Wykładowca dr. Waldemar Kozłowski

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego

Psychologia Dziecka

Przedmiotem psychologii dziecka:

• spojrzenie na dziecko w różnych fazach rozwojowych

• czynniki stymulujące/utrudniające rozwój

• zjawiska zaburzeń okresu dziecięcego

Założenia psychologii dziecka:

1. Społeczny charakter rozwoju – dziecko rozwija się wśród ludzi, a ich wpływ ma główne znaczenie dla rozwoju. Jest również podłoże biologiczne (określa możliwości, czego dane dziecko może się nauczyć -> możliwości rozwojowe).

zegar biologicznego rozwoju – pokazuje w którym momencie życia dziecko ma biologiczne podstawy do opanowania jakiejś funkcji (gotowość). Na przykład rozwój mowy – „dzieci wilcze” porzucone, przeżywały, znalezione nie potrafiły mówić i wtórnie nie potrafiły nauczyć się mowy, ponieważ minął dla nich okres optymalnej gotowości do nauki mowy.

zegar społecznego rozwoju – określa wymagania społeczne (co dziecko w danym okresie powinno mieć opanowane).

Harmonijny rozwój to zgranie tych dwóch czynników – biologicznego i społecznego.

1. Rozwój społeczny, procesy:

• proces socjalizacji

• proces edukacji

• socjalizacja – uspołecznienie. Przystosowanie do warunków życia społecznego – dziecko powinno opanować pewne umiejętności i kompetencje wymagane w danym społeczeństwie, kulturze. Polega na uwewnętrznieniu norm, zasad, reguł życia społecznego.

• normy obyczajowe (co wypada, a co nie) 3 GRUPY

• normy moralne (co jest dobre, a co złe) NORM

• normy prawne (co jest dozwolone, a co karalne)

+ normy kulturowe (obyczaje, rytuały)

Są różne poziomy uwewnętrznienia norm:

• świadomość istnienia normy

• wiedza, dlaczego taka norma funkcjonuje

• zrozumienie obecności normy, jako regulatora życia, zaakceptowanie jej istnienia i zrozumienie, że jest potrzebna

• odniesienie normy do siebie, że ja powinienem jej przestrzegać (uwewnętrznienie)

• staranie przestrzegania normy, zmiana zachowania

• edukacja – celowa, świadoma działalność, na rzecz rozwoju dziecka, wszelkich instytucji i całego społeczeństwa.

1. Rozwój trwa całe życie.

Proces rozwoju polega na tym, że dziecko ma jakieś dyspozycje, rodzice stawiają wymagania i jeśli dziecko te wymagania spełnia i rodzice spostrzegają, że cos umie, rodzice podwyższają próg, wymagania (tzw. spirala).

Obserwujmy kolejne procesy rozwoju i kompetencji, te zmiany mają charakter:

• uniwersalny ( wszystkie dzieci, zmiany niezależnie od zamieszkania, płci, np. chodzenie)

• ogólne (w obrębie danej kultury)

• indywidualne ( specyficzne u danego dziecka, dziecko zaznacza swoją odrębność pewnymi cechami, które są inne niż u innych dzieci, np. emocjonalność)

Są one też płaszczyznami poznania człowieka. Każdy etap rozwoju dziecka można analizować pod 2 kątami: rozwoju harmonijnego i typowego. Czasami następują zaburzenia harmonii rozwoju polegające na tym, że możliwości dziecka nie są dostosowane. Np. rodzina stawia za duże wymagania bądź też zbyt niskie w związku z czym dziecko nie otrzymuje odpowiedniej zachęty.

Przypadki specjalne: zdarzenia traumatyczne –zaburzają wzajemne oddziaływanie, proces interakcji. Są to zdarzenia nagłe, szokujące, nie przewidywalne (np. utrata rodziców, zmiana miejsca zamieszkania, kataklizmy). Są poważnym zagrożeniem dla procesu rozwoju. Takie zdarzenia nie koniecznie mają tylko destrukcyjny wpływ na dziecko. Czasami sprawiają, że stawia się dzieciom wyższe wymagania, którym udaje im się sprostać, co w późniejszym wieku pomaga w życiu. Zdarzenie takie czasami przyspiesza rozwój, ale przeważnie jest tak, że jest komplikacją.

W jaki sposób można analizować kwestię rozwoju:

• perspektywa historyczna – (jak było traktowane dziecko). Dzieciństwo zostało wymyślone w XVII w. w Europie. Kiedyś dzieciństwo nie było powodem szczególnego traktowania, był to taki sam człowiek, tylko troszeczkę upośledzony. Nikt nie myślał, że to szczególny okres i że trzeba dziecko szczególnie traktować. Dziecko traktowano jak małego dorosłego.

• spojrzenie kulturowe - pokazuje się jak różnie dzieci są traktowane w różnych kulturach, np. w kulturach mniej zaawansowanych jest wyraźny moment przejścia z dzieciństwa do dorosłości, jest to rytuał, do tego momentu jest dziecko a już następnego dnia nie. W naszej kulturze jest inaczej, nie ma tej granicy.

• podejście psychologiczne - Z punktu widzenia wiedzy potocznej: ludzie zdobywają tę wiedzę obserwując dzieci cudze i własne, tworzy się to na bazie

• doświadczeń osobistych, własne doświadczenia z dziećmi, rodzeństwem;

• zbiór wiedzy potocznej- w czasie rozmów, dyskusji o dzieciach,

• podejście zdroworozsądkowe gdzie ludzie w jakiś sposób próbują rozwiązywać problemy za pomocą rozsądku

• wiedza naukowa,

• podejście psychologiczne - zakłada się, że trzema elementami są:

• dziedziczność

• otoczenie (środowisko)

• własna aktywność dziecka

W życiu każdego dziecka są konsekwencje będące efektem harmonijnego rozwoju: dziecko osiąga następne etapy rozwoju, dzięki dopasowanym wymaganiom albo występuje dysharmonia.

Konsekwencje pozytywne harmonii :

• jest wzrost, rozwój kompetencji,

• rozwój samodzielności (jeśli wymagania są dobrze dobrane, dziecko uczy się, że może im sprostać samodzielnie, kształtuje się wiara w siebie itp.)

• dziecko ma gotowość na uczenie się nowych rzeczy i podejmowanie nowych zadań.

Konsekwencje nieharmonijnego rozwoju:

• opóźnienie rozwoju biologicznego i psychicznego

• rozwój przyspieszony

• trudności społeczno-emocjonalne, np. problemy z rówieśnikami, poziom kompetencji często odbiega od tego, co jest oczekiwane, co potrafią inni, dlatego dziecko czuje się gorsze; wycofanie, obniżenie własnych wymagań

• wadliwy, trudny proces wychowania .

