Środki antyseptyczne i dezynfekujące

Sterylizacja - Usunięcie wszystkich żywych drobnoustrojów

Aseptyka - oznacza jałowość wszystkich przedmiotów stykających się z raną

Dezynfekcja (odkażanie) - Proces niszczenia drobnoustrojów chorobotwórczych lub względnie chorobotwórczych w środowisku człowieka

Dezynfekcja cel - zapobieganie zakażeniom egzogennym nabywanym:

a) od innych chorych

b) od personelu pielęgnującego

c) pochodzących ze środowiska

Środek odkażający:

• to substancja zabijające wszystkie wegetatywne postacie drobnoustrojów

• niektóre środki odkażające umożliwiają wyjałowienie, czyli zabicie wszystkich

drobnoustrojów z zarodnikami włącznie

• do wyjałowienia niezbędny jest dłuższy czas i większe stężenie niż do odkażenia

Cechy dobrego środka odkażającego:

• wykazuje działanie już w bardzo małych stężeniach

• ma szeroki zakres działania i jego działanie nie ulega zmianie pod wpływem środowiska ,światła

• nie jest toksyczny, nie wykazuje działań niepożądanych

• jest trwały i tani

• nie ma nieprzyjemnego zapachu

• nie barwi

• dobrze rozpuszcza się w wodzie

• łatwo przenika nawet przez suchą materię organiczną

• nie powoduje powstawania form opornych

Antyseptyka:

• niszczenie ( usuwanie )drobnoustrojów:

a) na skórze człowieka

b) na błonach śluzowych

c) z zakażonych ran

• środek antyseptyczny:

substancja ,która niszczy drobnoustroje lub hamuje ich namnażanie ( działa bakteriobójczo

lub bakteriostatycznie)

Wymagania ,które powinny spełniać krajowe preparaty antyseptyczne:

• działanie bakteriobójcze, bakteriostatyczne

• pH(20stC)= 5,5- 7,0, gęstość -,8-1g/cm sześcienny

• właściwości myjące, brak barwy, klarowność

• zawartość składników pielęgnacyjnych

• trwałość w temperaturze pokojowej 2-3 lata

• biodegradowalne substancje czynne

• certyfikacja wg norm Europejskiego Komitetu Standaryzacji CEN

Dezynfekcja a antyseptyka:

w procesie dezynfekcji stosuje się środki chemiczne lub fizyczne, w antyseptyce wyłącznie

chemiczne

Środki dezynfekcyjne:

• zabijają wegetatywne postacie drobnoustrojów

• stosowane do odkażania przedmiotów martwych

• z reguły to środki toksyczne

Środki antyseptyczne:

• niszczą bądź hamują namnażanie się bakterii

• stosowane do niszczenia bakterii na skórze ub innych tkankach

• środki bezpieczne dla tkanek człowieka

Podział pod względem budowy chemicznej:

• kwasy i zasady

• środki utleniające

• związki chlorowcopochodne

• alkohole

• aldehydy

• Fenole i ich pochodne

• Związki metali ciężkich

• Detergenty

• Barwinki

• Pochodne chinoliny

• Tenzydy

• Pochodne nitrofuranu

• itp.

Kwasy i zasady:

Mechanizm działania-

• powodują hydrolizę amidów kwasowych i estru kwasu fosforowego> kwasy nukleinowe zostają rozszczepione na składniki (nukleotydy cukier i kwas fosforowy)

• Już w nieznacznie kwaśnym środowisku-->denaturacja białek

KWAS OCTOWY:

– powszechnie stosowany do konserwowania środków spożywczych ( 3-6%)

– surowy ocet drzewny jest stosowany do przepłukiwań pochwy w stężeniu 1-2 łyżek na 1 l

wody

KWAS MLEKOWY:

– stosowany do przepłukiwania pochwy w roztworach o pH ok 3,7. W stanach zapalnych

przywraca fizjologiczny kwaśny odczyn wydzieliny i hamuje rozwój patologicznej flory

bakteryjnej

KWAS BOROWY i BORAN SODU:

– są to toksyczne szczególnie dla małych dzieci

– działają tylko słabo bakteriostatycznie

– łatwo się wchłania z uszkodzonej skóry

kwas borowy: do płukania worka spojówkowego

boran sodu- drożdżakowe zapalenie jamy ustnej

KWAS BENZOESOWY:

