Analiza rysunku dziecka – co autor ma na myśli

Rysunek dziecka to nie zbiór znaków, które czytamy według jednej sztywnej reguły. Wypowiedzi plastyczne to jedynie podkład do wyrażenia wewnętrznych odczuć dziecka, jego emocji, tego jak się czuje. Obserwacja prac plastycznych dzieci oraz samego rysowania może być niezwykle pomocna w odczytaniu, zrozumieniu stanu emocjonalnego, poziomu rozwoju intelektualnego, społecznego dziecka, tego jak postrzega ono świat, a także tego, co jest dla niego istotne, co je cieszy, a co niepokoi. Seria rysunków i obserwacja dziecka połączona z wywiadem i rozmową z dzieckiem, może dać nam wiele informacji o systemie rodzinnym, doznaniach dziecka, lękach czy trudnych przeżyciach. Ocena rysunku np. „Człowiek w deszczu”, jest bogatą informacją o tym, jak dziecko radzi sobie w sytuacjach trudnych, stresowych.

Analizując pracę plastyczną dziecka bierzemy pod uwagę kolorystykę, poziom staranności pracy, dynamikę kreski i rytm w ekspresji, a także kolejność rysowania poszczególnych postaci, ich umiejscowienie na kartce i proporcje oraz ilość szczegółów. Ocena wstępna od, której powinna zaczynać się każda analiza rysunku, musi uwzględnić wiek dziecka.

Psycholodzy i pedagodzy mówiąc o rysunku dziecka podkreślają, że przechodzi on rozwój podobny do rozwoju dziecka. Wydzielono kilka faz w zależności od wieku :

- bazgroty ( 2 – 4 lata),

- okres przedschematyczny ( 4 – 7 lat ),

- okres schematyczny ( ekspresja inspirowana 7 – 9 lat ),

- początkowy realizm ( 9 – 12 lat ).

Nie wszystkie dzieci przechodzą z jednego stadium do drugiego dokładnie w tym samym czasie. Różnice w rysunkach wynikają z wieku autora, jego świadomości oraz wiedzy o otoczeniu .

Dalej analiza rysunku powinna zawierać to w jakim środowisku kulturowym żyje dziecko i jakie ma doświadczenia. Bardzo często dzieci przedstawiają np. swoją rodzinę taką jak ją widzą, czyli jeśli wszyscy w rodzinie mają długie włosy i ubierają się na czarno to rysunek rodziny może przedstawiać takie właśnie postacie.

Kolory użyte w rysunku mówią o emocjonalności badanego. Możemy przypisywać im znaczenie podobne, jak barwom przedstawionym w teście Luschera i analizować znaczenie kolorów, którymi narysowane są poszczególne osoby, przedmioty. Jednak kolory to tylko uzupełnienie informacji i analizy rysunku. Stanowią informacje dodatkowe. Bardzo istotne jest oprócz tego rozplanowanie i zagospodarowanie przestrzeni czyli kartki, które dostarcza wiele informacji dla badającego. Najnormalniejsze jest wykorzystanie całej kartki .

Na podstawie rysunku rodziny możemy zobaczyć: więź emocjonalną w rodzinie, stopień zaspokojenia potrzeb psychicznych, postawy rodzicielskie rodziców, stosowanie metod wychowawczych, przeżycia traumatyczne takie jak molestowanie czy wykorzystywanie. Prosząc o narysowanie rodziny, mówimy do dziecka „narysuj rodzinę jaką chcesz”, a nie koniecznie swoją ponieważ wtedy blokujemy emocje dziecka .Dziecko i tak narysuje swoją rodzinę, chyba że marzy o innej rodzinie, lepszej rodzinie. Kolejne polecenia mogą być takie: „Narysuj, jak współczesna rodzina spędza wolny czas”, „Kogo zabrałbyś na bezludną wyspę”.

