Opracowanie książki „Transgresja i kultura” Józef Kozielecki

Rozdział 1 Aktywność człowieka w świecie kultury.

Człowiek jest sprawcą, produkuje, rozwija technikę, zakłada rodzinę i podejmuje próby samorealizacji. Jego czyny i wyczyny zależą od wielu czynników takich jak struktury biologiczne czy osobowość jednostki. Chcąc podkreślić tą złożoność niektórzy badacze powiadają, że jednostka zadomowiona jest w środowisku ekosocjokulturowym.

Kultura charakteryzuje się ,,długim trwaniem”. Stałość jej, jak powiedział Arendt, dominuje nad zmiennością.

Kultura zarówno materialna jak i symboliczna stała się formą życia na ziemi (tę myśl ujął Schwarz 1986r. w metaforycznej formie). Mówi ona o tym, że zwierzęta nie mają planów, szlaków itp. Wiele rzeczy dzieje się w wyniku przypadku. Natomiast ludzie rodzą się w otoczeniu kulturowym. Poruszają się po drogach wytycznych swoich poprzedników. W pewnych kulturach istnieje niewiele utrzymanych szlaków, którymi można podróżować, reszta to dżungla, a w innych kulturach znajduje się wiele dróg. Drogi kultury nie są przypadkowe, są wytaczane w ten sposób, aby pomóc podróżnym w znalezieniu własnego sposobu życia. W tej wypowiedzi droga symbolizuje wszelkie wytwory kultury duchowej i materialnej, które kształtują jednostkę ludzką, i która jednocześnie je tworzy.

Wbrew poglądowi Freuda, że ,,kultura jest źródłem cierpień”, że staje ona na drodze człowieka, który aby osiągnąć swoje cele musi ją przezwyciężyć, wnoszę iż w rzeczywistości stanowi ona podstawową formę życia. Jest nie tyle przyczyną nieszczęść ile źródłem możliwości i wyzwania dla człowieka. Jednostka wychowana w tradycji zachodniej, która rozwija jej motywacje do osiągania coraz ambitniejszych celów, będzie podejmowała działania materialne i poznawcze, prowadzące do dobrobytu i dobrostanu ludzi. Czyny zmieni na wyczyny.

Ludzie często żyją w otoczeniu wielokulturowym. Największy wpływ na jednostki ma dominująca kultura występująca w tzw. małej ojczyźnie. Regionalne kultury kształtują człowieka np. kultura grecka wpływa na rozwój filozofii, a współczesna kultura amerykańska stymuluje rozwój nauki i technologii.

Występują różnice między kulturami, które często są niedostrzegalne przez ludzi. Główny składnik osobowości (koncepcja) uznawana jest ja (ego, self) ujmowana jest w kulturze zachodniej jako struktura niezależna od innych osób autonomiczna, unikatowa i często egocentryczna. Zajmuje ona pozycję wyróżniającą. Tymczasem kultury wschodu traktują ja jako ściśle związane z innymi ludźmi, jako strukturę socjocentryczną, która tworzy harmonijną całość z rodziną, przyjaciółmi itp. Te odmienności wpływają na zachowanie się jednostki.

Lokalne kultury mogą być także źródłem cierpienia np. kultura hitlerowska, pochody, ludobójstwo itp.

Kultura wpływa na różne sfery życia w tym np. na życie seksualne, gdyż na jego przebieg wpływają wierzenia religijne, tabu itp. Foucault wskazał, że kultury wschodu wypracowały subtelną Ars Erotica czyli sztukę uprawiana seksu, która zapewnia przyjemność. Natomiast w kulturze zachodniej rozwinęła się Scientia Sexualis czyli nauka o życiu seksualnym. Pierwsza z nich jest ciepła druga zimna. Zatem wiele czynników biologicznych kulturowych społecznych wyznacza przebieg życia płciowego. Podobnie jest z innymi zjawiskami z takimi jak miłość czy agresja.

Znaczenie uwarunkowań biologicznych i kulturowych zależy od rodzaju działań podejmowanych przez sprawcę. Na pewne z nich wpływają prawie wyłącznie struktury genetyczne, inne modelowane są przez tradycje kulturowe.

Kultura jest zobiektywizowanym, ponadindywidualnym i względnie trwałym systemem wytworów materialnych i symbolicznych, które są nośnikami wspólnych wartości oraz wspólnych znaczeń, i które muszą być zakorzenione w środowisku społecznym. Aby człowiek mógł ją wykorzystać do osiągnięcia celów musi zapoznać się z wiedzą o dziedzictwie pokoleń. Przykład: znajomość zwyczajów zawierania małżeństw spowoduje, że będzie ono akceptowane przez społeczeństwo.

Wiedza deklaratywna- zwana opisową lub oznajmującą jest to wymiana poglądów na temat dzieł literackich czy arogancji polityków. Bardziej złożona jest wiedza proceduralna czyli ,,wiem jak” dzięki tej wiedzy człowiek umie np. prowadzić samochód.

Zasadnicze znaczenie w tej książce ma wyróżnienie dwóch reguł kulturowych, które w decydujący sposób wpływają na zachowanie. Są to reguły konstytutywne kultury zwane czasem progami kulturowymi. Należą do nich reguły zasad, przepisy, za pomocą których ludzie tworzą instytucje publiczne. W kulturze zachodniej występują reguły konstytutywne nastawione na sukces tzw. człowiek sukcesu.

Rozdział 1, część 2.

Zjawisko intencjonalności.

Człowiek jest sprawcą. żyje i działa w środowisku wielowymiarowym, a najważniejszą rolę odgrywa w nim kultura.

Ludzie stawiają sobie cele i dążą do nich. Człowiek, który nie umie stawiać sobie celów długofalowych traci sens życia. Intencjonalny czł. tworzy wartości, które zaspokajają jego potrzeby. Cel (idea-znajduje się w pamięci roboczej)- jest wizją przyszłości, którą człowiek realizuje, mają one charakter formalny i treściowy, są bliższe i dalsze, budujące i rujnujące itp. Ludzie dążą do zaspokajania podstawowych fizjologicznych celów, ale i wyższych celów również -stanów wartościowych. Nieustannie przekraczają swoje ograniczenia.

• Style osiągania celów: s. monarchiczny (jeden cel),

s. hierarchiczny (wiele zamiarów),

s. oligarchiczny(równoważne cele),

s. anarchiczny(przypadkowe cele)

• Jeżeli nie możemy osiągnąć celu to zmieniamy jego warunki na korzystne dla nas (metoda środek-cel)

Stany partateliczne.

• Nie wszystkie działania człowieka są celowe. Ludzie chętnie angażują się w ogólne cele społeczne: ochrona środowiska, wiara i religia- zaangażowanie to bywa budujące, ale i rujnujące. Pomoc innym daje ludziom satysfakcję, dążenie do celu(droga),a nie osiągnięcie celu. W działaniu celowym nastawionym na przyszłość najważniejszy jest cel- po wykonaniu go staje się on stanem realnym , ale aktywność powoduje, zmęczenie, nudę, stres np. operacja chirurga. Inna jest struktura osób zaangażowanych (stany paracelowe)- nie cel jest najważniejszy, ale droga do niego np. malarstwo, dużą rolę odgrywa: poświęcenie, zaangażowanie, hart ducha, ograniczenia

• Typ proteliczny- tym człowieka zaangażowanego, umie poświęcać się pracy

Twórca kultury

• Kultura to dom człowieka, ale to on jest w nim twórcą i projektantem. Stadia rozwoju kultury stworzonej przez człowieka korespondują z fazami inteligencji Piageta. Współcześnie psychologowie próbują badać rozwój kultury. Zależności między autorem kultury, a myśleniem filozoficznym są obustronne: Goethe stworzył Fausta, czy Goethe został stworzony przez Fausta?

Rozdział 2 (cz.I )

Biografia jednostki

różnorodne działania akty myślenia i czyny

poznawcze i praktyczne

Natomiast z punktu widzenia psychologii transgresyjnej, fundamentalne znaczenie ma podział:

• Działania ochronne, zwane również adaptacyjnymi,

• Działania transgresyjne, czyli transgresje.

Współczesny człowiek, żyjący w środowisku ekosocjokulturowym, potrzebuje pewnych wartości, takich jak jedzenie, odzież, bezpieczeństwo osobiste czy uznanie społeczne. W przypadku ich deficytu, powstaje rozbieżność między stanem pożądanym – celem a stanem aktualnym. Zostaje wówczas zaburzona równowaga organizmu, czyli homeostaza. W takiej sytuacji rodzi się motywacja i wezwanie do wysiłku, aby ten niedostatek dóbr materialnych, społecznych i poznawczych wyrównać. Działania ochronne pozwalają na zachowanie normalnego poziomu wartości, niezbędnych do egzystencji; pozwalają one na utrzymanie lub przywrócenie status quo.

Działania ochronne są codzienne i powszechne, nawykowe i rutynowe. Człowiek wykonuje je w dobrze znanej, zamkniętej przestrzeni; w dotychczasowych granicach i dlatego można je określić jako wgraniczne. Osadzone są w czasie cyklicznym, w czasie ciągłych powrotów. Ich rytm przypomina rytm zjawisk przyrody, wyznaczony przez powtarzające się pory roku, przemienność dnia i nocy. Jednostka osiąga cel za pomocą dobrze znanych środków materialnych lub symbolicznych; wiedza o nich zakodowana jest w jej reprezentacji wewnętrznej.

Działania adaptacyjne – osoba formułuje sobie sekwencje celów i kolejno je osiąga. Niektóre z nich powtarzają się cyklicznie w ciągu dnia. Takie zachowanie pozwala jej przystosować się do rzeczywistości.

Wykonywanie działań ochronnych jest dla jednostki koniecznością, dlatego należą one do klasy: „wiem, że muszę”. Chcąc przetrwać biologicznie i przystosować się do złożonego środowiska, człowiek musi zaspokoić swoje podstawowe potrzeby witalne, społeczne i osobiste.

Wyróżnia się dwa odmienne rodzaje zachowań adaptacyjnych:

• Czynności zapobiegające utracie potrzebnych dóbr – redukują ryzyko zmniejszenia się dotychczasowego stanu posiadania,

• Usunięcie aktualnego deficytu wartości – pozwala wyrównać niedostatek wartości już utraconych.

Ograniczenie dotychczasowej wolności pozytywnej i negatywnej, która należy do nieusuwalnych wartości w kulturze europejskiej, powoduje powstanie stanu motywacyjnego – reaktancja psychologiczna. Człowiek zaczyna więc dążyć do przywrócenia wyeliminowanych lub zagrożonych możliwości wyboru.

Działania ochronne odgrywają kluczową rolę w życiu osobniczym. Dzięki nim jednostka zdobywa kwantum energii, informacji i wartości niezbędne do utrzymania homeostazy. Są one gwarantem nienaruszalności potrzeb, pragnień i interesów jednostki. Jednak umożliwiają one tylko utrzymanie status quo. Nie pozwalają na przekształcenie rzeczywistości, na tworzenie nowych form i struktur. Nie prowadzą do ewolucji kultury.

Działania, które polegają na tym, że człowiek świadomie przekracza dotychczasowe granice materialne, społeczne i symboliczne – działania transgresyjne – transgresja. Aktywność transgresyjna na te czyny – wyczyny, pozwalają przekształcać rzeczywistość. Wykraczanie poza granice, w których działała jednostka i zbiorowość, to kolejne akty stwarzania lub poszerzania świata. Czynności te mogą być źródłem rozwoju lub regresu.

Wyparte zdarzenia nie giną, lecz stają się siłą motoryczną ich działań. Mechanizm wyparcia stanowi rodzaj fundamentu, na którym opiera się gmach psychoanalizy.

Pola, granice otaczają rejony, w których działa jednostka. Mogą one mieć charakter fizyczny lub kulturowy. Przekroczenie granic oznacza ekspansję na czyjąś własność.

• Granice absolutne – limity, których nigdy nie uda się przełamać – zanika myślenie i działanie transgresyjne, wysycha źródło rozwoju kultury.

Porównanie działań ochronnych i transgresyjnych:

ADAPTACJA	TRANSGRESJA
Częściej celowe	Częściej zaangażowane
Powtarzalne	Jednorazowe, ale …
Planowane	Spontaniczne
Łatwiej przewidzieć	Trudniej przewidzieć
Bardziej zewnątrzsterowne	Bardziej wewnątrzsterowne
Nastawione na status quo	Nastawione na zmianę
konieczne	Możliwe

Transgresje psychologiczne – prywatne lub zwyczajne; są to transgresje z punktu widzenia jednostki lub małej grupy; nie tworzą wartości, które byłyby nowe; zaspokajają potrzeby i pragnienia jednostki, dają osobistą satysfakcję, budzą ciekawość poznawczą, wywołują zdziwienie, zwiększają motywację, kształtują osobowość.

Rozdział 2 cz.2

- Dane historyczne i rozwój osobniczy wykazują, że ludzie starają się poszerzyć swoje terytorium i pragną zwiększyć kontrolę nad naturą.

- Człowiek stara się przekroczyć granice swoich możliwości intelektualnych i emocjonalnych; walczy ze słabościami swojego charakteru.

- W naszych czasach gęstość transgresji twórczych i innowacyjnych jest bardzo duża. Rozwija się twórczość techniczna, naukowa, literacka, muzyczna, powstają nowe instytucje oświatowe i polityczne, projektuje się różne formy kształcenia własnego ja.

- Transgresja dzieli się na: transgresje ekspansywne (przedsiębiorcy, politycy, wojskowi) i transgresje twórcze (technicy, uczeni, pisarze…) Twórczość jest specyficznym rodzajem ekspansji – rozszerza dotychczasowe granice poznania, otwiera nową przestrzeń, której dotychczas nikt nie dostrzegał.

- Można spotkać się z poglądem, że transgresja to inna nazwa na działanie twórcze, innowacyjne czy nowatorskie. Jest to błędny pogląd.

-Transgresje indywidualne (jednostka stara się przekroczyć granice materialne lub symboliczne). Transgresje typu P zazwyczaj się wykonywane przez pojedyncze osoby

- Transgresje typu H są zazwyczaj dziełem kilku osób.

-Człowiek przekraczający granice swoich dotychczasowych osiągnięć, zdaje sobie sprawę, że jego wytwory przerastają go, a w każdym razie - wzbogacają cywilizację i kulturę. Tymczasem jego Ja jest anonimowe, bezimienne, znikome. Czuje się upokorzony i niedoceniony. Pozbawiony satysfakcji z własnych dokonań. Przepełniony jest żalem.

- Czasem głosi się radykalne poglądy, że w naszych czasach transgresje indywidualne są już niemożliwe albo że szybko wygasają. My wypiera Ja.

- Możemy oczekiwać, że transgresje indywidualne, szczególnie typu H, zanikną i ludzie będą przekraczali tylko granice materialne i symboliczne zbiorowo. Osobiście, uważam, że w dającym się przewidzieć czasie zdarzenie to nie nastąpi, iż jednostka, jej umysł i osobowość będą dominowały nad zbiorowością.

- Transgresja to proces myślenia i działania praktycznego, ukierunkowany na przekroczenie granic przestrzeni i czasu, w których człowiek był dotychczas aktywny. Ważny jest nie tyle sukces, ale fakt, czy człowiek stworzył nowe wartości ekonomiczne, społeczne i symboliczne.

- Do transgresji konstruktywnych (budujących) zaliczę te, które służą dobrobytowi i dobrostanowi człowieka oraz ewolucji kultury. Przeciwnie, transgresje destruktywne (niszczące) zagrażają tym wartościom; są źródłem cierpienia człowieka, i burzą dorobek kulturowy ludzkości, narodu, plemienia.

- W sferze destrukcji szczególnie groźna jest transgresja Zet. Można ją nazwać "grą o wszystko". Polega na przekroczeniu granicy, która z punktu widzenia kryterium agotonicznego nie powinna być nigdy przekroczona. Powoduje ostateczne straty takie jak: wytępienie gatunków zwierząt i roślin, katastrofy ekologiczne, zagłada narodu i jego kultury; w końcu zagraża całej ludzkości.

- Z pragmatycznego punktu widzenia można podzielić transgresje na odwracalne i nieodwracalne. Do tych pierwszych należą takie działania, kiedy po przeprowadzeniu transformacji T, sprawca powraca do stanu poprzedniego. Ostatecznie uznaje się, że transgresje są nieodwracalne, bo np. nie można odtworzyć gatunku zwierząt, które człowiek wyniszczył.

