PRACA ZALICZENIOWA Z KOMPARATYSTYKI
KATARZYNA KUJAWA
II ROK FILOLOGIA POLSKA SDS
PODSTAWOWE ZADANIA I ZAKRES KOMPARATYSTYKI
SŁUPSK 2012
Komparatystyka jest nauką stosunkowo młodą, która w nauczaniu uniwersyteckim pojawia się dopiero na początku XIX wieku. Jej przednaukowe przesłanki występowały, rzecz jasna, tak dawno, jak dawna jest świadomość oraz towarzysząca jej zdolność porównywania siebie z innymi oraz własnych opinii, zachowań, urządzeń, stosunków z cudzymi; jak dawne jest konstatowanie podobieństw, cech wspólnych i różnic. Komparatystyka swoimi początkami sięga czasów prehistorycznych. Tak daleko jak sama cywilizacja, a może jeszcze dalej. Już człowiek jaskiniowy w czasie polowania napotykał innego osobnika, wówczas odkrył, że mają cechy wspólne różniące ich od zwierząt. Za pomocą pierwszych dźwięków, które wydobywały się z ich gardeł zaczęli się porozumiewać. Łączyło ich przekonanie, że każda zwierzyna powinna być martwa, gdyż może zagrażać ich potomkom. Dzieliły ich natomiast poglądy dotyczące podziału zdobyczy oraz sposobu jej użytkowania. Tak oto powstała pierwsza komparatystyka. Oczywiście miała ona formę zalążkową. Już wtedy w umysłach prymitywnych ludzi zaczęły dokonywać się pierwsze operacje logiczne polegające na wyodrębnieniu pewnych klas i grup przedmiotów, zestawieniu ich ze sobą w celu dostrzeżenia różnic i podobieństw. W czasach nowożytnych to właśnie renesans odegrał ważna role w rozwoju tej nauki. W ramach powszechnego odrodzenia literatur starożytnych, przede wszystkim greckiej i łacińskiej, dokonuje się nieustannego zestawiania ze sobą literatury i sztuki starogreckiej, starołacińskiej z ówczesną. Należy jednak pamiętać, że proces porównywania przebiega tu w sposób nie horyzontalny, lecz wertykalny. Czołowe miejsce w nim zajmuje diachronia, nie synchronia. Po linii horyzontalnej, na płaszczyźnie synchronii, odkryć tych dokonywano znacznie częściej. Odkrycia te, miały niewątpliwie ogromne znaczenie dla rozwoju kultury europejskiej oraz cywilizacji poza europejskiej1. W dziejach refleksji filozoficznej i poznawczej momentem przełomowym umożliwiającym powstanie komparatystyki okazał się „przełom Kopernikański” dokonany przez Immanuela Kanta. Spowodował on odwrót od epistemologii realistycznej, przekonanej o tym, że umysł ludzki jedynie biernie rejestruje istnienie oraz właściwości niektórych faktów, zjawisk oraz że w podobny sposób odtwarza związki przyczynowe zachodzące w czasie i przestrzeni. Przyjąwszy, że umysł poznającego aktywnie konstruuje poznany przedmiot, Kant wskazał na właściwa mu zdolność doboru, porównywani i kojarzenia danych oraz tworzenia na tej podstawie obrazu zjawisk, odzwierciedlającego nie tylko istniejący stan rzeczy, lecz także „wkład własny” podmiotu poznającego. Mimo iż sam Kant nie uprawiał komparatystyki, dowiódł, że jest ona jako nauka możliwa, ponieważ odpowiada istocie spełnianych przez umysł działań poznawczych. Takich przesłanek umożliwiających ukonstytuowanie się komparatystyki koniec XVIII wieku i pierwsza polowa XIX nagromadziły zdecydowanie więcej. Pierwszorzędną rolę odegrała tu holistyczna myśl, iż danego zjawiska nie da się poznać głębiej wyłącznie za pośrednictwem analizy immamentnej, skupionej tylko i wyłącznie na nim samym. Poznanie tego rodzaju skazuje go bowiem na kaprysy badaczy, na łaskę i niełaskę jego konceptów i teorii. Pozwala, zatem jedynie poznać, czym owo zjawisko jest dla danego badacza. Traci się natomiast to, czym staje się ono w szerszym kontekście