Soviet terror and agriculture

Główny temat: Jak przedstawiała się sytuacja ludności wiejskiej w czasach terroru Lenina i Stalina. Walka z chłopstwem, czystki, mordy, represje, na początku o charakterze klasowym i politycznym (chęć likwidacji kołchoźników, industrializacja, kolektywizacja), potem nabrały również charakteru czystek etnicznych.

Główne kwestie:

• Ludność wiejska pod rządami Lenina i Stalina (w początkach jego rządów)

• Ludność wiejska w czasach stalinizmu

• Kwestia przynależności narodowej i pochodzenia w okresie stalinizmu - narodowy charakter represji

Ludność wiejska pod rządami Lenina i Stalina

• Przedstawienie stanu rolnictwa na początku XX wieku – silna pozycja rolników, zacofanie – cały czas trójpolówka, eksperci namawiali na płodozmian, domagano się naukowych ekspertyz – na wzór USA, chciano zmechanizować rolnictwo

• charakterystyka rosyjskiej wsi oczami przedstawiciela władz: niemożliwością jest jakikolwiek samoistny postęp, rosyjska wieś jest zacofana i ciemna, folwarki są obrzydliwe – silna państwowa interwencja jest niezbędna by to naprawić

• Początkowo Bolszewicy wierzyli, że uda im się przekształcić stara Rosję w takie uwspólnione państwo, w komunę

• Ale sowiecki reżim został pochłonięty uprzemysłowieniem i I wojną światową

• Szukając monopolu na jedzenie ogłoszono dekret o bezlitosnej walce z zamożnymi rolnikami o zboże

• Rozpoczęła się bezlitosna walka i terror, wykorzenianie elity chłopskiej, masowe rozstrzeliwania młodych mężczyzn (armia Sokolnikowa 8 tys., powstańcy 50 tys. Żydów, Evdokimov 12 tys.), wzywano nawet do masowej eksterminacji ludności wiejskiej

• Wkrótce Rosja stanęła przed strasznym wyzwaniem ekonomicznym – wojenne obowiązkowe rekwizyty zboża zmalały przez rok z 8 mln ton do lekko ponad 1 mln ton – znosząc ciężar z terenów wiejskich skazano na głód i choroby obszary miejskie (śmiertelność wzrosła trzykrotnie – od 1918 do 1920 zmarło z powodu głodu 8 mln ludzi), ludność miejska zmalała o 1/5

• Szybko jednak obowiązkowe dostały zboża zaczęły rosnąć (z 2 mln ton do 6 mln w 1920-21) – pomimo wciąż niskiej produktywności rolnictwa, armia siłą konfiskowała plony żeby wykarmić miasta i wojsko

• Nastał okres antagonizmów między wsią a miastem

• W 1920 wprowadzono państwowe regulacje rolnictwa, szczególnie obowiązkowe dostawy – dzięki temu w ciągu następnych dwóch lat kolejny ‘wielki głód’ zabił ponad 3 mln ludzi, przyczyniły się do tego też zniszczenia wojenne (w tym ziem uprawnych) i susza – ale szybko sam Lenin przyznał, że przyczyniła się też do tego polityka bolszewicka

• Wielokrotnie dochodziło do krwawych stłumień powstań przeciwko surowości polityki ekonomicznej

• Komuniści w końcu zrozumieli, że muszą albo rozpocząć otwarta walkę z chłopami, albo stworzyć jakąś formę porozumienia, Lenin stwierdził wtedy, że trzeba otwarcie przyznać, że rolnicy są niezadowoleni i należy dokonać przeglądu taktyki, podejścia

• Stworzono NEP Nową Politykę Ekonomiczną – w pewnym sensie wytchnienie dla rolników, a także Prawa Użytkowania Gruntów – na mocy tego przyzwolono na indywidualizację gospodarowania w dużym stopniu tak by podnieść produktywność rolnictwa

• Mimo to organizowano 1 mln ludzi w 120 tys. sowiet – lokalnych rad chłopskich, jednak miały one mały wpływ na rolników. Rolnicy stopniowo przybierali na sile - 400 tys. gmin rywalizowało z radami o władzę na obszarach wiejskich – narzekano wręcz, że większy wpływ mają wiejskie zgromadzenia niż państwowe sowiety i to one odgrywały decydującą rolę, i rzeczywiście tak było, przyznawano to otwarcie

• Przyznawano nawet, że sektor rolniczy uzyskał prawie autonomię i oddzielił się od reszty pastwa

