Zagadnienia wstępne
Chińskie rezerwy walutowe to ok. 3 biliardów dolarów. W 1979 r. 65% ludności Chin było poniżej progu ubóstwa. Obecnie według Banku Światowego jest to około 3%.
Flaga i godło:
Flaga: kolor czerwony z pięcioma żółtymi gwiazdkami, jedna duża i cztery ją otaczające. Oznaczać ma jedność narodu chińskiego pod przewodnictwem Partii Komunistycznej. Kolor czerwony jest symbolem rewolucji. Jednakże w Chinach kolor czerwony i żółty są również kolorami cesarskimi.
Godło: zawiera flagę, bramę placu Tiananmen, gdzie 1 X 1949 r. Mao Zedong proklamuje powstanie ChRLa także koło zębate oraz kłosy pszenicy i ryżu oznaczające jedność robotników i chłopów. Kolory: czerwony i żółty.
Gwiazdy:
- główna gwiazda to lud Han (90% populacji) i 4 mniejsze gwiazdy to pozostałe ludy
- przewodnia rola partii
Hymn państwowy: „Marsz Ochotników” napisany w 1935 r. przez znanego pisarza Tian Han. Opisuje walkę Chińczyków wobec najazdu i okupacji Japońskiej. Melodię do hymnu skomponował Nie Er. Jest hymnem ChRL od 1949 r.
Republika Chińska (Tajwan) była uznawana aż do 1971 r. Do tego czasu zasiadała w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Obecnie Republika Chińska jest uznawana przez 24 państwa (2007), głównie niewielkie i słabo rozwinięte. Natomiast przez ChRL Tajwan uznawany jest za jedną z prowincji.
Nazwa
Chiny – państwo środka Zhang guo [dżą gło] (中国 – terytorium i władca). Nazwa „Chiny” od cesarza (dynastii) Qin, który zjednoczył kraj pod koniec. Chiny to jedyna ze starożytnych kultur która przetrwała w ciągłości.
Beijing – Stolica Północy
Nanjing – Stolica Południa
Beijing został ostatecznie stolicą Chin w 1644 r. (z małą przerwa w okresie międzywojennym i II wojny światowej; wcześniej również w XIII i XIV w.). Liczba ludności ok. 8 mln, całej aglomeracji ok. 18 mln. Pierwsza stolica zjednoczonego cesarstwa Xi’an.
Powierzchnia kraju – 9,5 mln km2; 4 kraj na świecie lub 3 razem z Tybetem i Tajwanem.
Ludność – oficjalnie 1370 mln, nieoficjalnie 1500 mln.
Język i kultura:
- Mandaryński – język oficjalny, język północy, nazwa pochodzi od Mandarynów (urzędników cesarza). Poza Hong Kongiem i Makao, gdzie obowiązującym jest kantoński.
- zasięg oddziaływania kultury i języka Chińskiego to cała Azja Wschodnia, Japonia, Wietnam - wszędzie tam używa się znaków Chińskich, Wietnam na skutek kolonizacji Francuskiej ma znaki łacińskie.
- Japonia pozostała przy zapisie znaków Chińskich ale ma też zapis literowy i inną wymowę
- Mongolia, Laos, Kambodża, Birma.
- Tajwan i Hong Kong – używają pełnych znaków, a Chiny Kontynentalne znaków uproszczonych z lat 50’.
- Pinyin - najbardziej rozpowszechniony fonetyczny zapis znaków chińskich
Większość Chin to teren wyżynny lub górzysty. Niziny to 20% kraj ale mieszka tam większość ludności. Gęstość zaludnienia to 120 osób na kilometr.
Rzeki:
- Huang He – Rzeka Żółta
- Jangcy – Długa Rzeka – Rzekę Żółtą i Długą łączy kanał długości 1600 km
- Rzeka Perłowa
Waluta: 1 yuan (Renminbi; RMB)= 10 jiao = 100 fenów (CNY, ¥); 3 RMB= ok. 1zł; 7,8 RMB=1 $
Podział administracyjny:
- prowincje i prowincje autonomiczne (mają mniejszości religijne lub etniczne)
Podział historyczny
- Chiny Wewnętrzne
- Chiny Zewnętrzne
Obecny podział administracyjny:
- prowincje (22)
- regiony autonomiczne (5)
- miasta wydzielone (4) Beijing (Pekin) Chongqing, Shanghai (Szanghaj) i Tianjin
- specjalne obszary autonomiczne (SAR) – Makao (od 1999 r.), Hong Kong (1997 r.)
Niższy szczebel administracyjny: prowincje, regiony aut. i SAR dzielą się na okręgi (prefektury), okręgi autonomiczne i miasta na poziomie okręgów (razem ponad 300), okręgi dzielą się na powiaty, powiaty autonomiczne, miasta-powiaty (2800), jednostką bazową zaś jest gmin (min. g. narodowościowe) lub dzielnica (w miastach).
Han – od nazwy dynastii która wpłynęła na ukształtowanie się Cesarskich Chin, rządziła od II w. p.n.e. do II w. n.e.
Religia i filozofia:
- konfucjanizm
- taonizm
- buddyzm – te 3 systemy wzajemnie się przenikają
- Chrześcijaństwo – około 2-3%, ok. 30 mln, 12-15 mln katolików
Trio: konfucjanizm, taoizm i buddyzm określane jako Trzy Nauki-Religie
Największe miasta: Shanghai, Beijing, Tianjin, Guanzhou (Kanton), Wuhan, Chengdu, Chongqing, 2 SAR-y: Hongkong i Makau, Xi’an (Shaanxi), Nanjing (Jiangsu), Hangzhou (Zhejiang), Lhassa i Xinjiangu-Urumqi.
Sektor rolniczy utrzymuje ok. 50% ludności. Rolnictwo dało początek wielkiego rozwoju Chin w XX w. Pierwszą reformą była właśnie reforma rolnictwa – rozbicie wielkich kolektywów na rzecz gospodarstw rodzinnych.
Zasada gradualizacji – jeśli przeprowadzony w jednej prowincji eksperyment uda się to jest projekt realizowany w całym kraju
Zarys historycznego kształtowania się Chin
Okres panujących dynastii jest wyznacznikiem historycznych epok w Chinach. Wyróżnia się trzy główne epoki w historii:
Okres cesarski do 1911 r.
Republika do 1949 r.
Chiny komunistyczne
Dodatkowo, dodaje się okres legendarnych początków, aż do zjednoczenia w 221 r. p.n.e.
Inny podział to:
Przed zjednoczeniem
Zjednoczenie
Upadek cesarstwa
Przed Zjednoczeniem Chin
Dynastia Xia (2100-1600)
Początek Chin datuje się na rok 2852 p.n.e. Państwo rozwija się w dolnej części rzeki Huang He oraz Jangcy. Obie te cywilizacje połączyły się. Pierwszymi władcami byli tzw. Trzech Dostojnych (San Huang) i Pięciu Władców (Wu Di). Chiny zjednoczył Żółty Cesarz (Huang Di). Historyczne początki to dynastii Xia i Shang. Początkiem dziedzicznego przekazania władzy zaczyna się od Yu Wielkiego (Da Yu – syna Qi).
Dynastia Shang (1600-1046)
Przejęcie władzy przez dynastię Shang – Syn Niebios (Tianzi). Nie było podziały na sferę świecką i religijną. Cesarz był najwyższym kapłanem. Brak podziału jest tu ważny w podejściu Chińczyków do Chrześcijaństwa. Cesarz był Synem Niebios. Niebo nadaje sens ziemi, porządek. Cesarz miał więc szczególne uprawnienia. Uzasadnieniem zmian panujących dynastii była koncepcja Mandatu Niebios (Książę Zhou).
Dynastia Zhou (1122-770)
W XI w. p.n.e. następuje zmiana dynastii. Według Księcia Zhou władca który sprawuje rządy niegodnie, nie kieruje się prawem niebios może być odwołany. Znakami do zmiany były katastrofy naturalne, rewolty lub najazdy. Władzę przejmuje dynastia Zhou (XI w. p.n.e. do III w. n.e.). Historia tej dynastii dzieli się na 3 okresy:
Okres „wiosen i jesieni” (VIII w. p.n.e. do V/IV w. p.n.e.) duży chaos administracyjny i rozbicie państwa. Częste walki między regionami. Powstaję w tym czasie największe religiei filozofie Chińskie. Nawiązują one do odbudowy Chin. Okres ten nazywany jest okresem Stu Szkół Filozoficznych.
Okres Walczących Królestw (IV w. p.n.e. do III w. p.n.e.). Jest to czas ukonstytuowania się 7 królestw i walk między nimi.
Zjednoczenie Chin
Dynastia Qin (221-206)
Król Qin Shi Huagdi jednoczy Chiny. Nadaje sobie tytuł Huangdi. Unifikacja cesarstwa. Wzmocnienie wojska. Administracja państwowa oderwana od poszczególnych rodów i terytoriów (początki niezależnej biurokracji). Cesarz kazał zniszczyć literaturę podbitych królestw (bo te miały inny zapis znakowy – narzucenie jednego rodzaju pisma). Cesarz ujednolicił jednostki miary, wagi itp. Legizm (Legalizm – rozwinął Kanclerz Li Si). Cesarz nakazał zabić wielu doradców konfucjańskich. System Legizmu podporządkowuje ideologicznie obywateli cesarzowi, wzywa do posłuszeństwa władzy, odwołuje się do koncepcji Syna Niebios. W czasie panowania Cesarz Qin wybudowana została główna część Wielkiego Muru, drogi, systemy irygacji. Okres ten wiąże się z dużym uciskiem.
Dynastia Han (206 p.n.e.-220 n.e.)
Dynastia Qin szybko upada. Władzę przejmuje dynastia Han. Panuje ona od II w. p.n.e. do II w. n.e. To od niej wywodzi się nazwa głównej nacji Chin i nazwa języka. Konsolidacja całego państwa. Powrócono do ideologii konfucjańskiej. Filozofowie ci stworzyli model administracji państwowej, zawierający nawet system egzaminów do pracy w administracji (2 r. p.n.e.). W tym okresie działał jeden z najważniejszych historyków Chin Sima Qian (II w. p.n.e. do I w. p.n.e.). jednym ze znaczących cesarzy był Wu Di, zwany „cesarzem wojującym” (zajął tereny jedwabnego szlaku). I oraz II w. n.e. to napływ buddyzmu do Chin. Powstanie Żółtych Turbanów (sekta taoistyczna, II w.) bardzo osłabia dynastię Han.
Okres Trzech Królestw (220-280)
Jest to okres chaosu i rozbicia, który ostatecznie zakończy się ponowne zjednoczenie za dynastii Sui. W okresie tym mamy rozbicie państwa na trzy królestwa (Shu, Wei i Wu).
Dynastia Jin (265-420)
Względna stabilizacja za dynami Jin. Bardzo rozprzestrzenia się buddyzm.
Dynastia Sui (581-618)
Zjednoczenie odbywa się za dynastii Sui (cesarz Wandi – „zbrojne ramie buddyzmu”). Odbudowuje on wielki Mur Chiński oraz kończy budowę wielkiego kanału. Dynastia ta szybko upada.