literackim i kulturowym2. Pojawienie się komparatystyki miało także realne, cywilizacyjne, historyczne i europejskie podstawy. Sprzyjały jej powstaniu podróże, kontakty i interakcje między ludzkie, nasilające się wraz z rozwojem środków komunikacji. Umożliwiły one porównywanie własnej literatury i kultury z cudzymi, a w rezultacie przełamywanie świadomości zasiedziałej i zasklepionej w sobie, pozbawionej szerszych kontaktów i tym samym wiedzy o innych formach życia. Towarzyszyło owym kontaktom także poczucie własnej odrębności etnicznej. Obie te na pozór sprzeczne tendencje uzupełniały się i ugruntowały myślenie komparatystyczne. Świadomość komparatystyczna ujawniała się z postępem czasu na różnych płaszczyznach. Objęła myślenie o literaturze, sztuce, kulturze, cywilizacjach. Metoda porównawcza zadomowiła się zarówno w lingwistyce, jak w naukach przyrodniczych, gdzie zaowocowała ważkimi odkryciami. Porównanie języków europejskich z sanskrytem doprowadziło do odkrycia ich wspólnego pnia praindoeuropejskiego, a systematyczne porównywanie różnych gatunków zwierzęcych i roślin umożliwiło Karolowi Darwinowi sformułowania teorii ewolucji. Zasady komparatystyki pobudziły również naukowe badani antropologiczne, etnograficzne i etnologiczne. Komparatystyka stała się narzędziem, niekiedy wręcz podstawą – rozważań estetycznych konfrontujących literaturę z innymi sztukami oraz poszczególne sztuki wzajemnie ze sobą. Inspirowała niejednokrotnie praktykę krytyczna i artystyczną. Posługiwał się nią Adam Mickiewicz oraz Cyprian Norwid w swoich demaskatorskich utworach poetyckich. Tak szeroka fala zainteresowań komparatystycznych nie mogła nie mieć odzewu i skutków w świadomości społecznej. W powszednim zastosowaniu i sferze aksjologicznej orientacja komparatystyczna stanowiła wyraźną alternatywę dla wszystkich „centryzmów” sankcjonujących jednostronne, asymetryczne władze lub zgoła dyskryminujące spojrzenie na innych, ich zwyczaje i dokonania. Konfrontowała według zasady symetrii i wzajemności swoje zasoby z innymi. Orientacja ta owocowała w szczególności zainteresowaniami, kierowanymi ku innym, geograficznie odległym cywilizacjom: ku językom, kulturą i literaturą. Podważała w ten sposób jednostronny, zachodni sposób patrzenia na globalne, cywilizacyjne otoczenie. Ów szeroki zakres i zasięg oddziaływań komparatystycznych nie oznaczał bynajmniej ani braku wobec nich oporu, ani krytyki. Inicjując radykalne przewartościowania w wielu dziedzinach działalności intelektualnej i praktycznej, komparatystyka spotykała się niejednokrotnie z zarzutami, że niszczy jedyność, niepowtarzalność i wyjątkowość badanych zjawisk, albowiem wprowadza je w relatywizujące konteksty porównawcze oraz uzmysławia ich heterogeniczny, nie zaś samorodny, samodzielny sposób powstawania. Jeszcze inny argument głosił, że świadomość i perspektywa porównawcza uniemożliwiają zawiązanie się ekstatycznego przeżycia estetycznego lub po prostu je niszczą3. Nie ulega zatem wątpliwości, iż komparatystyka literacka jest uprawiana od dawna. Jednak samo pojęcie literatury porównawczej i odpowiedniki tego pojęcia ukształtował się znacznie później, budząc przy tym wiele kontrowersji. Dopiero w wieku XIX kształtuje się ten termin. Pierwsze próby, oczywiście w naukach ścisłych, sięgają jeszcze wieku XVII. Już w 1675 roku pojawia się praca Truncka z anatomii, która kładzie fundamenty pod tę dyscyplinę. Lata 1800 – 1805 G. Cuvier wydaje swój słynny traktat o walorach metody porównawczej w badaniach