• Niemniej jednak z czasem rozpoczęto stopniowo planować jak rozwinąć rolnictwo – by poprawić sytuację rolnictwa i zwielokrotnić plony

• Jednak nadal większość Bolszewików uznała za priorytet industrializację i walkę klasową – dlatego komuniści ubolewali nad wysoką pozycją bogatych i średnich rolników; próbowano nawet buntować biednych rolników przeciwko tym bogatym, ale nie odnosiło to skutków. Rolnicy narzekali na to, że władze zaniedbują tereny wiejskie, ściągane z nich podatki przeznaczają na realizację miejskich projektów

• Przepaść między miastami a wsiami stale się pogłębiała

• Po śmierci Lenina, Stalin uciekał się do przewrotności i cynizmu, instrumentalnie posługiwał się rolnikami, byli jego kartą przetargową – raz zapewniał Bolszewików w swoją wiarę w industrializację, innym razem potępiał rywali, którzy lekceważyli kwestię chłopów

• Z czasem gdy walka o władzę Stalina nabrała tempa, a on umacniał swoją pozycję w partii i państwie, mógł ostatecznie zerwać z Nową Polityką Ekonomiczną i wezwał do skupienia się na industrializacji, co wymagało zasobów z obszarów wiejskich – to znowu pogłębiło przepaść i antagonizmy między miastem a wsią – państwo domagało się więcej zboża przy jednoczesnym obniżeniu cen za nie

• Systematycznie osłabiano wieś i pozycję rolników, szczególnie tych najzamożniejszych, kułaków – pozbawiano ich praw, Stalin i Mołotow chcieli kompletnie zlikwidować tę grupę i przejąć kontrole nad gminami

• Dodatkowo na tajnym plenum partii Stalin ogłosił że rolnicy będą musieli płacić daniny na potrzeby uprzemysłowienia, a produkcja rolnicza miała wspierać mieszkańców miast

Ludność wiejska w czasach pełnego stalinizmu

• Stalin skierował atak na prawicowy odłam w partii, który popierał NEP i wzrost roli obszarów wiejskich, zarzucał im chęć opóźnienia industrializacji. Zaraz potem rozpoczął masowe zwolnienia w departamentach (np. komisarza rolnictwa, Smirnova), a czystki rozprzestrzeniły się na całą Moskwę i na wszystkie szczeble aparatu państwowego

• W międzyczasie zaplanował zwiększenie plonów o 30-35% w przeciągu 5 lat i rozpoczął zintensyfikowane represje na ukraińskiej ludności wiejskiej, szczególnie na najbogatszych rolnikach

• W 1929 nowy system kontraktowy zmusił ludność wiejską do dostarczania produkcji rolnej według określonych kontyngentów

• Co oczywiste wraz ze wzrostem inwestycji przemysłowych rosły również kontyngenty (w latach 1927-30 wzrosły z 11 do 22 mln ton, w 1928 zabierano 15% plonów, w 1930 już 27%)

• Było już powszechnie wiadome, że Stalin rozpoczął zintensyfikowany atak na rolnictwo i postawił sobie za cel likwidację kułaków – posiadaczy dużych gospodarstw wiejskich

• Stalinowskie represje miały kilka faz

• Pierwsza: dekulakizacja. Objęła 5 mln ludzi na różne sposoby. Rozpoczęto deportację kułaków z ich miejsc zamieszkania, podzielono ich na 3 kategorie w zależności od stopnia zagrożenia jakie stanowią dla systemu, dokonywano również pozasądowych egzekucji, wygnań (2,2 mln) i kierowano do gułagów (120 tys.). do 1936 600 tys. po prostu zniknęło, a odnotowano nie mniej niż 390 tys. ofiar które zginęło w miejscach przesiedleń

• Kolejna faza: przymusowa kolektywizacja ludności wiejskiej która nie została przesiedlona. W praktyce było to umieszczenie 25 mln rolników w 250 tys. uwspólnionych gospodarstwach (odsetek rolników mieszkających w kolektywach wzrósł z 3 do 60%). Rolnicy stawiali opór, wszczynano zamieszki. Stalin otwarcie potępił wszelkie tego typu ekscesy i krwawo je tłumił.