Rozdział 3

1.Dekompozycja złożoności

W rozdziale trzecim Kozielecki wymienia dwie transgresje ekspansywne typu P i H, indywidualne, zbiorowe, konstruktywne i destruktywne. Ze względów heurystycznych wyróżnia 4 obszary środowiska naturalnego i socjokulturowego, które nazywane są światami ekspansji.:

• Świat materialny ( „ku rzeczom”)

• Człowiek podejmuje działania celowe i zaangażowane, aby rozszerzyć swoje terytorium, aby zwiększyć perspektywę czasu i aby pomnożyć produkcję dóbr materialnych

• Świat społeczny („ku ludziom”)

• Człowiek zwiększa wpływ na jednostkę i zbiorowość, aby stać się ich przywódcą politycznym lub duchowym

• Chce rozszerzyć zakres wolności indywidualnej i socjalnej

• terroryzmu

• Świat symboliczny („ ku symbolom”)

• Jednostki wzbogacają dane o rzeczywistości

• Odsłaniają różnorodne tabu

• Przekraczają granicę własnej kultury i wchodzą na obszary, na których rozwinęła się odmienna tradycja

• Wynikiem tych zachowań jest zjawisko dyfuzji, polegające na przenikaniu wytwórców różnych kultur na włączaniu obcych treści, różnorodnych zapożyczeń w sferze zwyczajów, wierzeń religijnych lub mody

• Świat wewnętrzny („ku sobie”)

• Obszar procesów subiektywnych takich jak: myślenie, intuicja, sny, emocje, akty woli

• Jednostki angażują się w zachowania, które skierowane są na samodoskonalenie, samorozwój, na wzbogacenie własnych doświadczeń

• Próbują kształtować własną osobowość, styl życia „przekroczyć siebie”

• Wychodzą poza swoje ograniczenia poznawcze i wolicjonalne

• W krańcowych przypadkach gdy życie traci swój sens i cierpienie staje się nie do zniesienia jednostka decyduje się na eutanazję

Ten rodzaj transgresji jest bez wątpienia najbardziej intymny i najtrudniejszy do badania.

2.Rozszerzenie świata rzeczy

• Między wydarzeniami doniosłymi, a ciekawymi poznawczo istnieje często negatywna zależność, ważne działania z reguły nie wzbudzają takiego zainteresowania opinii publicznej jak działania spektakularne, ale błahe.

• Ludzie od zarania dziejów zwiększali kontrolę nad przyrodą, pomnażali produkcję narzędzi, począwszy od kamienia do komputera, poszukiwali nowych źródeł żywności. Interpretowanie działań człowieka żyjącego 300 000 lat temu, w terminach współczesnych nauk społecznych jest ryzykowne.

• Nie wiemy, czy struktura jego aktywności- a tym bardziej ukryte mechanizmy transgresji ekspansywnej- były podobne do wyczynów współczesnego człowieka. Jedno nie ulega wątpliwości, że homo sapiens przed tysiącami lat, rozszerzał granice swojej działalności.

• Gęstość ekspansji materialnej zależy od epoki historycznej i stylu życia jednostki. W naszej epoce zmiana w sferze materialnej została wbudowana w sposób egzystencji pokoleń, szczególnie w kulturze zachodniej.

• Fromm pisze, że żyjemy w czasach, w których dominuje orientacja typu „mieć”.

• Psychologowie zajmujący się transgresją nie tyle interesują się tym, czy powiększająca się fala konsumpcji ma charakter patologiczny czy normalny, ile tym, jaki jest jej ukryty mechanizm psychologiczny i kulturowy.

• Obecnie producenci zwracają większą uwagę na jednostkowe upodobania, preferencje czy chwilowe mody. Wypuszczają na rynek towary z myślą o klasie średniej czy wyższej

• Ciekawym zjawiskiem stała się fragmentaryzacja produkcji, usług i konsumpcji

• Fragmentaryzację widać również w środkach masowego przekazu: w telewizji filmy z drastycznymi scenami seksualnymi wyprzedzają ambitne audycje religijne. Decentralizacja i segmentyzacja świata konsumpcji przystosowana jest do różnych stylów życia.

• Dobra konsumpcyjne dzielą się na dwa rodzaje: towary konieczne do życia i towary luksusowe

• Towary konieczne do życia: są niezbędne do utrzymania egzystencji, człowiek musi jeść, używać środków higieny osobistej, musi czuć się bezpiecznie we własnym otoczeniu

• Towary trwałe i luksusowe: nie odgrywają takiej roli w przystosowaniu, kupno drogiego samochodu czy obrazu Kossaka nie jest niezbędna do przetrwania, nie rządzą nimi prawa nasycenia, ale prawa wzrostu, można je nabywać w dowolnej ilości i gatunku

3.Ekspansja temporalna. Czas cykliczny i czas-strzała

• Czas należy do zasadniczych wymiarów świata fizycznego, który- jak udowodnił Einstein- jest nierozerwalnie połączony z przestrzenią

• Czas stanowi również istotny parametr życia i osobowości jednostki

• Granice czasu osobowego są jednocześnie brzegami egzystencji

• Czas zakodowany w reprezentacji wewnętrznej nazywa się najczęściej czasem subiektywnym lub psychologicznym, czas fizyczny- ekologiczny

• Czas subiektywny stanowi strukturę wielowymiarową, której zasadniczymi składnikami są takie skale jak: łatwy-trudny, bliski- odległy itd.

• Struktury temporalne zawierają nie tylko elementy poznawcze, ale afektywne i behawioralne

• Ponieważ życie dla większości ludzi stanowi najwyższą wartość, człowiek podejmuje różnorodne próby, aby je wydłużyć, aby przekroczyć swoja skończoność i ograniczoność trwania

• Ekspansje temporalne są: realistyczne lub mityczne

• Ekspansja może polegać na biologicznym przedłużaniu życia

• Ekspansje temporalne mogą być typu P i H. Nowe formy odżywiania się, dieta, prowadzenie racjonalnego trybu życia, wielość metod zwalczania stresu i relaksacji dają pewne wyniki

• Współczesny człowiek egzystuje na ziemi dwu- lub trzykrotnie dłużej, chociaż długość życia nie rośnie w sposób liniowy

• Trwanie w kulturze: zostawienie swojego śladu w dorobku materialnym lub symbolicznym ludzkości, narodu, własnego pokolenia

• Dążenie do wzbogacenia kultury narodu czy danej zbiorowości lokalnej, ma pewne znaczenie. Zwiększa motywację do czynów-wyczynów, podnosi standardy pracy i-często-daje życiu sens

• Ekspansja temporalna może być także związana ze światem mitów, legend i iluzji, a nawet- urojeń

• Ludzie przyjmują system wierzeń religijnych, zgodnie z którym śmierć nie oznacza bezwarunkowego i ostatecznego zaniku osoby

• Oznacza raczej przejście do drugiego świata, świata wartości absolutnych, trwałych i pewnych

• Wierze tej towarzyszą czasem zabiegi materialne, symboliczne, rytuały i obyczaje

• Czas cykliczny: ma charakter powtarzalny i odwracalny, tworzy cykle charakterystyczne w przyrodzie; zmiany pór roku, rytm dnia i nocy itd..

• We współczesnej kulturze zachodniej dominuje czas-strzała, czas ukierunkowany na określoną sferę działalności, na określone zdarzenia, takie jak reformy gospodarcze, konflikty polityczne, zmiany kulturowe

4.Świat intelektualny. Poza dostarczone informacje.

• Ekspansja intelektualna polega na wychodzeniu poza granice dostarczonych informacji

• Dzięki procesowi myślenia transgresyjnego człowiek przetwarza dane zawarte w tekstach naukowych i literackich, w dziełach plastycznych i muzycznych itp.

• Stosuje operacje, reguły i procedury wykonuje takie złożone czynności, jak interpretacja tekstów, jak inkluzja i ekskluzja

• Formy ekspansji intelektualnej nie zostały ani skatalogowane ani sklasyfikowane. Są one tak różnorodne, jak różnorodne bywa życie umysłowe

• Bardzo ważną formą ekspansji intelektualnej jest inkluzja często połączona z ekskluzją. Polega ona na włączaniu do własnych systemów naukowych, rodzimych dzieł sztuki, swojej religii czy ustroju dominującego w danym państwie. Inkluzja wymaga przeprowadzenia złożonych operacji umysłowych

5.przekraczanie samego sienie: możliwe Ja.

• Transgresja ekspansywna ukierunkowana jest nie tylko na świat zewnętrzny ale i wewnętrzny świat jednostki

• Aby zmienić swoje zachowanie społeczne czy osobowość jednostka w pierwszej kolejności najpierw musi poznać siebie

• System samowiedzy nazywa się powszechnie pojęciem Ja lub koncepcja Ja

• Samowiedza zajmuje w reprezentacji wewnętrznej wyróżnione miejsce; jest silnie zabarwiona emocjonalnie

• Efekt coctail party wskazuje, że samowiedza zajmuje czołowe miejsce w strukturze reprezentacji wewnętrznej

• Ja aktualne: składa się z sądów opisowych i samoocen dotyczących tego, jaka jednostka jest „tu i teraz”

• Ja możliwe: ludzie wykazują inklinację pozytywną, świat możliwy jest bardziej przychylny jednostkom niż świat, w którym aktualnie żyją

6. światy realne i światy możliwe.

• Świat realny: pierwsza ekspansja zachodzi tylko w świecie aktualnie istniejącym

• Świat możliwy: drugi typ ekspansji polega na przejściu od świata potencjalnego do rzeczywistego, wymaga zdolności antycypacyjnego myślenia i wyobraźni, odwagi cywilnej oraz intelektualnej

ROZDZIAŁ 4

4.1 „W każdej epoce, w licznych biografiach”

*Transgresja twórcza typu H i P – zjawisko naturalne i powszechne od „zawsze” (p.n.e) – wytwarzanie nowych i wartościowych form materialnych i symbolicznych,

a) typu H (historyczny) – wykracza poza jednostkę, dzieła nowe i ważne dla ludzkości, narodu lub plemienia,
b) typ P (prywatny) – przekraczanie granic tego, co samemu się zrobiło; jej wytwory materialne oraz symboliczne są oryginalne i cenne dla określonej osoby,

*kompetencja umysłu(układ reproduktywno-generatywny) – przypominanie i przetwarzanie wiedzy w efekcie tworzenie czegoś nowego; ważne były tu warunki socjokulturowe).

4.2 „Twórcze problemy: zagadnienie niedookreśloności”

*Problemy twórcze występują w 4 światach: sferze materialnej, symbolicznej, społecznej, psychologicznej.
*Koncepcja GUILFORDA:
-problemy konwergencyjne (maja tylko jedno poprawne rozwiązanie; rozwiązanie to w czasie nie traci na wartości, np. suma kątów wew. w trójkącie zawsze miała 180* i tak już będzie;
-problemy dywergencyjne (wiele możliwych rozwiązań mniej lub bardziej wartościowych; problemy te dominują w polityce, oświacie, technice, gospodarce).

4.3. „Proces twórczy: wytwarzanie i ocena pomysłów”

*Proces twórczy
a)wytwarzanie pomysłów rozwiązań(idei),
b)ocena tych pomysłów;

*System twórczy
a)układ: generator pomysłów składniki pamięci
b)układ: ewaluator pomysłów roboczej

Układy te mają charakter funkcjonalny- powstają, gdy sprawca zaczyna rozwiązywać problemy.

*Podstawową rolę w procesie twórczym odgrywa materiał myślenia(wiedza zakodowana w pamięci trwałej i aktualne informacje ze środowiska), czyli przetwarzane tworzywo.
*W twórczości typu H – ważna jest wiedza o kulturze,
*każdy, kto tworzy coś nowego, tak naprawdę urozmaica tylko to, co stare;
*myślenie twórcze -nie można go zaplanować, zaprogramować i przewidzieć, spontaniczne, żywiołowe;
2 poziomy myślenia twórczego:
-strategiczny(decyduje o ukierunkowaniu i kontroli czynności – zasady, metody)
-wykonawczy(sterowany przez strategiczny; decyduje o tym jakie i w jakim czasie operacje przeprowadza generator i ewaluator)

Możliwe skutki uboczne zaangażowania twórcy: (była krótka wzmianka o Picasso)

-zamiana świadomości twórcy

-pewne zmiany w poczuciu czasu subiektywnego

-identyfikacja ze swoim dziełem może w krańcowych przypadkach prowadzić do rozmycia tożsamości jednostki

-wyobcowanie ze środowiska (życie twórców w swoim „małym świecie”) Wyobcowanie to mimo wszystko może mieć także pozytywne skutki- pozwala się skupić na trudnym problemie, lepiej wykorzystać swoje moce motywacyjne i intelektualne. Aczkolwiek bilans wyobcowania ze środowiska jest prawie zawsze niekorzystny.

-tracenie poczucia realizmu (poprzez życie w tym „małym świecie”)

Teoria skokowa i teoria przyrostowa:

- Teoria skokowa: proces twórczy jest nieciągły, pomysły pojawiają się nagle. Najbardziej charakterystycznym zjawiskiem są iluminacje- nagłe olśnienia. Olśnienie to jest związane z jednej strony z uprzednią pracą nieświadomą, a z drugiej strony z wygasaniem błędnego nastawienia.

Teoria przyrostowa: proces twórczy składa się z sekwencji małych kroków.

Efekty transgresji twórczych: w trakcie aktywności twórczej sprawcy formułują hipotezy, dokonują wynalazków, piszą dzieła literackie i muzyczne. Wszystko to przekształca rzeczywistość i rozwija kulturę. Wywołują silne reakcje poznawcze wśród ludzi.

Rozdział V. Dynamika motywacji. Potrzeba hubrystyczna cz. 1

Struktury motywacyjne takie jak popędy, potrzeby, pragnienia, motywy i dążenia, inicjują, podtrzymują i finalizują zachowania; decydują o ich dynamice. W mechanizmie tym emocje odgrywają złożoną rolę: pełnią funkcję motywacyjną i poznawczą, inicjują zachowania i w pewnych warunkach są zastępczymi informacjami. Dzięki umysłowi, którego elementami są inteligencja, język i wiedza, sprawca wie, jak osiągać cele oraz jak wykonywać działania zaangażowane. Poza tymi trzema zasobami osobowymi, znaczącą role w różnorodnych działaniach transgresyjnych pełnią warunki socjokulturowe. Nie można pomijać również wpływów losowych, przypadkowych i niezdeterminowanych, które - jak w przypadku twórczości naukowej - wywierają ogromny wpływ na efekty pracy.

Potrzeby są głównym elementem ludzkiej motywacji. Możemy podzielić je na trzy grupy:

- potrzeby witalne (potrzeby pokarmowe, seksualne, zdrowotne czy bezpieczeństwa fizycznego, zaspokojenie ich jest koniecznością dla utrzymania egzystencji )

- potrzeby społeczne (pragnienia afiliacyjne jak przyjaźń, miłość, braterstwo, także - potrzeba dominacji nad innymi czy agresji)

- potrzeby osobiste są( ściśle związane z własnym Ja, potrzeba osiągnięć indywidualnych, potwierdzanie własnej wartości, dążenie do poznania i samopoznania, samorealizacja i poszukiwanie sensu życia)

Rodzaje i siła tych potrzeb zależą nie tylko od uwarunkowań genetycznych i społecznych, ale także od kultury, w której jednostka żyje. Szczególnie widać to przy badaniu potrzeb osobistych, związanych z własnym Ja. Każdy człowiek ma potrzebę osiągnięć, która inaczej manifestuje się w kulturze zachodniej, bardziej indywidualistycznej i w kulturach wschodnich, bardziej kolektywistycznych. W tej pierwszej jednostka dąży do sukcesów materialnych i intelektualnych, które są zgodne z jej standardami wewnętrznymi, a nie z opinią grupy. Tymczasem, w kulturach socjocentrycznych działa tak, aby spełnić oczekiwania osób znaczących, na przykład rodziców.

Można stwierdzić, że źródłem kultury, a więc źródłem najbardziej wartościowych transgresji są, i potrzeby witalne, i społeczne, i osobiste, mówiąc słowami Masłowa, "kultura jest stworzona przez te potrzeby".

Siłą sprawczą transgresji mogą być elementarne potrzeby witalne. Liczne przykłady z dziedziny historii, antropologii i religii potwierdzają tę tezę. Noe, chcąc uchronić się przed potopem zbudował arkę, która była najwyższym osiągnięciem myśli technicznej w tamtych czasach; dokonał więc transgresji. W tym sensie można zasadnie mówić, że "potrzeba jest matką wynalazków i odkryć".

