SOCJOLOGIA

15.10.2013 i 22.10.2013

Co to jest prawo?

1. Klasyczne koncepcje prawa:

   1. prawo natury

   2. pozytywizm prawniczy

*) fakt społeczny/psychiczny związany z określonego rodzaju normami [socjologicznie]

1. Cechy prawa:

   1. autorytatywne ustanowienie [nacisk pozytywizmu]

   2. społeczna skuteczność [nacisk pozytywizmu]

   3. słuszność [nacisk niepozytywizmu]

2. Uzgodnienia terminologiczne:

   1. koncepcje prawnonaturalne [moralność jest obiektywna]

   2. pozytywizm prawniczy [moralność jest subiektywna]

   3. koncepcje niepozywistyczne

3. Tezy pozytywizmu prawniczego:

   1. social thesis: twór człowieka, rozkaz suwerena

   2. separation thesis: brak koniecznego związku między prawem a moralnością

   3. prawo to fakt społeczny poddawany obiektywnej analizie

   4. moralność – zewnętrzne standardy, do których prawo może być odnoszone; subiektywna ocena

4. Pozytywizm miękki - inkluzyjny [Jules Coleman]:

   1. włączamy do prawa standardy moralne kiedy jest to potrzebne

   2. konwencjonalizm (nie ma jednych słusznych standardów)

5. Pozytywizm twardy – ekskluzywny [Joseph Raz]:

   1. separation thesis nie jest istotna

   2. istotne są wewnętrzne kryteria prawne

   3. moralność nie wpływa na ocenę prawa

6. Niepozytywizm – podział:

   1. twardy/ekskluzywny

   2. super inkluzyjny

   3. inkluzyjny

7. Tezy naturalizmu prawnego:

   1. prawo wywodzi się z absolutnego źródła (Bóg/rozum) [św. Tomasz: człowiek jako narzędzie]

   2. wyraża obiektywnie przyjęte zasady, które rządzą naturą człowieka i światem

   3. zasady prawa są niezmienne, wieczne, obiektywne, sprawiedliwe, uchwytne rozumem

   4. zasady prawa zawsze mają pierwszeństwo przed regułami pozytywnymi, które nie są prawem jeśli nie są zgodne z prawem naturalnym

   5. prawo jest podstawowym elementem ludzkiego życia w społeczeństwie

8. Prawonaturalizm – sekularyzacja:

   1. próby oddzielenia prawa naturalnego od religii [Hugo Grotius w oparciu o Arystotelesa]

   2. źródła prawa: Bóg lub rozum

9. Krytyka prawonaturalizmu:

   1. powinność nie może być wnioskowana z bytu

   2. zbyt mocny związek między moralnością a prawem

   3. moralność jest kwestią osobistych sądów wartościujących, które mogą się zmieniać w zależności od sytuacji i motywów

10. Formuła Radbrucha:

    1. 1946, artykuł „Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo” jako reakcja na degenerację prawa przez prawników III Rzeszy

    2. Jeśli norma prawna w drastyczny sposób narusza standardy moralne, to nie obowiązuje.

    3. zbliża do siebie pozytywizm i prawo naturalizm

    4. na jej podstawie za bezprawne uznano np.:

       1. rozporządzenie nr 11 do „Ustawy o obywatelstwie Rzeszy” z 25.11.1941

       2. wyroki w sprawach cywilnych

       3. wyroki w „procesach strzelców”

       4. wyroki procesów w Norymberdze

11. Definicja prawa:

    1. natural kinds: z natury rzeczy

    2. social kinds: konwencja

    3. postmodernizm

    4. zespół faktów społecznych/psychicznych związanych z określonymi normami

    5. „nie ma prawa przed interpretacją”

12. Amerykański realizm prawniczy

    1. od przełomu XIX/XX wieku; apogeum w latach 20. I 30. XX wieku

    2. „jazz w jurysprudencji”

    3. „ruch filozoficzno-prawny” sceptycznie nastawiony do formalizmu, bez jednego, spójnego programu

    4. prawnicy-praktycy:

       1. Olivier Holmes

          1. „Prawo to nie logika, a doświadczenie.”

          2. język prawny jest z natury wieloznaczny i podlega procesowi „otwartej tekstowości”

       2. Jeromy Frank

       3. Karl Llewellyn

       4. John Chipman Gray

    5. metodologia:

       1. badanie funkcjonowania prawa w rzeczywistości

       2. law in books versus law in action

       3. paper rules oraz real rules

       4. centrum uwagi: sądowe stosowanie prawa, teoria sądzenia, zwłaszcza proces podejmowania decyzji przez sędziów

       5. empiryczna metoda badawcza [postulat: porzucić analizę pojęciową oraz metafizyczne spekulacje]

       6. interdyscyplinarność [socjologia, psychologia, psychiatria, antropologia]

       7. prawo jako przepowiednia (przewidywanie jak sąd postąpi jest prawem)

    6. teza o nieokreśloności prawa:

       1. nieokreśloność racji prawnych [na podstawie klasy racji prawnych można uzasadnić więcej niż jedno rozstrzygnięcie]

       2. nieokreśloność przyczynowa/wyjaśniająca

       3. klasa racji prawnych: źródła prawa, metody wykładni, metody wnioskowań prawniczych