– używany jego benzoesan sodu do konserwowania żywności

– może zaostrzać dolegliwości u chorych na chorobę wrzodową

KWAS SALICYLOWY:

– działa antyseptycznie i keratolitycznie

– stosowany w leczeniu powierzchownych zakażeń skóry, zwłaszcza grzybiczych

– spirytus salicylowy ( roztwór 5-10% stosowany jako kosmetyk o działaniu antyseptycznym

KWAS UNDECYLENOWY:oraz jego sole

– wykazuje słabe działanie przeciwgrzybiczne

– stosowany na skórę w roztworach, emulsjach i maściach

– jest bardzo mało skuteczny

Środki utleniające:

Mechanizm działania :

• Utleniają grupy tiolowe do dwusiarczków

• Substancje z dużym potencjałem utleniającym działają na kwasy nukleinowych

• Tlen atomowy jest toksyczny dla komórek bakterii , grzybów i wirusów

OZON:

– mimo dużej skuteczności jest mało używany ( cena, toksyczność)

– czasem w pływalniach dezynfekcja wody

– działanie silnie drażniące na błony śluzowe; stosuje się go do uzdatniania wody

NADTLENEK WODORU:

– rozkładany przez katalazę do tlenu i wody

– głębokość wnikania nieznaczna a czas działania krótki

– pęcherzyki tlenu spulchniają skrzepy krwi i ropę ( mechanicznie oczyszczają ranę)

– ma działanie odwadniające i wybielające

– ( 3% woda utleniona): wykazuje słabe działanie przeciwbakteryjne

– rozcieńczona woda utleniona: do płukania gardła

– w roztworach 30% jako PERHYDROL:

a) stosowany jest w stomatologii do oczyszczania kanałów zębowych

– do przyrzegania

NADMANGANIAM POTASU:

– po rozpuszczeniu w wodzie uwalnia powoli tlen

– działa ściągająco na tkanki organizmu wyższego ( korzystne przy odczynach zapalnych)

– 0,03- 0,1% do odkażania ran i płukania błon śluzowych

– 0,2- 0,5% do pędzlowania błon śluzowych

Chlorowce i pochodne chlorowców:

Mechanizm działania :

• W wyniku hydroliz związku chloru środowisku wodnym powstaje kwas podchlorawy inaktywujący białko

• Wtórne wyzwalany jest tlen z wody

JOD

– zmienia strukturę przestrzenną białek ( r. utleniania), powoduje ich denaturację; działa silnie

i szybko

– działa na żywe i martwe drobnoustroje oraz na rozpuszczone białka ( szeroki zakres

działania)

– aktywność bakteriobójcza preparatu zależy od poziomu wolnego J2

– preparaty: w stanie stałym, ciekłym i gazowym; różne nośniki jodu

– stosowany do dezynfekcji:

a) skóry chorego przed operacją, ran, otarć, owrzodzeń, okolic moczowo- płciowych

b) rąk personelu

– stosowany w leczeniu:

a) zakażonych ran

b) błon śluzowych np. pochwy

c) odleżyn

d) oparzonej skóry

Działania niepożądane jodu:

– zależą od rodzaju i wielkości powierzchni, czasu oraz zawartości różnych postaci jodu:

– działanie drażniące, efekt barwienia

– działanie związane ze zwiększonym stężeniem jodu

– w płynach ustrojowych: powstanie wole z objawami nadczynności tarczycy

– objawy ogólne np. metaliczny posmak, ślinotok, obrzęk płuc, kwasica metaboliczna,

zaburzenia czynności nerek

JODYNA:

– roztwór 7-10% jodu w alkoholu z dodatkiem jodku potasu

– stosowana do odkażania otoczenia ran lub skóry nieuszkodzonej ( np. pola operacyjnego);

zastosowanie na otwartą powierzchnię, szczególnie dużą może powodować zatrucie

– do odkażania ran nadają się rozcieńczone roztwory jodyny 0,5- 1%

– często powoduje uczulenia ( trądzik jodowy ,osutka jodowa)

– nie może być stosowana u kobiet w ciąży oraz podczas laktacji

– nie należy jej stosować u noworodków i niemowląt, gdyż z powodu wchłaniania jodu przez

skórę może powstać kwasica metaboliczna, neuropatia, niedoczynność tarczycy

JODOFORY:

– stosowane do odkażania skóry i przedmiotów

– dezynfekcję należy przeprowadzić co najmniej 2 razy, a czas działania nałożonego preparatu

nie powinien być krótszy niż 5 minut

– wykazują niewielkie działanie drażniące na skórę i błony śluzowe

JODOWANY POLIWIDON

– jest używany do dezynfekcji instrumentów chirurgicznych, sprzętu i pomieszczeń

szpitalnych

– znajduje on szerokie zastosowanie w leczeniu owrzodzeń, zakażeniach skóry i błon

śluzowych, a także w leczeniu oparzeń

– ponadto stosowany do przemywania ran pourazowych, także do odkażania rąk, skóry przed

wprowadzeniem igieł i cewników oraz do oczyszczania pola operacyjnego.