Doniosłą rolę w inicjowaniu różnorodnych transgresji potrzeby społeczne i osobiste. Miłość do innych ludzi, pragnienie osiągnięć indywidualnych czy dążenie do potwierdzania własnej wartości powodują często, że człowiek przekracza granice materialne, społeczne i symboliczne.

Zarówno wiedza potoczna, jak i liczne teorie osobowości są zgodne co do tego, że człowiek posiada stałą, mocno ugruntowaną, potrzebę potwierdzania i podnoszenia własnej wartości. Związane jest z tym pojęcie potrzeby hubrystycznej, rozumianej jako trwałe dążenie człowieka do potwierdzenia i powiększania swojej wartości (ważności). Słowo hubris- pierwotnie oznaczało ono nieposkromioną pychę i pragnienie wywyższania się, wywołujące gniew bogów. Obecnie straciło swoje pejoratywne znaczenie i stało się terminem opisującym siły napędowe myślenia oraz działania. Zaspokojenie tej potrzeby, czyli "dowartościowanie siebie", ułatwia przystosowanie się do środowiska socjokulturowego. Zwiększa poczucie bezpieczeństwa, broni przed lękiem i stanami obniżonego nastroju, sprzyja czasem nawet poprawie zdrowia fizycznego, staje się źródłem satysfakcji i dumy. A najważniejsze - pobudza często do podejmowania ambitnych działań prowadzących do przekształcania rzeczywistości.

Pierwszą z nich nazwę formą rywalizacyjną. Chcąc zaspokoić omawianą potrzebę, jednostka stara się wywyższyć nad innymi, stara się być lepszą, i stara się wyróżnić w grupie lub - co najmniej - dorównać osobom znaczącym. ". Mierzona jest ona za pomocą określonej skali społecznych porównań

Transgresja -> komunikat społeczny -> hubris

Zachowanie ludzkie jest oceniane przez otoczenie: jednostka otrzymuje nagrody lub kary, zdobywa uznanie lub staje się przedmiotem krytyki, zwiększa się lub gaśnie jej sława. Te reakcje otoczenia zwane komunikatem społecznym, odgrywają istotną rolę w zaspokojeniu potrzeby hubrystycznej.

Druga forma tej potrzeby, zwana dążeniem do doskonałości, ma odmienną strukturę. Człowiek potwierdza lub wzmacnia własną wartość, dzięki stałemu polepszaniu jakości swoich dokonań, dzięki sięganiu po mistrzostwo. W procesie tym nie jest ważna skala społecznych porównań, nie są istotne komunikaty płynące ze środowiska o percepcji transgresji. To, co się liczy naprawdę, to wewnętrzne standardy doskonałości, które jednostka sama tworzy i których osiągnięcie wpływa na zaspokajanie potrzeby. Formę tę można ująć w następujący schemat:

Transgresja; hubris; standard doskonałości

Potrzeba hubrystyczna jest potrzebą graniczną, czyli należącą zarówno do potrzeb osobistych, jak i potrzeb społecznych

Od czasu przełomowych odkryć Freuda, uczeni stawiają sobie pytanie, czy potrzeba ta działa świadomie, czy jednostka zdaje sobie sprawę, że podejmuje czyny - ochronne lub transgresyjne - po to, aby potwierdzić swoją wartość? Działa ona w sposób utajony. Jednostki dążą do dowartościowania siebie, podejmują transgresje twórcze lub ekspansywne, ale nie są zdolne zidentyfikować na drodze introspekcji, jaki jest sens ich zachowania się.

W strukturach motywacyjnych wyróżniamy dwa rodzaje potrzeb: potrzeby niedostatku i potrzeby wzrostu. Człowiek głodny poszukuje pokarmu; po zdobyciu tego dobra, doznaje satysfakcji i przerywa dalszą aktywność. Tymczasem, potrzeby wzrostowe nigdy nie są w pełni zaspokojone: do nich należy żądza władzy i również potrzeba hubrystyczna.

Znaczny wpływ na nauki humanistyczne i społeczne wywarły idee Nietzschego. Uważał on, że życie ludzkie jest "wolą mocy"; "każda wielka kultura (czyli określone wytwory działań transgresyjnych) rozwinęła się z woli mocy i spokojnego wobec niej sumienia. Po pierwsze, Nietzsche pisze, że człowiek dąży do coraz większej mocy, że pragnie osiągnąć jej maksimum. Innymi słowy, stara się zdobyć wewnętrzną siłę, czyli zamienić stan potencjalny w stan realny. Po drugie, filozof ten definiuje wolę mocy jako siłę wewnętrzną, którą człowiek posiada, którą okazuje i używa. Mówiąc poglądowo, różnica między tymi znaczeniami przypomina różnicę między osobą nieustannie budującą coraz większy dom a osobą stale mieszkającą w tym samym domu.

Do idei tego filozofa nawiązał psychoanalityk, Adler. Najpierw przyjął on, że motorem działań człowieka jest wola mocy, później pojęcie to odrzucił. Sformułował koncepcję człowieka, zgodnie z którą siłą sprawczą ludzkich czynów jest dążenie do wyższości. Zgodnie z tą koncepcją dążenie do wyższości stanowi rodzaj kompensacji poczucia niższości, powstającego w dzieciństwie. Dziecko nawiązuje kontakty z rodzicami i osobami znaczącymi, które są silniejsze oraz sprawniejsze, które lepiej rozwiązują problemy teoretyczne oraz praktyczne. Te obserwacje rodzą przekonanie o swojej nieadekwatności i ułomności. Chcąc je wyrównać, człowiek dąży do wyższości i znaczenia. Te pragnienia inicjują ambitne i trudne działania ekspansywne oraz twórcze. Są źródłem zarówno transgresji typu P jak i typu H, transgresji konstruktywnych i destruktywnych.

ROZDZIAŁ V cz.2

Kozielecki mówi o motywacji, która u twórców jest specyficzna. Nazywa ją motywacją hubrystyczną. U jej podłoża leży potrzeba hubrystyczna- która oznacza dążenie do podkreślenia swojego znaczenia, swojej inności, ważności.

Motywacja hubrystyczna- jest motywacją egoistyczną.

Potrzeba hubrystyczna- osobista.

Transgresja i twórczość najczęściej pojawiają się z tzw. potrzebą hubrystyczna (zaliczaną do grupy potrzeb osobistych). Jest to trwałe dążenie człowieka do potwierdzania i powiększania własnej wartości.

• Zachowanie motywowane potrzebą hubrystyczną może przybrać dwie formy:

- rywalizacji z innymi ludźmi, potwierdzania własnej wybitności

- dążenia do doskonałości (w wyniku zbliżania się do wewnętrznie ustalonego standardu perfekcji)

• Nasilenie potrzeby hubrystycznej prowadzi do zachowań transgresyjnych.

- Jeśli zmiana jest pozorna, nie przynosi niczego nowego zostaje wyeliminowana ze względu na kryterium nowości.

- Jeśli zmiana przynosi coś nowego dla jednostki stanowi transgresję typu P(prywatna) i zostaje wyeliminowana ze względu na kryterium wartości zbiorowej.

- Jeśli zmiana przynosi cos nowego dla społeczności, ale nie utrzymuje się w dłuższym okresie historycznym stanowi transgresje typu H(historyczna), ale zostaje wyeliminowana ze względu na kryterium trwałości.

5. Wpływ potrzeby hubrystycznej na transgresje:

Rola potrzeby hubrystycznej ma różną wartość dokumentacyjną. W jej skład wchodzą:

-ścisłe dane eksperymentalne,

-prace poświęcone historii odkryć i wynalazków,

- autobiografie, a także wypowiedzi artystów, uczonych czy polityków, dotyczące sił sprawczych ich działalności.

Ludzie podejmują działania w czterech światach. Często przekształcają świat materialny. Chcąc potwierdzić i podnieść własną wartość rozwiązują problemy ekonomiczne i technologiczne.

Potrzeba hubrystyczna - wyzwalała znaczne siły pobudzające do działań ekspansywnych. Stymulowała ona podróżników do dokonywania odkryć geograficznych.

Współczesne życie dostarcza bardziej wyrazistych przykładów takiego postępowania. Przedsiębiorcy i technicy, uczeni i ekonomiści dążąc do wyższości i doskonałości, podejmują wiele działań transgresyjnych, których źródeł należy szukać głównie we własnej hubris.

• W transgresjach materialnych większą rolę odgrywają potrzeby witalne, takie jak zdobycie pokarmu czy bezpieczeństwa fizyczne niż potrzeby osobiste, takie jak potrzeba hubrystyczna.

Potrzeba potwierdzenia i wzmacniania własnej wartości inicjuje także działania w świecie symbolicznym, w świecie nauki i sztuki. Bardzo częstym zjawiskiem staje się gra o pierwszeństwo, a więc rywalizacja typu "kto jest lepszy w poznawaniu rzeczywistości i wymyślaniu możliwych światów".

Przekonanie o byciu lepszym wśród równych jest silne w miasteczkach uczonych, takich jak miasteczko japońskie Tsukuba.

Wszyscy genialni uczeni i artyści poświęcają pewną energię na samopromowanie (self-promotion) swoich osiągnięć i swojej osoby. Istnieją między nimi jednak zasadnicze różnice indywidualne.

Samopromocja, polegająca na propagowaniu swoich dzieł i często - swojej osoby, na podkreślaniu ich zalet powoduje, że ludzie koncentrują na nich uwagę, że czytają je i oceniają. Wzrasta więc liczba komunikatów społecznych, Które są ważne w potwierdzaniu własnej wartości.

Potrzeba hubrystyczna odgrywa większą rolę w świecie symbolicznym niż to się wydaje opinii publicznej; uczeni, pisarze, intelektualiści często walczą o wybitność, wyjątkowość, wielkość i doskonałość.

Wreszcie, potrzeba ta inicjuje lub współinicjuje wiele transgresji podejmowanych w świecie społecznym, świecie instytucji publicznych, stosunków interpersonalnych i struktur władzy. Nieustanne zabieganie o pierwszeństwo było składnikiem etosu rycerskiego. Dążenia do supremacji są szczególnie silne wśród ludzi pozbawionych przez dłuższy czas wpływów; często dominują w zbiorowościach niedowartościowanych.

Ludzka hubris - pragnienie wyższości i doskonałości ("czynię dobro, aby udowodnić, że jestem coś wart"). Takie postępowanie można by nazwać egoizmem oświeconym.

W świecie społecznym - częściej niż w innych światach - dokonuje się transgresji destruktywnych.

*Potrzeba hubrystyczna była szczególnie silna u dyktatorów Stalina i Hitlera, którzy starali się ją zaspokoić budując totalitarne, niehumanistyczne systemy. Tworzyli "unikatowe" instytucje polityczne, których celem było niszczenie ludzi, szczególnie najwybitniejszych pisarzy, uczonych i polityków, przewyższających ich poziomem umysłowym i zagrażających pozycji dyktatorów.

6. Grupowa potrzeba hubrystyczna

Silna potrzeba, którą socjologowie amerykańscy nazywają grupową potrzebą zwiększania własnej wartości (col-lective need for self- esteem), to grupowa potrzeba hubrystyczna.

Może ona przejawiać się zarówno w dążeniu do wyższości, jak i w dążeniu do doskonałości. Grupy, które chcą potwierdzić lub wzmocnić poczucie swojej wartości i wyjątkowości, które zamierzają "dowartościować siebie", często podejmują działania transgresyjne: konstruktywne lub destruktywne. Jednocześnie upowszechniają opinię o niższości innych zbiorowości i zespołów. Ta potrzeba wpływa na spójność grupy i utrzymanie przez nią wspólnego systemu znaczeń oraz wartości.

Socjologowie zwrócili uwagę, że w pewnych grupach rodzi się etnocentryzm. Są one przekonane o swojej wyższości i podrzędności outsiderów. To przekonanie wywołuje dumę z własnych osiągnięć oraz rodzi negatywne uczucia wobec obcych, takie jak lekceważenie, złość czy pogarda. Jednocześnie, staje się bodźcem do podejmowania ambitnych działań, przekraczających granice dotychczasowych osiągnięć.

Ta grupowa potrzeba hubrystyczna potęguje się w warunkach ostrego kryzysu społecznego. Gdy pewien zespół, zbiorowość czy ruch masowy przez dłuższy okres faworyzowały siebie, gloryfikowały swoje dokonania i jednocześnie deprecjonowały innych, to fakt ten wywołuje reakcję outsiderów. Ludzie skazani na odgrywanie podrzędnych ról społecznych buntują się i zaczynają wywyższać tez siebie.

Ta grupowa potrzeba była przedmiotem badań empirycznych. Caplow zanalizował przeszło trzydzieści organizacji różnego typu, od szkół tańca do banków, od kościołów do wydziałów uniwersyteckich. Stwierdził, że ich członkowie w ogromnej większości przeceniają osiągnięcia i prestiż własnego uniwersytetu czy kościoła. Faworyzują i - czasem - gloryfikują swoją grupę, nie doceniając innych zespołów. Dążenia do wyższości i doskonałości są często charakterystyczne dla grup elitarnych. Np. uczniowie jednego liceum są przekonani, że uczęszczają do najlepszego liceum w mieście, a uczniowie drugiego liceum twierdzą tak samo. Gdy grupa nie może potwierdzić swojej wartości w realnym świecie materialnym, społecznym lub symbolicznym, wówczas ucieka się do różnorodnych mitów, legend i iluzji. Mogą to być przekonania o narodzie wybranym, o przedmurzu chrześcijaństwa, o rzekomo pełnej chwały przeszłości, o misji posłanniczej. Jednocześnie, często tym mitom towarzyszą przeświadczenia o mniejszej wartości innych społeczności.

Grupowa potrzeba hubrystyczna inicjuje i ukierunkowuje działania takie jak inicjowanie badań przez zespoły naukowe czy tworzenie nowych kierunków w sztuce przez awangardę artystyczną. Jednocześnie potrzeba ta może prowadzić do podejmowania transgresji destruktywnych, do antagonizmów międzygrupowych, do nienawiści i wrogości, do użycia siły i przemocy. Rozwój w obecnej epoce sekt religijnych, grup fundamentalistycznych czy ruchów nacjonalistycznych stwarza realne zagrożenie dla ludzi i ich kunsztownego dzieła - kultury.

7. Znaczenie motywacji wewnętrznej

Poza wyróżnieniem potrzeb witalnych, społecznych i osobistych w strukturze motywacji, ważne znaczenie ma jej podział na motywację zewnętrzną \ wewnętrzną.

Człowiek umotywowany zewnętrznie - dąży do osiągnięcia określonej rzeczy wartościowej, która znajduje się w środowisku ekosocjokulturowym. Takim rezultatem są pieniądze, pokarm, środki bezpieczeństwa, autorytet, stanowisko w systemie władzy i wyróżnienia, takie jak zwycięstwo w konkursie szkolnym, wreszcie - Oscary czy Nagrody Nobla.

Kierując się motywacją wewnętrzną jednostka pragnie zaspokoić własne zainteresowania i zamiłowania, własną ciekawość poznawczą i uczucia estetyczne. Samo myślenie i samo działanie daje jej przyjemność i poczucie spełnienia. Innymi słowy, człowiek umotywowany zewnętrznie myśli o osiągnięciu dobra znajdującego się poza działaniem, tymczasem, dla jednostki o motywacji wewnętrznej sam proces pracy daje satysfakcję.

Gdy człowiek umotywowany wewnętrznie otrzymuje nagrody lub jest oceniany przez innych, to te zewnętrzne oddziaływania obniżają jego wyniki pracy. Amabile (1979) prosiła osoby o stworzenie dzieła plastycznego; zadanie polegało na ułożeniu kolażu* z kolorowych papierków. W grupie pierwszej ich dzieła nie były oceniane, w grupie drugiej zaś - uczona poinformowała, że kolaże zostaną skomentowane przez zawodowych artystów. Okazało się, że zapowiedź oceny krytycznej obniżyła jakość wytworów. Osoby te kierowały się motywacją wewnętrzną.

Błędny byłby pogląd, że tylko ta motywacja odgrywa rolę w inicjowaniu transgresji twórczych. Nowsze badania wykazują, że w pewnych warunkach i u pewnej klasy ludzi ważna staje się motywacja zewnętrzna. Tak wiec nagroda zwiększa ich ciekawość poznawczą i pobudza do tworzenia dzieł wartościowych. W transgresjach twórczych dominuje motywacja wewnętrzna, ale ważną rolę odgrywa również motywacja zewnętrzna.