Osoby znaczące w życiu dziecka:

• okres dzieciństwa – opiekun i nauczyciel.

• okres dorastania- powiernik i doradca. Emocjonalny kontakt, dzielenie się problemami, itp. rzadko dorośli spełniają te funkcje, są zastępowani przez przyjaciół.

• dorosłość – „terapeuta” (osoba pomagająca i wspierająca w sytuacjach trudnych; wymaga to empatii, dobrego kontaktu, zrozumienia, zaufania, często osoby znajome) i „mentor” (osoba, która może z racji swojego doświadczenia zawodowego, życiowego dzieli się swoim doświadczeniem; udziela wsparcia na naszej drodze życiowej, wzmacnia poczucie własnej/naszej/ wartości).

WIEK NIEMOWLĘCY:

Obszary rozwoju ogniskują się w 4 kwestiach:

• przywiązanie – kształtowanie się więzi pomiędzy dzieckiem a osobą dorosłą

• inteligencja motoryczno-sensoryczna (wg. Piageta) – rozwój umysłowy, głównie przez stymulatory, bodźce, które dziecko odbiera. Inteligencja przejawia się w tym, co robi dziecko, w jego ruchach

• emocjonalność – emocje bardziej zróżnicowane: lęk, radość może wywołać byle co, intensywność reakcji, dziecko sygnalizuje, czy jest mu dobrze czy źle poprzez radość, płacz.

• kształtowanie stałości przedmiotów – obiekty, przedmiotu nie mają granic, są płynne; dziecko samo musi siebie rozpoznać, jako obiekt. Dziecko stopniowo badając np. zabawki rozumie, że one istnieją, nabiera świadomości.

Problem polega na doborze stymulacji do potrzeb dziecka. Stymulacja – wszelkiego rodzaju bodźce, które dziecko odbiera, które docierają do mózgu, pobudzają układ nerwowy. Stymulacja u dziecka może być zbyt duża lub mała.

Wyposażenie dziecka po porodzie:

• sprawne możliwości odbioru bodźców, wszystkie receptory działają (przekazują, odbierają)

• pewne podstawy kształtowania więzi społecznych

• odruchy np. chwytanie, ssanie, krzyk i płacz – sygnalizacja niezaspokojenia potrzeb, złość, irytacja, ból, wieloznaczność, czyli ogólnie komunikacja, próba nawiązania więzi.

Pierwszy kwartał – problem polegający na tym, że dziecko musi opanować natłok bodźców, więc musi mieć poczucie stabilności i powtarzalności, aby dziecko czuło się bezpiecznie i odzyskanie równowagi. Dziecko daje wiele sygnałów, rodzice muszą skupiać się na sygnałach i umieć je odczytywać.

Drugi kwartał – (4-6 miesiąc życia) tworzenie więzi z osobą, z którą dziecko jest najczęściej. Otoczenie nie powinno silnie pobudzać emocjonalnie dziecka, ale brak pobudzenia też jest zły.

Trzeci kwartał – (6-9 miesiąc życia) badanie otoczenia, pełzanie, przemieszczanie się, branie rzeczy do buzi. Zadanie dorosłego – nie krępować działalności poznawczej, ale dawać też poczucie bezpieczeństwa.

Okresy, etapy w rozwoju dziecka:

1. Niemowlęcy – od urodzenia do 1 roku życia.

2. Poniemowlęcy – 2-3 rok życia.

3. Przedszkolny – 3-4 rok, do 5-6 roku życia.

4. Szkolny – 6/7 do 12 roku życia.

5. Dorastania – 10/12 rok życia do 18/20 roku życia. Dojrzewanie – próg się obniża, przeciąga się.

6. Wczesna dorosłość – 18-20 r.ż. do 30-35 r.ż. Samodzielne życie, praca zawodowa, rodzina, itp.

7. Środkowa dorosłość – 30/35 r.ż. – do 60 - 65 r.ż.

8. Późna dorosłość – po 65 r.ż.

Niekorzystne tendencje przy opiece małego dziecka:

• pozostawienie dziecka samemu sobie

• przeładowywanie dziecka wielością bodźców

Zadania dorosłego:

Dzieci w okresie dziecięcym emitują wiele bodźców niezadowolenia (głód, hałasy). Należy pomóc dziecku regulować swoją autoekspresję, kontrolować napięcie, rozładowywać je (np. tulenie – wyciszamy).

Na każdym etapie rozwoju dziecka są naczelne problemy rozwojowe. Na etapie niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa jest to kształtowanie przywiązania do osoby dorosłej – opiekuna.

Wzory przywiązania:

Ainsworth – we wczesnym okresie rozwojowym kształtują się 4 wzory przywiązania:

1. wzór bezpieczny – opiera się na dobrym kontakcie opiekuna z dzieckiem. Wzajemna komunikacja jest harmonijna: dziecko wysyła komunikaty, a dorosły odpowiada na nie i reaguje, dorosły wysyła tyle bodźców ile jest dla dziecka optymalne do odpowiedniego pobudzenia.

2. wzór ambiwalentny – czasami wzajemny kontakt jest dobry, odpowiada dziecku i spełnia jego oczekiwania, a czasami nie. Wtedy u dziecka pojawia się niepewność oraz duża doza lęku (przed separacją – skoro są sytuacje, że matka jest obecna fizycznie, ale nie psychicznie, dziecko to wyczuwa i obawia się całkowitego oddzielenia).

3. model unikający – opiekun unika kontaktów z dzieckiem, np. ograniczając się do podstawowych czynności opiekuńczych. W sytuacji, kiedy dziecko sygnalizuje swoje emocje opiekun stara się je hamować, wyciszać. Dziecko jest w dużym stopniu pozbawione przekonania, że posiada bliską osobę.

4. dezorganizacja – brak jakichkolwiek reguł czy prawidłowości w opiece nad dzieckiem. Jest to czynnik powodujący bardzo duży poziom lęku (dziecko potrzebuje ładu, regularności, rytuałów).

Tylko wzór bezpieczny jest podstawą do wytworzenia prawdziwie silnej, autentycznej więzi. Pozostałe generują lęki.

Na wytworzenie się więzi wpływa:

• intensywność, siła kontaktu

• cechy osób: dziecka (najważniejszy jego temperament); opiekuna:

• wrażliwość na sygnały wysyłane przez dziecko; uwaga poświęcona dziecku, skupienie

• empatia: wczuwanie się w stany psychiczne dziecka

• inicjowanie kontaktów: umiejętność wchodzenia w kontakt z dzieckiem

• umiejętność akceptowania pewnych przejawów złości, pobudzenia u dziecka i odpowiedniego reagowania

• zaakceptowanie i zrozumienie faktu, że dziecko, choć małe, ma autonomię (pragnienia)

Czynniki ryzyka- sytuacje ryzykowne (mogące zaburzyć wytworzenie bezpiecznej więzi, zaburzyć rozwój dziecka).

