków życia. [36] Inną próbą wyjaśnienia źródeł podkultur  (w ramach teorii biopsychologicznych) jest teoria stanu niebezpieczeństwa, która za zasadnicze tło patologii uznaje przestępczą strukturę osobowości.

Wśród współczesnych prób wyjaśnienia problemu pojawiły się również teoria chromosomowa i teoria ekologiczna. Badania nad źródłami powstawania podkultur stały się ważną częścią współczesnej socjologii.  Powstawanie coraz to nowych subkultur, zwłaszcza młodzieżowych, prowadzi do nowych poszukiwań tego fenomenu.

 

Koncepcja subkultur młodzieżowych została przyjęta na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w Stanach Zjednoczonych. Ale u podstaw zainteresowania specyficznymi młodzieżowymi subkulturami leżą wnioski z działań podejmowanych  w latach dwudziestych na Uniwersytecie Chicagowskim. Są one związane z funkcjonowaniem miejskiego sądu w salach którego rozpatrywane były sprawy młodych przestępców. W latach 1921-27 w Chicago rozpatrzono ponad 7 tysięcy spraw młodych ludzi, co stało się podstawą dla wzrostu zainteresowania patologizacją młodych mężczyzn.[37]

 

 Literatura  z okresu lat 70-tych i 80-tych odnosi się przede wszystkim do przestępczych aspektów przynależności do subkultur. Dopiero w drugiej połowie lat osiemdziesiątych pojawiają się głębsze analizy socjologiczne. Licznymi są pozycje autorów, którzy mieli osobiste doświadczenie przynależności do subkultur oraz ruchów wzbudzających społeczne kontrowersje.

 

Podkreślenia wymaga, że internet staje się dla badaczy problematyki subkultur młodzieżowych coraz bardziej ważnym źródłem informacji. Można odnaleźć ponad 200 polskich i zagranicznych adresów internetowych poświęconych tej problematyce. Można je podzielić na cztery grupy:

 

	witryny redagowane przez członków samych subkultur młodzieżowych, mające charakter promocyjny, propagandowy, zachęcające do dyskusji, prezentacji swoich poglądów lub przyłączenia się do danej subkultury (grupy);
	strony naukowe redagowane głównie przez wyższe uczelnie lub pracowników naukowych i osoby zainteresowane problematyką podkultury młodzieżowej. Jest to często prezentacja własnych prac lub poszukiwanie forum dyskusyjnego nad danym tematem;
	witryny opracowywane przez sekty, których celem jest pozyskiwanie nowych członków oraz propagowanie przyjętego przez nie systemu wartości;
	adresy internetowe organizacji społecznych i kościelnych (przykościelnych) będące przeciwwagą dla internetowej ofensywy sekt i nowych ruchów religijnych. Zamieszczane tam materiały ukazują metody i treści oddziaływania sekt i nowych ruchów religijnych na młode pokolenia, w tym stosowane techniki manipulacji. Ciekawą częścią tych witryn są opracowania autorstwa byłych członków sekt.

        

        Jednym z ważniejszych problemów badawczych podnoszonych w pracach o podkulturach młodzieżowych są przyczyny ich powstawania. Według współcześnie prowadzonych badań, głównie w Stanach Zjednoczonych AP i Wielkiej Brytanii, zasadniczy wpływ na rozwój subkultur mają czynniki o charakterze kulturowym i strukturalnym.[38] Czynnikiem zwiększającym zainteresowanie młodzieży przynależnością do grup subkulturowych jest także tempo życia, prowadzące do zerwania więzi pomiędzy rodzicami a dziećmi oraz następstwa mieszczące się w pojęciu kultura masowa. Współczesne środki masowego przekazu, zwłaszcza kino, muzyka, rynek mody preferują określone zachowania, wartości, które są szybko przyswajane przez młodzież.

 

        Takim fenomenem jest  pojawienie się w latach dziewięćdziesiątych silnych subkultur dla których oparciem są współczesne nurty muzyki młodzieżowej np. techno i rapp. Bez ich masowego upowszechnienia poprzez trasy koncertowe, radio, telewizję muzyczną ich zakres oddziaływania byłby nieporównywalnie mniejszy. Podobnie rozprzestrzeniają się cechy subkulturowe związane z ubiorem oraz zewnętrznymi formami zachowania.[39]

 

        Warto także wskazać na nowe zjawisko „wspomagające” rozwój subkultur młodzieżowych. Do końca lat osiemdziesiątych wiele cech (zwyczajów, form) wyglądu zewnętrznego młodzieży kreowanych było przez szczególnie popularne firmy odzieżowe. Takimi klasycznymi przykładami są np.  jeansy Levis 505, które nadały standard pewnej modzie i stylowi ubierania się przez mężczyzn. Podobnie było w przypadku czapki bejsbolówki czy butów sportowych Addidasa, które stały się pierwowzorem dla popularnego na całym świecie typu obuwia. Od lat 90-tych widoczny jest nowy trend promowania przez niektórych producentów młodzieżowego stylu ubioru. Przykładem takich inicjatyw jest Tommy Hiffliger (czapki, koszulki, tenisówki, torebki, chusty). Projektanci tej firmy są w stałym kontakcie z członkami dużych młodzieżowych subkultur.