Nasuwa się pytanie, czy potrzeba hubrystyczna należy do motywacji wewnętrznej czy zewnętrznej? nie ma na nie prostej odpowiedzi. Ludzie starają się potwierdzić i wzmocnić swoją wartość. Dążą do wyższości i doskonałości. Ta pierwsza forma zależy od środowiska. Komunikaty społeczne, takie jak aprobata wynalazku czy decyzji politycznych, nagrody naukowe czy filmowe, mają ważne znaczenie dla zaspokojenia potrzeby hubrystycznej. W tym przypadku możemy mówić o motywacji zewnętrznej. Tymczasem, dążenie do doskonałości i do osiągnięcia standardów perfekcji, należy do motywacji wewnętrznej. Zatem oba typy motywacji odgrywają ważną rolę w ludzkiej hubris. Uczeni poszukują prostoty, a prawie zawsze odkrywają złożoność zjawisk.

8. Miejsce w zbiorze potrzeb osobistych

Grupa potrzeb osobistych, potrzeb Ja - zawiera potrzebę hubrystyczna.

Studiując dane z historii nauki i sztuki, czytając autobiografie uczonych i polityków, analizując odkrycia psychologów, socjologów i historyków, dotyczące sił sprawczych ludzkich czynów i wyczynów, doszedłem do wniosku, że jedną z nich jest potrzeba potwierdzania i podnoszenia własnej wartości, mająca charakter indywidualny lub grupowy. Prawdopodobnie posiada ona charakter powszechny; występuje u ludzi wychowanych w różnych kulturach, chociaż jej struktura i znaczenie zależą od tradycji i epoki historycznej.

Pojęcie "potrzeba hubrystyczna" nie jest identyczne z takimi pojęciami jak "poczucie wartości", "przekonanie o własnej wyższości", czy "szacunek do siebie".

Potrzeba hubrystyczna staje się wewnętrzną siłą sprawczą, składnikiem motywacji, motorem działania jednostek i zespołów. Dzięki niej zwiększa się dynamika osobowości oraz grup społecznych. Aby lepiej poznać jej strukturę i mechanizm jej działania, trzeba opracować nowe, bardziej trafne metody psychologiczne, socjologiczne i historyczne.

Potrzeba hubrystyczna jest jedną z wielu potrzeb osobistych, związanych z Ja. Chociaż wiedza o niej jest uboga, można sądzić, że służy ona przystosowaniu się do coraz bardziej złożonego świata. Staje się także ważnym źródłem transgresji typu P i typu H. Transgresji, dzięki którym rozwija się osobowość i dzięki którym zachodzi ewolucja kultury oraz cywilizacji. Życie, wypełnione mozołem przekraczania granic materialnych, społecznych i symbolicznych, staje się często życiem sensownym. Potrzeba potwierdzania i wzmacniania własnej wartości wiąże się trwale z inną potrzebą osobistą - potrzeba sensu życia.

ROZDZIAŁ VI Emocje w podwójnej roli

1. Rzeczywistość i legenda

Spośród wszystkich ssaków człowiek ma nie tylko najwyższy iloraz inteligencji, ale także najbardziej rozwinięte emocje, zwane również uczuciami, namiętnościami, afektami, nastrojami.

Powszechnie uważa się, że emocje mają charakter uniwersalny, że wszyscy ludzie przeżywają te same uczucia we wszystkich epokach i we wszystkich kulturach.

• Współcześnie antropologowie odrzucają ten pogląd: Lutz uzasadnia, iż zjawiska te są nie tylko produktem biologii, ale również - kultury i wpływów społecznych

• w tej samej kulturze, w zależności od epoki historycznej, zmieniają się rodzaje emocji, ich intensywność oraz sposób zewnętrznej ekspresji (romantyzm, oświecenie, postmodernizm i modernizm)

• percepcja aktualnych zdarzeń, pamięć przeszłości czy myślenie twórcze są warunkiem powstania uczuć - człowiek najpierw musi zobaczyć obraz, osobę czy instytucję, aby później zrodziły się stany afektywne, takie jak przyjemność, sympatia, nienawiść. Zgodnie z tym, jednostka nie może doświadczyć emocji bez uprzedniego zdobycia informacji o świecie materialnym czy społecznym.

• Odkrywcze badania Zajonca -poznanie i emocje są względnie niezależnymi systemami psychicznymi. Człowiek zdolny jest przeżywać uczucia bez uprzedniego odbioru informacji o świecie.

• błędne przekonanie - emocje pełnią jedynie destruktywną rolę w ludzkim myśleniu i działaniu, utrudniają jego racjonalny przebieg. Dlatego jednostki, które umieją je kontrolować i blokować osiągają największe sukcesy. Pogląd ten jest fałszywy, ponieważ uczucia odgrywają zarówno pozytywną, jak i negatywną rolę w zamęcie ludzkich spraw..

2. Charakterystyka emocji i nastrojów. Cień nieświadomości

Świat ludzkich emocji jest złożony, barwny i niedookreślony. Jego badanie należy do najtrudniejszych i jednocześnie - najbardziej pasjonujących zjawisk współczesnej psychologii.

Klasyfikacje:

• najstarszy podział: na pozytywne (sygnalizują przyjemność, wyzwalają reakcję zbliżania się) i negatywne (przykre, pobudzają do ucieczki). Ludzie dążą na ogół do maksymalizacji uczuć przyjemnych i do minimalizacji uczuć przykrych.

• Znak emocji zależy również od wpływów kulturowych i okresu historycznego

• Podział na uczucia autopatyczne i heteropatyczne (Witwicki). Uczucia autopatyczne, zwane we współczesnej psychologii emocjami skierowanymi na Ja dotyczą własnej osoby i mogą być przeżywane poza jakimkolwiek stosunkiem z innymi organizmami żywymi (zadowolenia, duma, złość, poczucie winy). Gdy jednak emocje powstają w kontakcie z innymi ludźmi, wówczas nazywamy je heteropatycznymi/zogniskowanymi na innych (sympatia, życzliwość) Ludzie wychowani w kulturach indywidualistycznych częściej doznają emocji autopatycznych; kultury kolektywistyczne zaś pobudzają raczej emocje heteropatyczne.

• W życiu potocznym i w nauce poza emocjami wyróżnia się nastroje (humory?), czyli stany emocjonalne, trwające względnie długo, w których dominuje jeden rodzaj uczuć

  • granice czasowe nastroju zmieniają się w zależności od warunków zewnętrznych i różnic indywidualnych.

• mogą być pozytywne, neutralne i negatywne, wesołe i smutne.

• świadome i nieświadome afekty

• w wielu przypadkach człowiek nie zdaje sobie w ogóle sprawy ze źródeł i celów swoich uczuć oraz nastrojów. Nie wie, dlaczego przeżywa stan złości lub "wpada" w dobry humor.

3- Emocje i nastroje jako motywy

• emocje - tak jak motywacja - inicjują działania, decydują o wytrwałości sprawcy i finalizują je

• dane historyczne i psychologiczne pozwalają przypuszczać, że w zachowaniach transgresyjnych, zarówno twórczych jak i ekspansywnych, zachodzi pozytywne przesunięcie afektywne - emocje przyjemne, takie jak zadowolenie, ciekawość, fascynacja, występują stosunkowo częściej i odgrywają większą rolę niż w analogicznych działaniach ochronnych (adaptacyjnych). Jednocześnie w tych pierwszych rzadziej pojawiają się emocje negatywne, takie jak niepokój, lęk, gniew, agresja czy pogarda. Przesunięcie pozytywne powoduje, że w działaniach, polegających na przekraczaniu granic materialnych czy symbolicznych, funkcję motywów pełnią na ogół emocje i nastroje pozytywne.

• w zachowaniach powszechnych i codziennych (ochronne lub adaptacyjne) zwiększa się znaczenie emocji negatywnych. W działaniach ochronnych rolę motywów pełnią przede wszystkim emocje i nastroje negatywne.

• Wiele potocznych obserwacji i badań naukowych potwierdza zjawisko przesunięcia pozytywnego.

• Simonov: emocje negatywne pełnią główną role w przetrwaniu organizmów żywych, podczas gdy emocje pozytywne sprzyjają ich rozwojowi. Te pierwsze wskazują na to, co jest konieczne, aby uniknąć zagrożeń i aby przeżyć we wrogim świecie. Te drugie zaś - odsłaniają możliwości, których wykorzystanie pozwala na lepsze życie.

• W transgresjach twórczych typu P i H zasadniczą rolę odgrywa motywacja wewnętrzna, która jest ściśle związana z wiązką emocji i nastrojów pozytywnych takich, jak radość, zadowolenie, ciekawość, zdziwienie, duma czy szczytowe doświadczenie. Tego typu uczucia dominują nad uczuciami negatywnymi, takimi jak obawa, strach czy gniew.

• Przesunięcie pozytywne wystepuje także w działaniach ekspansywnych (np. walka o wolność)

• Skutki:

• badania Isena et al. (1987), Murray et al. (1990) - skutki tego zjawiska mogą być korzystne. Emocje i nastroje przyjemne zwiększają zaangażowanie i wytrwałość w dążeniu do celu. Ludzie wykazują gotowość w podejmowaniu podobnych problemów w przyszłości. Radość, ciekawość czy zainteresowanie zwiększają często liczbę dywergencyjnych pomysłów i wpływają na to, że są one bardziej twórcze.

• Ale emocje i nastroje przyjemne mogą wywoływać również niekorzystne konsekwencje: z badań wynika, że ludzie, przeżywający negatywne emocje i będący w przykrym nastroju, lepiej rozwiązują problemy wymagające myślenia analitycznego, krytycznej oceny danych i bardziej systematycznej pracy umysłowej. Takie problemy występują w fizyce i w logice. Zatem pozytywne emocje sprzyjają rozwiązywaniu problemów twórczych, emocje negatywne zaś ułatwiają pracę nad problemami analitycznymi; te pierwsze sprzyjają pracy generatora pomysłów, te drugie zaś zwiększają efektywność ewoluatora. Tych doniosłych odkryć nie umiemy jeszcze wyjaśnić.

• Emocje i nastroje przyjemne odgrywają znaczącą rolę motywacyjną w procesach transgresyjnych. Dzięki nim sprawca zdolny jest często przekroczyć granice materialne, społeczne i symboliczne.

4. Emocje w roli informacji

Przed laty uczeni sformułowali zadziwiające pytanie, czy emocje - źródło energii i motywów - mogą pełnić również funkcje poznawcze, czy mogą być informacjami, regułami heurystycznymi i programami, czy - mówiąc syntetycznie - mogą wskazywać jak rozwiązywać problemy?

• Pewne badania wykazują, że ludzie wykorzystują swoje emocje jako drogowskazy, informujące o tym, czy poszukują rozwiązania we właściwym kierunku czy tworzą wartościowe pomysły

  • emocje przyjemne wskażują na właściwy kierunek poszukiwań, a przykre - informują o błędnym nastawieniu

  • badania Blatta - w kluczowych fazach rozwiązywania problemu, a więc przed zgromadzeniem wystarczających informacji i przed znalezieniem ostatecznego rozwiązania technicznego, wzrastało pobudzenie emocjonalne, mierzone częstością bicia serca; te zmiany nie były świadome. Fakt, że emocje wyprzedzały na ogół procesy intelektualne zdaje się wskazywać, że nie miały one charakteru wtórnego, lecz były pierwotne; decydowały o kierunku poszukiwań rozwiązania.

  • badania Tichomirowa : stan emocjonalny na ogół antycypuje odkryty przez badanego ruch szachowy - stan ten nie towarzyszy konkretnemu posunięciu, ale je poprzedza: czas jaki upływa między pojawieniem się reakcji emocjonalnej a ruchem wynosi około czterech sekund.

• że w działaniach transgresyjnych, w których poziom danych jest niski, wzrasta rola emocji jako zastępczych informacji - wyrównują one deficyt wiadomości; emocje to specyficzny rodzaj informacji i reguł heurystycznych. (Tichomirow)

5. Intermedium: rola emocji antycypacyjnych

• W początkowych fazach rozwiązywania problemów sprawcy antycypują swoje uczucia i nastroje. Przewidywania typu "będę dumny z tego, co zrobiłem" czy "będzie mi wstyd zaniechania czynów", wpływają na ich zachowania.

• poza emocjami aktualnymi, które jednostka przeżywa "tu i teraz', w proces myślenia i działania włączają się emocje antycypacyjne należą one do przewidywanych konsekwencji działania. Sprawca antycypuje różnorodne jego skutki: są to konsekwencje materialne, społeczne i intelektualne

• antycypowane emocje mają specyficzne cechy

• na ogół są to emocje takie, jak: zadowolenie - niezadowolenie, duma - wstyd, sympatia – pogarda

• nie wywołują przeciążenia poznawczego

• konsekwencje emocjonalne należą do bardziej globalnych i holistycznych

• w reprezentacji wewnętrznej są one ujęte raczej w kodzie analogowym niż analitycznym = większą rolę w ich zapisie odgrywają wyobrażenia niż język.

6. Emocje i nastroje po rozwiązaniu problemu

• można wyróżnić:

• emocje na wejściu, które sprawca przeżywa stając przed problemem,

• emocje towarzyszące procesowi jego rozwiązywania

• emocje na wyjściu, pojawiające się po osiągnięciu efektu końcowego.

• w przypadku powodzenia rodzą się uczucia i nastroje przyjemne, takie jak zadowolenie, ulga czy duma;

• mogą wystąpić osobliwe zjawiska:

  • promieniowanie sukcesu - wzrasta liczba i intensywność emocji heteropatycznych, zogniskowanych na innych (sympatia, życzliwość wobec otoczenia, miłość). Promieniowanie sukcesu bywa wykorzystywane przez ludzi bez skrupułów i bez sumienia.

  • święto rewolucji – po gwałtownej zmianie społecznej, głównie w pierwszym okresie przemian, ludzie przeżywają stan uniesienia uczuciowego; pojawiają się takie emocje jak uczucie triumfu, euforii, pychy i entuzjazmu.

• po pewnym czasie zaczynają występować zjawiska niekorzystne:

• stan obniżonego nastroju = depresja szczytu Człowiek przekroczył granicę materialną lub intelektualną, która wydawała się nieprzekraczalna. Kosztem niemałych wyrzeczeń i niemałego wysiłku dokonał czegoś, te osiągnięcia początkowo go cieszyły, później - zaczęły wywoływać emocje negatywne. Okazało się, że efekt końcowy nie jest tak wartościowy.

• po święcie rewolucji, następuje terror rewolucyjny, w czasie jego trwania pojawiają się uczucia nienawiści, wrogości i pogardy dla wrogów, przeciwników i ludzi obojętnych wobec zmian społecznych.

  • dla ludzi podejmujących działania transgresyjne często ważniejszy niż ostateczny efekt pracy = bardziej przeżywają oni emocje na wejściu i emocje w czasie pracy niż emocje na wyjściu.