• brak stałości w reagowaniu na sygnały dziecka albo niewystarczające (np. wzór ambiwalentny).

• arbitralność osoby dorosłej: ona sama orzeka, czego dziecko chce, organizuje mu dzień i nie dopuszcza, że dziecko samo wie, czego chce (m. unikający).

• ignorowanie silnych sygnałów, np. krzyku (model unikający)

• naprzemienne unikanie i zbliżanie się do dziecka (dezorganizacja)

• nietypowe zachowania osoby dorosłej (dezorganizacja)

Zachowania rodziców, które wywołują u dziecka lęk:

• wrogość, niechęć (np. nie w zachowaniu, ale na poziomie emocjonalnym, kiedy dziecko jest niechciane)

• straszenie dziecka (np. w ramach zabawy)

• okazywanie bezradności, przeżywanie przez matkę lęku (np. przy poczuciu braku kompetencji przy pierwszym dziecku, nieumiejętność podchodzenia do trudnego dziecka)

Czynniki zależne od dziecka: temperament dziecka (odpowiedzialny za szybkość pobudzania się dziecka, intensywność pobudzenia emocjonalnego).

Czym się charakteryzują dzieci z niebezpiecznych typów przywiązania:

• niższe poczucie własnej wartości

• niższy poziom empatii

• mniej pozytywnych emocji w kontaktach z rówieśnikami

• nie wykształca się cecha osobowości tzw. prężność ego (osoby o wysokiej prężności ego np. pod wpływem stresów się uginają, ale potem ich osobowość wraca do równowagi).

Zaburzenia utrudniające/uniemożliwiające wytworzenie bezpiecznego typu przywiązania:

AUTYZM – bardzo rzadkie zaburzenie, mało o nim wiadomo, częstość występowania rośnie.

Jest to upośledzenie związane z uspołecznieniem, negatywny wpływ na budowę relacji z otoczeniem, zaburza kontakty (psychiczny, fizyczny, werbalny).

wczesne objawy:

1. dziecko sprawia wrażenie, że nie potrzebuje matki (np. nie śledzi matki wzrokiem, nie wyciąga rączek)

2. dziecko jest obojętne na bliskość fizyczną (np. przytulanie)

3. dziecko nie wysyła, lub wysyła bardzo mało sygnałów gotowości do nawiązania kontaktu (dopiero z dużym opóźnieniem)

4. dziecko reaguje obojętnie na zabawki i inne stymulatory

5. opóźnienie rozwoju mowy (są milczące)

6. brak reakcji na bodźce i komunikaty pobudzenia ze strony matki i otoczenia

po 3 roku życia kolejne objawy:

1. negatywne reakcje na wszystkie zmiany otoczenia (wszystko musi być dokładnie takie samo)

2. dziecko zaczyna samo sobie dostarczać pobudzenia (np. bujanie się, kręcenie, powtarzanie tej samej czynności)

3. zachowania sugerujące pobudki autodestrukcyjne (np. kiedy się w zabawie uderzy sprawiając sobie ból to nie zaprzestaje tej zabawy)

charakterystyczne cechy (zaburzenie w 3 sferach):

1. upośledzenie reakcji społecznych

2. zaburzenie porozumiewania się

3. sztywne wzorce zachowań

Przy czym rozwój inteligencji, rozwój umysłowy jest w normie, a nawet czasem wykazują specjalne uzdolnienia i dyspozycje, które wykraczają daleko poza możliwości normalnych ludzi.

Brak ukształtowania się teorii umysłu ( innych ludzi interpretuje się w kategoriach stanów wewnętrznych – inni myślą, czują, mają podobne przeżycia psychiczne jak ja, emocje pragnienia, myśli).

Przyczyny autyzmu (błędne teorie):

• koncepcja psychoanalityczna (Batelhajm) – dziecko autystyczne widzi świat, jako zimny, nieprzyjemny, odrzucający i wzrasta w rodzinach niekochających.

• koncepcje behawioralne – koncept, że autyzm jest wynikiem jakichś zachowań

• wynik wczesnych wydarzeń traumatycznych – (szoku, stresu)

Lepsze teorie (bliższe prawdy):

• badania biologiczne – na poziomie mózgu są różnice między osobami autystycznymi a normalnymi:

• ich mózgi są większe i cięższe

• aktywność jest mniejsza – mała dynamiczność, zwłaszcza lewej półkuli (ośrodek rozwoju)

Być może jest to wynik zmian już w okresie prenatalnym.

Zaburzenie to nie dotyczy wyłącznie okresy dzieciństwa – jest to choroba, która utrzymuje się przez całe życie (jedynie 1-2% auty styków wyrasta z choroby).

Dorośli autystyczni:

• częstsze wyrażanie złości/gniewu

• 70% ma problemy z zapamiętywaniem i uczeniem się nowych rzeczy

• 50% ma problemy z mową

Terapia, formy pomocy (im wcześniej rozpozna się symptomy i zacznie terapię, tym lepiej):

• próby farmakologiczne – podawanie leków; raczej się nie sprawdza.

• terapie psychologiczne – podstawą jest uczenie zachowań, reakcji, zachowań werbalnych: zasady terapii behawioralnej (wywołanie pożądanego zachowania, a potem jego wzmacnianie). Najbardziej skuteczne w stosunku do mowy oraz zachowania kontaktu, np. nawiązania kontaktu wzrokowego, uśmiechu, dotyku.

• Dla rodziców:

• uczenie adekwatnego nagradzania

• uczenie postępowania z tymi specyficznymi dziećmi

• programy uświadamiające, na czym polega to zaburzenie, jego istota

• uczenie jak mają uczyć dzieci, jak nagradzać

• uświadamianie, czego oczekuje dziecko: jakiego potrzebuje środowiska, organizacji w domu, dnia, porządku programu i porządku życia domowego

WIEK PONIEMOWLĘCY:

Podstawowy problem w rozwoju psychicznym - dziecko staje się indywidualną jednostką (ma poczucie własnej odrębności) i zaczyna przejawić swoją wolę i indywidualizm, autonomię, ma poczucie własności.