Dynastia Tang (618-960)
Okres ich rządów to rozwój gospodarczy, społeczny i kulturowy. Stolica Chin Xi’an liczy w tym czasie ok. 2 mln. W tym czasie przybywają do Chin Chrześcijanie (Nestorianie).za rządów dynastii Tang wybudowano największy pomnik Buddy (Wielki Budda z Leshan). Pod koniec IX w. cesarze obawiając się buddyzmu zaczęli likwidować klasztory. Już nigdy buddyzm nie uzyskał tak dużej pozycji w Chinach. W tym czasie zwalczane są również wszystkie obce religie oraz rozkwit konfucjanizmu i taoizmu. Duża zależność państw ościennych.
Dynastia Song (960-1279)
Dynastia Song rządzi od X do XIII w. Jej panowanie dzieli się na okres dynastii północnej i południowej. Podział ten jest wynikiem najazdu i podboju północnych Chin przez Mongołów Kubilaj Hana oraz Dżurdżenów (Mandżurów). Rozbudowuje się konfucjanizm (neokonfucjanizm – systematyzacja autorstwa Zhu Xi). Silny rozwój miast, szybki wzrost ludności (X-XI w.)
Yuan (Mongołowie) (1271-1368)
Dżurdżenowie zostają podbici przez Mongołów (zajęcie Pekinu w 1215 r. oraz całych Chin w 1279 r.). Mongołowie jako pierwsi używają określenia Wielka Dynastia. W tym okresie na dworze cesarskim przebywa Marco Polo. Rozwijają się kontakty z Europą. Dochodziło do licznych powstań i buntów. Powstanie Czerwonych Turbanów (kolejna sekta) w 1351 r. prowadzi do załamania się dynastii Mongołów.
Dynastia Ming (1368-1644)
W 1368 r. po Wielkim Powstaniu Chłopskim do władzy dochodzi dynasta Ming. Początkowo stolicą był Nankin zaś za Cesarza Yongle Pekin. Dynastia ta buduje wielki pałac tzw. Zakazane Miasto. Dynastia ta stworzyła tajną policję. Odbudowują Wielki Mur (z cegły a nie gliny), przyczyną tego był kryzys z Tumu czyli przekroczenie plemion mongolskich przez granicę w miejscowości Tumu. Dynastii ta rezygnuje z wielkich podróży morskich. W najlepszym okresie flota chińska stacjonowała w Indiach, dotarła do Afryki a ponoć nawet do Ameryki. Okres ten słynny jest z porcelany. W tym czasie do Chin docierają handlarze i misjonarze (głównie Jezuici np. Matteo Ricci) z Europy, zwłaszcza Portugalczycy i Holendrzy. Pod koniec panowania dynastii dochodzi do licznych katastrof naturalnych, kryzysu ekonomicznego (wielki głód), XVI/XVII w. najazdy plemion Dżurdżenów, wojny z Japonią. Następuje Wielkie Powstanie Chłopskie i w 1644 r. władzę przejmuję dynastia Qing,
Dynastia Qing (1644-1911)
Jest to ostatnia dynastia. Za jej czasów cesarstwo jest największe w historii (większe niż obecne Chiny). Dynastia ta buduje mur południowy by ochronić się przed ludnością Miao. Mandżurowie integrują się z ludnością chińską – przejmują ich kulturę i system administracji, ulegają sinizacji. XVIII w. to okres pokoju i rozwoju – cesarz Kangxi (1662-1722) i cesarz Qian Long (1735-1795).
Koniec XVIII w. to oznaki kryzysu. Przykładem tego jest powstanie wywołane przez Stowarzyszenie Białego Lotosu. Chiny nie były gotowe na konfrontacje Zachodem, panowało przekonanie o braku zagrożenia zewnętrznego – sinocentryzm wynikający z rozwoju gospodarczego i kulturowego oraz bagatelizowaniem zachodu.
Początki konfrontacji z zachodem to I Wojna Opiumowa (1839-1842). Jej początek to spór o handel opium. Chiny bardzo koncesjonowały handel poprzez podatki a ostatecznie zakazały handlu opiumem. Flota Chińska została pokonana. Chiny zostają zmuszone podpisany traktat z Nankinu na mocy którego tracą Hong Kong, muszą otworzyć swoje porty na zachód, muszą zmniejszyć podatki oraz zapłacić kontrybucję wojenną. Lata 1851 do 1864 to okres powstania Tajpingów. Czasie tych walk straty ludnościowe były porównywalne do tych strat jakie doznały Chiny w okresie II Wojny Światowej. W tym czasie Brytyjczycy widząc słabość cesarstwa żądają kolejnych ustępstw. Lata 1856-1858 to okres II Wojny Opiumowej. Kończy ją traktat z Tianjin oraz traktat Pekiński z 1860 r. Na ich mocy Chiny płacą wielkie reparacje wojenne, muszą dopuścić Europejczyków do swoich rzek.
Powstanie Tajpingów nie było jedynym w tym okresie. Cesarzowa Cixi (rządziła za pomocą syna, a potem bratanka, następnie przy pomocy kuzyna Pu Yi) rządzi Chinami. Była to jedna z ważniejszych osób z okresu zmierzchu cesarstwa.
Wzmacnia się „ruch samoumacniania” – był to przejaw świadomości słabości Chin. W oparciu o zasady Chińskie postanowiono wykorzystać osiągnięcia zachodu by wzmocnić Chiny. Dochodzi do kolejnych walk z obcymi mocarstwami zachodnimi, Rosją Japonią. Radykalną próbą naprawy Chin była tzw. 100-dniowa reforma autorstwa bratanka cesarzowej. Cesarzowa blokuje reformy i odsuwa bratanka od władzy. W tym okresie wzrasta nacjonalizm chiński.
W 1899 r. wybucha powstanie Bokserów. Trwało one do 1901 r. Było one przejawem wzrostu nacjonalizmu. Dochodzi do licznych pogromów Europejczyków. 8 państw tłumi powstanie. Ostatnim cesarzem jest Pu Yi (rządzi w latach 1908-1911).
Koniec cesarstwa
Republika (1912-1949)
Rozwijają się liczne nurty domagające się reformy kraju i demokratyzacji na wzór republiki. Ruchy reformatorskie wzorowały się na przemianach meji w Japonii. Jednym z ruchów jest ruch Sun Yat-sena (1866-1925). Głosił on trzy zasady ludowe: nacjonalizm, demokracja, socjalizm. W 1911 r. dochodzi do buntu na południu kraju. Wojsko przechodzi na stronę republikanów. 1 styczna 1912 r. abdykacja cesarza, prezydentem zostaje Sun Yat-sen. Cesarz zachowuje tytuły i utrzymanie przez państwo w Pekinie (ma on reprezentować ciągłość Chin). W 1912 r. powstaje partia narodowa Guomindang (Kuomintang, KMT). Żadna z sił politycznych nie rządzi całym krajem.
W czasie I wojny Światowej dochodzi do agresji Japonii, która zajmuje północ kraju. W 1915 r. Japonia wysuwa 21 żądań. Słaba władza w Chinach akceptuje te żądania, jedna wielkie bunty studenckie z 4 maja 1919 r. (na placu Tiananmen) powodują zmniejszenie roszczeń. Od tego dnia powstaje ruch czwartego maja do którego nawiązują licznie protestanci w przyszłości np. w 1989 r.
W 1921 r. powstaje partia komunistyczna. Czang Kai-szek (Jiang Jieshi 1888-1975) przejmuje władzę po Sun Yat-senie. Pod koniec swojego życia Sun jest ponownie prezydentem. Podstawowym problemem Czanga byli Japończycy oraz komuniści. Początkowo republikanie rządzą na południu a po „ekspedycji północnej” kontrolują północne obszaru kraju. Przy pomocy ZSRR komuniści tworzą Chińską Republikę Sowiecką (początkowo komuniści byli frakcją w ramach nacjonalistów. Czang postanawia ich zniszczyć. Siły komunistów zostały okrążone, jednak udało im się umknąć i kierują się na północ. Tzw. Długi Marsz wyłania na przywódcę komunistów Mao Zedonga (1893-1976). Roczny marsz ma trasę ponad 10 tys. kilometrów.
W 1931 r. Japonia napada na Chiny i po zwycięstwie tworzy w 1932 r. marionetkowe państwo Mandżukuo (cesarz Pu Yi). W 1937 r. dochodzi do kolejnej agresji Japońskiej (dla Chin to początek II Wojny Światowej). Japończycy kolejno zajmują największe miasta w tym i stolicę Nankin gdzie dokonują masakry ludności (tzw. gwałt nankiński) ok. 300 tys. ludzi. Siły narodowców wycofują się w głąb kraju. Komuniści prowadzą walkę partyzancką. Po wojnie nacjonaliści dzięki pomocy USA rządzą większością kraju. 1946-48 to okres kryzysu gospodarczego, który wzmacnia komunistów. Dochodzi do buntów ludności i żołnierzy. Pokonani narodowcy wycofują się na Tajwan, gdzie kontynuują Republikę Chińską. 1 października 1949 r. Mao proklamuje powstanie ChRL.
Chiny Komunistyczne (od 1949)
- Epoka Mao
Silny reżim i dyscyplina. Specyficzne relacje w armii – oficerowie nie mieli wyższych płac, dyscyplina i szacunek itp. Po okresie słabości republiki było to czymś unikatowym. Mao i komuniści byli więc nadzieją na zmianę. Ideologia komunistyczna została dostosowana do kultury Chińskiej. We wrześniu 1949 r. ustanowiono tymczasową konstytucję – tzw. wspólny program.
Pierwszą zmianą jest reforma rolna. Początkowo przynosi ona efekty. Stopniowo wdrażany jest kolektywizm. W tym okresie 90% ludności mieszka na wsi.
1950-1953 to konflikt Koreański. Chiny podsyłają tysiące ochotników do Korei. 1950-1951 to zajęcie Tybetu. W 1954 r. uchwalono konstytucję ChRL.
Najbardziej znaczącym wydarzeniem rządów Mao to tzw. „Wielki Skok”.
Załamanie programu 5-letniego. Był to program rozwoju gospodarczego poprzez przemysł ciężki. Postanowiono budować małe przedsiębiorstwa wytopu stali. Plan zakończył się katastrofą. Małe zakłady były nieefektywne, brak maszyn utrudniał produkcję a koncentracja na przemyśle spowodowała upadek rolnictwa, które z połączeniu z nieurodzajem powoduje wielką klęskę głodu gdy umiera ponad 30 mln ludzi. Mao po tej klęsce usuwa się władzy. Realną władzę sprawują tzw. pragmatycy Zhou Enlai i Liu Shacqi, którzy poprawiają gospodarkę.
Mao niezadowolony zmianami powraca do władzy i wywołuje rewolucję kulturową (I etap 1966-1969, II etap 1970-1976). W ramach tego palono książki, zamykano mędrców konfucjańskich itp. Pierwszy etap był najbardziej krwawy. Drugi etap jest łagodniejszy gdyż Mao zobaczył, że Czerwona Gwardia wymyka mu się z panowania. Wzmacnia się kolektywizacja. W 1971 r. ChRL są przyjęte w ONZ.
W 1976 r. umiera Zhou Enlai (wieloletni premier) – cieszył się on olbrzymim szacunkiem społeczeństwa i samego Mao. Po jego śmierci dochodzi do licznych wystąpień ludności. W tym okresie sam Mao był ciężko chory. W 1876 r. umiera Mao. Władzę przejmuje tzw. Banda Czworga, której przewodzi Hua Guofeng.