       4. wersja radykalna: na podstawie klasy racji prawnych można udowodnić każde rozstrzygnięcie

       5. wersja umiarkowana: na podstawie klasy racji prawnych można uzasadnić więcej niż jedno, ale nie wszystkie rozstrzygnięcia

       6. wersja o lokalnym charakterze nieokreśloności: dotyczy jedynie tych spraw rozpoznanych przez sądy, które osiągnęły poziom co najmniej apelacji

       7. wersja o globalnym charakterze nieokreśloności: dotyczy wszystkich spraw

       8. źródła nieokreśloności:

          1. sposób stosowania precedensu („strictly or loosely”)

          2. metody wykładni

          3. funkcjonowanie sprzecznych metod wykładni

       9. nieokreśloność przyczynowa (wyjaśniająca): do ustalenia przyczyn wydania przez sędziego konkretnego rozstrzygnięcia trzeba odnieść się nie tylko do samego orzeczenia, ale także to serii czynników pozaprawnych

       10. sceptycyzm wobec reguł: reguły jako jedne z wielu środków do realizacji wydawanych rozstrzygnięć, a nie jedyne racje decydujące o rozstrzygnięciach

       11. sceptycyzm wobec faktów: teoria podwójnego załamania [interpretacja (pamięć) świadków + ustalenie wersji zdarzeń przez sędziego]

13. Formalizm – tezy:

    1. twierdzenie o autonomii prawa (jedyne źródło rozwiązań prawnych)

    2. tekstualizm

    3. konceptualizm: pojęcia prawne mogą być identyfikowane indukcyjnie z orzeczeń i przepisów prawnych, z których logicznie można dedukować reguły)

    4. oryginalizm (intencjonalizm)

    5. geometryzacja procesu stosowania prawa (mechaniczna jurysprudencja)

14. Psychologiczne aspekty formalizmu:

    1. prawnik jest urzędnikiem stosującym prawo i nie musi ponosić odpowiedzialności

    2. sylogistyczny sposób rozumowania zwalnia z uzasadniania decyzji

    3. w efekcie może to prowadzić do rozstrzygania na podstawie subiektywnych preferencji, ukrytych za sylogistycznym uzasadnieniem

15. Core claim: Rozstrzygając spory sędziowie reagują przede wszystkim na konkretne fakty.

16. Metodyka pracy sędziego

    1. skrzydło idiosynkratyczne:

       1. J. Frank, J. Hutcheson

       2. sędziowie są niewolnikami swojej osobowości, nie mogą jej uniknąć podejmując decyzję

       3. przewidywanie prawa jest niemożliwe

    2. skrzydło socjologiczne:

       1. K. Llewellyn, U. Moore

       2. sędziowie są ludźmi, ale działają w kontekście

17. Spadkobiercy amerykańskiego realizmu

    1. Ekonomiczna Analiza Prawa (O.W. Holmes „The Path of the Law” 1897)

    2. Ruch Studiów Krytycznych CLS (D. Kennedy, R. Kuger, K. Klare, M. Velman)

       1. prawo jako podatne na wszelkie manipulacje może udowodnić każdy wyrok

       2. podważanie formalizmu

       3. alternatywna metodologia

       4. prawo to polityka (polityczna krytyka systemu i doktryny)

       5. prawnicy sprawują władzę przez przemoc i jest to złe

       6. manipulacyjny charakter argumentu doktrynalnego jest zły

       7. sprzeczności wykazane przez CLS:

          1. zasady stosowania prawa vs. kontekst

          2. subiektywność wartości a obiektywność prawdy społecznej

          3. kształtowanie sposobu rozumienia porządku społecznego przez społeczeństwo

          4. prawnicy jako „prorocy” czy „kapłani”

       8. dyskurs intencjonalny a determinujący: system karny nie umie rozpoznać swoich sprzeczności

       9. relatywność prawdy różnych grup społecznych i historycznych

       10. wiedza jest władzą

       11. założenie o konstruktywizmie społecznym

       12. teoria i doktryna to narzędzia uprawomocnienia

       13. przedmiot interpretacji jest polityczny („schematy racjonalizacji”)

       14. prawo jest praktyką urzeczowienia pojęć i ról społecznych

    3. Feministyczna Teoria Prawa

    4. Critical Race Theory

    5. kulturowe badania nad prawem (Holmes, Llewellyn, Hoebel, Friedman): prawo jest produktem kultury, która jest specyficznymi aktami świadomości

18. Krytyka edukacji prawniczej

    1. krytyka systemu edukacji

    2. ideologizacja prowadząca do profesjonalizacji

    3. kopiowanie hierarchii

19. Edukacja prawnicza w Polsce

    1. dominacja przedmiotów dogmatycznych

    2. „pamięciówka”

    3. podział gałęzi prawa

    4. „edubiznes”

    5. brak charakteru uniwersyteckiego

    6. konsekwencje:

       1. andragogika: nurt badań psychologicznych nad edukacją osób dorosłych; dorośli uczą się na doświadczeniu

       2. Malkolm Knowles: nauka następuje, gdy jej temat ma wartość dla uczącego się i gdy łączy się ona z usprawnianiem umiejętności

       3. David Kolb: wnioski wyciągane z refleksji tworzą teorię