1. Następuje poszerzanie umiejętności:

• poruszanie się

• działania eksploracyjne, badanie otoczenia (nie należy tego ograniczać, ale z drugiej strony dziecko musi być świadome zasad i reguł, których ma przestrzegać)

dysproporcje:

• zbyt dużo reguł (dziecko ma problemy z rozwijaniem autonomii)

• zbyt dużo swobody (dziecko nie ma poczucia bezpieczeństwa, stabilności)

1. Następuje rozwój mowy, funkcje:

• możliwość porozumiewania się

• uporządkowywanie świata, nadaje różnym rzeczom sens

• oderwanie od presji sytuacji

• możliwość wyrażenia swoich pragnień

• poczucie wpływania na rzeczywistość

• mowa porządkuje i ułatwia myślenie

1. Rośnie znaczenie kontaktów z rówieśnikami.

2. Proces kształtowania autonomii: pojawiają się sprzeciwy, bunt przeciwko dorosłym.

4 postawy rodziców wobec rosnącej autonomii dziecka:

1. dawanie całkowitej swobody i autonomii. Konsekwencje:

• dziecko nie liczy się z innymi

• jest sprzeczne, nieprzewidywalne, gubi się w swych pragnieniach

1. „Lepienie z gliny”, próba dowolnego kształtowania dziecka. Konsekwencje: kształtuje się u dziecka poczucie zależności, braku własnej autonomii i poczucia własnej wartości

2. postawa konfliktowa – rodzice zderzają się w swoich pragnieniach z dzieckiem. Konflikty na zasadzie kto wygra. Konsekwencje: poczucie bezradności, brak wpływu na otoczenie.

3. model wzajemnego dopasowania – rodzic ma wyrażać swoje pragnienia, ale też szanować pragnienia dziecka. Konsekwencje:

• chroni dziecko przed poczuciem bezradności i przegranej

• kształtuje podmiotowość dziecka

• rodzic ma poczucie, że dziecko ma autonomię, ale respektuje pewne zasady

podmiotowość – kiedy ktoś stara się realizować woje pragnienia, dążenia, uważa się za odrębną jednostkę.

Okres poniemowlęcy to okres kształtowania podmiotowości.

Elementy podmiotowego traktowania dziecka:

• udzielanie mu prawa do podejmowania swoich decyzji w jakimś zakresie

• pozwalanie dziecku na samodzielność

• przyzwolenie dziecku na popełnianie błędów

• szanowanie prywatności dziecka

• uwzględnianie potrzeb dziecka, które należy respektować (niekoniecznie zawsze ulegać, ale respektować i zachęcać do ich wyrażania)

• w miarę możliwości nie należy oszukiwać, okłamywać dziecka

• należy traktować dziecko poważnie (np. słuchać go, nie dawać mu do zrozumienia, że jest głupsze, słabsze)

W otoczeniu dziecka powinny istnieć ustalone reguły, które dziecko powinno respektować, a rodzice egzekwować. Reguły są potrzebne do rozwoju podmiotowości, gdyż ich brak sprawia, że dziecko jest zagubione (dziecko musi mieć punkt odniesienia, musi wiedzieć, że są nie tylko jego racje, ale i innych), bezradne, ma problemy emocjonalne.

Funkcje reguł:

• dają poczucie bezpieczeństwa (i dziecku i rodzicom)

• ułatwiają współżycie (na ich bazie łatwiej negocjować, ustalać zasady wzajemnego współżycia)

Czego dotyczą reguły w tym okresie:

• bezpieczeństwa (poruszanie się, kontakty z przedmiotami)

• higieny (zaspokajania potrzeb, itp.)

• zachowania w sytuacjach społecznych (np. są formy zachowań emocjonalnych, które w niektórych sytuacjach są niepożądane, czasem coś nie wypada -> proces samokontroli emocjonalnej)

• kontrola emocji (wynika też z wcześniejszego), dziecko powinno nad sobą panować

Kontrola ze strony dorosłego ma służyć samoregulacji - dziecko powinno stopniowo uwewnętrznić te normy i zacząć ich przestrzegać poprzez samoregulację, która przejawia się poprzez:

• hamowanie impulsów

• odraczanie gratyfikacji (jeden z najlepszych wskaźników prawidłowego rozwoju dziecka)

• organizacja działania (dziecko planuje swoje czynności, zabawy, itp.)

Problemy związane z dzieckiem, utrudniające kształtowanie się podmiotowości, samoregulacji, itp.:

temperament - ułatwia lub utrudnia rodzicom przeprowadzanie zadań.

Teorie temperamentu dziecięcego:

1. Koncepcja Thomas i Chess – 3 typy tempera mentalne:

• trudny – dzieci które nie poddają się łatwo kontroli, uparte, wykazują wiele emocji negatywnych (płacz, agresja)

• łatwy – dzieci, które SA podatne na oddziaływania, reagują emocjonalnie odpowiednio do bodźców, ufne, nawiązują dobry kontakt, emocje pozytywne.

• wolno rozgrzewający się – kontakt z nimi jest początkowo niezbyt prosty (nieufność, rezerwa, wycofanie), lecz potrafią nawiązać dobry kontakt w miarę pogłębiania się kontaktów

1. Koncepcja Buss i Plomin – 3 wymiary temperamentu:

• emocjonalność (pobudliwość emocjonalna, ekspresja, wielość wyrażanych emocji)

• aktywność (jak dziecko działa, porusza się, bawi – aktywne czy pasywne)

• towarzyskość (kontakty z rodzicami a później rówieśnikami, czy lubią przebywać z innymi a same się nudzą; o niskim poziomie towarzyskości lubią samotność, inni je nużą; ekstrawersja a introwersja).

3. dziedziny samoregulacji:

• umiejętność hamowania impulsów; samokontroli emocjonalnej (jedna z ważniejszych zasad rozwojowych)

• umiejętność odraczania gratyfikacji

• organizacja zadań, czynności

Zagrożenia ze strony dziecka:

• temperament

• kompetencje dziecka (co już potrafi)

• kwestie związane z praktyką wychowawczą i kontrolą dorosłych

Podstawowe zadania dorosłego:

• powinien przewidywać napięcia, problemy, jakie dziecko może przeżywać na podstawie obserwacji (np. dziecko zawsze płacze na widok dinozaura) i kontrolować te zachowania

• udzielać wsparcia, gdy dziecko ma problemy z samokontrolą

• wspierać samodzielność dziecka przy ścisłym określaniu granic swobody

• normy – uświadamianie dziecku, że pewne rzeczy są potrzebne i wskazane, a inne nie zawsze.

kształtowanie poczucia wstydu – głębokie uświadomienie norm.

Kontrola rodzicielska:

• nadmierna: ograniczenie spontaniczności – powoduje zahamowanie w ekspresji

• niedostateczna: lęk, zagubienie dziecka

Konsekwencje nadmiernej kontroli:

• zahamowanie aktywności

• nadmierna skłonność do samokontroli, skrępowanie

• tworzenie się poczucia wstydu (czasem przesadne)

Konsekwencje niedostatecznej kontroli:

• brak samokontroli u dziecka

• poczucie bezradności

• lęk, niepokój (dziecko traci orientację, nie wie czy po tym, co zrobi, spotka się z dobrą reakcją)

• kłopot z samokontrolą emocjonalną

LĘKI U DZIECI

Lęk jest głównym mechanizmem sygnalizującym zagrożenie, informuje nie na poziomie werbalnym, ale głębszym.