– Preparaty stosowane powierzchniowo zawierają głównie od 4 do 10% jodopowidonu

( roztwory, zasypki, maści)

– jako 1% roztwór jest stosowany do płukania jamy ustnej w przypadku infekcji bakteryjnych

i grzybiczych

– zasypki w stężeniu 0,5- 5% służą do zapobiegania i leczenia zainfekowanych ran

– w globulkach dopochwowych jest dawkowany po 200mg ( 1-2 razy na dobę przez 14 dni) w

zapaleniu pochwy

CHLOR:

– zabija większość drobnoustrojów

– mało wrażliwe na jego działanie są prątki kwasooporne

– działa silnie wiruso- i pierwotniakobójczo

WAPNO CHLOROWANE:

- do odkażania wagonów, wozów ustępów, śmietników

CHLOROFORY:

uwalniają stopniowo wolny chlor lub kwas podchlorowy. Stosowane do odkażania wody,

przedmiotów, pomieszczeń i urządzeń sanitarnych

– podchloryn wapnia uwalnia chlor pod wpływem niewielkich stężeń CO2

– chloramina do odkażania przedmiotów i powierzchni oraz skóry rąk

– halazon- używany jako środek do odkażania wody pitnej w warunkach polowych

CHLORHEKSYDYNA

– uszkadza błony komórkowe bakterii, silnie działa na bakterie Gram (+), drożdżaki, niektóre

wirusy;

– związek powierzchniowo- czynny, działa dłużej dzięki tworzeniu cienkiej powłoki na skórze

– stosowana do odkażania skóry przed zabiegiem chirurgicznym rąk, ran; w stomatologii do

odkażania błon śluzowych

– przy długotrwałym stosowaniu obserwowano reakcje alergiczne, trwałe zmiany skóry

– może być stosowana do dezynfekcji skóry i błon śluzowych kobiet w ciąży ( dezynfekcja

pochwy, po cesarskim cięciu)

- od odkażania skóry przed zabiegiem chirurgicznym

- Do odkażania rąk

-(rzadziej) do odkażeń ran- zwłaszcza oparzeniowych

Alkohole

• Uszkadzają białka błonowe-> śmierć komórek drobnoustrojów

• Działanie przeciwbakteryjne zależy od przenikania do wnętrza komórki bakteryjnej i zaburzenia procesów metabolicznych

• Proces denaturacji przebiega najszybciej w obecności pewnej ilości wody, która ułatwia przenikanie alkoholi w głąb komórki

– siła działania bakteriobójczego wzrasta od etanolu do propanolu

– nie zabijają przetrwalników

– doskonałe antyseptyki skóry rąk, gdyż w czasie kilku sekund niszczą florę przejściową

skóry

– szybko wyparowują i dzięki temu proces antyseptyki może być powtarzany wielokrotnie w

ciągu dnia

– niska toksyczność w stosowaniu miejscowym; nie uczulają

– właściwości myjące bo rozpuszczają tłuszcze

ALKOHOL ETYLOWY

– na większość bakterii działa bakteriobójczo

– najskuteczniej działa w stężeniu 50-7-%

– Nasila przeciwbakteryjne działanie chlorheskydyny, detergentów kationowych i

heksachlorofenu dzięki lepszemu przenikaniu tych związków do komórki bakteryjnej

ALKOHOL IZOPROPYLOWY

– w stężeniach powyżej 70% działa nieco silniej od alkoholu etylowego

– stosowany jako rozpuszczalnik do innych leków przeciwbakteryjnych (LEKO)

Aldehydy

• Reagują z grupami aminowymi-> prowadzą do denaturacji Bałek-> zaburzenia przepuszczalnośći błon-> śmierć komórek drobnoustrojów

• Surowica i ropa zmniejszają skuteczność

ALDEHYD MRÓWKOWY:

– roztwory wodne zawierające 40% formaldehydu noszą nazwę formalina

– stosowany jest do odkażania przedmiotów i pomieszczeń

ALDEHYD GLUTAROWY:

– działa skuteczniej i szybciej od formaldehydu

– stosuje się go do odkażania narzędzi i endoskopów

METENAMINA ( UROTROPINA)

Fenole

• Uszkadzają białka blonowe-> śmierć komórek drobnoustrojów

FENOL:

– bardzo toksyczny

– stężenie powyżej 1%- działanie bakteriobójcze

– stężenie 0,2%- działanie bakteriostatyczne

– 1,3 % roztwory wykazują działanie grzybobójcze; stosowany czasem w stomatologii

– nie jest już stosowany

TYMOL

KREZOL:

– dość skuteczny środek przeciwbakteryjny toksyczny

– działa na większość drobnoustrojów chorobotwórczych

– roztworem krezolu jest lizol i kreolina

CLOROKREZOL:

stosunkowo bezpieczny w czasie ciąży, ale w stężeniu nie wyższym niż 2% i tylko na niezranioną

skórę

EUGENOL:

– miejscowo znieczula- w stomatologii

- jakbyś chciała się tym naćpać to jest w olejku goździkowym

HEKSACHLOROFEN:

– najskuteczniejszy z grupy fenoli

– działa bakteriobójczo na bakterie Gram (+)

– hamuje wzrost większości grzybów chorobotwórczych

– stosowany do odkażania rąk

– niebezpieczeństwo zatrucia uszkodzenia OUN ( wcześniaki i noworodki)

– dodawany do mydeł toaletowych kremów do golenia i preparatów zapobiegającym

rozkładowi potu

REZORCYNOL:

– stosowany w przewlekłych ropnych zakażeniach skóry

– działania niepożądane: zaburzenia psychiczne, senność, drgawki, zatrzymanie oddechu,

zatrucia, uszkodzenia mięśnia sercowego,

KREOZOT

• GWAJAKOL

• KREZOL

Metale ciężkie i ich sole

• Blokują grupy tiolowe-> inaktywują enzymy

POCHODNE RTĘCI: (nie wymagane!)

– sublimat ( dwuchlorek rtęci): odkażanie ran, rąk, błon śluzowych

– kalomel ( chlorek rtęci): odkażanie szkła i porcelany

– żółty tlenek rtęciowy: stosowany w 1& lub 2% maści do oczu

– tiomersal: powierzchniowe działanie odkażające

– azotan i octan fenylortęciowy

– oksycyjanek rtęciowy: stosowany czasami w ginekologii do przepłukiwania pochwy

POCHODNE SREBRA:

– azotan srebra:

a) stosowany w stężeniach 0,01 % na błony śluzowe

b) w 0,5% roztwór stosowany jest jako środek odkażający w rozległych oparzeniach

– sulfadiazynian srebra:

łączy w sobie działanie przeciwbakteryjne sylfonamidu i srebra

Detergenty:

ANIONOWE: stosowane jako środki zwilżające, myjące i piorące

KATIONOWE: działają przeciwbakteryjnie, ulegają unieczynnieniu w obecności detergentów

anionowych- nie należy stosować ich z mydłem lub innymi środkami piorącymi lub myjącymi

CHLOREK BENZALKONIUM:

stosowany do przepłukiwania cewki moczowej i pęcherza ( 0,005%)!!!, do odkażania błon

śluzowych i skóry – 0,01%. Do odkażania narzędzi -0,01% roztwór z dodatkiem azotynu sodu

( zapobieganie korozji). Dodawany jest jako środek konserwujący do kropli do oczu i nosa.

Barwniki

FIOLET KRYSTALICZNY:

– działa na bakterie Gram (+) i drożdżaki

– stosowany do odkażania powierzchownych uszkodzeń naskórka i błon śluzowych

– w niektórych grzybicach i drożdżycach

– ropnych zapaleniach skóry i błon śluzowych

ZIELEŃ BRYLANTOWA:

– odkażanie powierzchniowych uszkodzeń skóry

FUKSYNA ZASADOWA:

– działa grzybobójczo

ETAKRYDYNA ( RIVANOL)

– służy do odkażania błon śluzowych jamy ustnej i gardła; niewielka skuteczność

– leczenie zakażonych ran i piodermii

– płukanie pęcherza moczowego i pochwy

AKRIFLAWINA

PROFLAWINA