porównawczych. Z czasem zaczynają pojawiać się prace na temat historii porównawczej, mitologii porównawczej, erotyki porównawczej, aż wreszcie się w 1810 roku Fracois Noël ogłasza Cours de littéraure comparée. Nazwa tej pozycji jest jednak myląca, gdyż chodzi tu tylko po przegląd trzech literatur: francuskiej, łacińskiej i angielskiej, a nie ich porównanie. Niemniej jednak ta data jest uznawana za powstanie samego pojęcia, a także dyscypliny. Jej narodziny są wynikiem wzmożonych kontaktów między literaturami, do których przyczyniły się przede wszystkim rewolucyjna działalność burżuazji. Można zatem powiedzieć, że epoka kosmopolizmu jest czasem narodzin nowej dyscypliny naukowej – komparatystyki literackiej4. Współcześnie jej rozwój nabrał nieoczekiwanego impetu w związku z toczącymi się dyskusjami o skali oraz stosunkach procesów globalizacji oraz planetarności i ich wpływie na zjawiska literackie i kulturowe. Mimo iż nazwy literatura porównawcza i literatura światowa wyprzedziły historycznie nazwę komparatystyka. Ta ostatnia wywodzi się z łacińskiego bezokolicznika comparare ‘porównywać’. Funkcjonują także nazwy comparandum i comparans. Pierwsza z nich oznacza obiekt, który porównujemy z innym, druga zaś obiekty, które odbieramy, aby zestawić je z pierwszym. Wymienione słowa łacińskie oznaczają tedy zależnie od użytej formy i kontekstu porównywane zjawiska, czynności porównywania, cechę, stosunek porównawczy. Współczesne nazwy i zakresy nazwy komparatystyka pozostają jednak w luźnym związku z pierwotnym źródłosłowem, gdyż w historycznym stawaniu się i rozwoju działania porównawcze nieustannie różnicują się, rozgałęziają, specjalizują, podlegają reglamentacji i, co najbardziej znamienne, przekraczają granice zakreślone i utrwalone w swych nazwach. Usamodzielniają się zarówno pod względem praktycznym, jaki i teoretycznym. Przez lata toczył się spór zarówno o definicję oraz o zakres badawczy tej dyscypliny – jej pola zainteresowań, cele, jaki mają jej przyświecać, zjawiska, które przy porównywaniu różnych literatur winny być brane pod uwagę i metody, przy pomocy których winno się to czynić, i wreszcie zasadę, na jakiej należy oprzeć wyróżniki odrębności poszczególnych literatur. Zdaniem E. Kasperskiego komparatystyka jest metanauką, jest interpretacją i reinterpretacją nagromadzonej wiedzy o literaturze i kulturze. Komparatystyka bada udział literatur stylistycznie, językowo, kulturowo i etnicznie odrębnych w kształtowaniu literatury powszechnej, oraz, z drugiej strony, udział literatury powszechnej i regionalnej (np. lit. europejska, latynoamerykańska) w kształtowaniu literatur odrębnych, w tym przede wszystkim literatur narodowych. Unika wartościowania, patrzenia przez pryzmat wzorów jednej literatury, jednego języka lub jednego narodu. Dokonuje konfrontacji i wymiany rozmaitych, niekiedy odległych w czasie i przestrzeni, horyzontów literackich. Współcześnie komparatystyka jest wiedzą o wzajemnym oddziaływaniu, pokrewieństwie, różnicach oraz odpowiedniościach zjawisk literackich, utworów, gatunków, stylów, prądów, epok, tematów, literatur i kręgów kulturowo-cywilizacyjnych. Współczesne trendy to: postkolonializm, feminizm, literatura mniejszości, lit. żydowska, lit. gejowska5. Najsłynniejszą i najbardziej nośną definicję sformułował Henry Remak: Komparatystyka literacka to badanie literatury wykraczające poza granice jednego poszczególnego kraju i badanie związków między literaturą z jednej strony, a innymi dziedzinami wiedzy i