- Czas reform
Deng Xiaoping, twórca reform Chińskich, przejmuje faktycznie władzę w Chinach. Jego projekt „cztery modernizacje” (faktyczny autor Zhou Enlai):
Rolnictwo
Przemysł
Reforma armii
Nauka i technika
Otwarcie na świat, zwłaszcza na USA, liczne inwestycje zagraniczne. ChRL uchwala dwie konstytucje – 1976 r. i 1982 r. (obecnie obowiązująca, z licznymi poprawkami).
Protest na placu Tiananmen, powoduje odwrót od reform i napięcie wewnątrz partii. Deng Xiaoping w 1992 r. dokonuje „Nowego Otwarcia” – obietnica wznowienia i pogłębienia reform. Na skutek reform umacnia się gospodarka Chin. Kryzys finansowy końca lat 90 w Azji nie dotknął Chin – to Chiny wspierały państwa regionu.
Trzy reprezentacje autorstwa Jiang Zamin z 2000 r. to koncepcja włączenie wszystkich ludzi w proces reform – komunizm na nie służyć tylko chłopom i robotnikom ale i przedsiębiorcom oraz intelektualistą.
W 2001 r. Pekin otrzymuje prawo do organizacji Igrzysk Olimpijskich. Koniec 2001 r. Chiny wchodzą do WTO, zaś 2002 r. Szanghaj otrzymuje prawo do organizacji EXPO 2010. Wydarzenia te wzmacniają Chińską gospodarkę.
Koncepcja harmonijnego społeczeństwa, autorstwa prezydenta Hu Jintao, dotyczyła harmonijnego rozwoju i wyrównywania różnic gospodarczych między regionami. W ramach tego wszystkie religie mają być włączone do procesu reform.
Znaczenie religii w Chinach Współczesnych
„Trzy religie-nauki stanowią jedno” („San jiao shi yi”). Systemy religijne uzupełniają się, są komplementarne. Wielu Chińczyków nie utożsamia się z jedną konkretną religią lecz korzysta z trzech głównych.
W Taoizmie i Konfucjanizmie etyka i praktyka przeważa nad metafizyką (ontologią).
Uznawane są tylko oficjalne religie które podporządkowane są władzy. Władza przywróciła część tradycyjnych świąt religijnych. Jest to przejaw powrotu do pewnych wartości religijnych i etycznych. Władze uznały, że potrzebna jest odbudowa pewnych zasad dla budowy jedności społeczeństwa.
Statystyka:
Tradycyjne Chińskie Religie (Taoizm, Konfucjanizm, religia ludowa) – 28,5%
Buddyzm – 8,4%
Chrześcijaństwo – 3,1%
Islam – 1,5%
Inne – 4,2%
Chińskie archetypy religijno-filozoficzne:
Koncepcja Qi – jest to podstawowy budulec całego wszechświata. Znak Qi składa się z elementu wody, powietrza i ryżu (podstawa życia) – para wydobywająca się z gotującego się ryżu.
Dualizm Yin i Yang – cięższe (Yin) elementy opadły, lżejsze (Yang) uniosły się. Jest to znak równowagi wszechświata. Znak jest utożsamiany z Taoizmem, ale istnieje też w religii ludowej i Konfucjanizmie. Elementy te współistnieją, są różne i wzajemnie się uzupełniają. Nie jest to podział na dobro i zło. Elementy te są dla siebie niezbędne, wzajemnie się przenikają we wszechświecie. Myślenie o tym występuje w wielu sferach życia.
Pięć żywiołów (5 elementów i koło przemian – Księga Przemian):
- woda
- drzewo
- ogień
- ziemia
- metal
Łączy je porządek rodzenia: woda rodzi drzewo, te da nam ogień, ogień daje nam ziemię a ten metale.
Łączy je też porządek destrukcji: ogień – metal – drzewo – ziemia – woda.
Dla Chińczyków istnieje wiele piątek – pory roku, kolory, planety, narządy ludzkie, kierunki świata, smaki itp.
Dao – droga. Od tego słowa pochodzi Taoizm. Jest to prawo, które rządzi całą naturą. Jest wpisane w człowieka, zwierzęta we wszystko. Każda istota ma swoje własne wewnętrzne dao. Jest też wielkie Dao, które rządzi całym światem, jest niezmienne i trzeba mu się podporządkować.
Religia ludowa i wierzenia tradycyjne
Księga Przemian służyła na dworze carskim jako wyrocznia do podejmowania decyzji politycznych. Opierało się to na wierzeniach i wróżbach oraz systemie religijnym połączonym z archetypami filozoficznymi. Każda sytuacja miała zapisane pewne znaki pomagające cesarzowi w podejmowaniu decyzji.
Kult sił duchów natury i bóstw lokalnych jest bardzo silne. Istnieje np. w architekturze.
Kult smoka – smok ma dla Chińczyków bardzo pozytywne znaczenie. Jest dobrym bóstwem i opiekunem cesarza.
Kult przodków – troska o zmarłych. Ich kult ma miejsce w domach. Przodkowie w wierzeniach mają opiekować się domem. W Chinach nie było podziału na kapłanów i świeckich. W domu kultem religijnym zajmował się pan domu, w regionie zarządca, zaś w skali całego kraju, cesarz.
Najwyższy przodek – utożsamiany z pierwszym bóstwem (Shangdi) i jest utożsamiany z pojęciem Niebiosa.
Syn Niebios (Tianzi) – jest to cesarz, który sprawuje władzę na ziemi (Tianxia).
Rytuały rodzinne – są nadal sprawowane w domach, mają związek z kultem przodków.
Główne religie w Chinach:
Konfucjanizm
Konfucjusz – zlatynizowana forma Kongfuzi lub Kongzi; mistrz Kong), żył na przełomie VI i V w. p.n.e. w księstwie Lu (miasto Qufu). Był nadzorcą, pasterzem, urzędnikiem. Był on założycielem szkoły edukacyjnej – przygotowującej ludzi do pracy społecznej. Konfucjusz podkreślał znaczenie nauczania, stopniowego kształtowania człowieka – jest to sprzeczne z taoizmem, który zakłada bierność i wycofanie). Podstawą do nauczania był tzw. Pięcioksiąg Konfucjański (Księga przemian, pieśni, obrzędów, historii [dokumentów – historia nadworna i całych Chin] kronika wiosen i jesieni [historia księstwa Lu] – Konfucjusz jest autorem ostatniej księgi, pozostałe księgi tylko opisał i uporządkował).
Podstawowe zasady konfucjanizmu:
„Dialogi Konfucjańskie” – są to spisane prze uczniów rozmowy Konfucjusza z władcami, urzędnikami, uczniami.
wychowanie i kształtowanie człowieka.
nabożność synowska – znaczenie rodziny (Xiao) absolutne posłuszeństwo zasadą społeczno-rodzinną. Jest to pełne oddanie i posłuszeństwo.
silna hierarchizacja życia rodzinnego i społecznego.
silny nacisk na życie społeczne i właściwe wypełnianie swej roli – harmonia społeczna.
dominacja społeczeństwa wobec jednostki.
pięć cnót konfucjański jest to dążenie do człowieka cnotliwego, szlachetnego (junzi), który jest przeciwstawiony xiaoren czyli „małemu człowiekowi”. Te cnoty to:
- Ren – humanitarność, dobroć – najwyższa cnota i cel edukacji
- Li – etykieta, zasady społeczne oraz ich przestrzeganie
- Yi – sprawiedliwość, jest to właściwe postępowanie, wypełnianie swej funkcji
- Zhi – mądrość, jest to rozumienie praw świata i postępowanie moralne.
- Xin – zaufanie, wiarygodność, obustronne w wszystkich relacjach ludzkich.
Naprawianie nazw – jest to właściwe wykonywanie swoich zadań i funkcji. Według Konfucjusza wszystkie reformy zaczynają się od naprawiania nazw.
Współczesna modernizacja krajów Azji Wschodniej kształtowana jest przez ich mentalność, kult pracy (typowy dla Konfucjanizmu). Ma to wpływ na znaczenie gospodarcze i polityczne Chin. Podłoże etyczne i kulturowe jest głównym czynnikiem wpływającym na ekonomię kraju.
Kontynuatorzy myśli Konfucjusza:
Mencjusz (IV – III) – człowiek jest z natury dobry.
Xunzi (III-II) – człowiek ze swojej natury jest zły i dlatego potrzebna jest mu właściwa edukacja i etykieta.
Zhu Xi – tworzy nur neokonfucjusza. Tworzy czteroksiąg konfucjański (Dialogi Konfucjańskie, Księga Mencjusza, Doktryna Środka, Wielka Nauka). Dokonuje kodyfikacji myśli Konfucjusza
Taoizm
W swoich początkach jest to system filozoficzny. Początki Taoizmu wiążą się z Laozi („stary mistrz”) z VI w p.n.e. Był on bardzo ceniony w jednym z ówczesnych państewek Chińskich, gdzie był doradcą nadwornym. Postulował:
- wycofanie się ze świata – społeczeństwa
- skupienie się na osobistej doskonałości
- rozważanie o bycie i swego rodzaju mistycyzm
Jest autorem Daodejing (Księga drogi i cnoty).
W systemie tym istotna jest zasada wuwei – niedziałania. Jest to obraz kobiet, dziecka, wody – czyli obraz poddania się. Koncepcja Xu – pustka.
Z Taoizmem związany jest Zhuangzi. Dokonał on uporządkowanie Taoizmu. Jest autorem Księgi Południowego Kwiatu. Podkreślał on znaczenie natury i wycofania się z życia (aktywne wycofanie się a nie bierność). Dążenie do zjednoczenia z Dao. Krytykował Konfucjusza.
Zhang Daoling („Pierwszy Niebiański Mistrz” I-II w. n.e.) – tworzy Szkołę Pięciu Misek Ryżu, sektę Taipingów (powstanie Żółtych Turbanów). Tworzy on Taoizm jako religię (Taoizm religijny – xian) . Jego podstawą jest dążenie do nieśmiertelności. Mnogość bóstw.
Buddyzm
Buddyzm ma korzenie hinduistyczne. Budda (VI-V w. p.n.e.) żył w jednym z hinduskich księstw. Nauczanie Buddy:
Doświadczenie cierpienia.
Cztery szlachetne prawdy:
- Pierwsza Prawda to doświadczenie cierpienia.
- Druga Prawda to jest jej przyczyna. Jego przyczyną jest żądza, pożądanie itp.
- Trzecia Prawda to możliwość jest pokonanie cierpienia. Jest to wynik pokonania swojego JA.
- Czwarta Prawda mówi o Ośmiorakiej Ścieżce
Nirwana – wyzwolenie z cierpienia, wycofanie.
Główne nurty, szkoły Buddyzmu:
Therawada (mały wóz) – nie każdy jest w stanie osiągnąć nirwanę. (Birma, Tajlandia, Kambodża, Sri Lanka, Laos)
Mahajama (wielki wóz) – każdy jest w stanie osiągnąć nirwanę (płn. Indie, Chiny, Japonia, Korea)
Wadżrajama (wóz diamentowy) – występuje w Mongolii, Tybecie, Bhutanie, Nepal, Indie.