Rozdział 7- Umysł jako układ poznawczy. Pamięć zewnętrzna.
1.Fuzja biologii kultury
-zróżnicowania sieci neuronów i plastyczności tkanki nerwowe
-na zawartość pamięci w znacznym stopniu wpływa kultura
-kultura zachodnia(Amerykanie)-znacznie więcej wiedzą o swoim Ja i stosunku Ja do Innych niż o stosunku Innych do własnego Ja
-kultura wschodnia(Japończycy)-wiedza o tym, co Inni myślą o mnie jest ważniejsza od tego co Ja myślę o Innych
-mimo to, że umysł jednostki kształtowany jest przez biologię i środowisko, stanowi integralną całość
2.Dwie koncepcje umysłu. Myśl Platona

a)Koncepcja potoczna/klasyczna
-dość powszechnie akceptowana w życiu codziennym w psychologii poznawczej oraz w kognityce
-umysł ściśle związany z mózgiem, jest jego substratem biologicznym
-mówiąc plastycznie, umysł zapuścił głęboko korzenie w tym organie neurofiziologicznym, nigdy nie wychodzi „poza skórę człowieka”
-najczęściej uczeni traktują umysł jako system poznawczy składający się z antropicznych niezmienników, do których należą: układ pamięci, kompetencje językowe, inteligencja ogólna i zdolności specjalne, świadomość, uwaga, szybkość przetwarzania informacji, są tacy badacze, którzy włączają do umysłu emocje
-mimo prób, wielu modeli nie udało się stworzyć dotychczas koncepcji klasycznej (potocznej), która zdobyłaby powszechne uznanie w społeczeństwie uczonych i miała znaczenie praktyczne
b)Koncepcja rozszerzona/transgresyjna
-umysł przekracza granice mózgu i wychodzi z ciała człowieka
-dotyczy między innymi pamięci, inteligencji, kompetencji językowych
-przedstawienie koncepcji na przykładzie PAMIĘCI (system pamięci, który posiada człowiek dzieli się na: pamięć krótkotrwała, trwała i robocza)
-funkcje pamięci: rejestruje, reprodukuje i przetwarza wiedzę deklaratywną i proceduralną
-system pamięci odgrywa zasadniczą rolę w przebiegu działań ochronnych i transgresyjnych
-wchodząc do restauracji człowiek wie, jak ma się zachować, podejmując badania nad nowymi lekami nadciśnieniowymi orientuje się jakie są nowoczesne ich paradygmaty- pamięć biologiczna, wewnętrzna
-zasadniczym składnikiem tej koncepcji jest pamięć zewnętrzna- stanowi odpowiedni pamięci wewnętrznej ale znajduje się w środowisku socjokulturowym, do którego ma dana jednostka dostęp
3.Pamięć zewnętrzna
-magazyn kodowania, przechowywania, wydobywania wiedzy i doświadczeń jednostek oraz grup społecznych
-powstała w rozwoju historycznym, dzięki wynalazkom takim jak pismo, znaki matematyczne, notacje muzyczne, człowiek mógł rejestrować coraz większą ilość informacji w książkach, kalendarzach, archiwach
-rejestruje, przechowuje, reprodukuje wiedzę i doświadczenia
-spełnia zasadniczą rolę w działaniach ochronnych i transgresyjnych- trudno podróżować po Europie bez atlasu samochodowego albo trudno pisać o malarstwie Rembrandta bez odwiedzenia muzeów
-pamięć wewnętrzna i zewnętrzna uzupełniają się, dzięki temu znacznie rośnie efektywność ludzkich działań poznawczych i praktycznych
-prawdopodobnie pierwszym myślicielem, który wspomniał o zewnętrznym magazynie wiadomości był Platon
-w tej książce badane są relacje między transgresją a kulturą, więc bardziej odwołujemy się do koncepcji rozszerzonej (obydwie są pożyteczne)
4. Pamięć trwała
-magazyn, w którym koduje się ślady pamięciowe, przechowuje i reprodukuje
-jej pojemność i czas przechowywania informacji są praktycznie nieograniczone
-możliwości pamięci trwałej mogą być ogromne
-dzięki kompetencją pamięci trwałej człowiek koduje w niej informacje o świecie materialnym, społecznym, symbolicznym i o samym sobie
-reprezentacja wewnętrzna czyli system wiedzy deklaratywnej i proceduralnej są w tym medium
-zgodnie z efektem serii ludzie najlepiej zapamiętują tę porcję informacji, która znajduje się na początku listy(zjawisko pierwszeństwa) i na jej końcu (zjawisko świeżości)
-część ludzi łatwiej przyswaja treści podane w formie abstrakcyjnej, część zaś preferuje dane w dużym ładunku wyobrażeniowym
5. Pamięć trwała w działaniach transgresyjnych
często nowe dzieło literackie czy hipoteza nauka powstają dzięki przetworzeniu wiedzy o kulturze, zarejestrowanej w przeszłości
-np. W rozdziale 3 była opisana wycieczka do Zamku Kronberga, gdy mężczyźni zbliżali się do niego, przypomnieli sobie, że mieszkał w nim książę Hamlet- dzięki tej wiedzy zwykły zamek z bloków kamiennych wydał się im centrum świata, przeżyli stan duchowego uniesienia. Zatem integracja wyuczonej wiedzy literackiej z widokiem zamku spowodowała powstanie swoistej transgresji intelektualnej, typu P
-pamięć trwała bywa zawodna- często ludzie zapominają zakodowane treści
-treści wyuczone zawsze są w pamięci, chociaż potrzeba odpowiednich warunków, aby je odtworzyć
6. Pamięć epizodyczna
-zwana gorącą lub wspomnieniową
-podejmując np. Różnego rodzaju czynności w kręgu rodzinnym, w miejscu pracy, w trakcie wakacji człowiek utrwala swoje osobiste przeżycia, doznania, doświadczenia, zachowania
-zorganizowane są w epizody, odbywające się w określonym miejscu i czasie
-duży ładunek emocjonalny:przyjemny lub przykry nastrój
-osobiste doświadczenia, rejestrowane w trakcie całego życia kształtują tożsamość jednostki, dają jej poczucie ciągłości, stabilności i nieprzypadkowości istnienia
7. Pamięć semantyczna
-zwana zimną
-zawiera wiedzę o świecie zewnętrznym, o przyrodzie, o kulturze
-zarejestrowana w formie językowej
-o jej organizacji decydują znaczenia i zasady logiczne
-osobiste przeżycia i emocje nie odgrywają zasadniczej roli
-wiedza ta spełnia funkcje poznawcze, motywacyjne, instrumentalne
-interesujące, że gdy jednostka zapomniała fragmentu epizodu z własnego życia , pyta się osób, które w nim uczestniczyły, a gdy zaś zawodzi pamięć semantyczna np. O lądowaniu na Księżycu- zagląda do encyklopedii- w obu przypadkach korzysta całkowicie z różnych form pamięci zewnętrznej
-wiedza zakodowana w pamięci semantycznej odgrywa ważniejszą rolę w działaniach transgresyjnych
8. Pamięć robocza- Kuźnia myśli?
-pamięć i myślenie to zupełnie różne funkcje psychiczne, różne dyspozycje, różne procesy, rozwijają się niezależnie
-WSPÓŁCZEŚNI UCZENI DOWODZĄ, ŻE: przechowywanie informacji i przetwarzanie są ściśle związane ze sobą, myślenie bez ciągłe korzystania z pamięci jest puste, myślimy dzięki zasobom pamięci, pamiętamy dzięki aktywności poznawczej
-Pamięć robocza to mechanizm przetwarzania bieżącej informacji we wszystkich zadaniach poznawczych
-dzięki niej człowiek wykonuje operacje mechaniczne, planuje działania, wysuwa pomysły czy dokonuje wyboru
-wiedza na temat tej pamięci jest uboga i niepewna
9.Hipotetyczny model pamięci roboczej
a)głównym jej zadaniem jest centralny wykonawca; system ten przetwarza bieżące informacje, produkuje zadania, przeprowadza operacje matematyczne, wybiera, myśli; ma ograniczone przeróbki wiedzy i zdolny jest przechowywać ją tylko przez stosunkowo krótki czas; te ograniczenia są konieczne, ponieważ centralny wykonawca musi zwolnić swój potencjał twórczy, aby zająć się coraz to nowymi zadaniami poznawczymi
b)czerpie on (centralny wykonawca) wiedzę z dwóch podsystemów:
-pętla fonologiczna (system werbalny)- przechowująca materiał werbalny, zakodowany w formie językowej, materiał musi być ciągle powtarzany, ponieważ w przeciwnym przypadku zanika-”głos wewnętrzny”
-notes wzrokowo-przestrzenny(system obrazowo-przestrzenny)- gromadzi materiał niewerbalny w postaci obrazów czy lokalizacji przestrzennej przedmiotów- „oko zewnętrzne”
c)podsystemy czerpią materiał z dwóch źródeł:
-pamięć trwała- wielki magazyn danych, jednak materiał z niej wydobyty musi być odpowiednio przekodowany, aby mógł być przesłany do centralnego wykonawcy
-środowisko
10. Transgresyjny model pamięci roboczej
-musi się opierać na magazynie pamięci trwałej; półprodukty i produkty powstające w niej mogą być łatwo składowane w pamięci trwałej; muszą być one bezpośrednio dostępne dla systemu wykonawczego
-autorzy uważają, że poza systemem krótkotrwałej pamięci roboczej istnieje trwała pamięć robocza, której możliwości są znacznie większe
-ta koncepcja musi być poddana dalszym badaniom empirycznym
11. Pamięć robocza
-jest kuźnią myśli możemy przypuszczać, że myśli transgresyjnej
-w rozdziale 4 omawiane były rozwiązania problemów twórczych- wyróżnione zostały dwa układy: a)generator pomysłów b)i jego ewaluator
-przypuszczam, że proces twórczy zachodzi w pamięci roboczej, a wymienione układy są częścia centralnego wykonawcy
12. Pamięć zewnętrzna, czyli slave memory
-rozwój tej pamięci stał się możliwy dzięki wielu wynalazkom dokonanym przez człowieka- najważniejsze z nich to opracowanie przez człowieka znaków wizualnograficznych takich jak pismo, symbole matematyczne, notacje muzyczne, zapis kartograficzny, schematy techniczne, szyfry, znaki drogowe
-system wizualnograficzny umożliwiał zapisywanie wiedzy i doświadczenia w specjanych, fizycznych składnicach tj. Książki, czasopisma, mapy, rozkłady jazdy, kalendarze czy komputery
-pojemność/ładowność zmierzona ilością zakodowanej informacji jest praktycznie nieograniczona
-dostęp do materiału przechowywanego w systemie pamięci zewnętrznej jest duży/ zwiększa się wraz z doskonaleniem urządzeń elektornicznych
-trwałość przechowywanych danych, łatwość ich odtwarzania
-uczeni nazywają ją slave-memory ta nazwa ma swoje głębokie uzasadnienie, to dzięki działalności człowieka staje się ona aktywna
-pamięć ta służy człowiekowi w przystosowaniu się i w przekraczaniu granic materialnych i symbolicznych
13. Pamięć biologiczna
-wiele funkcji pamięci biologicznej przejęła pamięć zewnętrzna
14. Pamięć zewnętrzna a kultura
I spojrzenie-ważniejsze w psychologii
-pamięć ta nie jest utożsamiana z kulturą
-w pamięci zewnętrznej mogą być przechowywane tylko wytwory kultury symbolicznej zwanej kulturą poznawczą
-należą do niej obiektywna i ponadindywidualna wiedza oraz doświadczenia stymulowane przez pokolenia
-poza pamięcią zewnętrzną umieszczone są wytwory kultury materialnej
II spojrzenie
-przechowywane są w niej wytwory symboliczne, które nie mają znaczenia i wartości dla ludzkości, narodu czy większej zbiorowości; mogą to być: zeszyty szkolne, fotografia czy pamiętniki np. Ojca
15. Praca rozszerzonego umysłu
czynności przygotowawcze dominują nad czynnościami wykonawczymi
-okres preparacyjny trwa długo, tymczasem przekraczanie granic materialnych, społecznych, symbolicznych zachodzi często w krótkim czasie
-w okresie preparacyjnym szczególną rolę odgrywają: pamięć trwała i pamięć zewnętrzna- sprawcy rejestrują w nich wiedzę i doświadczenie następuje reprodukcja i przetwarzanie
-w pracy naukowej ogromna rolę odgrywa pamięć zewnętrzna semantyczna, a w działalności artystycznej pamięć epizodyczna
-czynności preparacyjne zależą od rodzaju transgresji i od stylu pracy uczonego, artysty czy majsterkowicza, w każdym jednak przypadku dominują w nich systemy pamięci zewnętrznej i trwałej
-po skończeniu czynności preparacyjnych następuje okres wykonawczy, sprawca stara się przetworzyć zgromadzone informacje, wysuwa pomysły artystyczne, formułuje hipotezy naukowe, tworzy programy społeczne, które pozwalają mu rozwiązać problem i dokonać transgresji twórczej- dużą rolę odgrywa tu pamięć robocza
16. Umysł
-jedno z podstawowych pojęć humanistyki- przekracza granice, dokonuje odkryć i wynalazków, wówczas gdy jest dobrze przygotowany, gdy jego system pamięci zawiera bogatą i ważną informację i przyrodzie, kulturze i społeczeństwie.

ROZDZIAŁ VIII – Warunki socjokulturowe

1. Stymulatory i hamulce

Marks: „ludzie sami tworzą swoją historię, ale nie tworzą jej dobrowolnie, nie w wybranych przez

siebie okolicznościach, lecz w takich, jakie już zastali, w okolicznościach danych i przekazanych.”

Zasoby osobowe sprawcy (jak motywacja, wiedza, zdolności) na ogół odgrywają większą rolę w

wyczynach, ale nie można nie dostrzegać znaczenia warunków zewnętrznych w myśleniu twórczym

i innowacyjnym, w zachowaniach ekspansywnych i samorozwoju.

Zjawisko „wędrowania idei” po Europie – Simonton. Odkrycia i wynalazki przemieszczały się

geograficznie, począwszy od renesansu (początkowo dominowały Włochy, obecnie Ameryka). Przy

założeniu, że w tym czasie zasoby psychiczne mieszkańców nie zmieniały się, przyczyn wędrówki

należy szukać w powstaniu bardziej sprzyjających warunków społecznych i kulturowych.

Warunki sprzyjające dokonywaniu transgresji – stymulatory.

Okoliczności zakłócające dokonywanie transgresji – hamulce/przeszkody.

Te same czynniki mogą być korzystne w pewnym obszarze działalności i jednocześnie okażą się

niesprzyjające w innym obszarze.

2. Różnorodność kulturowa

Życie w środowisku złożonym, różnorodnym i urozmaiconym sprzyja podejmowaniu działań

niekonwencjonalnych i innowacyjnych. Długotrwałe życie w jednorodnym i monotonnym

otoczeniu, w którym ograniczone są doznania zmysłowe i doświadczenia intelektualne, utrudnia

przystosowanie się i hamuje rozwój jednostki. W krańcowych przypadkach izolacja bodźcowa

może prowadzić do pewnych zaburzeń w spostrzeganiu i myśleniu.

Te zależności w jeszcze większym stopniu odnoszą się sprawców, którzy podejmują działania

transgresyjne typu P i H. Środowisko zróżnicowane, w którym działa na człowieka wiele bodźców

zmysłowych i umysłowych, stymuluje pracę twórczą i ekspansywną. Szczególną rolę odgrywa w

nim kultura.

„Jednoczesne oddziaływanie na osobę dwóch lub więcej kultur wpływa korzystnie na ej twórcze i

innowacyjne myślenie.

Życie wśród wielu kultur, przyswajanie sobie różnych, często sprzecznych ze sobą systemów

wartości, obcowanie z rozmaitymi religiami i językami, codzienne spotykanie się z ludźmi

wychowanymi w innych tradycjach, kształtuje otwartość umysłu. Pozwala dostrzec nowe

perspektywy, wycisza egoizm i etnocentryzm. Jednocześnie często stymuluje działania

niekonwencjonalne, ekspansywne i twórcze. Odczuwa się przypływ nowych rozwiązań.

W ciągu długiego życia człowiek przebywa kolejno w różnych środowiskach i styka się tam z

obcymi kulturami – przejaw wielokulturowości.

W kształtowaniu osobowości nie odgrywają jednak jedynej roli spotkania z innymi kulturami, ale

też przymioty osobowe, jak wysoka inteligencja, zdolności twórce, silna motywacja do

ustawicznego samorozwoju, charyzma itd.

Przebywanie w środowisku wielokulturowym często jest stymulatorem podejmowania działań

transgresyjnych: przekraczanie granic intelektualnych i społeczno – politycznych. Życie w

otoczeniu wielu kultur częściej stymuluje wyczyny transgresyjne, niż je hamuje.

3. Wolność wyboru. Tansgresja emancypacyjna.

Wymiana zewnętrznej wolnośći na elementarne dobra (Dostojewski: „Weźcie nas raczej w niewolę,

ale dajcie nam jeść”), była często spotykana w historii.

W myśleniu i czynach transgresyjnych zewnętrzna wolność wyboru, wolność nie oprymowana

przez zakazy oraz restrykcje, staje się elementarnym warunkiem postępowania. Aby być sprawcą

twórczym i ekspansywnym trzeba być wolnym.

Wolność wyboru to potencjalna transgresja, a transgresja to zrealizowana wolność zewnętrzna.

Znaczenie zewnętrznej wolności zależy od świata, na który skierowana jest transgresja.