świadomości, takimi jak sztuka, filozofia, historia i nauki społeczne. Krótko mówiąc jest to porównywanie jednej literatury z drugą albo innymi i porównywanie literatury z innymi strefami ekspansji humanistycznej6. Definicja ta - prawdopodobnie do przyjęcia dla większości komparatystów w Stanach Zjednoczonych - budzi zastrzeżenia i jest przedmiotem poważnych dyskusji wśród naukowców reprezentujących jeden ze znaczniejszych nurtów komparatystyki, który nazywany jest szkolą francuską. Chociaż obie szkoły, zarówno amerykańska, jak francuska, zgodne są, że komparatystyka literacka winna zajmować się badaniami literackimi wykraczającymi poza granice poszczególnych krajów, to jednak każda z nich inaczej rozkłada akcenty w jej praktycznym zastosowaniu. I tak, Francuzi skłonni są preferować problemy, które dają się rozwiązywać na podstawie dowodów spoza rzeczywistości literackiej (jakimi często są prywatne dokumenty). Opowiadają się za usunięciem krytyki literackiej z domeny komparatystyki. Patrzą podejrzliwie na badania, które "jedynie" porównują, "jedynie" wykazują analogie i różnice. Francuscy komparatyści, Carre i Guyard, przestrzegają nawet przed badaniami porównawczymi, uznając je za zbyt mgliste i niepewne. Według nich poszukiwania tego typu mogą grozić skupieniem zbytniej uwagi literaturoznawców na zagadnieniach recepcji, nowatorstwa, kontaktów z zagranicą i obrazu danego kraju, jaki na danym etapie rozwoju historycznego ukształtował się w literaturach obcych. W przeciwieństwie do van Tieghema, ci dwaj naukowcy wykazują nieufność wobec rozległych syntez w literaturze europejskiej, uważając, że prowadzą one do powierzchownych i niebezpiecznych uproszczeń oraz oderwanych spekulacji myślowych. Na szczęście, szkoła francuska znacznie mniej ulega w praktyce niż w teorii doktrynerskim ograniczeniom. Jej przedstawiciele i wychowankowie wnieśli ogromny, prawdopodobnie największy, wkład do dorobku komparatystyki. Ich dzieła wyróżniają się wnikliwym traktowaniem problemów pokrewieństw i wpływów, ogromną wrażliwością na wartości literackie i najdrobniejsze odcienie indywidualne, a także niezrównaną zdolnością do prowadzenia wielostronnych obserwacji i układania ich w przejrzyste wzory rozwoju literatur. Wprowadzenie do komparatystyki van Tieghema i Guyarda jest również samo w sobie syntezą o znaczeniu zasadniczym. Amerykańscy komparatyści ze swej strony nie mogą zbyt łatwo zapominać o pewnych tematach, jak badanie recepcji, postaw twórczych, nowatorstwa, podróży, oczytania, tylko dlatego, że szkoła francuska zdaje się je wyróżniać, zapominając z kolei lub pomijając inne. Zagadnienie zakresu i przedmiotu badań komparatystyki stało się współcześnie tematem ożywionych dyskusji i kontrowersji. Powodu do nich dostarczyły postulaty o przebudowie dyscypliny. Motywowano je w pierwszym rzędzie tym, że napór rzeczywistości - a mianowicie postępujące zmiany w samej literaturze, kulturze kontekście cywilizacyjnym – dezaktualizują wcześniejsze koncepcje, ukształtowane w samym zrębie zasadniczo w pierwszej połowie XX wieku. Owe postulaty przebudowy objęły trzy najważniejsze domeny. Jednym z ognisk sporu stało się pytanie o zakres dyscypliny: czy komparatystyka powinna zamknąć się w kręgu badań ściśle literackich, ograniczonych do sfery formalistycznie lub strukturalistycznie pojętej literackości, akcentując funkcję estetyczną lub artystyczną jako wyróżnik i znamię tożsamości literatury, czy przeciwnie powinna ona zdecydowanie wykroczyć poza krąg literackości. Oznacza