Buddyzm do Chin dochodzi głównie poprzez szlaki handlowe. Silny rozwój następuje po rozpadzie na 3 królestwa, po upadku dynastii Han. Apogeum rozwoju to VII – VIII w. (za cesarza Wendi – „zbrojne ramie buddyzmu”). W IX w. cesarz Wuzong zwalcza buddyzm w obawie o swoją władzę. Najważniejszym nurtem w Chinach jest Mahajama. Nurt Mahajama Chan (zen) z Japonii (twórcą tego jest założyciel klasztoru Szaolin). Buddyzm w Chinach ewoluował do miejscowych warunków i kultur.
Rozwój tantryzmu (lamaizm):
Duże znaczenie ma rozbudowany system kultyczny. Są 4 główne szkoły:
- Gelug (Żółtych Czapek) – Dalajlama (XIV) i Panczenlama (XI).
Duże znaczenie ma buddyzm ludowy:
- wielość bóstw
- Niebo i piekło (Raj Wschodni i Zachodni, wielość piekieł – miejsc kar i oczyszczeń)
- zróżnicowane tradycje
- zabobony
Chrześcijaństwo i Kościół Katolicki w Chinach
Jako pierwsi do Chin dotarli nestorianie w 635 r. do Xi’an (dynastia Han). Cesarz Tai Zong był otwarty na nowe religie co ułatwiało rozwój chrześcijaństwa. Prześladowanie buddyzmu w IX w. objęło wszystkie nie chińskie religie, w tym i chrześcijaństwo. Pod koniec XIII w. misje Franciszkańskie (za czasów Mongołów, akceptujących chrześcijaństwo) rozwijają chrześcijaństwo w Chinach. Jednak i ten etap w rozwoju zostaje zatrzymany przez prześladowania. Kolejnymi misjonarzami byli jezuici (św. Franciszek Ksawery, o. Mateo Ricci, o. Adam Schall XVI w.). Są oni stopniowo dopuszczeni do dworu. Jest to wynik ich wiedzy na temat astronomii. Szacuje się że na początku XVIII w. jest ok. 200 tyś katolików w Chinach. Nowo przybyli franciszkanie i dominikanie nie potrafią dostosować religii do miejscowych zwyczajów np. tzw. „spór o ryty”. Jezuici dostosowywali chrześcijaństwo do lokalnych tradycji np. kultu przodków. Papiestwo poparło franciszkanów oraz dominikanów i zakazało kultu przodków. Cesarstwo zakazało chrześcijaństwa jako sekty. W XIX/XX w. w okresie wzrostu chińskiego nacjonalizmu w Chinach było 1,9 mln katolików (1912 r.). Główne znaczenie w tym okresie mieli francuscy misjonarze. Francja po wojnie opiumowej zażądała wolnej drogi dla działalności swoich misjonarzy. Jednak w tym okresie misjonarze kojarzyli się z dyktatem imperialistów i kolonizatorów chcących podbić Chiny (tzw. „ryżowi Chrześcijanie” – wulgarne określenie na nawróconych chińczyków, którzy mieli by to zrobić dla korzyści materialnych). W Chinach nie było podziału między władzą a kościołem – cesarz był przywódcą religijnym. W czasie „powstania bokserów” doszło do licznych napaści na duchownych, misjonarzy i zwykłych chrześcijan. Chrześcijanie mieli duże znaczenie w rewolucji w 1912 r. Pierwszym prezydent Chin oraz Chang-Kai Szek byli chrześcijanami. W okresie międzywojennym nawiązano stosunki dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską (za czasów Piusa XII). W tym okresie Kongregacja Wiary zaakceptowała kult przodków w Chinach. Pełne stosunki dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską nawiązano w 1943 r. (było wtedy 3,5 mln katolików w Chinach). Początkowo ChRL nie były uznawane przez Watykan. Komuniści próbowali rozbić chrześcijaństwo wykorzystując związek chrześcijaństwa z kolonizatorami. Rozpoczęto budowę własnego kościoła w 1950 r. (tzw. „kościół patriotyczny”). Watykan przeciwstawia się konsekracji biskupów bez zgody papieża. Chiny usuwają lub zabijają wielu księży. W 1957 r. odbył się pierwszy zjazd kościoła patriotycznego. W tym okresie władza uznała te zgrupowanie jako jedyny oficjalny kościół katolicki. Duchowni wierni Watykanowi przechodzą do podziemia. W 1979 r. papież Jan Paweł II redukuję liczbę misji i przedstawicielstwa dyplomatycznego na Tajwanie oraz zredukowano rangę z ambasady do przedstawicielstwa. W 2007 r. Benedykt XVI pisze list do Kościoła Katolickiego w Chinach w celu szukania jedności w tamtejszym kościele. Podstawowymi problemami w relacjach Watykan a ChRL są:
Kwestia kościoła patriotycznego i jego niezależność w kwestii wyświęcania biskupów.
Relacje Watykan-Tajwan.
Masakra na placu Tiananmen – rozwój reform gospodarczych powodował coraz większe bezrobocie i korupcję. Skutkiem protestu było zatrzymanie reform aż do 1992 r.
Tradycje i kultura Chińska
Język i pismo; Kaligrafia
Kaligrafia (Shufa) ma duże znaczenie kulturowe. Jest to nie tylko pismo, ale i sztuka malarska. Język chiński (han) jest z grupy chińsko-tybetańskich. Jest to odmiana języku mandaryńskiego. Zasięg oddziaływania znaków chińskich pokrywa się z zasięgiem kultury konfucjańskiej. W okresie komunistycznym doszło do uproszczenia znaków (w celu upowszechnienia umiejętności pisania) jednak obecnie powraca się do wcześniejszych zapisów. W Japonii występują znaki chińskie z inną wymową oraz znaki wyrażające alfabet. Korea stworzyła w XVIII własne znaki mające zbliżony układ do alfabetu – są to sylaby odpowiadające znakom alfabetu. Wietnam na skutek kolonizacji przyjmuje znaki romańskie ale cała historia i kultura kraju jest zapisana w znakach chińskich. Oficjalny system transkrypcji znaków chińskich to pinyin. Język chiński jest jednym z języków urzędowych ONZ. Tonacja ma różne znaczenie – to samo słowo różnie wypowiedziane znaczy coś innego np. ma – mama, konopie, broń, odmowa. Najczęściej słowo składa się z jednej lub dwóch sylab (hanzi – znaków), rzadziej z trzech lub czterech. Jest 5 rodzajów znaków chińskich. W języku chińskim nie ma deklinacji. Podstawowa struktura zdania decyduje o znaczeniu, co powoduje, że język chiński jest jednym z najprostszych na świecie. W ortografii duże znaczenie ma porządek kresek, ich wygląd i kształt (kaligrafia). Tradycyjne pisze się od góry do dołu i od prawej do lewej. Kaligrafia ma duże znaczenie społeczne – osoba dobrze pisząca jest szanowana.
Cztery klejnoty kaligrafii:
Tusz – początkowo z sadzy
Papier
Pędzelek
Kamień
Ważnym elementem jest też pieczęć oznaczająca właściciela.
Style Kaligrafii
Styl Lishu
Styl Kaishu – obecny
Xingshu – styl bieżący – dla przyspieszenia zapisu (powszechny)
Caoshu – styl trawiasty - dla przyspieszenia zapisu, silnie zniekształcony, trudny do odczytu (kaligrafia i malarstwo)
Yan Zhengqing – jeden z najbardziej znanych mistrzów kaligrafii.
Kalendarz Chiński i tradycyjne święta
Chińczycy mają inne podejście do czasu i przestrzeni, bardziej relatywne (jest to podejście nie linearne). Człowiek jest ściśle związany z naturą i przestrzenią. Kalendarz chiński ma silne związki z rolnictwem. Tradycyjnie jest to kalendarz księżycowo-słoneczny (a nie słoneczny). Od 2637 r. p.n.e. mamy 60-letnie cykle czasowe (od cesarz Żółtego – legendarny władca). W VI/V w p.n.e. rachuba czasu i dni była zbliżona do obecnej. Rok dzieli się na 24 sezony rolnicze (po 15 dni). Chińskie znaki zodiaku mają pochodzenie od godzin które były tradycyjnie nazywane od nazw zwierząt (taka ich godzina to jak 2 nasze). Następnie od tych zwierząt zaczęto nazywać lata. W połączeniu z 5 żywiołami daje to 60-letni cykl (legenda mówi, że Budda wezwał wszystkie zwierzęta na rozmowę i tylko te 12 przyszło). Ze względu na charakter zwierzęcia i żywiołu od których nazywano konkretny rok określano cechy ludzi urodzonych w tym roku kalendarzowym. Duże znaczenie ma symbolika liczb np. 9 (w zakazanym mieście jest 9999 komnat). Obecnie mamy rok królika i metalu. Rok 2012 będzie rokiem smoka.
12 zwierząt: szczur, byk, tygrys, zając, smok, wąż, koń, owca, małpa, kogut, pies, świnia
Święta i festiwale
Święto wiosny tzw. chiński nowy rok. Według naszego kalendarza jest to święto ruchome. Wypada między styczniem a lutym. Festiwal wiosny trwa 2 tygodnie i kończone jest świętem lampionów (tradycyjnie jest to symbol drogi do domu dla zmarłych).
Święto przodków (5 kwietnia, a dla nich ruchome).
Święto smoczych łodzi – na pamięć protestu z V w. p.n.e. gdy w ramach protestu przeciwko korupcji utopił się urzędnik.
Święto narodowe (1 października 1949)
Święto młodzieży
Święto zakochanych – początek jesieni
Święto środka jesieni
Medycyna chińska
Wiąże się z kulturą i filozofią chińską. Charakterystyczne jest patrzenie całościowe, integralne człowieka z otaczającym go świata. Chińczycy wyróżniają 5 głównych układów związanych z 5 najważniejszymi organami oraz z 5 żywiołami. Pierwsze traktaty medyczne znane są z czasów XIII/XII w. p.n.e. Charakterystyczną metodą leczenia jest akupunktura (16 listopada 2010 r. wpisana na listę dziedzictwa kulturowego). Akupunktura znana jest od około 4 tys. lat. Istnieją też terapie oddechowe np. Qigong (Ruch Falungong, władza komunistyczna go zakazała). W farmakologii powszechne są zioła i ziołolecznictwo. Chińczycy mają bardzo bogatą wiedzę w tej materii – jest to wynik postrzegania natury człowieka powiązanej z otoczeniem.
Kuchnia chińska
Duże znaczenie harmonii przeciwieństw – Yin i Yang. Charakterystyczna jest etykieta zachowania się przy jedzeniu. Posiłku nie nakłada się na oddzielne tależe lecz spożywa się z wspólnych misek. Tradycyjnym sztućcami są pałeczki. Widoczny jest regionalizm w kuchni chińskiej: północ (posiłki zbożowe) i południe (posiłki ryżowe). Obecnie jednak wymieszało się to. Kuchnie tradycyjne: pekińska, szanghajska, kantońska, syczuańska. Duże znaczenie w chińskiej kuchni ma wino. Charakterystycznym elementem kuchni i kultury Chin jest herbata. Główne miejsca uprawy to południowy zachód. Istnieje cała technologia i etykieta picia herbaty – najstarsze traktaty pochodzą z VII w. p.n.e. tradycyjny rodzaj herbaty to herbata zielona. Herbata trafiła do Europy w XVII w. w Europie pije się herbatę sfermentowaną czyli czarną.
