Ontologia- nauka o tym, co jest. Bierze pod uwagę kategorie bytu np. przedmiot fizyczny, zdarzenie, proces, osoba ludzka, znaczenie sądu, zdania. Najbardziej ogólne wiadomości.

Idealizm obiektywny- stanowisko głoszące, że jedynie istniejącym samoistnym bytem jest idea, duch, absolut bądź, ze byt taki istnieje niezależnie od rzeczywistości materialnej, która jest jego tworem, pochodną lub przejawem.

Idealizm subiektywny- pogląd, ze istnieją tylko umysły, nie ma nic poza umysłami, reszta to tylko wrażenia dotykowe, słuchowe, wzrokowe.

Spirytualizm- jeden z kierunków nomizmu zakładający, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe. Przeciwstawia się wszelkim kierunkom materializmu, bo mówi, ze byt musi mieć naturę duchową, nie materialną.

Materializm- pogląd głoszący, że świat składa się wyłącznie z materii. Jedynym realnym bytem jest świat materialny, zaś wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka.

Epistemologia- dział filozofii zajmujący się teorią poznania, czyli badający skąd pochodzi, na ile jest wiarygodna i jakie są granice ludzkiej wiedzy.

Pojęciowa koncepcja wiedzy- wywodzi się ze starożytnej Grecji, wedle niej wiedzieć tzn. znać znaczenie pojęć, czyli znać zakres i treść pojęcia.

Korespondencyjna koncepcja prawdy- koncepcja nowożytna (Platon), wiedzieć – to mieć uzasadnione i prawdziwe przekonania. Suma wiedzy to suma naszych prawdziwych przekonań. Przedmiotem wiedzy są tylko sądy prawdziwe.

Propozycjonalna (klasyczna) koncepcja prawdy- to uznawanie, akceptowanie odpowiedniej klasy sądów, a sąd to sens, znaczenie zdania oznajmującego.

Wartość logiczna- nośnikami wartości jest sąd: prawda lub fałsz. Prawda i fałsz przysługuje tylko zdaniom oznajmującym, ich treścią, sądom. Dwa zdania mogą wyrażać ten sam sąd. Zdanie może być to samo ale sąd różny (P/F). Sąd jest prawdziwy, gdy koresponduje z prawdą =fałszem: sad <-> fakt.

Sąd analityczny- zdanie, którego wartość logiczna wynika z jego budowy, tzn. ze znaczeń użytych w nim terminów oraz jego struktury składniowej. Są poznawczo puste, nie dostarczają wiedzy o świecie (np. każdy kawaler to nieżonaty mężczyzna –zdanie prawdziwe analitycznie). Wyróżniają je prawdy konieczne.

Sąd syntetyczny- zdanie, którego wartość logiczna nie wynika z jego budowy. Wyróżniają je prawdy przygodne, przypadkowe, są nośnikami wiedzy (każdy nosorożec to zwierzę roślinożerne – zdanie prawdziwe syntetycznie).

Sąd a priori- wtedy, gdy weryfikacja jego wartości logicznych nie wymaga od nas odwoływania się do jakiejkolwiek postaci doświadczenia empirycznego.

Sąd a posteriori- wtedy, gdy weryfikacja jego wartości logicznej wymaga od nas odwoływania się do doświadczenia empirycznego.

Sensualizm genetyczny- człowiek rodzi się pusty i czysty jak tablica- tabula rasa, dopiero w miarę dorastania i dojrzewania tablica zapisuje się i wypełnia doświadczeniami człowieka. Doświadczenie zmysłowe jest jedynym źródłem poznania. Zmysły są jedyna drogą, jaką dociera do nas informacja.

Empiryzm genetyczny- człowiek rodzi się pusty i czysty jak tablica- tabula rasa, dopiero w miarę dorastania i dojrzewania tablica zapisuje się i wypełnia doświadczeniami człowieka.

Racjonalizm genetyczny (natywizm)- pogląd wg którego źródło ludzkiej wiedzy upatruje się w umyśle, rozumie i intelekcie. Rodzimy się z wiedzą. Platon wierzył w wędrówkę dusz św. Augustyn twierdził, ze dusza ludzka przychodzi na świat wyposażona przez Boga w pojęcia. Chomsky uważał, że mózg ludzki jest genetycznie wyposażony w struktury, które umożliwiają człowiekowi tworzenie języka.

Skrajny aprioryzm (racjonalizm)- pogląd Platona, że cała wiedza wartościowa człowieka jest niezależna od doświadczenia, a weryfikacja sądów składających się na tę wiedzę też nie wymaga doświadczenia.

Skrajny aposterioryzm (empiryzm)- cała wiedze jest wiedzą doświadczalną.