 

         Wielu badaczy subkultur wskazuje na nowe uwarunkowania ich rozwoju oraz zasadnicze różnice pomiędzy tłem subkultur lat siedemdziesiątych i współczesnych. Zaznaczyły się one szczególnie w okresie transformacji ustrojowej. Marek Jędrzejewski [40], uważa, że wszystko to co przed przełomem lat osiemdziesiątych określano mianem subkultury młodzieżowej  wymaga nowego zdefiniowania.  Autor zwraca uwagę na trzy zasadnicze przyczyny:

1)  pojawienie się wyraźnego konfliktu pokoleń, w tym na płaszczyźnie ekonomicznej;

2)  pojawienie się szeregu nowych alternatywnych ruchów młodzieżowych;

3)  rozprzestrzenienie się bezrobocia wśród młodzieży, którego ograniczenie staje się coraz trudniejsze i prowadzi do głębokich frustracji, napięć oraz konfliktów.

 

         Badacze podkultur młodzieżowych poszukując źródeł ich dynamicznego rozwoju wskazują także na współczesne procesy cywilizacyjne oraz  powiększanie się ekonomicznego dystansu  i standardu życia w ramach poszczególnych grup społecznych.

  

Cechy współczesnych subkultur młodzieżowych wg. M. Pęczaka  i T. Sołtysiak.[41]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         Pierwszą grupę stanowią wartości wyznawane przez poszczególne subkultury. Stanowią one fundament stosunku do świata zewnętrznego, zwłaszcza do norm prawnych i moralnych. Kolejną cechą jest specyficzny język w którym pojawiają się nie znane do tej pory terminy. Jest to szczególnie widoczne  w odniesieniu do subkultury więziennej, środowiska żołnierskiego oraz nowych subkultur młodzieżowych. Cechą wyraźnie wyróżniającą członków subkultur od ogółu młodzieży jest wygląd zewnętrzny, choć w tym obszarze zachodzi pewnego rodzaju „spłaszczenie standardu” wyglądu zewnętrznego. Poza subkulturami szczególnie kolorowymi i odmiennymi jak skinheadzi czy punki, znacząca część młodzieży szkół ponad podstawowych, starszych klas szkół podstawowych i gimnazjalnych kreuje podobny standard ubioru – luźny, kolorowy, bardziej sportowy niż wyjściowy. Inną cechą wspólną jest sposób zachowania się, zwłaszcza w trakcie występowania  w grupie, gdzie odmienność widoczna jest w sposób szczególny.

 

         Pomiędzy współczesnymi subkulturami młodzieżowymi występuje wiele różnic. Jednak badacze problemu wskazują na ugruntowującą się wspólną cechę dla dużej części z nich – jest nią wulgarny język. To zjawisko, charakterystyczne kiedyś głównie dla  środowisk patologicznych staje się dzisiaj powszechne w życiu młodego pokolenia, zwłaszcza w sposobie opisywania zewnętrznego świata i wzajemnym odnoszeniu się do siebie. Problem ten dotyczy także środowiska wojskowego, w którym językowy wulgaryzm, zwłaszcza na niższych szczeblach dowodzenia,  staje się zasadą.

 

         Subkultury oddziałują na coraz szerszy krąg młodzieży. Według opracowań Departamentu Porządku Publicznego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w kręgu różnych subkultur młodzieżowych funkcjonuje ponad 1,5 miliona polskiej młodzieży. Obok subkultur licznych, pozbawionych głębszego tła kulturowego i wewnętrznego systemu wartości, jak szalikowcy, funkcjonują również podkultury o wyraźnej strukturze wewnętrznej, silnej organizacji oraz ugruntowanym „kręgosłupie” ideowym. Grupy te posiadają swoje programy, przywódców oraz wewnętrzny system weryfikacji.