Muzyka
Księga pieśni i zaginiona Księga muzyki – Konfucjusza. Tradycyjna pentatonika funkcjonuje do dziś: pięć dźwięków (bo pięć żywiołów). Jest to wynik harmonii. Pierwszą chińską pieśnią znaną w Europie jest Molihua. Hymn narodowy ChRL (Tian Han) pochodzi z 1935 r. i mówi o wyzwalaniu północnych Chin z kontroli Japończyków.
Sztuki sceniczne
Nie ma podziału na operę, balet, teatr, pantomimę itp. Najbardziej znana jest Opera Chińska. W teatrze nigdy nie grały kobiety – nawet role kobiece grali mężczyźni. Duży wpływ na rozwój teatru miała cesarzowa Cixi (Pałac Letni).
Rozrywka
Chińskie sztuki walki wywodzą się z boksu, który miał w zwyczaju nawiązywać do ruchów walczących zwierząt. Styl północny wiąże się z buddyzmem (klasztor Shaolin). Styl południowy wiąże się z taoizmem. Wykształcił on styl Wudang (Świątynia Purpurowego Obłoku). Kładzie on nacisk na siłę wewnętrzną. Gimnastyka Taji quan wiąże się z tą szkołą.
Charakterystyczne rozrywki to chińskie warcaby i szachy.
Literatura
Księga przemian
Księga obrzędów
Czteroksiąg konfucjański
Daodejing
Zhuangzi: Prawdziwa księga południowego kwiatu – spis historii
Dynastia Tang to okres złotego wieku kultury chińskiej (VIII w.) – najbardziej znani pisarze to Li Bai i Du Fu.
Najbardziej znane powieści to „Dziejej Trzech Królestw” (autor Luo Guanzhong 1330-1400); „Sen Czerwonego Pawilonu” (Caoxueqin 1715-1764); „Podróż na Zachód” (Wu Cheng’en)
Architektura
Jest to odbicie sposobu myślenia i elementów religijno-filozoficznych. Widać to w konstrukcji i wykończeniach. Charakterystyczne tradycyjne budowle można znaleźć w Pekinie (czterobojowe budowle, zamknięte, obudowane dookoła). Charakterystyczne są też budowle w kształcie okręgu lub koła (są to tzw. tulou – miały one znaczenie obronne). Najbardziej znaną budowlą jest Wielki Mur, Zakazane Miasto, Świątynia Nieba.
Rzeźba
Najbardziej znaną rzeźbą jest Budda z Leshan (ma 70 m jest, z kamienia). Kamień żady nazywany jest chińskim diamentem (nefryt, żadeit). Wykorzystywany jest w sztuce ale też w medycynie. Daje się on obrabiać jedynie diamentem.
Ceramika i porcelana
Terakotowa armia w Xi’an cesarza Qin Shi – kazał on wybudować sobie wielkie podziemne miasto. Z ceramiki wyrobiono mu kilka tysięcy ludzkich postaci (każda z nich jest unikatowa, nie powtarzają się). Porcelana była najważniejszym produktem eksportowym Chin.
Malarstwo
Tak jak wszystko ma związku z filozofią. Brak ścisłej perspektywy i elementów zbliżenia i oddalenia. Charakterystyczne jest też pozostawianie pustych białych przestrzeni na obrazach.
Głównymi tematami malarstwa są: portrety (historyczny), pejzaże (góry i wody) oraz „kwiaty i ptaki”. Charakterystyczne jest pozostawianie pieczęci artysty i właścicieli.
Stosunki polsko-chińskie
Jako pierwsi do Chin docierali misjonarze np. Michał Boym, Benedykt Polak. Po upadku I RP do Chin docierali naukowcy, wojskowi i politycy. Polscy inżynierowie budowali kolej wschodniochińską oraz miasto Harbin. Głównym miejscem osiedlanie się polonii była Mandżuria. W 1920 r. utworzono pierwsze konsulaty w obu państwach. Oficjalne stosunki dyplomatyczne nawiązano na przełomie lat 20/30. Polska nie uznała Mandżukuo. 5 VII 1945 Republika Chińska przestała uznawać rząd na uchodźctwie. 7 X 1949 nawiązano oficjalne stosunki dyplomatyczne z rządem ChRL (rząd Zhou Enlai). W latach 50 nastąpiło duże zbliżenie dyplomatyczne i polityczne. W latach 60 zerwano współpracę gospodarczą (Gomułka krytykował Chiny). W tym okresie odwołano ambasadorów. W latach 70 ponownie nawiązano współpracę gospodarczą i polityczną. W 1986 r. Jaruzelski z robotą wizytą odwiedził Chiny. W 1987 r. doszło do Chińskiej rewizyty. Wydarzenia 1989 r. osłabiły wzajemne relacje. W latach następnych nastąpiła poprawa stosunków – 1994 r. wizyta Pawlaka, 1997 r. Kwaśniewskiego, 2008 r. Tuska, zaś w 2010 r. Schetyny.
Demografia
Polityka „jednego dziecka”
W latach 50’ XX w. widoczne są początki polityki natalistycznej w Chinach. Podejście to miało podłoże ideologiczne – budowanie siły demograficznej wielkiego, komunistycznego państwa aby zdominować inne kraje. Pierwszym politykiem postulującym liberalizację dostępu do środków antykoncepcyjnych był Deng Xiaoping.
Pierwszy spis powszechny ukazał, że faktyczna liczba ludności w Chinach (570 mln) jest o 80 mln większa od szacowanej. Przeprowadzono więc pierwszą kampanię planowania rodziny w latach 1953-56. Kampania ta była nie udana bowiem rozpowszechniana byłą w dużych miastach, a większość ludności mieszkała na wsiach.
Pod koniec lat pięćdziesiątych nastąpił odwrót od polityki ograniczania urodzin w wyniku koncepcji Wielkiego Skoku autorstwa Mao. Po niepowodzeniu tego programu przeprowadzono drugą kampanię planowania rodziny (1962-66).
W okresie rewolucji kulturalnej doszło do zawirowania polityki urodzeń (1966-69). Na początku lat 70’ pod wpływem polityki premiera Zhou Enlai przeprowadzono trzecią kampanię. Jej intensyfikacja nastąpiła w 1973 r. – dążono do jak najpóźniejszego zawierania małżeństw, wydłużenia czasu pomiędzy urodzeniem dzieci, zalecano zmniejszenie ilości rodzonych dzieci. Polityka ta zaczęła dotyczyć obszarów wiejskich.
Pod koniec lat 70’ wraz ze śmiercią Mao i dojściem do władzy Deng Xiaopinga doszło do zaostrzenia przepisów i pojawienia się koncepcji jednego dziecka. W lutym 1980 r. stało się to wymogiem. Pojawił się przymus aborcyjny i sterylizacji.
W latach 80 doszło do dekolektywizacji rolnictwa. 1983 r. to największe zaostrzenie polityki – dokonano ponad 3 mln sterylizacji. W latach 1984-85 doszło do złagodzenia – ówczesnym premierem był Zhao Ziyang. Pojawiły się spisy pozwoleń na 2 dziecko.
W latach 1986-89 doszło do drastycznego przyśpieszania wzrostu demograficznego. W 1988 r. pozwolono rodziną mieszkającym na wsi i mających córkę mieć 2 dziecko do pracy na roli. Było to uwarunkowane kulturowo i religijne – syn dziedziczył majątek. Spowodowało to większe zabijanie dziewczynek.
Po zamieszkach na placu Tiananmen do władzy dochodzą twardogłowi zwolennicy polityki jednego dziecka. Spis powszechny z 1990 r. W 1991 r. wzmocniono politykę jednego dziecka. W polityce tej łagodnie traktowano mniejszości narodowe. Lata 90 to uregulowanie prawne i spadek dzietności i wzrostu demograficznego – 1994 r. prawo eugeniczne nakazujące zabijać dzieci nieuleczalnie chore. Jest to wynik nie tylko prowadzonej polityki ale także zmian kulturowych. Spis powszechny z 2000 r. i 2010 r. w 2001 r. przyjęto „prawo ludnościowe i planowania urodzin”. Jiang Zemin był zwolennikiem restrykcji zaś obecny prezydent Hu Jintao jest umiarkowany w tej kwestii. Powszechne jest nierejestrowanie dzieci w celu uniknięcia kar administracyjnych, dlatego też uważa się, że wszystkie statystyki są zaniżone.
Struktura demograficzna
Przewaga mężczyzn nad kobietami. Wskaźnik maskulizacji: Chiny 106 mężczyzn na 100 kobiet, Polska 94,4.
Obecnie nadal przeważa ludność wiejska, ale już nie aż tak jak wcześniej.
1340 mln ludności (mocno zaniżone) realnie ok. 1500 mln ludności. Jest to około 20%. ludności świata. W 2010 r. 60% ludności świata mieszkała w Azji.
Gęstość zaludnienia: 140 osób na km2.
Długość życia jest największa na wschodzie kraju – jest to wynik warunków życia, rozwoju gospodarczego i dostępu do służby zdrowia.
Analfabetyzm – według UNESCO analfabetyzm w ludności dorosłej wyniosła w 2000 r. 14,8% za w 2015 r. będzie ok. 7%.
Grupy etniczno-językowe
Han ponad 90%
Oficjalnie uznawanych jest 55 mniejszości:
Zhuang 16 mln
Mandżurowie 10 mln
Ujgurzy 9 mln
Hui
Miao
Yi
Mongołowie
Tybetańczycy
Problemy polityki jednego dziecka
Starzenie się społeczeństwa 4 → 2 → 1
Nierejestrowanie urodzin
Problemy zabezpieczeń socjalnych
ChRL – system polityczny
Prezydent - Hu Jintao
Premier - Wen Jiabao
Główne cechy chińskiego systemu politycznego:
Brak tradycji demokratycznych – funkcjonowanie Republiki Chińskiej nigdy nie było w pełni demokratyczne. Tajwan jest demokratyczny od stosunkowo niedawna.
Personifikacja władzy – władza jest utożsamiana z charyzmatycznymi jednostkami.
Problem dualizmu partyjno-administracyjnego – obok najwyższych organów władzy funkcjonuje drugi ośrodek władzy – Partia Komunistyczna.
Rządy za pomocą prawa, a nie rządy prawa. Posługiwanie się prawem, a nie stosowanie prawa.
Znaczenie etyki i moralności w polityce – znaczenie konfucjanizmu i jego zasad.
Poszukiwanie pragmatycznych rozwiązań na płaszczyźnie wewnętrznej i w relacjach międzynarodowych. Władze odeszły od metod ideologicznych tradycyjnych dla okresu Mao.
Duże znaczenie dla rozwoju społecznego i gospodarczego – konstytucja ChRL zawiera dużo informacji o gospodarce.
Kohabitacja systemu niedemokratycznego i wolnego rynku.
Zbliżenie się władzy do ludzi np. Idea Trzech Reprezentacji, Idea Harmonijnego Rozwoju autorstwa prezydenta Hu.