Ludzie zorientowani na działania transgresyjne, którzy żyją w warunkach, w których wolność

wyboru została nadmiernie ograniczona, nie tak łatwo rezygnują z działań, w które się głęboko

zaangażowali. Tworzą sobie zastępczy świat negatywności, do którego nie docierają zewnętrzne

sankcje, represje i przymus, stają się względnie autonomiczni – mogą pracować bez zewnętrznego

kontrolera. Za tę pracę płacą wysoką cenę – są samotni i wyobcowani, czasem prowadzi to do

zaburzeń osobowości.

Żyjąc w warunkach zniewolenia sprawcy podejmują też walkę o rozszerzenie wolności negatywnej

i pozytywnej, typu „od” i typu „do”. Takie działanie nazywa się transgresją emancypacyjną.

Rozsunięcie granic swobody artystycznych, naukowych, oświatowych czy politycznych. Dlatego

transgresję emancypacyjną nazwać można rodzajem metatransgresji.

4. W instytucjach reaktywnych i w instytucjach kreatywnych

Współczesny człowiek żyje w coraz bardziej zawiłej sieci instytucjonalnej. W zbiorze

różnorodnych instytucji znajduję się takie, które blokują transgresje twórcze i ekspansywne, ale

również takie, które im sprzyjają.

Socjologowie wyróżniają:

instytucje reaktywne – wykazują dużą bierność, reagują tylko na bodźce ekonomiczne, społeczne

czy polityczne płynące ze środowiska. Cel – rozwój, trwanie i obrona dotychczasowego stanu

posiadania. Pracownicy – określone role, brak systemu zachęt i nagród. Brak stymulacji działań

transgresyjnych, blokowanie ich.

instytucje proaktywne (w tym kreatywne) – nastawione na rozwój, ciągłe „stawanie się”. Ekspansja

i innowacja wbudowane w ich organizację. System zachęt i merytoryczne reguły ocen sprzyjają

działalności niekonwencjonalnej i innowacyjnej. Instytucje kreatywne sprzyjają działaniom

transgresyjnym ekspansywnym i innowacyjnym.

W instytucjach kreatywnych i takich, które nastawione są na rozwój innowacje to chleb powszedni.

Źródła innowacji:

- nieoczekiwany sukces i nieoczekiwane niepowodzenie

- rozbieżność między stanem aktualnym rzeczy, a pożądanym

- przyrost wiedzy naukowej i potocznej

- procesy demograficzne czy zmiany w percepcji, nastrojach i systemie wartości ludzi

5. Zeitgeist, czyli duch czasu

O Zeitgeist wspomina się w każdej epoce i w każdej generacji. To nie pozwala nam przejść

obojętnie koło tego zjawiska. Trudno je zdefiniować. Można ogólnie powiedzieć, że Zeitgeist to

zespół sprzyjających okoliczności ekonomicznych, społecznych, kulturowych i politycznych, które

powodują, że dane odkrycie, wynalazek czy reforma ustrojowa są „na końcu języka” i muszą

wcześniej lub później się zdarzyć. I zachodzą z żelazną koniecznością. Zatem okoliczności

decydują o wybitnych osiągnięciach jednostki lub grupy. Silna motywacja twórcza, wysoka

inteligencja, zdolności specjalne czy talent są jedynie narzędziami, którymi „posługuje się” duch

czasu.

Według autora: Duch czasu rozumiany jako splot sprzyjających okoliczności zewnętrznych, pełni

pewną rolę w działalności transgresyjnej. Jednak wyjaśnianie wszystkiego za jego pomocą jest

absurdem. Właśnie zasoby osobowe sprawcy, jego potrzeba hubrystyczna, jego pamięć trwała i

robocza, jego zdolności i talenty w głównej mierze wpływają na czyny i wyczyny.

6. „Nie ma warunków”. Prawo Rezmera

Źródła tego typu narzekań są różnorodne. Autor przypuszcza na podstawie wieloletnich obserwacji,

że stwierdzenie „nie ma warunków” częściej można interpretować w terminach psychologicznych i

psychoanalitycznych. Ludzie uciekają się do mechanizmu obronnego osobowości. Sprawcy,

którym brak motywacji do osiągnięć, wiedzy, inteligencji i zdolności twórczych, którzy nie mają

odwagi i męstwa, aby dokonywać ryzykownych transgresji, często starają się usprawiedliwić swoje

zaniechania lub niepowodzenia i dzięki tym samooszustwom mogą utrzymać na jakiś czas

przekonanie o wartości własnego Ja.

Prawo Rezmera – im sprawca posiada większe zasoby motywacyjne, emocjonalne, intelektualne i

prakseologiczne, im jest wybitniejszy, tym mniejszą rolę w jego życiu odgrywają warunki

zewnętrzne. Talent przebija często grube mury. Prawo to należy do grupy praw probabilistycznych.

Jedynie z dużym prawdopodobieństwem można przewidywać, że wybitny twórca – niezależnie od

okoliczności – będzie konstruował nowe formy, które wzbogacą kulturę światową lub narodową;

będzie osiągał sukcesy w działaniach transgresyjnych typu P i H.

Rozdział IX wielość definicji - przeszkoda czy szansa ?

- nie można poznać człowieka, nie badając kultury
- Kroeber i Kluckhohn skatalogizowali ok. 160 definicji kultury
- 5 czynników dot. badań nad definicjami kultury:
* lokalizacja (autorzy prac umiejscowiają kulturę albo w środowisku społecznym, albo w jednostce, traktując ją wówczas jako zjawisko poznawcze i psychologiczne. Nośnikiem jej jest zatem albo zbiorowość, albo indywiduum)
* funkcje (w definicjach podkreśla się albo użytkowe znaczenie tworów kulturowych, które popychają ludzi do wykonywania określonych czynności w określony sposób, albo kładzie się nacisk na aspekty strukturalne)
* 'gestalf' (kultura jest rozumiana jako wysoce zorganizowana całość treściowa, która w decydujący sposób wpływa na zachowanie, albo stanowi luźno połączoną sumę elementów)
* kompozycja (czynnik ten jest formalny; definicje bywają analityczne lub syntetyczne - [Herskovits - kultura stanowi tę częśc środowiska, które zostało stworzone przez człowieka] )
* dynamika (skupienie się na przemianach wewnątrz kultury takich jak nieustanne kształtowania przez człowieka nowych form , czy na przekazywaniu dziedzictwa współczesnych - następnym pokoleniom)
- Transgresja jako źródło kultury. Według niej "kultura to historycznie ukształtowany system wytworów materialnych, symbolicznych i socjetalnych, które są nośnikami wartości i znaczeń dla ludzkości, narodu, plemienia, wspólnoty lokalnej lub innej zbiorowości. Te wytwory działalności wpływają na naturę ludzką, osobowość i style zachowania człowieka. W dużej mierze decydują o jego dobrobycie i dobrostanie. Odgrywają rolę w przystosowaniu się do świata i w rozwoju jednostki oraz społeczeństwa".
- Trzy sfery przestrzeni kulturowej :
* Kultura materialna (składa się z wytworów, których tworzywem jest środowisko naturalne - narzędzia, technologie czy struktury architektoniczne)
* Kultura symboliczna/duchowa/poznawcza (dzieła literackie, malarskie, odkrycia, wynalazki, filozofia, religia - tworzą one pamięć zewnętrzna ludzkiego organizmu)
* Kultura socjetalna/społeczna (najbardziej związana ze struktura społeczeństwa i zachowaniem grup ludzkich. Należą do nich : zasady wchodzenia w grupe zawodową, wzory interakcji interpersonalnych, strategie walki o władzę itd.)
- Gdy w procesie kształcenia kładziemy nacisk na przyswajanie kultury materialnej i symbolicznej, wówczas mówimy o kultu-ryzacji. Gdy zaś koncentrujemy się na uczeniu kultury socjetalnej, wtedy posługujemy się terminem socjalizacji.
- "wytwór" - obejmuje produkty stałe, jak gmachy, książki i rzeźby oraz produkty dynamiczne, jak procedury zawierania małżeństw i reguły tworzenia instytycji publicznych.
- wartości - (def.) trwałe przekonania podzielane przez daną zbiorowość, że określony stan rzeczy lub styl postępowania są pożądane społecznie, przyczyniają się do dobrobytu i dobrostanu społeczeństwa albo grupy lokalnej.
- Filozofia trzech światów wg Poppera :
* Świat 1 : obejmuje fizyczne przedmioty i stany; należą do niego materia i energia, wszystkie organizmy żywe, łącznie z mózgiem człowieka, ponadto tak zwane artefakty, czyli materialne podłoże ludzkiej twórczości, maszyn czy dzieł sztuki
* Świat 2 : zajmuje się nim głównie psychologia. Należą do niego stany świadomości i procesy psychiczne, takie jak percepcja, myślenie, przypominanie, wyobraźnia twórcza, sny i planowanie
* Świat 3 : (system obiektywnej wiedzy) : Należą do niego wytwory ludzkiego umysłu takie jak dzieła literackie, naukowe, techniczne czy teologiczne. Znajdują się one w bibliotekach, w muzeach czy w laboratoriach. Stanowią dziedzictwo kulturowe ludzkości.

- wytwory kulturalne – są długotrwałe, mają ogromną wartość
*kanoniczna część kultury (zachodniej) : charakteryzują się szczególnie długim trwaniem, stanowią one jej trzon i mają znaczenie ponadczasowe. Są niepowtarzalne i niezastępowane.
*peryferyczna część kultury : znacznie mniejsza trwałość, jej składniki starzeją się znacznie szybciej niż ich twórcy, tracą wartość społeczną i sa eliminowane z obszaru kulturowego (np. pewne zbiory religijne, ruchy awangardowe w sztuce czy badania naukowe)
- ‘kultura nie żyje wiecznie’ ; podlega prawidłowościom triady (Toynbee) : powstaje, rozwija się i upada
- wytwory kultury to rzeczy namacalne, takie jak narzędzia, obrazy malarskie, kodeksy prawne
- kultura jest zjawiskiem społecznym, a istnienie jej poza zbiorowością staje się niemożliwe
- Wytwory stworzone przez pojedynczego człowieka albo małą grupę ludzi, muszą być nośnikami wartości i znaczeń ponadindywidualnych, muszą więc zostać zaakceptowane przez określoną zbiorowość: ludzkość, naród, ruch młodzieżowy.
- przekazywania dziedzictwa – dzieje się to dzięki instytucjom, które przekazują dziedzictwo z pokolenia na pokolenie (np. szkoly) i dzieki temu staje się możliwy proces kulturyzacji i rekulturyzacji (kultura jest zakorzeniona w zbiorowości)
-dynamika zjawisk kulturowych – kultura ulega spontanicznym i celowym przemianom
*dyfuzja : zjawisko dynamizujące kulturę; oznacza ona rozprzestrzenianie się elementów kulturowych (obyczajów, wzorów osobowych, ruchów artystycznych). Związane jest z procesem uczenia się i kulturyzacji. Dzięki niej zmniejszają się różnice międzykulturowe.
-różnice kulturowe (tu padł przykład : w angielskim domu każdy pokoj ma osobne drzwi prowadzące do innego pomieszczenia i każdy pokoj ma swój kominek, a w Japonii nie ma kominkow, w tradycyjnych domach jest jeden irori w centralnej czesci domu a kazde drzwi w domu prowadza wlasnie do niego) : dla brytyjczykow najważniejszy jesy indywidualizm, autonomia i niezasleżnośc, a dla Japończyków harmonia, każdy członek rodziny liczy się z postępowaniem innych a najważniejsza rzeczą jest pojednanie i dobra praca zespołowa
- osiem Wielkich kultur : K.Zachodnia, K.Prawosławna, K.Konfucjańska, K.Japońska, K.Islamska, K.Hinduska, K.Ameryki Łacińskiej i K.Afrykańska (HUNTINGTON, 1993). Wszystkie znacznie różnią się między sobą. Odmienne są w nich: język, religia, tradycje, historia, system wartości, sztuka, tożsamość, obyczaje, style zachowań, instytucje publiczne, system prawny.
-podział na różne kultury – przykładowe :
*narodowe
*chłopskie (obejmujące warstwy społeczne)
*młodzieżowe (np. studencka)
*grup zawodowych (np. kupiecka)
- Geertz (1973) : prawdopodobnie najważniejszą rolę w rozwoju osobowości jednostek i grup odgrywa kultura regionalna - najbliższa - zakorzeniona w ich Małej Ojczyźnie.

„Jednocześnie część ludzi - niektórzy powiadają, że należy do nich nieliczna garstka wybrańców, inni - że spora grupa - tworzy kulturę; ich dzieła materialne, symboliczne i socjetalne wzbogacają dorobek ludzkości, narodu, plemienia, warstwy społecznej.”

Rola potrzeb w działaniach kulturotwórczych :

- główną ,ale nie jedyną siłą sprawczą rozwoju kultury są potrzeby, zwane popędami, pragnieniami, motywami lub dążeniami,

-Potrzeby są kształtowane przez 3 czynniki:

• Wyposażenie biologiczne organizmu

• Proces socjalizacji i kulturyzacji

• Ludzkie działania praktyczne i intelektualne

-Każdy człowiek ma inne potrzeby w związku z innym podłożem genetycznym oraz przebywaniem w innym środowisku.

-Jednostki i grupy mają unikatowe i niepowtarzalne systemy potrzeb.

-Różnice nie zawsze były dostrzegalne ,niektórzy uczeni kładki nacisk na pochodzenie biologiczne potrzeb (Malinowski) a inni ,że ma ono podłoże społeczne i kulturowe(Erikson).

2 stanowiska na temat roli potrzeb:

• Pogląd monistyczny mówi, że kultura powstała i rozwija się dzięki działaniu jednej potrzeby ,wg Nietschego siłą napędową jest wola mocy człowiek dążąc do jej zaspokojenia i wzrostu tworzy kulturę.

Bardziej konkretne stanowisko przyjął Freud ,który twierdził ,że główną siłą kierującą naszymi działaniami praktycznymi i poznawczymi jest popęd seksualny, Ti

W dzisiejszym świecie stanowisko monistyczne jest nieprawdziwe, a uznają je tylko ignoranci.

• Stanowisko pluralistyczne zgodnie z nim , działalność kulturotwórcza jest inicjowana przez wiele sił motywacyjnych.

Zdaniem Murraya, zbiór potrzeb składa się z 40 potrzeb. Są ich trzy ich grupy: potrzeby witalne, potrzeby społeczne i potrzeby osobiste.

Zaspokojenie potrzeb witalnych pozwala spokojnie egzystować. Na przykład ludzie już dawno by zaspokoić głód i pragnienie musieli zacząć wytwarzać narzędzia i dzięki temu zaczęły powstawać twory kultury materialnej

W obecnych czasach potrzeby witalne są również matką wynalazków, odkryć i regulacji prawnych.

-Potrzeby witalne i w dzisiejszych czasach stymulują rozwój kultury materialnej.

-Dla człowieka współczesnego ważne są potrzeby społeczne ,są one nierozłącznie sprzęgnięte z uczuciami heteropatycznymi.

Uczeni, tacy jak Fromm, May, Maslow, podkreślają znaczenie ich w inicjowaniu działalności kulturotwórczej.

-Chociaż brutalne życie codzienne nie potwierdza tej bardzo osobistej wypowiedzi, to nie ulega wątpliwości, że miłość, jako potrzeba i uczucie heteropatyczne, inicjuje działania prowadzące do wytworów materialnych, intelektualnych i socjetalnych, szczególnie miłość, którą Fromrn nazywa - twórczą. Bezgraniczna miłość do dzieci pobudzała twórczość literacką. . Można sądzić, że "Wyznania" św. Augustyna zostały napisane pod wpływem silnej potrzeby rozmowy z Bogiem.

-Potrzeby altruistyczne kultury narodowe i lokalne o nowe instytucje opiekuńcze, o dzieła literackie, o kartę praw i wolności człowieka.

- pragnienie dominacji i połączone z nim uczucie nienawiści oraz pogardy do człowieka, popychały ludzi do konstruowania nowych - narzędzi wymierzonych przeciw człowiekowi,

- Kluczową role, szczególnie w naszej zachodniej kulturze, odgrywają potrzeby osobiste, zwane potrzebami Ja i związane z nimi uczucia autopatyczne. Powstają one w dużej mierze, dzięki własnej aktywności psychicznej jednostki, takiej jak samodoskonalenie czy samoterapia. Dzięki nim staje się ona niepowtarzalną indywidualnością. Do tej grupy należą potrzeby hubrystyczne, potrzeby uznania, potrzeby pokazania się, potrzeby osiągnięć, potrzeby poznawcze czy potrzeby samorealizacji.