 

         W licznych opracowaniach obok diagnoz stawia się niezwykle ważne pytania o powód atrakcyjności subkultur. Zdaniem Franciszka Ułasiuka subkultury są wyrazem aktualnych nastrojów określonych grup młodzieży.[42] Nie będzie też błędną teza, że są one również egzemplifikacją faktycznych stanów psychicznych, postaw, poglądów oraz potrzeb części współczesnego młodego pokolenia. Dlaczego tak się dzieje? Naukowcy wskazują na kryzys rodziny, kult pieniądza, coraz większe ekonomiczne problemy startu życiowego, połączone           z wysokim stopniem bezrobocia wśród młodzieży oraz kryzys wielu instytucji wychowawczych. Wpływ na dynamikę rozwoju subkultur widzianą przez pryzmat zaspokojenia potrzeb, wyżycia się oraz osiągnięcia określonego statusu życiowego ma także kształt współczesnej kultury masowej, zwłaszcza w postaci treści filmów, tekstów piosenek oraz idoli gier komputerowych.

 

         Subkultury młodzieżowe są faktem kulturowym.  W dociekaniach nad tym fenomenem pojawia się również ciekawa teza, iż mogą być one spontaniczną reakcją na kształt współczesnej kultury, której język, proponowany model estetyczny i rozwiązania stają się dla młodzieży niezrozumiałe. Elitaryzm współczesnej kultury prowadzić więc może do tworzenia subkultur prostych strukturalnie, łatwiejszych w percepcji i ułatwiających samorealizację.[43] Często chodzi też o najzwyklejszy sposób zaistnienia, pokazania swojej osoby, wybicia się ponad szarość otaczającej rzeczywistości.

 

         Analiza literatury tematu pozwala na stwierdzenie, iż nie  ma jednej uniwersalnej teorii wyjaśniającej zasadnicze aspekty powstawania subkultur, w tym także subkultur młodzieżowych. Można powiedzieć, że w dostępnej literaturze ukształtowały się dwa odrębne podejścia do problemu subkultur.

 

         W pierwszym dominują opinie o dewiacyjnym charakterze subkultur i ich negatywnym wpływie na młodzież oraz stosunki społeczne.[44] Przeważa tutaj stanowisko, że subkultury mają ścisły związek z przestępczością oraz negatywnymi zachowaniami młodzieży i z tego punktu widzenia są wielkim wyzwaniem wychowawczym.

 

        Drugie stanowisko, nie unikając krytycznej oceny negatywnych przejawów podkultur, wskazuje, że jest  w nich wiele innowacji wobec współczesnej kultury i codziennego życia. Przy krytycznym osądzie wielu wartości i stylu działania prezentowanego przez poszczególne podkultury zasadne jest stwierdzenie, iż źródła ich powstania kryją się często w braku możliwości samorealizacji, przez co mogą być reakcją na niedostatki życia społecznego oraz „brak miejsca” dla osiąganiu ideałów, prezentacji poglądów oraz dążeń młodego pokolenia.   Brak możliwości spełnienia się oraz narastające głębokie rozwarstwienie społeczne są jedną z kluczowych przesłanek sprzyjających rozwojowi subkultur.

 

[3] A. Kłoskowska, Socjologia kultury, Warszawa 1981, s. 546-547

[4] Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1982, s. 596.

[5] R. Dyoniziak, Młodzieżowa podkultura, Warszawa 1965, s. 11.

[6] F. Ułasiuk, Nieformalne ruchy młodzieżowe, Warszawa 1987, s. 7-9.

[7] M. Pęczak. Mały słownik subkultur młodzieżowych, Wyd. Semper. Warszawa 1992, s.  3.

[8] J. Wertenstein-Żuławski. Między nadzieją a rozpaczą. Warszawa 1993, s.8.

[9] T. Muller, Młodzieżowe podkultury, Warszawa 1987, s. 7-9.

[10] L. Kanarski, Subkultura młodzieżowa, w: „Wojsko i wychowanie” nr 2/94, s. 19-20.

[11] F. Ułasiuk, Subkultura młodzieżowa, w: „Wojsko i wychowanie”, nr 2/94, s. 16-17.

[12] W ciągu ostatnich 10 lat pojawiło sie w Polsce kilkanaście nowych subkultur młodzieżowych. Ich obszar oddziaływania wynosi od kilkuset osób do kilkunastu tysięcy odób. Najdynamiczniej rozwijają się subkultury mające w tle nowe prądy muzyczne oraz rynek komputerowo- internetowy.

[13] T. Sołtysiak, Niektóre zachowania nieakceptowane społecznie wśród dorastającego pokolenia, w: Biuletyn Informacyjny  TWO Nr 4/8, Bydgoszcz 1997, s. 15

[14] D. Cressey, D. Ward. American Youth: Forgotten Youth at the Crossroads. Random House. New York 1966, s.45.