Zapewnienie bezpieczeństwa surowcowego i dobrych stosunków z zagranicą.
Dualizm decyzyjny w strukturach władzy:
Struktura najwyższych organów władzy ↔ struktura Komunistycznej Partii Chin (KPCh)
Jednak coraz bardziej partia jest wycofywana a podkreśla się znaczenie organów władzy.
Hu Jintao od 2003 r. jest prezydentem, przewodniczącym CKW, Pierwszym Sekretarzem Partii. Wiceprzewodniczącym jest Xi Jinping. Wu Bangguo jest przewodniczącym parlamentu, zaś Wen Jiabao jest premierem. Przewodniczącym Ludowej Politycznej Rady Konsulatatywnej Chin jest Jia Qinglin.
Ze względu na charyzmę polityków wyróżnia się kilka pokoleń politycznych:
Pokolenie: Mao Zedong, Zhou Enlai, Zhu De, Liu Shaoqi
Pokolenie: Deng Xiaoping, Hua Guafeng, Zhao Ziyang
Pokolenie: Jiang Zemin, Li Peng, Zhu Rongji
Pokolenie – obecne elity
Pokolenie – może nim być zastępcy i asystenci obecnej elity.
Historia chińskiego konstytucjonalizmu
Po ogłoszeniu republiki w 1911 r. ogłoszono tymczasową konstytucję z 11 marca 1912 r. 13 grudnia 1912 r. odbyły się pierwsze wybory. W 1924 r. Sun Jat-sen wysuwa nowy program budowy państwa zakładający przygotowanie „konstytucji pięciu władz”. Budowa państwa demokratycznego odbywało się w 3 etapach:
Zarządzania wojskowego
Okres opieki władz
System demokratyczny
W 1928 r. przyjęto program opieki politycznej, co zakończyło system zarządzania wojskowego. Rozpoczyna to dekadę rządów nacjonalistów. Program ten nigdy nie został dokończony. W 1946 r. opracowano konstytucję Republiki Chińskiej opartej na zasadach Sun Jat-sena. Konstytucja ta realnie nigdy nie została wprowadzona w Chinach kontynentalnych, lecz do dziś z pewnymi zmianami funkcjonuje w Republice Chińskiej (Tajwan).
Podstawą konstytucyjną ChRL są rozwiązania funkcjonujące w Chińskiej Republice Sowieckiej. Rozwiązania te oraz metody przyjęte na obszarze północnych Chin z okresu końca II wojny światowej dały podstawę zasad konstytucyjnych – tzw. wspólny program.
1 X 1949 utworzenie ChRL. 1954 r. wybory do parlamentu. W tym okresie przyjęto I konstytucję Chin Ludowych. Konstytucja ta nawiązywała do konstytucji ZSRR z lat 30., oraz do specyfiki chińskiego rozwoju.
Pod koniec epoki Mao Chiny przyjmują nową konstytucję w 1970 r. Była ona bardzo ideologiczna np. sankcjonowała przemoc dla celów komunizmu itp. w 1978 r. przyjęto III Konstytucję, zaś w 1982 r. przyjęto IV, obecnie obowiązującą konstytucję.
Konstytucja ta nawiązuje w wielu miejscach do konstytucji z 1954 r. Nową rzeczą w tej konstytucji jest przywrócenie w systemie władzy funkcji przewodniczącego Chin. Odbyły się łączni cztery nowelizacje tej konstytucji. Wszystkie te zmiany odbyły się po zjazdach partii komunistycznych. W 1988 r. nowelizacja uznała sektor prywatny za uzupełnienie gospodarki opartej na sektorze publicznym oraz dopuszczono do handlu gruntami. W 1993 r. dodano zapis socjalizm o chińskiej specyfice oraz zezwolono na działanie innych partii pod przewodnią rolą partii komunistycznej. W 1999 r. dodano zapis o socjalnej gospodarce rynkowej – konieczność dojścia do pełnego socjalizmu poprzez dynamiczny rozwój. Sektor prywatny staje się ważną częścią składową gospodarki. Dopuszczono rozwój różnych form własności, w socjalistycznym państwie prawa. W 2004 r. zapis do preambule o rozwoju, zasada nienaruszalności majątku obywatela, zapis o respektowaniu praw człowieka.
Cała konstytucja składa się z preambuły i z 4 rozdziałów. Duże znaczenie w zapisach konstytucji ma ustrój społeczno-gospodarczy.
Naczelne organy państwa
Zasada jedności władzy państwowej – rola i znaczenie parlamentu. wszystkie organy i urzędy są powoływane, nadzorowane i odwoływane przez parlament. System ten skopiowany jest na innych szczeblach administracji np. parlamentach lokalnych.
OZPL i jego stały komitet ma szczególną rolę – władza ustawodawcza, kontrolna, odwoływanie innych władz. Art. 57-78 konstytucji. Jest jednoizbowy.
Stały Komitet OZPL spotyka się 7-8 razy do roku. Parlament tylko raz w roku. Kadencja trwa 5 lat. Kadencja ta wyznacza kadencje wszystkich innych organów władzy. Wybory pośrednie – najpierw wybory w prowincjach od etapu gminnego (gdzie miewają one charakter demokratyczny), następnie wybiera się przedstawicieli, którzy wybierają delegatów do parlamentu. Liczba deputowanych: 2987. Ze względów ideologicznych głos na kandydata na posła ze wsi jest 4 razy mniejszy. Mniejszości etniczne (57 uznawanych przez państwo) ma mieć przynajmniej po jednym mandacie. Mandat parlamentarzysty jest związany. Posłowie mają immunitet materialny i formalny. Sesje zwyczajne zbierają się raz do roku (zazwyczaj jest to marzec). Sesja trwa ok. 2 tygodni. Sesje nadzwyczajne na wniosek 1/5 składu lub komitetu stałego. Komisje poselskie funkcjonują stosunkowo od niedawna. Kompetencje: ustawodawstwo, zatwierdzanie budżetu, wybór i odwoływanie osób piastujących najwyższe urzędy, funkcje kontrolne, decyzje o wojnie i pokoju, decyzje o utworzeniu nowych prowincji i miast wydzielonych. Stały komitet: przewodniczący i wiceprzewodniczący, łącznie 175 osób, ma własny organ wewnętrzny – konwent przewodniczących komitetu stałego. Stały komitet dokonuje wykładni konstytucji i ustaw, kontroluje urzędy państwa, uzupełnia skład najwyższych urzędów – sędziów, prokuratorów, rządu, mianowanie ambasadorów, przyznawanie odznaczeń.
Procedura ustawodawcza może odbyć się na posiedzeniu plenarnym parlamentu lub tylko na posiedzeniu komitetu stałego: inicjatywa gospodarcza jest zazwyczaj w rękach rządu i stałego komitetu. Grupa deputowanych (minimum 30 na posiedzeniu parlamentu i 10 na posiedzeniu komitetu) osób ma inicjatywę ustawodawczą. Projekty ustaw są opracowywane na posiedzeniach komisji a następnie przegłosowywane.
Przewodniczący ChRL – głowa państwa. Teoretycznie ma wąskie kompetencje konstytucyjne. Kadencja 5 letnia, możliwość ponownej reelekcji. Każdy obywatel, który ukończy 45 lat i ma bierne i czynne prawo wyborcze może kandydować. Jest wybierany przez parlament i ponosi przed nim odpowiedzialność polityczną. Kompetencje: ogłaszanie ustaw, powoływanie i odwołanie premiera, akt łaski, przyznawanie orderów, przyjmowanie i wysyłanie ambasadorów, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Wszystkie te czynności prezydent wykonuje tylko na wniosek OZPL.
Rada Państwowa – rząd centralny i centralna administracja. Najwyższy organ władzy wykonawczej. W jego skład wchodzi premier, wicepremierzy, ministrowie, sekretarze generalni, najwyżsi kontrolerzy, radcy stanu. Kandydatura premiera jest składana przez przewodniczącego komitetu stałego. Skład rządu jest powoływany na wniosek premiera. Osobista odpowiedzialność członków rządu – można odwołać premiera a rząd pozostaje. Premier może pełnić swój urząd maksymalnie 2 kadencje. Kompetencje: pełni kompetencji wobec administracji centralnej, wyznaczanie podziału kompetencji między administracją centralną a administracją niższego szczebla, premier ma prawo odwoływania decyzji administracji niższego szczebla, inicjatywa ustawodawcza, wyznaczanie projektów strategii rozwoju gospodarczego, tworzy i realizuje budżet państwa. Rząd ma małe kompetencje w zakresie obronności. Obecnie są 22 ministerstwa. Ludowy Bank Chin, Urząd Kontroli są podległe rządowi.
CKW – kolegialny zwierzchnik sił zbrojnych, skład: przewodniczący, wiceprzewodniczący, członkowie. Komisji podlega Chińska Zbrojna Policja Ludowa, Milicje Ludowe, Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza. Kompetencje określa ustawa o obronie narodowej. Określa strategie dla armii, jej organizację, sprawy personalne. CKW ma prawo inicjatywy gospodarczej. Oprócz CKW jako odrębnego organu istnieje jeszcze CKW w ramach partii.
Najwyższy Sąd Ludowy i Najwyższa Prokuratura Ludowa. Ich system funkcjonowania jest skopiowany na innych szczeblach administracji. Konstytucyjny zapis o niezawisłości Najwyższego Sądu Ludowego. Jest wybierany i kontrolowany przez OZPL (przejaw zasady jednolitości władzy). Poziomy sądownictwa: poziom prowincji, prefektury, powiatów i gmin. Dwuinstancyjność funkcjonuje automatycznie w przypadku kary śmierci.
Ludowa Polityczna Rada Konsultatywna Chin – nie jest to organ władzy. W latach 1949-1954 pełnił funkcję parlamentu. Pełni funkcje doradczą, konsultatywną, czuwa nad przestrzeganiem i rozwojem ideologii, bierze udział w nawiązywaniu przyjaznych stosunków dyplomatycznych z zagranicą, wspiera chińską diasporę. W jego skład wchodzą również przedstawiciele mniejszości narodowych i religijnych. Ma ponad 2200 członków. Z tego też powodu funkcjonuje węższy komitet stały. Obraduje na sesjach plenarnych, zwoływanych raz do roku. Możliwość wyboru maksymalnie na dwie kadencje.
KPCh wraz z biurem politycznym. Powstała w lipcu 1921 r. Liczba członków ok. 70 mln. Oficjalny organ prasowy: Dziennik Ludowy. Zjazd partii odbywa się co 5 lat. Krajowy zjazd wybiera Komitet Centralny, którego najważniejszym organem jest Biuro Polityczne. Przewodniczący KC:
Chen Duxiu (1922-1925)
Mao Zedong (1945-1976)
Hua Guofeng (1976-1981) – członek „bandy czworga”
Hu Yaobang (1981-1982)
Przewodniczący KC → Sekretarze Generalni KPCh:
Hu Yaobang (1980-1987)
Zhao Ziyang (1987-1989)
Jiang Zemin (1989-2002)
Hu Jintao (od 2002)
Ideologie:
Komunistyczna myśl Mao
Komunizm z Chińską specyfiką Denga
Koncepcja trzech reprezentacji Jianga
Koncepcja naukowego rozwoju harmonijnego społeczeństwa prezydenta Hu – potrzeba harmonijnego rozwoju społeczeństwa na różnych płaszczyznach w celu eliminacji dysproporcji rozwoju pomiędzy regionami kraju.