Umiarkowany aprioryzm- stanowisko, że istnieją uzasadnione zdania a priori nie będące analitycznymi, a mianowicie zdanie syntetyczne a priori.

Umiarkowany aposterioryzm- można go sprowadzić do tego, że sądy analityczne są tylko a priori, a syntetyczne a posteriori.

Epistemologiczny idealizm immanentny- esse est perci pi- być tzn. być postrzeganym. Wszystkie własności istnieją w nas, gdy nie ma nas, to nie ma własności, czyli nie istnieje przedmiot, jego istnienie sprowadza się do tego, ze go doświadczamy.

Epistemologiczny idealizm transcendentny- Kant uważał, że człowiek poznaje świat dwiema drogami: zmysłem i intelektem. Człowiek nie jest w stanie poznać świata takim, jakim jest sam w sobie, wprowadza do świata obce wartości: czas i przestrzeń, to wartości, które nasze zmysły nakładają na rzeczywistość. Nie jest w stanie inaczej poznać świata, niż przez uporządkowany intelekt.

Realizm epistemologiczny- pogląd, ze rzeczywistość poza podmiotem istnieje i że jest ona w mniejszym lub większym zakresie poznawalna. Realizm ma bardzo wiele odmian np. dla Platona- świat i idee poznawalne są przez umysł, analizę, dla św. Augustyna- świat to Bóg.

Etyka- dyscyplina zajmująca się ludzkim postępowaniem, teoria moralności. Koncentruje się wokół pojęć dobra, prawa moralnego, obowiązku moralnego, czy wybór był słuszny czy nie.

Etyka aksjologiczna- próbuje określić kanon wartości moralnych i wskazać jak te wartości realizujemy. W jej ramach próbujemy ustalić czym są te wartości. Skąd się biorą różnice w wartościach.

Aksjologia- nauka o wartościach, wartość definiuje się jako coś, co jest godne urzeczywistnienia, co jest warte wspierania, podmiot ludzkich pragnień. Aksjologia zajmuje się samą wartością np. wartości moralne, estetyczne, społeczne, polityczne, ekonomiczne.

Wartość- to, co jest godne urzeczywistnienia, podtrzymywania, przedmiot naszych preferencji.

Realizm aksjologiczny- przedstawicielem był Platon, pogląd, że wartości istnieją w świecie obiektywnym. Wartość przynależy do zdarzeń, podmiotu w sposób niezależny od wszelkich preferencji.

Antyrealizm aksjologiczny- pogląd, że wartości są wytworem ludzkich preferencji, wynikiem tego, że jednostki preferuje pewne zachowania. Wartości są pochodna ludzkich preferencji. Następowanie jest skutkiem wyboru.

Etyka cnoty- każda teoria etyczna, gdzie podstawowym pojęciem jest walor moralny np. prawdomówność, odwaga. To działanie realizowane z punkty widzenia cnoty molarnej.

Deontologia- zbiór podstawowych reguł i norm moralnych obowiązujących w danej dziedzinie życia, w szczególności termin ten odnosi się do etyki zawodowej w poszczególnych zawodach, określając powinności wynikające ze statutu danego zawodu lub z przyjętych w nim obyczajów, włączając w ramy jego kodeksu ogólne normy moralne.

Konsekwencjalizm- termin używany na określenie poglądu wg którego wszystkie czyny są słuszne lub niesłuszne w zależności od wartości ich konsekwencji. Źródłem wartości czynu mogą być zalety charakteru podmiotu działania.

Etyka opisowa- opis faktów realnych posiadających moralny aspekt. Bada etosy. Rejestruje się jakie wartości były eksponowane w danej epoce, klasie.

Etyka stosowana- zajmuje się analizą współczesnych problemów społecznych (eutanazja, aborcja..), które zawierają moralny komponent.

Metaetyka- nauka o etyce, zajmuje się analiza pojęć, zdań, w których formujemy opinie, przekonania, sądy moralne, analiza języka molarności, analiza znaczeń molarnych, spór o naturę sądów moralnych.

Deskryptywizm- 1 z 3 podstawowych koncepcji XX w. Koncepcja mówiąca, że sądy wartościujące, moralne nie różnią się niczym od innych rodzajów sądów, opisują świat, fakty na zasadzie korespondencji, kognitywizm moralny- kwestie moralności mogą być przedmiotem wiedzy człowieka, człowiek może wiedzieć, że X jest dobre, a Y złe.

Emotywizm- jest wyrazem emocji; ja nie mowie nic prawdziwego ani fałszywego, ja stwierdzam fakty, wyrażam swoje nastawienie.

Preskryptywizm- sądy wartościujące nie są fałszywe ani prawdziwe, są wezwaniem do pewnego działania.