Korzyści u dzieci wynikające z odczuwania lęku: można się zabezpieczyć, ochronić.

Kwestie patologii – doznawanie nadmiernego leku, nieracjonalnego, ze strony rzeczy, które faktycznie nie zagrażają.

2 sytuacje czyste:

• boję się, bo coś stanowi zagrożenie

• nie boję się i nie ma zagrożenia

2 okoliczności błędu:

• boję się, choć nie ma prawdziwego zagrożenia fałszywe

• nie boję się, chociaż istnieje prawdziwe zagrożenie rozpoznanie

Czego dzieci się boją?:

• 8 dzień-2 r.ż. – lęk separacyjny, przed rozdzieleniem z bliską osobą

• 2-4 r.ż. – lęki dotyczące ciemności, lęki przed zwierzętami

• 4-6 r.ż. – lęki przed stworami wymyślonymi, obawy przed dziwnymi dźwiękami

• po 6 r.ż. – obawy egzystencjalne (przed śmiercią, zranieniem, klęskami żywiołowymi)

Podstawowe zaburzenia o charakterze lękowym:

1. Zespół Uogólnionego Lęku – symptomy przypominają nerwicę – poczucie lęku, który ma charakter nierealistyczny, niezwiązany z konkretną przyczyną. Jest to najczęstszy, najbardziej typowy przejaw lęku. Dziecko odczuwa napięcie przed czymś strasznym, co może się zdarzyć. Przejawy: zaburzenia snu, trudności ze skupianiem się, napięcie mięśniowe, rozdrażnienie. Na ogół mija samo i nie wymaga interwencji.

2. Lękowe Zaburzenie Separacyjne – obawy przed oddzieleniem od osoby bliskiej. Przejawy: tendencja do stałego przebywania przy osobie, której ten lęk dotyczy. Obawa również przed tym, że bliskiej osobie może się coś stać. Najczęstsza przed 8 miesiącem. Przeważnie mija samo z siebie, jeśli się przedłuża może to być związane z faktem rozwijania się innego zaburzenia – agorafobii (lęk przed przestrzenią otwartą lub zamkniętą, poczucie zagrożenia przed którym nie można się obronić, osaczenia, bezradności).

3. Zaburzenia Obsesyjno-Kompulsyjne – Obsesje: myśli i obrazy, wytwory umysłu budzące lęki, niepokoje. Nie mają realnego odpowiednika w rzeczywistości (np. dziecko boi się potwora). Kompulsje: zachowania, czynności, gesty, które dziecko wykonuje w sposób przymusowy, bo czuje, że jeśli tego nie zrobi stanie się coś strasznego – po wykonaniu czynności nic złego się nie dzieje, następuje wzmocnienie, uczenie się instrumentalne. Cecha wspólna: podłożem obu jest lęk. Czego dotyczą: zanieczyszczenia, brudu, choroby, zarażenia, zranienia, przemocy, podłoże religijne – te zaburzenia są stosunkowo rzadkie.

Przyczyny wszystkich zaburzeń lękowych:

• czynniki biologiczne (genetyczne) – zaburzenia lękowe są umiarkowanie obciążone tym czynnikiem

• czynniki o charakterze psychicznym (psychologicznym): zaburzenia lękowe są wyuczone

• czynniki o charakterze społeczno-kulturowym: mają charakter związany z wychowaniem, rodzicie tłumaczą małemu dziecku świat i życie, nadawane są znaczenia, tłumaczenie, co znaczą pewne rzeczy, jaki mają sens. Akcentowanie przez rodziców lęków dziecka.

Żadne zjawisko psychiczne nie ma jednej przyczyny, na ogół jest to splot różnych czynników.

Leczenie:

• uczenie interpretacji sytuacji i relacji życiowych w sposób pozbawiony lęku; nadawanie nowych znaczeń – wywołanie lęku u dziecka (samo tłumaczenie jest nieskuteczne) i analizy jego przyczyn i istoty, sprowokowanie rozmyślań dziecka czy danej sytuacji nie dałoby się zinterpretować inaczej.

• terapia behawioralna służąca zmianie zachowań: wywołuje się u dziecka stan lękowy, po czym hamuje się zachowania kompulsywne i wykazuje, że pomimo nie wykonania czynności ”złe” się nie wydarzyło

• metoda uniewrażliwania: 1) ustala się hierarchię tego, czego dziecko się boi (np. jeśli boi się psa to pokazuje mu się prawdziwego psa, realistycznie narysowanego, zdjęcie, dziecinny obrazek, pluszaka i ustala nasilenie reakcji lękowych). 2) nauczenie dziecka metod relaksowania się, wyciszania najpierw przy niezbyt silnym lęku aż do najsilniejszego, indywidualnie dla każdego dziecka.

• leki: czasem są stosowane uspokajające oraz pomocne są leki antydepresyjne.

Fobia szkolna – to nie wina szkoły, że dziecko ma lęki związane ze szkołą. Jest to zjawisko niezbyt częste i występuje u dzieci, które i tak mają podatność na lęk. Szkoła nie wywołuje fobii, może je jedynie wzmacniać lub osłabiać.

WIEK PRZEDSZKOLNY:

Dziecko zaczyna wchodzić w krąg kontaktów społecznych. Rozwija się pamięć, wyobraźnia, refleksja. Zaczynają się zabawy, głównie tematyczne.

• rozwija się działanie dziecka: staje się przemyślane i ukierunkowane. Pojawia się również konflikt interesów: co ja chcę, co chce ktoś inny

Środowisko rówieśnicze:

• dziecko zaczyna dzielić środowisko rówieśnicze na przyjaciół i wrogów, polaryzacja

• zaczyna się kształtować identyfikacja z płcią

• związki, relacje są niestałe, zmienne

• zaczyna się kształtować samoocena: poszerzanie kontaktów skłania do porównań na tle rówieśników, zaczyna się kształtować ja realne (jak jest) oraz ja idealne (jak bym chciał, aby było)

Rodzice:

• nadal są autorytetem, ale zaczyna się on chwiać i tracić na znaczeniu, ponieważ w pewnych zakresach budzących podziw dziecka lepsze umiejętności mają rówieśnicy (np. plucie na odległość)

Rozwój myślenia:

• zjawisko centracji: w myśleniu i postrzeganiu dziecko koncentruje się tylko na pewnych aspektach danej rzeczy (pojawia się umiejętność koncentracji uwagi), ale pomijane są inne jej aspekty, co może determinować błędy, opaczne wnioski

• selektywność i wybiórczość: brak wszechstronnego spojrzenia na rzeczy

• egocentryzm: dziecko patrzy i myśli tylko z własnego punktu widzenia, który uważa za jedyny możliwy i słuszny

• myślenie intuicyjne: ma charakter praktyczny. Jest oparte na doświadczeniach dziecka, gdy jest ono przekonane, że dane rozwiązanie jest jedynym możliwym (sztywne i nielogiczne)

• brak odwracalności myślenia: chyba, że myślenie dotyczy spraw dobrze znanych

Rozwój uczuć społecznych (duma, wstyd, poczucie winy) oraz uczuć moralnych (ocena własnego zachowania pod kątem ci jest dobre, a co złe). W tym okresie rozwój moralny związany jest z podporządkowaniem ogólnie ocenianym zasadom moralnym, konformizm.