- często niedocenianą rolę w kreowaniu wytworów kultury -pełni potrzeba poznawcza, którą posiadają również inne ssaki, Taka motywacja dominowała u Einsteina, Mendla, Pawłowa i wielu innych, Gdyby człowiek nie kierował się tą nieegoistyczną potrzebą, kultura by się nie rozwijała,

Potrzeby braku i potrzeby wzrostu

Humaniści wyróżnili potrzebę braku i potrzebę wzrostu w wieku XX wcześniej nie były on znane .Działanie potrzeby braku jest proste ,gdy dana potrzeba jest niezaspokojona to powstaje deficyt ,a człowiek robi wszystko by potrzebę zaspokoić ,towarzyszy mu napięcie motywacyjne, po osiągnięciu celu napięcie znika ,powstaje ulga ,a aktywność się kończy, Potrzebom tym towarzyszy mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego ,np. gdy jesteśmy już najedzeni to nawet ,gdy ktoś nam wpycha na siłę to nie pozwalamy i mówimy stop,

Potrzeby wzrostu działają nieco inaczej ,mechanizm nie jest już tak prosty ,a osiągnięcie celu nie redukuje napięcia motywacyjnego, nie przynosi ulgi, wręcz przeciwnie, wzmaga ją jeszcze bardziej i mamy ochotę na więcej (apetyt rośnie w miarę jedzenia) ,potrzeby te są wciąż niezaspokojone ,człowiek nigdy nie mówi weto i dość, a mechanizm towarzyszący to dodatnie sprzężenie zwrotne ,najsilniejszą potrzebą wzrostu jest potrzeba władzy i rośnie ona w zbiorowości,

-potrzeby wzrostu bardziej tworzą kulturę niż potrzeby braku.

-Do tej pory nie doceniano rangi potrzeby wzrostu,

Poza sferą ludzkich potrzeb :

Twierdzenie, że potrzeby witalne, społeczne i osobiste, potrzeby braku i wzrostu, uczucia heteropatyczne i autopatyczne inicjują oraz ukierunkowują działalność kulturotwórczą i wpływają.na ewolucję kultury, jest dobrze uzasadnione.

-Ze zbioru praw, reguł i zasad wewnętrznych, regulujących autonomiczne systemy najprostsza to tendencja zamykania całości. Gdy w systemie, prostym lub złożonym, znajdują się składniki niekompletne, pełne luk i niejasności rodzi się tendencja do ich zamykania .

-Kultura jest wielkim systemem, rządzą nim określone prawa całości; zdolna jest do samoregulacji.

- Siły wewnętrzne, utrzymują stabilność kultury lub wywołują jej ewolucję. Pod wpływem tych sił zmieniają się obyczaje, prądy w sztuce, style zachowań, język.

- Kultura rozwija kulturę; utrwalone formy tworzą nowe formy.

- Na obecnym etapie wiedzy ludzkiej, trudno powiedzieć, jaką rolę w przemianach kultury odgrywają jej siły wewnętrzne w porównaniu z grupami potrzeb.

= Psycholog upodmiotowia zjawiska kulturowe, bada je w odniesieniu do działalności ludzi, opisuje procesy recepcji techniki i literatury; analizuje wychowanie przez sztukę; sonduje procesy kulturyzacji; zgłębia historyczne biografie twórców. W czasie tych badań nie zapomina jednak, że wytwory kulturowe są obiektywne i mają wartość ponadindywidualną. Pociesza również perspektywa, iż przyszłość badań nad kulturą zazwyczaj bywa lepsza niż ich przeszłość.

- ROZDZIAŁ X Wkład transgresji do kultury

1. Dwa poziomy ewolucji kultury

Kultura – system dynamiczny, podlega prawidłowościom triady, wg Wiercińskiego można wyróżnić trzy punkty węzłowe – określona zbiorowość (kontynent, naród) tworzy swoje dziedzictwo i rodzą się wytwory materialne, symboliczne, socjetalne, następnie wytwory te rozwijają się i osiągają szczyt doskonałości, następnie utrwalenie ich i stabilizacja; tworzą zrównoważony system. W końcu następuje dezorganizacja i upadek.

Ewolucja kultury – zmiany (progresywne lub regresywne) zachodzące w dziedzictwie określonej zbiorowości.

(przykład na prawidłowości triady – dzieje kultury sumeryjskiej – wszystko było dobrze dopóki Mezopotamia nie została podbita)

Współczesne kultury ewaluują (wzbogacają się o nowe obyczaje, wynalazki, dzieła sztuki) a tym samym pewne ich elementy tracą wartość, zostają wyparte z indywidualnej pamięci.

Kultura zmienia się na 2 głównych poziomach :

1. Poziom przemian spontanicznych, żywiołowych i przypadkowych.

(przebiegają powoli, są nieplanowane, odbywają się poza świadomością i ludzką wolą, ich cele są trudne do wykrycia) przykład kultury ludowej – obrzędy, śpiewy, rytuały

Taki poziom ewolucji kultury jest nazywany poziomem spontanicznym – poziom S.

Takie zmiany obserwujemy w sferze języka (dziedzictwo kulturowe), który nieustannie się zmienia i rozwija, cechuje ją określony porządek, ale nikt nie decyduje o tym, które słowa są dopuszczalne, jakie są reguły gramatyczne itp. (przykład akademii francuskiej która akceptuje zmiany, nad którymi nie ma kontroli). Czyli język rozwija się żywiołowo i racjonalnie. Na poziomie S zachodzą też przemiany innych składników kultury (obyczaje, moda, metody wychowywania dzieci, zachowanie się w szkole, symbole narodowe – zmieniają się w wyniku „mutacji kulturowych”)

1. Poziom transgresyjny – poziom T

(wielorakie transgresje twórcze i ekspansywne, nowe odkrycia, dzieła, instytucje, system prawny powodują wzrost kultury kontynentalne czy narodowej)

Transgresje jako główne źródło kultury (np. wyprawa na księżyc)

Ewolucja kultury – coś unikatowego, niepowtarzalnego

Ewolucja biologiczna odbywa się na poziomie S, ewolucja kultury zależy od poziomu S i T (ale poziom T jest ważniejszy)

2. Mechanizm selekcji: nowość, wartość, trwałość. Transgresje kulturowe

Metody selekcji transgresji są różnorodne (przykład oceniania prac literackich i książki z przyrodoznawstwa – wpływ na ocene ma preferencja krytyków, sytuacja społeczna, punktem wyjscie będzie metoda eliminacji wg warunków – Tversky )

Określa się zbiór warunków, którym musi odpowiadać transgresja w danej dziedzinie, następnie sprawdza się czy kryteria są spełnione (odpowiedz negatywna – eliminacja), wytwory które odpowiadają wszystkim warunkom mogą spowodować ewolucję kultury (osiągnięcie consensusu jest zjawiskiem rzadkim – zróżnicowanie kulturowe danej zbiorowości)

Transgresje psychologiczne (p) polegają na przekroczeniu osobistych granic materialnych lub symbolicznych

Transgresje historyczne (h) – wg ludzkości są nowe i przechodzą pierwszy etap eliminacji

Tylko transgresje twórcze czy ekspansywne, które są nośnikami rzeczywistych wartości dla określonej zbiorowości, które mają -jak mówią psychologowie - znaczenie ponadindywidualne, mogą przejść przez sito eliminacyjne. Wynalazek telewizora, odkrycie cząstek elementarnych, poezja Herberta czy nowatorskie reformy systemu edukacyjnego, spełniają to kryterium.

Trzeci warunek – długi czas, trwałość

Transgresje, spełniające warunek nowości historycznej, warunek wartości ponadindywidualnej i warunek trwałości, będę nazywał transgresjami kulturowymi. Wyrastają one z kultury i wrastają w kulturę.

Komputer (transgresja materialna typu h) jako przykład, który spełnia wszystkie warunki określone przez analizowaną metodę eliminacji ( ma możliwości przyjmowania, przechowywania i przetwarzania oraz przesyłania informacji, nośnik wartości we wszystkich kulturach, masz szansę przetrwania przez stulecia) innymi przykładami mogą być względności Einsteina, czy też odruchy warunkowe Pawłowa – wartości transgresyjne typu H

3. Błędy selekcyjne. Koncepcja parakultury

Mechanizm selekcji jest zawodny. W trakcie oceny ludzie popełniają dwa błędy – eliminacja transgresji H, które mają dużą wartość dla ludzkości, narodu, plemienia i których szansa trwania w kulturze jest dostatecznie duża. . Ludzie, w tym także elity, nie lubią gdy uczony, artysta czy polityk burzy ich stabilny obraz świata, który szkicowali przez dziesięciolecia.

Tego rodzaju błąd selekcji powoduje powstanie psychologicznego mechanizmu obronnego Ja.

Błąd drugiego rodzaju polega na podejmowaniu prób - często udanych - zakorzeniania w systemie kultury i jego działach - nauce, sztuce ł religii - wytworów ludzkiej działalności, które nie spełniają podstawowych warunków, takich jak nowość historyczna, wartość dla zbiorowości czy trwałość. Włącza się do dziedzictwa ludzkości i narodu transgresje typu P, które mają wartość sezonową. Błędy drugiego rodzaju powstają najczęściej wówczas, gdy demokratyczny mechanizm selekcyjny zacina się, gdy kontrolę nad kulturą materialną i symboliczną przejmują władze totalitarne, autorytarne, fundamentalistyczne. Za pomocą przemocy i zmasowionej propagandy starają się one "wzbogacić kulturę" o dzieła, służące ich doraźnym interesom.

Kultura, w której dominują transgresje P, której dzieła nie posiadają autentycznej wartości materialnej lub symbolicznej dla zbiorowości, których szansa długiego trwania jest nikła, będę nazywał parakulturą lub pseudokulturą.

4. Asymilacja nowych dzieł do systemu kultury. Teoria Piageta

W celu adekwatnego opisu procesu włączania nowego wytworu transgresyjnego do dotychczasowego dziedzictwa pokoleń, wykorzystam koncepcję i terminologię Piageta, dotyczącą inteligencji i przystosuję ją do badania nad ewolucją obiektywnej kultury.

Piaget stworzył oryginalną teorię asymilacji, której znaczenie wykracza poza psychologię, którą można wykorzystać do analizy wszelkich systemów społecznych (i biologicznych). Zgodnie z tą teorią, włączanie dzieł transgresyjnych, które przeszły sito selekcji, będę nazywał ich asymilacją. W okresie wzrostu kultury proces asymilacji odbywa się nieustannie; ciągle pisze się wartościowe powieści, maluje nowatorskie obrazy czy wymyśla użyteczne środki techniczne. Asymilacja ich pełni taką rolę, jak spożywanie pokarmu przez organizm. Zwiększa trwałość całego systemu kultury i jego znaczenie w zaspokajaniu potrzeb witalnych czy osobistych.

Procesowi asymilacji nowych transgresji zawsze towarzyszy proces akomodacji, polegający na przekształceniu całego lub fragmentu systemu kultury. Odkrycie, wynalazek czy powieść wymagają przeprowadzenia zmian w dotychczasowej całości. Zmiany te polegają na znalezieniu miejsca dla nowego dzieła w ustabilizowanej nauce, sztuce czy polityce, na nowej koordynacji systemu i jego zróżnicowaniu, na zwiększeniu stopnia jego integracji i spójności, na rozsądnej hierarchizacji i uporządkowaniu dzieł kultury.

Procesy asymilacji i akomodacji, dzięki którym zachodzi ewolucja kultury, przebiegają różnorodnie. Kołakowski wyróżnił dwa modele wzrostu kulturowego. Model pomnażania trafnie opisuje takie działy dziedzictwa człowieka, jak sztuka, religia, filozofia i - częściowo - nauki humanistyczne. W tych dziedzinach nowe wytwory, których liczba ciągle wzrasta, nie wypierają lub nie czynią zbędnymi dawnych osiągnięć. Mówiąc terminologią

Piageta, asymilacja nie powoduje, że w trakcie akomodacji dawne dzieła kulturowe są odrzucane.

Gdy wzrost kultury odbywa się wedle modelu absorbcji i eliminacji, wówczas można mówić o postępie, progresie i rozwoju.

Teoria asymilacji Piageta, zwana też teorią asymilacji i akomodacji, jest potężnym, choć niedocenianym narzędziem opisu takiego wielkiego systemu, jak kultura. Teoria ta pozwala na nowo spojrzeć na ewolucję kultury i jej rolę w życiu człowieka.

5. Troska o trwanie i przetrwanie dzieł kultury.

Ewolucja kultury, której źródłem są transgresje kulturowe, składa się z trzech głównych etapów.

• transgresje twórcze i ekspansywne przechodzą przez historycznie wypracowany mechanizm selekcji, który najczęściej wybiera dzieła nowe, wartościowe dla społeczności i trwałe.

• asymilacja do systemu dotychczasowego dorobku danej zbiorowości, w tym procesie cały system lub jego fragment podlega akomodacji

• utrwalanie nowych zdobyczy kultury i troska o jej przetrwanie.

Jednym z warunków, które muszą spełniać transgresje twórcze czy ekspansywne, jest to, że mają dużą szansę trwania i przetrwania. Jednak ta szansa staje się reala dzięki nieustannej działalności ludzi. Tylko ich troska może obronić kulturę i jej poszczególne dzieła przed zgubą.

Decydujące znaczenie w utrwalaniu i przetrwaniu transgresji kulturowych (odkryć, wynalazków czy prac literackich) ma proces kulturyzacji, odbywający się szczególnie w coraz bardziej rozbudowanym systemie edukacyjnym. Dzięki nauczaniu techniki, nauki, filozofii, moralności, religii i obyczajów ludzie rejestrują w swojej pamięci trwałej i roboczej wiedzę deklaratywną (wiem, co) i wiedzę, a raczej - umiejętności proceduralne (wiem, jak).

Kultura włączona w aktywność jednostek i grup żyje. Proces kulturyzacji nie tylko utrwala dzieła materialne oraz symboliczne, ale także uczy ciągłości i nieprzypadkowości dorobku ludzkości, narodu, warstwy społecznej.

Trwanie dzieł kultury w dużej mierze zależy od ich ochrony, przechowywania i retencji. W dwudziestym wieku powstała specjalna klasa ludzi, zwanych intelektualistami, którzy stali się strażnikami kultury materialnej i symbolicznej. Do ich obowiązków należy nie tylko walka o przetrwanie dziedzictwa ludzkości czy narodu, ale także interpretacja myśli ludzkiej, wskazywanie na jej ciągłość, a także upowszechnianie najwybitniejszych wartości.

Z pracą na rzecz ochrony i retencji dzieł kultury wiąże się pewne niebezpieczeństwo. Zbyt duża troska o tradycję, zbyt silne mechanizmy selekcji nowych transgresji, zbyt wiele przeszkód, utrudniających asymilację i akomodację, mogą spowodować, że dana kultura stanie się systemem zamkniętym, pozbawionym dynamiki.

Kultura należy do systemów autonomicznych, samoorganizujących się, niezależnych od ich twórców. Rządzą nią wewnętrzne prawa całości. Dąży do osiągnięcia stanu równowagi. Można przypuszczać, że kultury posiadają również siły dynamiczne, zwiększające ich trwałość, ciągłość i szansę przetrwania.

6. Meandry kultury.

Zjawisko sinusoidy kulturowej. Z biegiem lat zmienia się wartość wytworów kultury materialnej, symbolicznej i socjetalnej. Nawet dzieła tego samego autora przechodzą okresy wzlotów i upadków. Za pomocą sinusoidy można by opisać również twórczość polskich pisarzy epoki klasycyzmu, romantyzmu czy Młodej Polski. Zjawisko to występuje chyba w każdej dziedzinie ludzkiej aktywności.

Zjawisko "pożegnania i powroty" lub "zapomnienia i przypomnienia". Pewne dzieła kultury europejskiej lub narodowej zostają zupełnie wycofane z banku kultury i skazane na całkowite zapomnienie. Później trwa dłuższa przerwa, w czasie której wytwory te żyją jak gdyby w formie potencjalnej. Po niej następuje czas powrotu: dzieła dawnej kultury znów zostają zaasymilowane do kultury współczesnych. Takie cykle mogą powtarzać się kilka razy. Zjawisko "pożegnania i powroty" spotyka się w każdej dziedzinie kultury. W prasie, radiu czy telewizji często mówi się o "zapomnianym pisarzu" lub o "ponownym odkryciu prac prekursorskich reformatora oświaty".