Arche- (jońska filozofia przyrody, Heraklit, pitagorejczycy)- jońska filozofia przyrody, oznacza praprzyczynę, początek świata; materia, z której zbudowane jest rzeczywistość; arche rozumiano jako pierwsza substancje, wszystko, co istnieje, to jakaś postać wody. Heraklit twierdził, że pierwotną substancja stanowiąca istotę wszystkich rzeczy jest ogień- czynnik najbardziej zmienny, bo rzeczywistość się zmienia. Pitagorejczycy- wg nich arche to liczba; kosmos ma naturę liczbową, ład przejawia się w proporcjach między rzeczami; dźwięk, brzmienie, harmonia jest zjawiskiem matematyczny.

Hylozoizm (jońska filozofia przyrody)- cała materia żyje, wszystko, co istnieje jest jakąś postacią wody.

Panteizm (jońska filozofia przyrody)- wyrażenie oznaczające, że wszystko stanowi jedność, ta zaś ma charakter boski.

Metempsychoza (pitagoreizm, Platon)- (doktryna)- ciało ludzkie jest więźniem duszy. Celem życia człowieka jest uwolnienie tego, co w człowieku boskie drogą religijna i naukową.

Logos (Heraklit, stoicyzm)- wg Heraklita światem rządzi logos (słowo, myśl, umysł, zasada, reguła). Świat jest rozumny, nasze dusze są częścią logosu, on nami rządzi.

Własność bytu wg Parmenidesa- o istniejącym możemy powiedzieć, ze jest, a o nieistniejącym, że nie jest- byt jest, a niebytu nie ma. Byt musi być wieczny, nie może być początkowy, jest wieczny, bo po końcu byłby niezbyt, ciągły niezmienny, jeden, niepodzielny, niezróżnicowany wewnętrznie. Żyjemy z złudzeniu, prawdziwy byt jest nie empiryczny, kulisty, bo kula w każdą stronę sięga tak samo. Parmenides zrywa z hylozoizmem, byt jest nieruchomy. Nie ma tego, co nie istnieje.

Fenomenalizm (Demokryt, Locke, Kant)- pogląd, ze świat jest inny niż nam się jawi, my poznajemy jedynie jego zjawiska. Zmysły nie dają nam wiedzy. Prawdziwą wiedzę zyskujemy przez rozważania empiryczne.

Relatywizm poznawczy sofistów- miarą wszystkich rzeczy jest człowiek, prawda jest zawsze dla kogoś, nie ma prawdy uniwersalnej, miarą prawd jest człowiek, prawda jest czymś innym dla każdego.

Relatywizm moralny sofistów- nie ma jednego pojęcia dobra, które by obowiązywało wszystkich.

Sceptycyzm sofistów- pogląd, że człowiek nie może zdobyć obiektywnej prawdziwej wiedzy, wartościowej, uzasadnionej.

Pragmatyzm sofistów- warto mieć takie poglądy, które przynoszą pożytek, łączenie prawdy z pożytkiem, prawdą jest to, co jest korzystniejsze.

Cnota u Sokratesa- zespół uniwersalnych cech, które czynią człowieka dobrym, należą one do natury świata, bo inaczej nie mogłyby być uniwersalne.

Fundamentalizm moralny (Sokrates)- kanon cnót jest wspólny i uniwersalny, cnota nie jest relatywna.

Moralizm (Sokrates)- cnota jest najwyższym dobrem, daje szczęście.

Intelektualizm etyczny (Sokrates)- warunkiem etycznego postępowania jest wiedza. Jeżeli człowiek wie, że cnota daje szczęście to tak postępuje.

Daimonion Sokratesa- demon, głos wewnętrzny. Sokrates został wybrany i obdarzony przez bogów daimonionem, który mówi mu, czego ma nie robić, gdy ten stoi przed złem moralnym, stąd ma wiedzę moralną.

Episteme (Platon)- poznanie o charakterze naukowym, wiedze dobra, naukowym, wiedza dobra, nauki aprioryczne (matematyka, chemia, fizyka), wiedza ta odnosi się do ponadczasowej prawdy, tego, co bezwzględnie jest.

Doxa (Platon)- drugi typ wiedzy człowieka, wiedza pochodząca z umysłu jest gorsza, nie dotyczy bytu, to wiedza empiryczna, nie jest wiedza pewną, mają status wiecznych hipotez, wiedza przyrodnicza ma status wiecznej niepewności, a posteriori.

Idea (Platon)- to jeden z realnych bytów, to nie byt molarny, to metafora cienia.

Anamneza (Platon)- przypomnienie. Uczenie się jest w istocie procesem przypominania tego, co już zostało poznane we wcześniejszych stadiach istnienia.

Teologiczność (Arystoteles) – objaśnianie rzeczywistości przy użyciu kategorii celu (po co?), nie przyczyny (dlaczego?)