Zagrożenia w rozwoju:

• nauczenie samokontroli własnych potrzeb: należy sygnalizować własne potrzeby w sposób aprobowany, podporządkowany regułom życia społecznego, dziecko musi brać uwagę społeczne oczekiwania wobec niego

• konflikty: o charakterze zewnętrznym (interpersonalne) i wewnętrznym (na tle społecznych uczuć)

• dzieci w tym okresie starają się działać po linii najmniejszego oporu, a muszą się liczyć z tym, że nie wszystko da się prosto i szybko zrealizować. Dołącza do tego umiejętność odraczania gratyfikacji.

Co sprzyja procesom (rozumienia innych, współdziałania)?:

teoria umysłu – przekonanie o tym, że inni ludzie przeżywają podobne stany psychiczne jak ja (też mają uczucia, myśli, itp.). Ukształtowanie tej teorii jest warunkiem przewidywania, planowania, rozumienia innych ludzi.

Style wychowawcze (pojęcie stylu oznacza, że coś się powtarza, jest jakaś reguła):

• styl autorytarny – rodzice stawiają dziecku wymagania, są one narzucane bezdyskusyjnie; ścisła kontrola dziecka. Rodzice troszczą się o dziecko, ale jest to pozbawione ciepła, zrozumienia, itp. Konsekwencje: dzieci są nadmiernie uległe, czasem agresja (może być stłumiona, wyładowywana poza środowiskiem domowym).

• styl permisywny (przyzwalający) – rodzice uważają dziecko za słabsze, głupsze, mają skłonność do tłumaczenie go, pobłażania mu, ulegania. Konsekwencje: prowadzi do egocentryzmu u dziecka, czasem agresywności, niedojrzałość społeczna, chwiejność emocjonalna, infantylność.

• styl autorytatywny- jest pewien rodzaj relacji miedzy rodzicem a dzieckiem, który zakłada, że rodzic ma większą odpowiedzialność, ale daje się dziecku możliwość wypowiedzenia. Doprowadzanie do negocjacji, kompromisów. Poszanowanie dziecka, prawa do jego podmiotowości (wyrażania swoich poglądów) - nie mylić z partnerstwem. Dziecko wie gdzie są granice, ale w pewnej kwestii wie że może ustalać reguły. Konsekwencje: najbardziej korzystny; pewność siebie, wysoka samoocena, poczucie samodzielności, niezależność, umiejętność porozumiewania się, wyrażania emocji.

• styl niedbały, niezaangażowany- brak pełnienia funkcji wychowawczej przez rodziców. Polega na tym, że rodzicie nie okazują zainteresowania dziecku, są niedostępni albo psychicznie albo fizyczne. Dziecko jest pozostawione samemu sobie, co powoduje brak więzi między rodzicem a dzieckiem. Konsekwencje: dzieci charakteryzują się dużą impulsywnością, nie potrafią czekać, nie posiadają kontroli emocji lub dążeń, często domagają się w sposób agresywny.

ZJAWOSKO ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi):

Określa się tym mianem nadpobudliwość dziecka. Nazwa jest mylna i ona nie mówi o tym, co się kryje u podstaw. Wcześnie można rozpoznać w 5,6 roku życia.

Na czym polega:

• ograniczona zdolność do hamowania, powściągania swoich zachowań

• niemożność koncentracji uwagi (dziecko nie tylko nie potrafi koncentrować na tym, co robi, ale też nie słucha, zaczyna zdania i urywa, przechodzi szybko do 2 zadania nie skończywszy pierwszego, nie je

• impulsywności, nagłe dążenie do osiągania każdego pomysłu (działanie bez zastanowienia)

• nadruchliwość

• relacje z rówieśnikami nie są najlepsze, charakterystyczna skłonność do agresji

• nie potrafią się podporządkować, trzeba je upominać, nie przestrzega reguł życia grupowego

• sprzeciw, że nie, nie chce

• dzieci często są karcone, co jest próbą stłumienia zachowania, zazwyczaj potęguje tendencje do buntu

Czemu towarzyszy:

• Kłopoty z adaptacją, problemy w nauce

• Agresja w środowisku rówieśniczym

Zaburzenie to częściej występuje u chłopców. Dziewczęta, które mają tego typu zaburzenie nie mają takiej skłonności do agresji. Zjawisko to częściej obserwuje się u rodzin biedniejszych na niższym poziomie.

Przyczyny:

• nie są do końca rozpoznane, ale mają na to pływ czynniki genetyczne (większa prawdopodobieństwo u bliźniąt monozygotycznych)

• znaczenie neuroprzekaźników- są to substancje biochemiczne, które wydzielają się na synapsach i są odpowiedzialne za przewodzenie impulsów nerwowych. Dzieci z ADHD mają problem z przekaźnikiem zwanym dopamina.

• stwierdzono, że w pewnych obszarach mózgu, które są odpowiedzialne za wykonywanie pewnych zasad i związane są z emocjami pracują inaczej. Mózg dzieci z ADD pracuje inaczej niż normalnego dziecka

• dzieci z ADHD są niewłaściwie nagradzane przez rodziców, jest brak reguł, nieuporządkowanie, chaos

• wypadkowa czynników dziedzicznych i genetycznych, ale nie wiadomo, co musi się zdarzyć żeby dziecko miało ADHD

Przebieg:

Diagnozę stawia się już w wieku 6 lat. Symptomy występują całe życie. Pojawiają się kłopoty podczas dorastania. Badania podłużne(obserwuje się przez dłuższy okres czasu). 50 do 80 procent pomimo leczenia nadal ma objawy tego syndromu. W rodzinach gdzie relacje są dobre, tam syndromy ADHD łagodnieją, natomiast tam gdzie są gorsze się nasilają. Nie wiadomo natomiast jak jest w wieku dorosłym.