Osoby, które wzbudzają w dziecku niepokój, niechęć czy inne przykre uczucia, są rysowane z brzegu, w kącie lub z dala od innych postaci. Jeśli w domu akurat pojawiło się młodsze rodzeństwo, autor rysunku może tak właśnie je umiejscowić lub zupełnie pominąć małego brata lub siostrę. Jeśli dziecko nie umieści siebie na rysunku, jest to bardzo niepokojący sygnał. Oznaczać to może odrzucenie emocjonalne dziecka.

 

„ Test zaczarowanej rodziny”, podajemy dziecku polecenie

- „Wyobraź sobie, że jesteś czarodziejem i zaczarowałeś swoją rodzinę”

Jeśli dziecko zaczarowało wszystkich członków rodziny w jeden gatunek ( np. psy, gąski), to świadczy to o jedności w rodzinie, o więzi emocjonalnej. jeśli wszyscy są zaczarowani w kamienie, to w rodzinie panuje lodowatość uczuć, a rodzice nie darzą miłością i sympatią swoich dzieci

-rodzina zaczarowana w różne przedmioty, zwierzęta, świadczy o zagrożonych relacjach w niej

 

Co oznaczają kolejne elementy rysunku – jak czytać rysunek dziecka:

Należy koniecznie pamiętać aby nie oceniać jednego przypadkowego rysunku a dopiero całą serię. Jeden czarny rysunek nie oznacza, że dziecko cierpi na depresję lub zmaga się z zaburzeniami lekowymi. Rysunków do dobrej diagnozy powinno być od 8 do 10. Rysunków do diagnozowania ( np. o rodzinie) nie wolno wywieszać i organizować wystaw ( bo jest to sprawa intymna każdego dziecka ).

OSOBA:

1) Ręce – służą do zmiany lub kontrolowania otaczającego środowiska

a) założone na piersiach - wrogość lub podejrzliwość

b) trzymane za plecami – pragnienie kontrolowania złości , niechęci do kontaktów personalnych

c) brak – nieprzystosowanie , bezradność

2) Stopy – poziom aktywności interpersonalnej

a) duże- dążenie do bezpieczeństwa lub męskości

b) małe – zależność , stłumione odczuwanie

c) brak – brak niezależności

3) Palce

długie i spiczaste – agresywność i wrogość

zaznaczone pętelkami lub pojedynczą kreską – pragnienie stłumienia agresywnych impulsów

4)Głowa

duża – zaabsorbowanie światem wyobraźni , koncentracja na aktywności umysłowej

mała - osobowość obsesyjno- kompulsywna, poczucie niższości intelektualnej

odwrócona tyłem – tendencje paranoidalne lub schizoidalne

5)Nogi

brak – stłumienie , lęk przed kastracją

różnice w wielkości – sprzeczne uczucia dotyczące niezależności

długie – dążenie do autonomii

krótkie – upośledzenie życia emocjonalnego

6)Usta

przesadnie podkreślone – niedojrzałość , agresywność oralna

bardzo duże – erotyzm oralny

7)Ramiona

nierówne – niestabilność emocjonalna

szerokie- zaabsorbowanie odczuwana potrzebą siły

kwadratowe- nadmierna defensywność , wrogość w stosunku do innych ludzi.

Inne elementy interpretacji osoby w rysunku(Oster, Gould, tamże)

I – Słabo zintegrowane części ciała – niska tolerancja frustracji i impulsywność

II – Zaczernienie pustych pól – niepokój ( im większy stopień zaczernienia , tym bardziej intensywny)

zaczernienie twarzy – poważnie zaburzony , negatywny wizerunek siebie

zaczernienie rąk – przejawy agresji

III- Nachylenie postaci przekraczającej 15 stopni – niestabilność brak równowagi psychicznej

IV- Niewielkie wymiary postaci – skrajny brak poczucia bezpieczeństwa, wycofanie , depresja, poczucie nieprzystosowania

V – Duże wymiary postaci – ekspansywność , słaba kontrola wewnętrzna

VI – Przeźroczyste elementy rysunku – niedojrzałość , impulsywność , skłonność do wyładowywania się

VII – Zęby – agresywność (oralna)

VII – Krótkie ręce – tendencje do wycofywania się , zwracania do wewnątrz , próby hamowania impulsów

IX – Długie ręce – pragnienie zdobywania lub gromadzenia , sięganie w kierunku innych

X – Długie dłonie – zachowanie „ acting-out” ( wyładowanie się)

XI – Brak dłoni – zakłopotanie , poczucie nieprzystosowania

XII- Brak rąk – poczucie winy z powodu odczuwalnej wrogości lub seksualności

XIII- Spoglądanie w bok – podejrzliwość i skłonności paranoidalne.