Cnoty dianoetyczne (Arystoteles) –wg Arystotelesa są właściwościami rozumu. Rozum działa w poznaniu teoretycznym, cnoty te to: rozsądek, rozumność, mądrość, zalety intelektualne.

Cnoty etyczne (Arystoteles) – wg Arystotelesa wynikają z tradycji i społecznej zgody, wiążą się z istniejącym porządkiem społecznym. Rozum wyraża się w działaniu praktycznym. Cnoty etyczne: hojność i męstwo.

„Złoty środek” (Arystoteles)- Arystoteles uważał że zbyt skrajne czy rygorystyczne podejście do moralności oraz całkowite ignorowanie rządz cielesnych ma zwykle fatalne rezultaty, gdyż rządze te są sposobem, w jaki ciało komunikuje silne zależnej od niego duszy swoje potrzeby. Wynika z tego, że człowiek powinien podróżować drogą „złotego środka” – nie ignorować rządz, ale i nie ulegać im całkowicie. Rządze te muszą wcześniej czy później zaspokojone ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować umiejętności panowanie nad rządami poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.

Eudaimonia (Sokrates, Arystoteles, stoicy, epikurejczycy) – Sokrates: celem człowieka jest szczęście. To stan doskonałości, człowiek osiąga stan eudajmonii, kiedy jest w stanie wykorzystać , realizować cały tkwiący w nim potencjał, wszystko, co dała mu natura. Arystoteles: celem najwyższym w życiu człowieka jest eudajmonia, czyli szczęście. To stan spełnienia, w którym człowiek realizuje swój potencjał. Stoicy: celem życia jest szczęście, które jest niepewne i ulotne, możemy sobie świat podporządkować, aby utrzymać to szczęście lub wyrzec się go, czyli skupić na tym, co zaleąnie ode mnie. Jest to postawa mędrca. Niezależnie od świata zewnętrznego są dobra cnoty.

Epikurejczycy: Epikur uważał, że przyjemność jest dobrem, a cierpienie złem. Szczęście nie jest trudne do osiągnięcia. Samo życie jest już szczęściem. Jednie życie tu i teraz, Carpe diem.

Apatia (stoicy) – stoicy uważali, że jeśli chce się osiągnąć szczęście, należy wyzbyć się afektów panujących nad człowiekiem (zawiść pożądliwość, smutek, obawa, lęk) i wstąpić w stan apatii, czyli beznadziejności.

Hedonizm (epikurejczycy) – cierpienie jest złem. Człowiek jest zdolny do czerpania radości z samego faktu życia. Są dwie kategorie przyjemności: źródło cielesne i duchowe.

Formy naoczności (Kant)- poznanie opiera się na doświadczaniu, jednak na to, co postrzegamy zmysłowo wpływ maja istniejące w nas a priori formy spostrzeżeń czy tez odczuwania zmysłowego – przestrzeń i czas. A także formy myslenia-12 kategorii, czyli czystych pojęć rozsądku. Odbierane zmysłowo wrażenia porządkujemy ujmując je w formy czasu i przestrzeni, a następie za pomocą apriorycznych kategorii z tej wielości wrażeń w naszej świadomości powstają przedmiotowe jedności, pojęcia empiryczne.

Fenomeny (Kant)- świat czasoprzestrzenny, dostępny dla człowieka. Od tego pochodzi pojęcie fenomenalizmu.

Noumeny (Kant)- rzeczy same w sobie, świat dziewiczy, w którym nie ma czasu i przestrzeni, niedostępny dla człowieka.

Imperatyw kategoryczny (Kant)- postępuje wedle takiej zasady, którą mógłbyś chcieć, aby stała się prawem powszechnym. Człowiek postępuje moralnie słusznie wtedy, gdy jego postępowanie jest zgodne z motywacja i chęcią przestrzegania zasady wyrażonej w imperatywie kategorycznym.

Działanie z obowiązku (Kant)- to działanie z dobrą wolą, moralnie słuszne, działamy z obowiązkiem, gdy motywem jest chęć przestrzegania prawa moralnego.

Działanie zgodne z obowiązkiem (Kant)- wynika z natury człowieka, ale także działanie jest zgodne z obowiązkiem.

Deontologia Kant- zbiór podstawowych norm i reguł moralnych obowiązujących w danej dziedzinie życia, w szczególności termin ten odnosi się do etyki zawodowej w poszczególnych zawodach, określając powinności wynikające ze statusu danego zawodu lub z przyjętych w nim obyczajów, włączając w ramy jego kodeksu, ogólne nomy moralne.

Błąd naturalistyczny (Moore)- polega na utożsamianiu pojęcia etycznego z naturalnym, czyli opisem cech przedmiotów ze względu na które są one dobre lub złe.