to, że w rezultacie powinna zająć się relacjami literatury ze wszystkim, czym literatura ma realnie do czynienia, a więc w praktyce z całym współczesnym lub historycznym otoczeniem kulturowym, którego ona sami jest ogniwem i jednocześnie pozostaje w stosunkach aktywnej interakcji i wzajemnej wymiany. W grę wchodziłyby związki z językami innymi niż język artystyczny, z innymi niż literatura dyskursami (filozoficznym, naukowym, religijnym, politycznym itp.) z innymi niż sztuka słowa sztukami (malarstwem, muzyką, filmem, teatrem) a także z formami kultury powszechnej. Kontrowersje dotyczące zakresu komparatystyki wydają się w istocie rozstrzygnięte. Pozytywistyczne, formalistyczne, fenomenologiczne, czy strukturalne kompozycje literatury porównawczej ujawniają wyraźnie swój redukcjonistyczny charakter. Tymczasem o zadanych komparatystyki muszą rozstrzygać własności, funkcje i sytuacja literatury w kontekście kulturowym, a nie doktryny teoretyczne. Spojrzenie z samej literatury wskazuje jednak ponad wszelka wątpliwość, że literatura jest medium mediów i sztuką sztuk. Wchłania ona i przekształca na język sztuki słowa wszystkie formy kultury. Pozostaje z nimi z tego względu w aktywnej relacji aktywnego odziaływania i wymiany. Współczesna komparatystyka relacje te uwzględnia i wydobywa. Jeśli istotą nowoczesnej nauki jest dostosowanie aparatury do badanej rzeczywistości, to komparatystyka nie ma innego wyjścia, jak uwzględnić realną, kulturową sytuację i własności literatury. I to ona stanowi o jej przedmiocie badań. W innym wypadku projekt i działania komparatystyki sprowadzałyby się do ogołocenia literatury z jej najbardziej żywotnych cech i relacji oraz do sztucznego odcięcia kultury od więzi z literaturą. Literatura dopiero w „sosie własnym” jest bowiem literaturą w izolacji i stanie alienacji. Komparatystyka prowadzi bardzo szerokie i różnorodne badania. Odnosi się do określonego pola zjawisk literackich i kulturowych – głównie do utworów i ich interpretacji – i usiłuje pole to w sposób epidemiologiczny zagospodarować. Tworzą ją literatury narodowe, ponadnarodowe prądy i style.
Pola badawcze:
1. Badania empiryczne dotyczące oddziaływań i wzajemnych stosunków poszczególnych literatur, zjawisk. Międzynarodowa wymiana literacka, tzw. wpływologia, badanie wpływów między zjawiskami, wpływologia odarta z wartościowania uprawiana jedynie dla celów poznawczych. Badanie źródeł.
2. Badania obejmujące pewne całości kulturowe i literackie (dzieła wyrastające ze wspólnego podłoża kulturowego, mające wspólne źródło), w tym badanie związków genetycznych zachodzących pomiędzy poszczególnymi utworami lub grupami utworów; analiza zależności typologicznych.
3. Historia idei, tj. badanie relacji między literaturami a ideami filozoficznymi, religijnymi, politycznymi, prądami uczuciowości.
4. Analiza porównawcza utworów podobnych pod względem struktury lub funkcji, lecz nie połączonych bezpośrednimi związkami przyczynowymi. Analiza zjawisk oddalonych od siebie czasowo i przestrzennie.
5. Badania nad podobieństwami i różnicami literatur i innych dziedzin sztuki, takich jak: malarstwo, muzyka, film, teatr.
6. Badania nad translatologią, przekładami wszelkiego rodzaju.
7. Badania nad intertekstualnością w komparatystyce. Intertekstualność jako zjawisko dające przyczynę i zasadność porównań.
8. Teoria i metodologia komparatystyki. Zakres komparatystyki, poszczególnych całostek takich jak: literatura latynoamerykańska, lit. wschodnioeuropejska itd.