Leczenie:

• stosuje się środki farmakologiczne, które dają polepszenie – wzrost koncentracji uwagi. Środki pobudzające dają dobre efekty. Niestety nie wszystkie dzieci na to dobrze reagują(pojawienie się lęku, spadek wagi)

• treningi, ćwiczenia zmierzające do tego, aby dzieci uczyć samokontroli. Jeśli rodzice do tego się włączą to leczenie będzie bardziej efektywne. Jeśli chodzi o rodziców zwraca się uwagę na to żeby nagradzać dzieci na reakcje pożądane, postępy (dłuższa koncentracja uwagi). Starać się wzmacniać pozytywnie dobre zachowania.

WIEK SZKOLNY:

Kwestie istotne (osobowość):

• szkoła stwarza okazję do kształtowania samooceny, dziecko jest oceniane przez nauczyciela oraz rówieśników

• dziecko musi wykonywać zadania, które narzuca mu szkoła, dzięki temu nabywa umiejętności – na tym gruncie wytwarza się poczucie kompetencji: subiektywne przekonanie o tym, na co mnie stać, co potrafię

Rozwój poznawczy:

• UWAGA: stan poznawczy umysłu, nastawienie na odbiór informacji z otoczenie. Dziecko w tym okresie musi rozwinąć w sobie umiejętności koncentracji uwagi.

Rozwój myślenia:

• umiejętność klasyfikowania, tworzenie poczucia stałości (masy, kształtu, barwy)

• eksperyment Piageta: przelewania takiej samej ilości płynu do różnych pojemników wykazało, że dziecko przed wiekiem szkolnym (poniżej 6/7 roku życia) nie ma poczucia stałości masy i nie myśli odwracalnie (wskazywały, że więcej jest płynu w węższym, ale wyższym naczyniu, bo był go wyższy poziom, chociaż widziały, że przelewano tą samą ilość)

• spadek egocentryzmu: dziecko zaczyna rozumieć, że są inne sposoby myślenia i rozpatrywania tego samego zjawiska, niż jego własne

• rozwinięcie umiejętności planowania: określanie celu, etapów wymaganych do jego osiągnięcia, wykonywania tych etapów i dojście do celu

Rozwój emocjonalny:

• intensywniejsza samokontrola emocjonalna: dziecko musi nauczyć się panować nad ekspresją i dostosowywać ją do sytuacji

• zachowania nie mogą być głównie wyznaczane przez emocje

• rozwijać zaczyna się inteligencja emocjonalna: samowiedza; wiem, jakie emocje przeżywam i mam świadomość jakie zjawiska tym emocjom towarzyszą (np. jak się denerwuje to boli mnie brzuch)

• umiejętność związana z trafnym rozpoznawaniem stanów emocjonalnych innych: (min, gestów) przy czym wypowiedzi ludzi na temat tego, co czują jesteśmy w stanie lekceważyć zakładając, że ktoś może zakłamywać obraz lub nie zdawać sobie sprawy ze sowich emocji

• umiejętność sterowania emocjami (pozytywne i negatywne):

• tłumienie lub ograniczanie stresu, napięcia emocjonalnego

• wzbudzanie emocji, napięcia emocjonalnego (czasem emocje są dobre – pobudzają do wysiłku, są istotne w kontaktach międzyludzkich)

Rozwój społeczny:

• dziecko zaczyna żyć w grupie jaką jest klasa (szok dla dzieci, które nie chodziły do przedszkola/zerówki), a więc musi wykształcić umiejętności współpracy, pracy w grupie (dzielenie się zadaniami, odpowiedzialnością, itp.)

• konflikty: są w szkole nieuchronne, dzieci starają się realizować własne interesy co zderza się z interesami innych (konflikt interesów), więc kształtuje się umiejętność ich rozwiązywania metodą nieagresywną; metody negocjacyjne: dobre do rozwiązywania konfliktów na poziomie makro, stosowana również przez dzieci na mikro

• umiejętność podejmowania i pełnienia ról społecznych: jedna z ważniejszych umiejętności do nabycia w trakcie nauki szkolnej. Na bazie pełnienia ról tworzy się również samoocena.

• kształtowanie odpowiedzialności: kształtuje się w związku z zadaniami powierzanymi dziecku przez szkołę, dzięki wypełnianiu ról społecznych, z których jest w jakiś sposób rozliczane.

• kształtowanie samodzielności: wykonywania zadań (w szkole nie ma rodziców, którzy pomagają)

Czynniki/osoby mające duży wpływ na dziecko w tym okresie:

• rodzice: ich wpływ stopniowo słabnie, dzieci się uniezależniają, rodzice przestają być głównym źródłem wiedzy o świecie, ale dalej są źródłem wsparcia

• szkoła ich wpływ

• środowisko rówieśnicze rośnie

• nauczyciele: dzieci przenoszą na nich pewne oczekiwania początkowo w stosunku do rodziców stawiają oni wymagania, uczą dziecko umiejętności, nauczają pomocą (gdy dziecko napotyka na trudności ze sobą, z rówieśnikami), mogą pełnić ważną funkcję w rozwoju osobowości dziecka (ich opinia jest ważna, mogą akcentować słabe lub silne strony dziecka)

• grupa rówieśnicza:

• dostarcza wiedzy i informacji ważnych dla dziecka, których nie dostarczają rodzice czy nauczyciele (np. o środowisku internetowym, multimedialnym)

• uczą umiejętności, m.in. pełnienia ról społecznych (formalne w klasie, nieformalne, np. przyjaciela, lidera)

• udziela w coraz większym stopniu wsparcia, dziecko może być szanowane za coś, lubiane, doceniane

• ma znaczenie w rozwoju emocjonalnym (przyjaźnie, sympatie)

• są to przeważnie grupy jednopłciowe

Co wpływa na samoocenę dziecka w tym okresie:

• kształtuje się dzięki wpływowi tych znaczących grup. Realistyczna samoocena: poprzez porównanie z innymi, zderzanie tego, co ja o sobie myślę, a co inni o mnie myślą (oceny osób znaczących i oceny rówieśników)

Czynniki ryzyka:

• wymagania, wyzwania, które stawia szkoła (opanowanie materiału, sprawności, dojrzałość emocjonalna). Trudności mogą mieć dzieci o gorszej sprawności umysłowej (częściej nie nadążają, nie osiągają sukcesów, itp).

• dostosowanie się do reguł, norm życia społecznego; kwestie tempera mentalne, wytrzymywanie bez jedzenia, itp.

• warunki szkolnego uczenia się :

• wielkość szkół (lepsze warunki rozwoju mają mniejsze szkoły; molochy wpływają na zmęczenie dużą ilością bodźców; stwarzają warunki do kontaktów ze starszymi rocznikami – konflikty, szykany, itp.)

• liczebność klas (w klasach dużych jest gorszy klimat do nauczania, indywidualnego podejścia)

• kwestie ekologiczne – przestrzeń szkoły; jak jest zaplanowana, dobrze działa, jeśli jest ładnie i zielono

W tym wieku zaczyna się już analizować przyczyny niepowodzeń szkolnych.