Podziały wewnątrz KPCh:
Kilka Szanghajska – elitarni urzędnicy z wielkich miast.
Frakcja populistyczna – członkowie z obszarów słabo rozwiniętych.
Nieustanna adaptacja partii do zmieniającego się otoczenia. Następuje coraz większa instytucjonalizacja wyboru przywódców w celu zmniejszania tarć w partii. Partia ma większe poparcie w miastach – wynik ordynacji wyborczej – w miastach trzeba 4 razy mniej wyborców na mandat polityczny niż w obszarach wiejskich.
System partyjny
W parlamencie jest jeszcze 8 innych partii. Konstytucja mówi o pluralizmie. Ich pozycja osłabła w wyniku rewolucji kulturowej Mao. Każda partia musi respektować najwyższą rolę KPCh. Wszyscy szefowie partii są członkami Ludowej Politycznej Rady Konsultatywnej Chin.
Partie polityczne:
Rewolucyjny Komitet Chińskiej Partii Narodowej – powstała w 1948 r. w Hong Kongu w wyniku odłączenia od Partii Narodowej
Chińska Partia Demokratyczna
Chińskie Stowarzyszenie Demokratycznej Budowy Chin
Stowarzyszenie Naukowe Trzeciego Września
Chińska Partia Dążenia do Sprawiedliwości
Demokratyczna Liga Autonomii Tajwanu
Demokracja „kontrolowana”:
Bezpośrednie wybory na szczeblu gminnym
Koncepcja trzech reprezentacji
Rady konsultatywne
Konsultacje społeczne
Rozszerzenie działalności kontrolowanych mediów
Wolność gospodarcza
Gwarancje konstytucyjne praw człowieka i wolności
Problem przestrzegania praw człowieka w Chinach
Chińska specyfika – uwarunkowana kulturowo. Sposób realizacji praw człowieka taki jak na Zachodzie jest nie do realizacji, bo jest niezgodny z ich specyfiką. Prawa człowieka dla nich są czymś ważnym i powinny być przestrzegane ale są inaczej postrzegane.
Dynamiczne rozumienie przestrzegania praw człowieka – uznawanie zasad praw człowieka za zgodne z wartościami chińskimi, tymże niektóre prawa są nie do zrealizowania bez zniszczenia stabilności społeczno – politycznej w Chinach. Można realizować tylko to co nie zaburzy porządku społecznego. Stopniowo realizowane są pewne wolności np. wolności gospodarcze.
Problem Tybetu
Dalajlama i Panczenlama to najważniejsze osoby duchowne dla Tybetańczyków.
1911 r. – ogłoszenie niepodległości Tybetu. 1950 r. zajęcie Tybetu przez ChRL.
1959 r. wybuch powstania w Tybecie. Dalajlama i do 100 tys. Tybetańczyków ucieka do Indii, gdzie funkcjonuje rząd na uchodźctwie. W 1995 r. Chiny aresztowały panczenlamę (miał on ówcześnie 6 lat) i podstawiły własnego.
W ramach harmonijnego rozwoju prezydenta Hu Tybet prowadzi serię inwestycji infrastrukturalnych mających rozwinąć region. Jest to próba zintegrowania Tybetu w resztę Chin.
Etapy w reformach gospodarczych w ChRL
Reformy gospodarcze po śmierci Mao i ustąpieniu Hua Guofeng był Deng Xiaoping – projekt czterech modernizacji:
Rolnictwo
Przemysł
Nauka i technika
Wojsko
Reformą tym towarzyszyło otwarcie na świat. Etapy reform:
1979-1984 – rolnictwo i wieś
1985-1989 - przemysł
1989-1992 – wstrzymanie reform po masakrze na Placu Tiananmen
1993-2000 – ponowne podjęcie się reform
2001-2008 – wstąpienie do WTO, Olimpiada w Pekinie, Ekspo w Szanghaju
Główne zasady reform Denga:
Pragmatyzm – praktyka jest jedynym kryterium prawdy. Jeżeli coś się sprawdza to z tego korzystamy. Deng: „nie ważne czy kot jest biały czy czarny, ważne aby łapał myszy”.
Gradualizm – stopniowe wprowadzanie reform i stopniowe przechodzenie od gospodarki centralnej do gospodarki rynkowej. Częste eksperymenty – sprawdzamy działanie czegoś w jednej prowincji, jeżeli to się uda to realizujemy to w całym kraju.
Decentralizacja – przeniesienie części kompetencji na niższe szczeble, co zwiększa zaangażowanie niższych szczebli i ich administracji.
Etapy:
Rolnictwo 1978-1984
Rolnictwo ma podstawowe znaczenia dla bezpieczeństwa Chin. Ówcześnie na wsi mieszka ponad 80% ludności.
Zmniejszenie nożyc cenowych – różnic pomiędzy cenami w rolnictwie a w przemyśle.
Uzależnienie zarobków indywidualnych od efektywności.
Dekolektywizacja – stopniowe powierzanie ziemi rodziną lub grupą rodzin. Odejście od komun rolniczych. Miejscem eksperymentu była prowincja Anhui (rządził ta Zhao Ziyang)
Stosowanie podwójnych cen – dla państwa i wolnego rynku. Powoduje to chęć większej produkcji. Kontrola państwa wynikała z bezpieczeństwa żywieniowego państwa.
Możliwość dziedziczenia, kupowania i sprzedawania ziemi od 1989 r. wcześniej wprowadzono dzierżawę.
Reformy powodują szybki wzrost dochodów mieszkańców wsi (szybszy niż mieszkańców miast). Dzięki rozwojowi rolnictwa Chiny rozpoczęły eksport żywności. Reforma ta sprzyjała poprawie jakości lekkiego przemysłu związanego z sektorem rolniczym.
Przemysł 1985-1989
Udana reforma rolnictwa zachęca do reformy przemysłu, zwłaszcza do zwiększenia efektywności produkcji.
Podwójność cen – ceny planowana dla państwa i ceny rynkowe. Po przekroczeniu pewnego limitu przedsiębiorstwo mogło sprzedawać swoje produkty na wolnym rynku po cenie rynkowej. Stopniowo ograniczano sferę państwową na rzecz prywatnej. Ostatecznie ją zniesiono.
Legalizacja przedsiębiorstw – początkowo były ograniczenia zatrudnienia jednak ostatecznie je zniesiono.
Przemiany państwowych molochach – nieudane:
- brak efektywności
- problem zależności osobowych w instytucjach – korupcja, nepotyzm
- bezrobocie
- inflacja
Otwarcie na świat
Początek lat 70. Ustanowienie stosunków dyplomatycznych z USA i wizyta Denga w USA. Odejście od koncepcji izolacji Mao. Oprócz otwarcia politycznego nastąpiło otwarcie gospodarcze – 1980 r. utworzenie 4 stref ekonomicznych, zaś następnie 2 kolejnych. Strefy te były skoncentrowane w południowo-wschodnim obszarze kraju. W 1984 r. otwarcie 14 innych miast portowych dla współpracy z zagranicą. Szybki wzrost wymiany zagranicznej i inwestycji zagranicznych, oraz pożyczek inwestycyjnych. Otwarciu na świat towarzyszyły wyjazdy studentów. Rozwój chińskiej turystyki.
Okres zastoju
1989 r. masakra na Placu Tiananmen powoduje zastopowanie reform. Twardogłowi uważają, że winę za to ponoszą reformy i domagają się ich wstrzymania. W 1992 r. Deng decyduje się na kontynuowanie reform i ich przyśpieszenie. Decyzję tą podjął po wizycie na południu kraju (w strefach ekonomicznych). Postanowiono korzystać z doświadczeń innych państw, zwłaszcza Singapuru – połączenie rządu autorytarnego z gospodarką wolnorynkową.
1992-2000
Napływ obcego kapitału i powstanie giełd. Koniec lat 90 to włączenie Hongkongu i Makao. Kryzys azjatycki z lat 1997-1998 wzmocnił Chiny. Chiny wspierały w tym okresie gospodarki regionu w stabilizacji systemu finansowego. Od tego okresu Chiny prowadzą negocjację z WTO.
Szybki rozwój lat 2001-2008
Wstąpienie do WTO w listopadzie 2001 r. przyznanie organizacji olimpiady w Pekinie i ekspo w Szanghaju. Szybki wzrost inwestycji zagranicznych, zasobności kraju, rezerw walutowych Chin. Rozwój regionu południowo-wschodniego – duża dysproporcja między regionami kraju. Powoduje to pojawienie się koncepcji zrównoważonego rozwoju.
Pozycja ekonomiczna Chin
Chiny należą do największych potęg gospodarczych. W 1820 r. 1/3 światowego PKB była produkowana w Chinach a 1952 r. zaledwie 5,2% PKB. 1995 r. to 10%.
Chiny mają bardzo pozytywny bilans handlowy (saldo dodatnie ok. 300 mld $), który sprzyja utworzeniu największych na świecie rezerw walutowych. Obecnie Chiny są największym eksporterem na świecie. Rezerwy walutowe Chin są obecnie największe na świecie. W 2011 r. przekroczyły 3 biliardy dolarów.
Pod względem konkurencyjności gospodarek w 2007 r. Chiny zajmowały 30 pozycję a 2011 26 pozycję (polska 41). Wskaźnik ten opiera się na 12 elementach (nie tylko czysto ekonomicznych) – wydajność, efektywność, zasobność w czynniki produkcji, innowacyjność, ale także jakość życia i zdrowia itp.
Przeceny wzrost w latach 1978-2007 (30 lat) – 9,9%
Wskaźnik wzrostu w 2008 - 9,6%; w 2009 – 8,7%; w 2010 r. – 10,4%
PKB per capita 2008 r. – 3 180 $ (104 pozycja na 178), 2010 r. – 4 382 $ (91 pozycja)
Pozycja międzynarodowa ChRL
Cechy charakterystyczne polityki zagranicznej ChRL:
Sinocentryzm i racjonalizm
Aspiracje mocarstwowe – preferowanie soft Power – długofalowy i stopniowy rozwój pozycji poprzez wzrost ekonomiczny i rozwój społeczny oraz wzrost znaczenia pozycji kulturowej.
Polityka nieagresji
Promowanie harmonijnej dyplomacji (prezydent Hu)
Przewidywalność – dotrzymywanie umów, kontraktów
Aktywne uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych
Podkreślanie dobrych stosunków z sąsiadami, mocarstwami a zwłaszcza z krajami rozwijającymi się (teoria 3 światów Mao).
Duże znaczenie diaspory chińskiej
Wyznaczniki pozycji:
Pozycja demograficzna
Pozycja gospodarcza
Pozycja geopolityczna
Pozycja militarna
Pozycja polityczna
Pozycja geopolityczna:
3 miejsce na świecie (z Tajwanem) na świecie pod względem wielkości a bez na 4. 9597 km2. Terytorium tylko o 9% mniejsze od Europy.
Struktura geograficzna: tylko 18% to niziny. Zdecydowana większość to wyżyny i góry. Silna koncentracja ludności na nizinach.
Chiny mają duże zasoby węgla kamiennego (1 miejsce w wydobyciu).