[15] A. Siemaszko, Granice tolerancji. O teorii zachowań dewiacyjnych. Warszawa 1993, s. 134.

[16] T. Muller, Młodzieżowe podkultury, Warszawa 1987, s. 22-43.

[17] Tamże, s. 22-43.

[18] A. Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych, Warszawa 1993, s. 132-202.

[19] T. Muller, Młodzieżowe podkultury, Warszawa 1987, s. 22-43.

[20] A. Siemaszko, Granice tolerancji. O teoriach zachowań dewiacyjnych, Warszawa 1993, s. 132-202.

[21] R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa 1982.

[22] T. Muller, Młodzieżowe podkultury, Warszawa 1987, s. 41-43.

[23] E. Goffman, Charakterystyka instytucji totalitarnych, /w/: Elementy teorii socjologicznych. Warszawa 1975, s. 150-160.

[24] Problem rozwoju subkultur o charakterze dewiacyjnym na terenie byłego ZSRR jest szczególnie interesującym tematem, także w odniesieniu do tematu rozprawy. Jedną z największych bolączek rosyjskiej armii jest tzw. diedowszczyzna, będąca szczególnie niebezpieczną formą subkultury żołnierskiej, opartą na brutalnej sile  i presji psychicznej. Por. E. Rubin, Jak zatrzymać diedowszczyznę? Wojennyj wiestnik 1/94. Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej. Moskwa 1994, s. 7-8.

[25] W. B. Miller. op. cit. s. 14.

[26] L. Kanarski, B. Rudnicki, op. cit. s. 7-8.

[27] T. Muller, op. cit.,  s. 30-33.

[28] L. Kanarski, B. Rudnicki, op. cit. s. 9-10.

[29] Por. Sekty w Polsce. Skala zjawiska i zagożenia. DPP MSWiA. Warszawa 1999.

[30] Materiały operacyjne Departamentu Porządku Publicznego MSWiA, Warszawa 2001.

[31] Pełne rozwinięcie tej teorii Cloward i Ohlin zawarli w pracy  „Delinquency and Opportunity: A Theory of Delinquent Gangs”. The Free Press. New York 1960.

[32] R.A. Cloward i L.E. Ohlin, op. cit., s. 65-66.

[33]Por.  A.K. Cohen . Boys. The subcultury of the Gang. New York 1955, s. 32-39.

[34] Szerzej o teorii A. K. Cohena pisze M. Brake w pracy „Comparative Youth Culture”. New York 1985, s. 44 - 47.

[35] E. Goffman, op. cit., s. 150-160.

[36] T. Müller, op. cit, s. 41-43.

[37] Por. The young boys.  Ager. Chicago 1987, s. 7-9.

[38] Por. Baccaglini, W. F.  Project Youth Gang-Drug Prevention: A Statewide Research Study. Rensselaer, NY: New York State Division for Youth, 1993; Collins, H. C. Street Gangs: Profiles for Police. New York, New York City Police Department, 1979; Thompson, D. W. and L. A. Jason. Street gangs and preventive interventions. Criminal Justice Behavior, 15/1988.

[39] W załącznikach do pracy zamieściliśmy tabelaryczne porównanie niektórych cech współczesnych (polskich        i zagranicznych) subkultur młodzieżowych.

[40] Por. M. Jędrzejewski. My śmiecie. Warszawa 1993, s. 220-224.

[42] F. Ułasiuk, Nieformalne ruchy młodzieżowe. Warszawa 1993, s. 14-15.

[43] Por. F. Ułasiuk, op. cit., s. 15-16.

[44] Ten pogląd zdecydowanie przeważa w publikacjach amerykańskich. Na rynku amerykańskim obok opracowań naukowych ukazuje się szereg publikacji wydawanych (wspieranych)  przez władze miejskie               i policję. Szerokie badania podkultur młodziezowych prowadzi nowojorski Departament Policji. W jednym                z ostatnich raportów (Street Gangs in New Yor. NYDP, New York 1999) jednoznacznie wskazuje się, że nowe podkultury mają dewiacyjny lub półdewiacyjny charakter. Za takie nowe subkultury uważa się np. crips (gangi murzyńskie) i latinkings (gangi młodzieży latynoskiej).

 

Przygotował: dr Grzegorz Rowiński

(http://www.pedagogium.edu.pl/wyklady/podyplomowe/subkultury_i_patologie_w_srodowisku_mlodziezy.htm)