Dlaczego w ramach kultury występują takie zjawiska? Z biegiem czasu zmienia się system wartości danej zbiorowości, która jest użytkownikiem kultury. Pewne dzieła doceniane przez dawne pokolenia, tracą swoją wartość w oczach nowych generacji i odzyskują ją znów w przyszłości. Ale przyczyną meandrów kultury mogą być wielkie wydarzenia historyczne, takie jak wojny, kataklizmy ekologiczne czy zwykły przypadek.

7. Charakterystyka transgresji kulturowych.

Akt transgresyjny to w pewnym sensie akt tworzenia i wymyślania nowych światów. Gęstość tych aktów w naszym wieku jest szczególnie duża. Psychotransgresjonizm - nowe spojrzenie na człowieka - uczynił działania transgresyjne głównym przedmiotem badań. Jednak źródłem ewolucji kultury są tylko transgresje kulturowe (kulturotwórcze). Należą do nich przede wszystkim transgresje historyczne. Podejmując je, sprawcy starają się przekroczyć granice materialne, symboliczne i socjetalne, z którymi nikt dotychczas się nie uporał. Jednocześnie transgresje psychologiczne, w których jednostka przekracza granice jej dotychczasowych działań, dawno przełamane przez innych, nie są kulturotwórcze, chociaż pełnią ważną rolę w jednostkowym życiu. Włączanie ich do kultury jest błędem; w wyniku takich błędów rodzi się parakultura.

Transgresje historyczne bywają twórcze lub ekspansywne. Częściej składnikami kultury stają się te pierwsze. Trudno mówić o ewolucji kultury, o jej odnowie, bez potoku wynalazków, odkryć, powieści, filmów, obrazów malarskich. Transgresje ekspansywne rzadziej wrastają w kulturę, a w każdym razie rzadziej się o nich mówi. Transgresje historyczne mogą być konstruktywne (budujące) i destruktywne (rujnujące). Do skarbnicy kultury wchodzą w przygniatającej większości transgresje konstruktywne, takie jak odkrycia, zaspokajające witalne potrzeby, dzieła literackie, które kształtują wartości estetyczne i poznawcze, instytucje opiekuńcze, zwalczające ludzkie cierpienie.

Transgresje kulturowe, prowadzące do ewolucji kultury, to wyczyny historyczne, skazane na długie trwanie. Częściej mają one charakter twórczy niż ekspansywny. W przeważającej części są to wytwory konstruktywne, a nie - destruktywne.

Rozdział XI „Twórcy kultury. Przywództwo duchowe.”

Psychologia współczesna zajmuje się nie tylko kulturą i jej ewolucją zachodzącą pod wpływem transgresji typu H, ale również grupą twórców kultury.

Twórcy mogą pełnić cztery role zawodowe. Po pierwsze ich zaangażowana działalność przekracza dotychczasowe granice materialne czy symboliczne i prowadzi do transgresji. Po drugie nierzadko pełnią rolę obrońców i strażników dziel sztuki, nauki, religii, architektury. Po trzecie systematycznie włączają się w proces kulturyzacji w ramach systemu edukacyjnego. Po czwarte najwybitniejsi z nich stają się przywódcami duchowymi lub liderami kulturowymi wywierającymi osobisty wpływ na osobowość i zachowanie ludzi. Metody badania ich są urozmaicone, niezbyt zaawansowane metodologicznie. Do najbardziej popularnych należą psychobiografie analizujące historie życia wybitnych postaci za pomocą terminologii, modeli, teorii i metod psychologii oraz socjologii. Wielkim ich propagatorem był Allport, który stwierdził, że „historia życia jest przecież podstawowym kryterium do którego należy odnosić wszystkie inne metody”. Zasadnicze znaczenie w rekonstrukcji życiorysu odgrywa pamięć epizodyczna, wytwory pracy i dokumenty osobiste ilustrujące przebieg egzystencji. Uczeni opracowali wiele psychobiografii znanych postaci takich jak m.in. Szekspir, Leonardo da Vinci, Van Gogh. Badali ich dzieciństwo, karierę, przeżycia traumatyczne, wyksztalcenie, charakter. Ujawniali często mechanizm psychologiczny i kulturowy, który pobudzał te jednostki do podejmowania konstruktywnych lub destruktywnych transgresji typu H. metoda psychobiografii ma wiele wad: fakty z historii życia są niepewne i rozmyte, interpretacje ich dopuszczają zbyt duży stopień swobody. Dużo większe znaczenie mają badania zespołów uczonych, grup artystów. Pozwalają one na formułowanie bardziej ogólnych zależności miedzy zasobami osobowymi, warunkami środowiska socjokulturowego, a działalnością transgresyjna w wyniku której dokonuje się ewolucja kultury. Pionierem ich był Simonton. Postmoderniści proponują aby w imię wielości i różnorodności wpływów na dzieło zrezygnować ze staroświeckiego pojęcia autora i uroszczeń zaimka Ja. Zatem nauka bez odkrywców literatura bez nazwisk, pogląd ten jest fałszywy psychologicznie i niezgodny z tradycja zachodniej kultury. Zycie jednostki jest krótkie. Podlega ono prawidłowościom triady, składającej się z fazy powstawania, z fazy rozwoju i fazy przemijania. Zgodnie z wiedza potoczną wyróżnia się w nim pewne stadia i okresy takie jak dzieciństwo młodość wiek dojrzały starość. Uczeni starają się bardziej precyzyjnie i trafnie podzielić je na jednostki biograficzne. Levinson sformułował koncepcje zgodnie z która składa się z sekwencji er. Każda z nich ma charakter biopsychologiczny i wnosi niepowtarzalny wkład do całości. ery częściowo nakładają się na siebie. Okresy przejściowe trwają przeciętnie piec lat. Najbardziej przydatny dla naszych celów podział ciągu życia na dwie podstawowe jednostki biograficzne: rozdziały i epizody. Rozdziały zwane czasem okresami to duże jednostki funkcjonalne pełniące strategiczna role w biografii. Rozdziały dzielą się na 2 rodzaje. W rozdziałach adaptacyjnych dominują działania ochronne zorientowane na codzienne cele życiowe., takie jak pokarm bezpieczeństwo osobiste. W rozdziałach transgresyjnych dominują działania ukierunkowane na przekraczanie granic materialnych symbolicznych i socjetalnych. W życiu twórcy kultury znacznie większą rolę odgrywają rozdziały transgresyjne, w czasie których rodzą się dzieła kultury. Zycie twórcy kultury stanowi jedność. Oceniając dorobek życia trzeba brać pod uwagę wszystkie wyczyny kulturotwórcze. W psychice sprawcy transgresji twórczych i ekspansywnych typu H zachodzą procesy świadome lub nieświadome które rzucają światło na mechanizm działania człowieka, jego osobowość. W trakcie działalności kulturotwórczej sprawca doznaje przeżyć przyjemnych takich jak emergencja pomysłów radość odkrywania ciekawość poznawcza ale również odczuwa stany przykre takie jak poczucie winy, obawy, trwoga. W każdym etapie działalności transgresyjnej pojawiają się przeżycia intelektualne z którymi wiążą się obawy, lęki, opory. W historii nauki, sztuki czy reform gospodarczych często opisuje się „okresy milczenia” które mogą być spowodowane strata wiary we własne moce intelektualne. To , co się dzieje w głowie twórców kultury a wiec ich dylematy intelektualne i moralne ich obawy i wątpliwości ich opory i zaniechania wywierają często znaczący wpływ na rozwój lub zastój kultury.

Występują teorie cech, zgodnie z którymi osobowość to złożona struktura składająca się z wiązki właściwości takich jak inteligencja zdolności specjalne motywy cechy interpersonalne. Osobowość wpływa na stosunki międzyludzkie. Doniosłą role w planowaniu i realizacji transgresji kulturotwórczych posiada odwaga twórcza, cywilna i moralna. Unikanie podejmowania nowych problemów i zadowalanie się kontynuacja zadań rozpoczętych w innych ośrodkach w innym kręgu kulturowym jest charakterystyczna m.in. dla Polski. Transgresje twórcze i ekspansywne wymagają długiej motywacji i długiego zaangażowania. Twórcy kultury szczególnie kultury symbolicznej a wiec uczeni, pisarze, filozofowie, teolodzy mogą wywierać osobisty wpływ na przekonania, system wartości, motywy czy style zachowani się grup i zbiorowości również na elity polityczne. Przywódca duchowy spełnia pewne warunki osobowe i społeczne. Poza wiedza z własnej dziedziny posiada szersze wiadomości humanistyczne i jest otwarty na nowe doświadczenia. Ma moc przekonywania i sile perswazji.

Tagore ukształtowała tradycja indyjska szczególnie bengalska. Miał osobowość renesansową. Zajmował się poezja proza dramatem malarstwem muzyką. Prowadził działalność pedagogiczną. Zakładał szkoły i uniwersytety,

Przywódcy duchowi znacznie różnią się od liderów politycznych. Ci pierwsi prowadzić dyskurs z ludźmi wywierają osobisty wpływ na kulturyzację człowieka na jego poglądy system wartości. Ich głównym środkiem działania było słowo prawdziwe dobre i piękne.

Przywódcy polityczni starają się zdobyć panowanie nad społeczeństwem i systemem instytucjonalnym. Często nawigują zbiorowościami za pomocą siły, sankcji i przymusu.

Lider polityczny- toczy grę o władzę

Przywódca duchowy- jest rodzajem doradcy, który wpływa na psychikę jednostki i grupy, wywiera znaczący wpływ na osobowość i zachowanie człowieka. Bez przywódców duchowych kultura skazana jest n zgubę. Ludzie tracą przewodników, którzy zdolni są przeprowadzić ich przez mroczny labirynt współczesności.

Rozdział 12

Zakończenie: w stronę teorii kultury

Według Wybitnej uczonej Douglas KULTURA wymaga analizy, a nie wyjaśnienia. Tzn. Ważny jest opis wytworów materialnych, symbolicznych i socjetalnych (cokolwiek to znaczy).Wg. Kozieleckiego podstawowym obowiązkiem uczonego jest budowanie teorii kultury krok po kroku. Ta teoria pozwoli jak sądzi Józef Kozielecki zrozumieć świat transgresji H., a co więcej pozwoli na wyjaśnienie i zintegrowanie tego świata transgresji, a także wykorzysta dzieła ludzkich rąk i umysłów, które uczestniczą w tworzeniu egzystencji człowieka. TEORIA KULTURY należy do najważniejszych składników kultury symbolicznej. Teorie tę rozwijają takie nauki jak: Antropologia, socjologia, historia, filozofia, kulturologia i psychologia.

Następnie Kozielecki podsumowuje wkład psychologów do teorii kultury w pięciu punktach:

1).Psychologia zgromadziła bogata wiedze na temat sił motywacyjnych (motorycznych)ludzkich działań, innymi słowy na temat: potrzeb, pragnień, popędów, dążeń, które inicjują, ukierunkowują, podtrzymują i finalizują te działania. Psychologowie odkryli, że największą rolę w czynach kulturotwórczych odgrywają trzy grupy potrzeb:

1).potrzeby witalne- które umożliwiają utrzymanie egzystencji biologicznej

2).potrzeby społeczne-czyli dążenie do bycia dla innych

3).potrzeby osobiste- pragnienie bycia dla siebie, dla swojego JA

Potrzebami tymi mogą rządzić prawa deficytu lub prawa wzrostu.

Potrzeb kulturotwórczych, które są siłami motywacyjnymi transgresji typu H. nie można wyprowadzić z biologii i fizjologii( wbrew poglądom Malinowskiego), bo są one kształtowane przez 3 różne czynniki:

1)Rozwój ich zależy od przekazu genetycznego,

2)środowiska ekospołecznego,

3)własnej aktywności psychicznej człowieka, od podejmowanych przez niego działań celowych i zaangażowanych.

Te powyższe poglądy są zgodne z przekonaniami Goethego prekursora, który sądził że osobowość i system potrzeb jest przedmiotem czynu.

Badanie złożoności- jest to badanie genezy potrzeb jednostki i grupy.

Rola potrzeb osobistych- takie potrzeby jak potrzeba:poznawcza,osiągnieć,hubrystyczna,samorealizacji,transcendencji,sensu życia skoncentrowanych na własnym JA:

1. uruchamiają działałania transgresyjne typu H.

2. jednostki i zbiorowości tworzą dzieła naukowe i literackie

3. projektują instytucje demokratyczne i kształtują system prawa

4. budują systemy filozoficzne i religijne. dzieła te rozwijają kulturę ogólnoludzką lub narodową.

Potrzeba hubrystyczna to trwałe dążenie do potwierdzenia i zwiększenia własnej wartości .Odgrywa ona pierwsze miejsce w zespole potrzeb osobistych. Występuje ona w dwóch formach:

1)jako dążenie do wyższości

2) jako dążenie do doskonałości

Potrzeba hubrystyczna motywuje do ludzi do podejmowania działań kulturotwórczych zarówno w świecie materialnym, symbolicznym i socjetalnym. Dzięki niej szybko rozwija się dziedzictwo pokoleń. Nikt z teoretyków kultury nie docenił tej potrzeby , a ma ona duzy wkład do teorii kultury.

2).Emocje (uczucia) są także siłą motywacyjną działań kulturotwórczych zarówno pozytywna jak i negatywną.

Emocje pozytywne odgrywają większą rolę w tworzeniu transgresji typu H i ewolucji kultury. Jednak uczucia takie jak przyjemność, ciekawość, nadzieja, miłość, duma, euforia dominują nad uczuciami negatywnymi: przykrością ,nudą, nienawiścią, agresją, gniewem czy pogardą. Rola emocji jako motywacji do działań kulturotwórczych zależy od rodzaju kultury.

3).Umysł ludzki ( szczególnie umysł rozszerzony, czyli transgresyjny) ma pewne znaczenie w rozwoju teorii kultury. Człowiek wie jak zaspokoić potrzeby kulturotwórcze, jak rozwiązywać problemy konwergencyjne i dywergencyjne, jak osiągać cele typu H. Dzięki wrodzonym i nabytym kompetencjom takim jak: inteligencja, pamięć, umiejętności językowe, zdolności abstrakcyjnego i twórczego myślenia . Psychologowie dużą wiedze zgromadzili o pracy umysłu. Jest to układ reproduktywno – generatywny, której głównym celem jest konstruowanie rzeczywistości. Dużą rolę odgrywają w nim systemy pamięci trwalej ( biologicznej) i zewnętrznej( kulturowej). Są one magazynem wiedzy deklaratywnej i proceduralnej ( konstytutywnej), wiedzy przetwarzanej w pamięci roboczej(kuźnia myśli). Kozielecki stworzył hipotezę, że w pamięci roboczej pracują bloki generatora i ewaluatora pomysłów(idei), w których powstają (twórcze transgresje typu H.)dzieła kultury. Kultura z pamięci roboczej zrodzona. Nie można opisać, zrozumieć i wyjaśni ć ,odrywając się od twórców danego dzieła tego dzieła. trzeba je analizować całościowo.

4).Różnice indywidualne miedzy ludźmi-Istnieją powszechnie i są nieusuwalne.

Różnice te zależą od przekazu genetycznego, przebiegu kulturyzacji i rekulturyzacji.Jednostki wychowane w kulturze wschodniej inaczej postrzegają świat, mają inne wartości i inne style zachowania niż jednostki wychowane w kulturze zachodu.

W przyszłości może powstanie różnicowa teoria kultury, która zintegruje rozproszone ciągle badania międzykulturowe.

5).Transfer poznawczy odgrywa znaczna rolę w rozwoju nauki.

Pozwala on zasypać przepaść między naukami zaawansowanymi i mniej rozwiniętymi. Zjawisko to polega na przenoszeniu osiągnięć z jednej dziedziny badań do innej. Cybernetyka powstała w połowie naszego wieku, której teorie, modele, terminologia i style myślenia, dotyczące funkcjonowania systemów, przetwarzania informacji czy sprzężeń zwrotnych zostały wykorzystane twórczo lub reproduktywnie w humanistyce i dyscyplinach społecznych.

Wnioski końcowe:

-Osiągnięcia współczesnej psychologii, jej teorie, modele, czy metody mogą być przydatne do budowania teorii kultury analizowania dziedzictwa materialnego lub symbolicznego pokoleń. Nadmiar psychologii może zaszkodzić teorii kultury.

Autora interesuje długie trwanie dzieł kultury i obserwacja ich nieuchronnego przemijania.