Ropa naftowa – gigantyczny eksport i własna produkcja przy granicy z Kazachstanem (Xnijang) i na wyspach Spratly.
Gaz ziemny – głównie Xnijang
Silny rozwój energetyki jądrowej – firmy zachodnie budują i modernizują nowe elektrownie. Chińskie firmy stopniowo przejmują technologię.
Tama Trzech Przełomów – największa elektrownia hydroelektrownia (zaspokaja potrzeby ponad 20 mln ludzi).
Duży eksport miedzi i cynku np. z KGHM. Dobre kontakty gospodarcze w Afryce pod względem surowcowym.
Położenie geopolityczne jest bardzo korzystne – centralne położenie w Azji, z szerokim dostępem do Oceanu Spokojnego (14,5 tys. km). Może Południowochińskie jest jednym z największych szlaków handlowych.
Długość granicy 22 tys. km, 14 sąsiadów.
Upadek ZSRR miał duże znaczenie dla sytuacji geopolitycznej w Azji. W latach 90 Rosja utraciła pozycję supermocarstwa co przy silnym rozwoju wzmocniło Chiny.
Spory terytorialne:
Rozwiązane:
- Hongkong 1997 r.
- Makkao – 1999 r.
- Uregulowanie granic z Kazachstanem (1999 r.), Kirgistanem (1999 r.), Tadżykistanem (2002 i 2011 r.).
- Spór z Rosją o wyspy na rzece Amur (2008 r.)
- uregulowanie granicy lądowej z Wietnamem (2009 r.)
Trwające:
- Tajwan
- Wietnamem o Wyspy Paracelskie
- z krajami ASEAN o Archipelag Spratly.
- z Japonią o wyspy Senkaku
- z Indiami (Aksai Chin i Arunachal Predesh)
- z Bhutanem
Pozycja militarna ChRL
Wciąż potencjał militarny Chin jest stosunkowo mniejszy w stosunku do pozycji gospodarczej państwa oraz w stosunku do potencjału pozostałych mocarstw. Ostatnie 10 lat to bardzo szybka zmiana wzrostu wydatków na zbrojenia. Obecnie jest to 2 państwo pod tym względem. Chiny mają około 400-500 głowic jądrowych, lecz deklarują, że nigdy jako pierwsi nie użyją broni jądrowej. Zasięg ich rakiet ma głównie regionalny charakter. Chiny mają najliczniejszą armię na świecie, ale przewidują jej stopniową redukcję z nastawieniem na profesjonalizm i odpowiednie wyposażenie.
Chińska Marynarka Wojenna ustępuje jedynie marynarce USA i Rosji. Jest to wynik licznych morskich sporów terytorialnych i konieczności obrony szlaków handlowych. W 2010 r. zaczęto budowę własnych nowoczesnych lotniskowców (2 pierwsze mają wejść do służby w 2015 r.). W 2011 r. odbyły się pierwsze próby lotniskowca kupionego od Rosji (Shi Lang).
Lotnictwo ma stosunkowo niski poziom. Ale w 2010 r. oblatywane są Chińskie kopie radzieckich i rosyjskich produkcji. Obecnie Chiny dokonują prób myśliwców mających technologię niewykrywania radarowego. Potencjach Chin ma charakter odstraszający a nie ekspansywny.
W 1970 r. Chiny wystrzeliły pierwszego satelitę. Od 1990 r. wysyłają już komercyjnie satelity innych państw. W 1999 r. pierwsza nieudana próba wysłania statku kosmicznego, zaś w 2001 i 2002 r. odbyły się próby udane. W 2003 r. wysłano pierwszy załogowy statek, w 2008 r. dokonano pierwszy spacer kosmiczny. W 2011 r. połączono pierwsze dwa moduły badawcze kosmicznej stacji badawczej. Do 2020 r. Chiny planują zbudować własną stację badawczą oraz wylądować na księżycu. W 2007 r. dokonały udanego zestrzelenia własnego satelitę, co spowodowało zaniepokojenie USA.
Obecnie Chiny wzmacniają swój potencjał obronny w technologii informatycznej. Stworzono specjalną jednostkę milicji komputerowej przy wojsku.
Strategie Obronne ChRL
„Wielka Strategia” – sformułowana w 2002 r. Zakłada dominację Chin w Azji Wschodniej w ramach Soft Power. Jest to stopniowe budowanie swojej pozycji i siły od spraw wewnętrznych, sąsiedzkich aż po globalne. Najpierw należy załatwić sprawy wewnętrzne – zwłaszcza Tybet i Tajwan. Polityka ta wymaga utrzymywania dobrych stosunków sąsiedzkich i z UE jako przeciwwagi dla USA (Chiny są zwolennikiem wielobiegunowości). Utrzymywanie stosunków z krajami rozwijającymi się, zwłaszcza polityka surowcowa.
„Biała Księga Obronności”:
Zagrożenia:
Tradycyjne – dotyczą rywalizacji mocarstw na płaszczyźnie militarnej i ich działań w sferach: kwestia cyber przestępczości, podział Arktyki, kwestia lotów kosmicznych, programu obrony antyrakietowej i środków natychmiastowego uderzenia
Dodatkowe – terroryzm, brak stabilności ekonomicznej, problemy zdrowotne, klimat i katastrofy naturalne, rozprzestrzenianie się broni jądrowej.
Zagrożenia w Azji: półwysep Koreański, Afganistan, statut wód terytorialnych i wysp, napięcia religijne i etniczne
Obecnie Chiny korzystają z wieloletniego pokoju (tzw. dywidenda pokojowa). Jest to gwarancja rozwoju. Chiny wspierają wielobiegunowość bo osłabia to USA i wzmacnia Chiny. Biała Księga zarzuca USA liczne sojusze z krajami azjatyckimi nie przychylnymi Chiną (zwłaszcza Tajwan). Księga a zawiera wolę całkowitego rozbrojenia nuklearnego. Chiny sprzeciwiają się budowy amerykańskiego systemu przeciwrakietowego.
Cele Chińskiej polityki bezpieczeństwa
Ochrona suwerenności i bezpieczeństwa Chin – gotowość do odpowiedzi na każdy atak na Chiny
Powstrzymanie separatystów – zwłaszcza Tybet, Tybet, Wschodni Turkmenistan
Utrzymywanie wewnętrznej harmonii kraju.
Modernizacja systemu obrony narodowej o Narodowych Sił Zbrojnych
Stabilność i pokój na świecie
Rozwiązywanie konfliktów.
Uczestnictwo ChRL w organizacja międzynarodowych.
Organizacje regionalne
Szanghajska Organizacja Współpracy (SOW)
Międzyrządowa organizacja międzynarodowa działająca od stycznia 2004 r. SOW zastąpiła istniejącą od 1996 r. Szanghajską Piątkę – nieformalne forum spotkań przywódców Chin, Kazachstanu, Kirgistanu, Federacji Rosyjskiej, Tadżykistanu oraz Uzbekistanu (od 2001 r.). Jej głównym celem jest doprowadzenie do lepszej współpracy w regionie Azji Środkowej. Status obserwatorów SCO mają: Mongolia (od 2004 r.), Indie, Iran i Pakistan. Podstawową formą działalności SCO są spotkania przedstawicieli państw członkowskich na różnych szczeblach: przywódców państw, szefów rządów, ministrów SZ lub innych resortów
ASEAN + 3
Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodnie. Jej początek to kryzys finansowy w Azji. W grudniu 1997 r. odbyło się nieformalne spotkanie przywódców państw ASEAN oraz ChRL, Republiki Korei i Japonii (szczyt ASEAN w Malezji). Jej głównym celem jest współpraca ekonomiczna, a forma to regularne spotkania i konsultacje przywódców, bądź na poziomie ministerialnym. Organizacja ta bywa złośliwie nazywana 3+ASEAN.
Koncepcja budowy stowarzyszenia Wschodnioazjatyckiego – jeszcze nie ma ale bardzo zaawansowane negocjacje. 2005 r. to pierwszy szczyt państw Azji wschodniej.
Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (APEC)
Jest to platforma współpracy gospodarczej krajów Azji i obrzeży Pacyfiku. Utworzona w 1989 r. w Canberze podczas nieformalnego spotkania sześciu państw członkowskich ASEAN Obecnie APEC liczy dwudziestu jeden członków (Australia, Brunei, Kanada, Indonezja, Japonia, Korea Południowa, Malezja, Nowa Zelandia, Filipiny, Singapur, Tajlandia, Stany Zjednoczone – kraje założyciele, ChRL, Hongkong, Tajwan (od 1991 r.), Meksyk, Papua-Nowa Gwinea, Chile, Peru, Rosja, Wietnam). Obecnie APEC jest największą pod względem PKB, ludności i obszaru organizacją regionalną na świecie. Jej celem jest sprzyjanie liberalizacji handlowej i inwestycyjnej oraz wzrostowi gospodarczemu tego regionu, znoszenie barier celnych, współpraca technologiczna, dążenie do ściślejszej integracji gospodarczej oraz popieranie wzrostu gospodarczego i sprawiedliwego rozwoju.
Organizacje o zasięgu globalnym
ONZ
Prawo decydowania o kluczowych sprawach świata (veto). Kwestia dopuszczenia do elitarnego grona (Japonia, Indie). Uczestnictwo w misjach pokojowych NZ. Udział procentowy ChRL w składkach ONZ wzrósł znacząco w ostatnich latach np.. W 1998 r. było to 0,9%, a w 2004 r.- 2,05%.
G8 oraz kraje rozwijające się
G 8(7)+5 - od 2005 r. ChRL + Indie, Brazylia, Meksyk i RPA.
G20
Od 1999 r. 19 największych gospodarek + UE (85% PKB, 80% Handlu)
G77
Jest to luźna koalicja państw rozwijających się w ramach ONZ. Istnieje od 1964 r.; obecnie 130 członków. Pierwsze większe spotkanie w 1967 r. w Algierze. Powstałą z inicjatywy Chin.
WTO
Inne
ASEM – Forum współpracy Europa-Azja
Proces dialogu i współpracy między Unią Europejską a Azją Wschodnią i Południowo-Wschodnią. Działa od 1996 r. – pierwsze spotkanie w Bangkoku. Obecnie liczy 39 członków Cele: rozwój współpracy w trzech płaszczyznach: politycznej, ekonomicznej oraz kulturalno-naukowej i społecznej w duchu wzajemnego poszanowania i równości. Funkcjonowanie: szczyty – co dwa lata, spotkania ministerialne.
SED – Chiny-USA Strategiczny Dialog Gospodarczy
Początek 12.2006 r. – z inicjatywy Hu Jintao i G. Busha. Platforma dialogu dot. strategicznego rozwoju wzajemnych stosunków gospodarczych. Spotkania odbywają się co pół roku.
CAFC Forum Współpracy Chiny-Afryka (od 2000 r.)
Chińsko-Arabskie Forum (od 2004 r.)
Boao – Forum Azjatyckie (od 2001 r.)
Międzynarodowa pozarządowa organizacja wzorowana na Światowym Forum Gospodarczym (WEF) z Davos w Szwajcarii; non-for-profit. Coroczne spotkania dla przedstawicieli rządów, biznesu, ekspertów, naukowców. Siedziba w prowincji Hainan, sekretariat w Pekinie (ChRL).