• W międzyczasie w 1931 w Związek Radziecki (a szczególnie w Ukrainę i Kazachstan)uderzył głód – największy wpływ miała na to oczywiście polityka Stalina – kolektywizacja (wzrost zamówień publicznych z 15 do 27%), wysokie daniny, wzrost eksportu (z 0,3 do 4,8 mln ton), śmiertelność bydła, wszystko to w połączeniu ze złą pogodą doprowadziło to tego że wysokość plonów dramatycznie spadała. Dodatkowo pomimo suszy ilość kontyngentów nie zmalała a wręcz wzrosła i eksport sięgnął aż 5,2 mln ton. Te przymusowe konfiskaty pomimo niskich plonów doprowadziły do śmierci 5-8 mln ludzi. Dopiero po pewnym czasie nieco złagodzono politykę i konfiskaty.

• do 1933 wiejska populacja spadła z 5,9 do 2,5 mln ludzi. Na pozostałym terytorium związku radzieckiego odnotowano ponad 2,9 ofiar śmiertelnych, a OGPU (Zjednoczony państwowy zarząd polityczny, policja polityczna) zanotowała dodatkowo 300 tys. ofiar w obozach dla deportowanych, dużo więcej ofiar z ogóle nie zostało ujętych w statystykach

• Nieodnotowane śmierci sięgały od 1,1 do 3,9 mln, w sumie w czasie głodu zginęło od 5,7 do 8,5 mln ludzi

• Nie uwrażliwiło to Stalina, obwiniał wręcz samych rolników o klęskę głodu czy wręcz sabotaż, a jeden z jego współpracowników powiedział w marcu 1933, że „niedostateczne przygotowanie do siewu w regionach najbardziej dotkniętych pokazały że głód nie nauczył kołchoźników niczego”

• W 1934 Stalin przyznał, że industrializacja i likwidacja kołchoźników odniosła zadowalający skutek, a rekordowy wzrost kontyngentów okrzyknięto jako zwycięstwo stalinizmu.

Kwestia przynależności narodowej i pochodzenia w okresie stalinizmu - narodowy charakter represji

• Największe straty ponieśli Ukraińcy i ludność z Kazachstanu – ofiary głodu tych narodowości znacząco przewyższały inne, cała ludność ukraińska dostała nieznacznie więcej żywności niż mieszkańcy samej Moskwy. Ludność ukraińska nieproporcjonalnie ucierpiała w czasie wielkiego głodu – ponad połowa ofiar z całego ZSRR – wszystkie ofiary szacuje się na 5-8 mln, w tym 2,3-6 mln Ukraińców

• Ukraińcy ucierpieli bardzo także w czasie deportacji (w latach 30-31 17% wszystkich, a w 32 16%)

• Po okresie głodu nastał czas represji politycznych o charakterze narodowym. Znowu Ukraińcy ponieśli ogromne straty: rozpoczęto operacje przeciwko miejskiej inteligencji, wiejskim nauczycielom, agronomom – 19% więźniów w gułagach stanowili Ukraińcy

• Jednak w przeciwieństwie do kwestii głodu, gdy chodzi o represje polityczne Ukraińcy nie byli jedyną szczególnie wyróżnioną grupą – czystki etniczne dotknęły także Polaków, Niemców, jak również, choć w mniejszym stopniu, Finów, Estończyków, Litwinów, Koreańczyków, Kurdów, Irańczyków, Rumunów, Bułgarów, Greków, Chińczyków i Japończyków - te narodowości zostały siłą deportowane , następnie zaczęły się masowe rozstrzeliwania członków tych narodowości .

• Niemcy – Stalin wystosował depeszę w której zalecił aresztowanie wszystkich Niemców – NKWD rozpoczęła więc ‘operację niemiecką’, aresztowano 57 tys. ludzi, z czego prawie 42 tys. skazano na rozstrzelanie

• Następnie uwaga przeniosła się na Polaków – była to największa tego typu operacja. 140 tysiącom zarzucono członkostwo w Polskiej Organizacji Wojskowej, 80% z nich została skazana na śmierć. W latach 1937-38 zostało aresztowanych i skazanych 120 tys. Polaków – 18% wszystkich mieszkających ludzi na terenie ZSRR

• Masowe mordy odgrywały coraz większą rolę w narodowych i politycznych represjach. Oficjalne statystyki nie ujmowały wszystkich egzekucji. Egzekucje bez wyroku sądu w 1930 wynosiły 20 tys., a w 1936 już ponad 1 mln. 40 tys. członków radzieckiej elity również zostało rozstrzelanych. Ustalono nawet specjalne kontyngenty – ile osób z danego okręgu ma być zabitych lub uwięzionych

• Według statystyk stalinowskie represje pochłonęły nie mniej niż 2 mln istnień, kolejne przynajmniej 2 mln pozostały w więzieniach i obozach pracy