DOM

1) Szczegóły

a)Podstawowe ( dla normalnego rysunku ) – co najmniej jedne drzwi , jedno okno,

jedna ściana , dach komin

Dodatkowe (np. krzaki , kwiaty, ścieżka) – potrzeba dokładniejszego uporządkowania środowiska , która jest czasami związana z brakiem poczucia bezpieczeństwa lub pragnienia sprawowania kontroli w kontaktach interpersonalnych

2) Komin – symbol ciepłych , intymnych związków ; czasami związany z symboliką falliczną

Brak komina – brak ciepła w sferze psychicznej lub konflikty z ważną osobą płci męskiej

Przesadnie duży – nadmierne zainteresowanie sferą seksualną czy też możliwe tendencje ekshibicjonistyczne

Dużo dymu – wewnętrzne napięcie

3) Drzwi

Ponad podstawą domu bez schodów – niedostępność w kontaktach interpersonalnych

Brak drzwi –skrajne trudności w kontaktach z innymi ludźmi

Otwarte- silna potrzeba doświadczania ciepła od świata zewnętrznego

Bardzo duże – nadmierna zależność od innych

Z zamkiem lub zawiasami – defensywność

4) Płot wokół domu – potrzeba ochrony emocjonalnej

5) Rynny – podejrzliwość

6) Rysunek przylegający do dolnej krawędzi kartki - brak podstawowego poczucia bezpieczeństwa w życiu rodziny lub intymnym

7) Dom przedstawiony w perspektywie , widok z dołu – odrzucenie domu lub poczucie , że

osiągnięcie pożądanej sytuacji domowej jest niemożliwe

8) Dom przedstawiony w perspektywie , widok z góry – odrzucenie sytuacji domowej

9) Dach

Płaski (pojedyncza linia łącząca dwie ściany) – brak wyobraźni lub zahamowania

emocjonalne

Przesadnie duży – poszukiwanie satysfakcji w fantazjach

10) Okiennice

Zamknięte – skrajna defensywność i wycofanie

Otwarte – zdolność do przystosowania w kontaktach interpersonalnych

11) Ścieżka

Bardzo długa – ograniczona dostępność

Wąska w pobliżu domu , szeroka na końcu – osoba powierzchownie przyjazna

12) Ściany ( ich solidność) – bezpośrednio związana z siłą „ego”

13) Okno ( okna)

Brak okien – wrogość lub wycofanie

Tylko na parterze , na piętrze brak – rozziew miedzy rzeczywistością a fantazją

Z firankami – rezerwa , kontrolowanie siebie

d)Bez zasłon – zachowanie otwarte , bezpośrednie.

Bardzo łatwo o błąd w ocenie czy diagnozie w metodach rysunkowych. Interpretacja rysunku dziecka wymaga fachowego przygotowania i dużej rozwagi z intuicją.

Joanna Andrzejewska

Literatura

Por. P. Wallon, A. Cambier, D. Engelhart, Rysunek dziecka, Warszawa 1993, WSiP, s.160.

Braun – Gałkowska, M. (1991). Metody badania systemu rodzinnego. Lublin:

Braun – Gałkowska, M., Steuden, S. (2002). Projekcja niepokoju w rysunku. W: M. Łaguna,B. Lachowska (red.), Rysunek projekcyjny jako metoda badań psychologicznych
(s. 13 – 31). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Hornowska, E., Paluchowski, W. J. (1987). Rysunek postaci ludzkiej Goodenough – Harrisa.

Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Lilienfeld, S. O., Wood, J. M., Garb, H. N. (2001). Co mówi ten obrazek. Świat nauki, 7.