9. Obrazy i psychologia narodowa.
10. Lit. feministyczna, mniejszości narodowych i społecznych, postkolonializm7.
Cele komparatystyki są uniwersalne i daleko wykraczające poza mechaniczne zestawienie wpływów i kontaktów. Celem komparatystyki literackiej jest poznanie typologicznej i genetycznej istoty zjawisk literackich, odkrycie wewnętrznych praw, które zjawisko literackie charakteryzują jako konkretny fenomen historyczny i równocześnie zjawisko w ogóle bez względu na jego określone uwarunkowanie historyczne. Ugruntowanie dotychczasowego poznania. Zbadanie historycznych procesów różnicowania i rozchodzenia się, zbieżności i ujednolicania zjawisk literackich, po to, aby mimo wszelkich różnic zbudować syntetyczny obraz literatury. Obraz ten odzwierciedlają kategorie całościowe, jak lit. narodowa, lit. powszechna, lit. światowa. Najogólniej można powiedzieć, że na terenie komparatystyki współistnieje ze sobą, lub też ściera się ze sobą tyle metod badawczych, ile jest ich na terenie współczesnego literaturoznawstwa w ogóle. Można, więc mówić o istnieniu pluralizmu metodologicznego w obrębie komparatystyki. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest definiowanie komparatystyki literackiej w kategoriach płaszczyzny, perspektywy i funkcji. Płaszczyzną badań porównawczych są utwory danej literatury rozpatrywane w kontekście literatur innych. Perspektywa, z jakiej te utwory są rozpatrywane winna być perspektywą międzynarodową, która uwzględnia w polu widzenia tendencje rozwojowe literatury na całym świecie. Komparatystyka literacka nie posiada specyficznej metodologii, korzysta bowiem z wszystkich metod wypracowanych w obrębie współczesnego literaturoznawstwa i dzieli ich los. Komparatystyka chce ustalać ogólne zasady rozwoju literatury, wskazywać wspólne tendencje i odrębności między poszczególnymi literaturami, a tymi treściami, które one przekazują. Jednostką podstawową w systemie badań porównawczych nie mogą być ogniwa łączące poszczególne literatury ze sobą w formie rozmaitych wpływów, związków, kontaktów, ale porównawcze zestawienie literatur w celu wydobycia na jaw ich podobieństw, związanych z ogólnymi tendencjami rozwojowymi danej cywilizacji lub części świata i różnic. Badania komparatystyczne trawersują pole literaturoznawstwa w wielu kierunkach: horyzontalnych i wertykalnych, diachronicznych i synchronicznych, operują małymi i wielkimi jednostkami porównawczymi. Komparatystyka nie posługuje się tylko i wyłącznie metodą porównawczą (Polimetodologizm). Wykorzystuje też metodą historyczno-genetyczną. (Badania typu genetycznego - zakorzenione w tradycji wpływologii, ale zmodyfikowane przez zabiegi badawcze o charakterze nowoczesnym. Są to badania, które kładą nacisk na obserwację powiązań, relacji między dziełami8. W dzisiejszej komparatystyce współistnieją dwie koncepcje. W jednej z nich kładzie się nacisk na ujęcie historyczne, tzn. na poszukiwania płaszczyzny porównawczej dla faktów i zjawisk czasowo paralelnych, zaistniałych w tym samym momencie dziejowym. Koncepcje tę reprezentuje szkoła francuska. W drugiej, której zwolennikami jest szkoła amerykańska, postulowane jest ujęcie ponadczasowe, nie przywiązuje się wagi do tego, czy badane teksty powstały w tym samym momencie historycznym, ważna jest tylko ich jakość, istnienie elementów, które pozwalają je w sposób zasadny zestawić i porównać. Szkoła francuska (historyczna, pozytywistyczna, genetyczna) dominowała do II wojny światowej i zapoczątkowała na szeroką skalę badania komparatystyczne. To właśnie we Francji powstawały pierwsze katedry komparatystyki na uniwersytetach. Powstała na bazie badań pozytywistycznych, empirycznych (chcieli tylko wyników pewnych, mających poświadczenie w rzeczywistości) i historycznych. Jej czołowi przedstawiciele: Rene Etiemble, Paul van Tieghem, Paul Hazard są podejrzliwi wobec czystej metody porównawczej, gdyż ich zdaniem jest „zbyt mglista i niepewna”. Tylko rzetelne badania historyczne mogą być kluczem do poprawnej analizy. Dlatego prowadzili intensywne badania w dziedzinie stylistyki, wersyfikacji i prozodii, porównawcze badanie obrazów poetyckich oraz porównawcze