Czynniki niepowodzeń (są złożone):

• tkwiące w dziecku:

• zdrowie (deficyty, zaburzenia)

• czynniki genetyczne

• poziom rozwoju, gotowości/dojrzałości szkolnej

• dynamika przebiegu procesów psychicznych, nerwowych (funkcjonowanie układu nerwowego)

• rodzina:

• dysfunkcjonalność (patologie, zaburzenia)

• poziom życia ekonomicznego, poziom materialny

• poziom wykształcenia rodziców (czy rozmawiają z dzieckiem i jak często) czynnik kulturowy

• szkoła:

• kwestie dydaktyczne: jacy są nauczyciele, ich podejście do nauczania, poziom kompetencji

• organizacja szkoły: rozkład zajęć (czy nie przeciąża), wymogi organizacyjne (długość przerw, obecność miejsc odpoczynku, kontrola lub jej brak, np. na przerwach)

Skutki niepowodzeń szkolnych:

• słabe osiągnięcia w nauce (kwestia ocen i tego co uczeń rzeczywiście potrafi)

• samoocena (zachwiana lub obniżona)

• pozycja wśród rówieśników (czy jest akceptacja, uznanie, czy izolacja, odrzucenie, szykany)

DEPRESJA DZIECĘCA – przejawy depresji dziecięcej są często nierozpoznawalne przez opiekunów, pomijane. Pojawia się w wieku 6-12 lat (okres wczesnoszkolny). Towarzyszą jej lęki u dzieci, symptomy nadaktywności, pobudzenia, co utrudnia jej rozpoznanie.

Symptomy:

• nastrój (dziecko jest smutne, melancholijne, izoluje się)

• przekonania na własny temat, świadczące o tym, że dziecko nisko się ceni (brak nadziei, fatalizm, myśli o śmierci, chociaż one są rzadkością)

• agresja (wrogie nastawienie do ludzi, konflikty, napięcia)

• kłopoty ze snem (trudności z zasypianiem, sen urywany, płytki)

• spadek energii (brak zainteresowania rozrywką, sportem)

• gorsze wyniki w nauce (trudności z koncentracją, izolują się lub wchodzą we wrogie kontakty, co budzi niepokój wychowawców)

Przyczyny (są złożone):

• wpływ genetyczny (ma znaczenie, ale niezbyt silne)

• sposób myślenia dziecka o sobie (jak myśli, przetwarza informacje)

• stres dziecięcy (np. negatywne relacje z rodzicami, które uwewnętrznia i czuje się gorsze)

Leczenie:

• leki antydepresyjne są niespecjalnie skuteczne u dzieci (za wyjątkiem prozacu)

• terapia behawioralna: uczy się dziecko rozwiązywać problemy związane z relacjami z ludźmi, zachęca się do podejmowania działań i wzmacnia te zachowania, które widocznie sprawiają choć minimalną przyjemność

• terapia poznawcza: modyfikacja myślenia o sobie, poprzez dyskusje naprowadzamy na to, że są inne sposoby myślenia o sobie, np. naprowadzanie, że są rzeczy, które sprawiają przyjemność, cieszą

Najlepsze efekty daje połączenie tych terapii.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE – rozpoznawalne już we wczesnym dzieciństwie, ale dopiero w szkole widać rozmiar problemu (bo jest oceniane na tle innych, zmuszane do wysiłku intelektualnego). Upośledzenie umysłowe łączy się z innymi zaburzeniami (nieprzystosowanie, negatywizm, gorsze relacje z rodzicami, itp.)

Dzieci upośledzone umysłowo to te, które mają gorsze niż przeciętne funkcjonowanie umysłowe. Towarzyszą temu problemy z przystosowaniem się i adaptacją. Sam niski wskaźnik inteligencji (iloraz) nie decyduje o upośledzeniu umysłowym, dopiero kiedy łączy się to z problemami z przystosowaniem możemy mówić o tym zaburzeniu.

Rozmiar zjawiska: obniżony poziom inteligencji ma ok. 3% procent dzieci, dwa razy więcej chłopców niż dziewcząt. W niższych klasach społecznych występuje częściej. Problemy z przystosowaniem: kwestia samodzielności i umiejętności komunikacji.

Przyczyny są wieloczynnikowe:

• podatność biologiczna kombinacja tych

• czynniki środowiskowe czynników

Czynniki biologiczne:

• zaburzenia genetyczne (np. choroba Downa)

• choroby związane z okresem okołoporodowym (zatrucia, niedotlenienie, itp.)

• choroby okresu wczesnego dzieciństwa

• czynniki prenatalne (zwyczaje, styl życia matki – używki, stresy)

Czynniki społeczne:

• status życia społecznego

• bogatość/ubogość środowiska (brak pobudzenia, mało zabawek, zostawienie samemu sobie ma wpływ)

• kontakt z ludźmi (np. kontakt z ludźmi słabiej rozwiniętymi)

Pomoc: Są placówki, które pomagają, ale odchodzi się od tej praktyki, chyba, że w przypadkach dzieci, które wymagają opieki 24h/na dobę. Dąży się do rozwijania dzieci w domach rodzinnych, a nie w zamkniętych zakładach.

Terapia: jest ich bardzo wiele. Uczy się dzieci radzić sobie z problemami, odrzuceniem, nawiązywać relacje, rozwiązywać konflikty.

Edukacja: opanowanie strategii uczenia się przez te dzieci – uczą się wolno i wymagają specjalnych metod. Środki farmakologiczne pomagają przy koncentracji uwagi.

Najlepsze efekty daje pomoc kompleksowa, ale jest trudna do zorganizowania.

ZABURZENIE UCZENIA SIĘ – występuje najczęściej u chłopców. Jest sygnałem już, kiedy dziecko ma niskie wyniki z jednego lub więcej przedmiotów pomimo normalnego wskaźnika inteligencji. Dziecko ma niższe wyniki niż by od niego oczekiwać na podstawie wieku, reszty klasy, jego możliwości.

Przejawy: zaburzenia w umiejętności czytania, z zakresu matematyki, fizyki, itp.

Przyczyny: nie są znane. Czynniki genetyczne mają małe znaczenie, duże mają znaczenie zaburzenia, dysfunkcje w pracy mózgu.

Typowe:

• dzieci słabiej przetwarzają informacje, mózg ich pracuje inaczej, mniej sprawnie

• poczucie bezradności intelektualnej u dziecka „ja sobie z tym nie poradzę”. Przez to dzieci nie podejmują prób rozwiązania zadania. Konsekwencje: mózg, umiejętności nie ćwiczone nie rozwijają się.

Pomoc: oddziaływanie psychopedagogiczne: terapie jest długotrwała, zachęcanie do podejmowania prób.