studia przekładu (pełny model eksplikacji porównawczej: kilka przekładów tego samego dzieła). Francuscy komparatyści posługują się kategorią wpływu, czyli jedna strona bierna, druga aktywna (wpływająca) i to ona jest nobilitowana. Cechą charakterystyczną był europocentryzm, ignorowanie literatur małych państw, nobilitowanie literatury francuskiej, angielskiej, niemieckiej, hiszpańskiej czy włoskiej, badanie wpływów tylko między tymi literaturami. Badali źródła i wpływy literackich i osobistych kontaktów między pisarzami różnych narodowości, roli podróżników i pośredników w kontaktach międzynarodowych, śledzili losy i recepcji dzieła, autora w literaturach innych narodów. Niestety pomijali dziedziny inne niż literatura (problem natury pragmatycznej - nie mieli tak wszechstronnie wyedukowanych badaczy). Współczesna szkoła francuska skoncentrowana jest na badaniu psychologii narodów. Francuzi (Rousseau i Pichois) zakreślają przed komparatystyką 5 pól badawczych: międzynarodowa wymiana literacka, obrazy i psychologia narodowa, ogólna historia literatury, historia idei i strukturalizm9. Zgoła odmienne stanowisko zajmuję szkoła amerykańska (ahistoryczna), która rozwijała się po II wojnie światowej. Miało ona być odpowiedź na szkołę francuską. Jej badacze, Erich Auerbach, Friedrich, Henry Remak zaatakowali mechaniczną wpływologię, fiszkomanię i zapędy szowinistyczne badaczy niektórych krajów. Zaprotestowali przeciwko niedocenieniu lit. małych narodów europejskich i pozaeuropejskich. Komparatystyka powinna ukazywać wartość dzieł. Posługują się kategorią zależności, nie wpływu – zakładają równorzędność obu stron, wychodzą poza dominację jednej z literatur. Postulowali wyjście poza europocentryzm oraz badanie związków nie tylko pomiędzy literaturami, ale pomiędzy wszystkimi dziedzinami sztuki, poruszali zagadnienia estetyczne. Niestety cechowała szkołę amerykańską skłonność do zbyt dużych uogólnień wynikająca ze zbyt dużego pola badawczego10. Trzecią znaczącą szkołą komparatystyczną była szkoła rosyjska. Jej czołowymi przedstawicielami byli Żyrmynski i Wiesiołowski. W swoich pracach skupiali się na metodzie historycznej, która wiązała się z estetyką. Literaturę pojmowali jako system, historię literatury jako zespół procesów, kładli nacisk na wieloaspektową złożoność poszukiwań.
Zapoczątkowali formalistyczną i strukturalistyczną szkolę badań literackich11. Pozostałe szkoły, o których warto choć trochę wspomnieć to: szkoła strukturalna z Romanem Jakobsonem na czele, według której dzieło jest realizacją modelu istniejącego poza dziełem, nie jest ono wartościowe samo w sobie, ale jako uobecnienie pewnego modelu teoretycznego. Także szkoła semiotyczna reprezentowana przez J. Łotmana - pojmowanie każdego przejawu kultury jako znaku, który prowadzi do badań interdyscyplinarnych i umożliwia opracowanie języka wspólnego dla literatury i innych sztuk.
Bibliografia
Janaszek-Ivaničková H., Próba nowej definicji i przegląd pól badawczych komparatystyki. Polska komparatystyka literacka, jej dzieje i dzień dzisiejszy [w:] O współczesnej komparatystyce literackiej Warszawa: PWN, 1989.
Remak H., Literatura porównawcza – jej definicja i funkcje, [w:] Antologia zagranicznej komparatystyki literackiej, pod red. H. Janaszek-Ivaničková, Warszawa: Instytut Kultury, 1997.
Kasperski E., Zasady komparatystyki [w:] Kategorie komparatystyki Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 2010.
H. Janaszek-Ivaničková, Próba nowej definicji i przegląd pól badawczych komparatystyki. Polska komparatystyka literacka, jej dzieje i dzień dzisiejszy [w:] O współczesnej komparatystyce literackiej Warszawa 1989, s. 64.↩
E. Kasperski, Zasady komparatystyki [w:] Kategorie komparatystyki Warszawa 2010, s. 16.↩
Ibidem, s. 17-18.↩
H. Janaszek-Ivaničková, op. cit., s. 75.↩
E. Kasperski, op. cit., s. 15-18.↩
H. Remak, Literatura porównawcza – jej definicja i funkcje, [w:] Antologia zagranicznej komparatystyki literackiej, red. H. Janaszek-Ivaničková, Warszawa 1997, 25.↩
H. Janaszek-Ivaničková, op. cit., s. 82.↩
E. Kasperski, op. cit., s. 24.↩
H. Remak, op. cit., s. 36.↩
Ibidem, s. 39.↩
E. Kasperski, op. cit., s. 27.↩