Poglądy o powstaniu i przyszłości państwa

O państwie w rozumieniu współczesnym możemy mówić jako o odpowiednio zorganizowanej grupie społecznej, zamieszkującej i określone i wyodrębnione terytorium, podlegające jednocześnie suwerennej i niezawisłej władzy zwierzchniej. Od czasów starożytnych podejmowana jest próba wyjaśnienia genezy pochodzenia i powstania państwa. Z tego też powodu na przestrzeni wieków stworzono wiele niezależnych koncepcji podejmujących próbę odkrycia korzeni tego fenomenu społecznego. Istnieje też we współczesnych naukach społecznych chęć stworzenia pewnych koncepcji przewidujących możliwości rozwojowe państwa w przyszłości.

Starożytna Grecja jako jedna z pierwszych kultur śródziemnomorskich starała się zmierzyć z problemem określenia pochodzenia terminu państwo. Jednak z powodu istnienia w tym kręgu kulturowym polis jako podstawowej formy ustrojowej, greckiej nauce trudno było wznieść się do pojęcia państwa jako organizacji opartej na wydzielonym terytorium. Pomimo tych nie udogodnień powstało w tej kulturze kilka interesujących koncepcji m.in. Arystotelesa. Według tego myśliciela, państwo pochodzi z natury i powstało w wyniku naturalnego, systematycznego rozwoju, wynikającego z łączenia się mniejszych wspólnot rodzinnych w osady, które następnie ulegały przeobrażeniu w tzw. państwa-miasta. Arystoteles zawarł jednak w swoim dziele ciekawą koncepcje podziału władzy na ustawodawczą, wykonawczą oraz sądowniczą. O nowatorskości tego rozwiązania może świadczyć fakt, iż dopiero w epoce oświecenia idea ta została ponownie podniesiona przez naukę społeczną.

W epoce średniowiecza doszło do sformułowania nowej teorii, która stała się zaczątkiem doktryny teologicznej. Jej przedstawicielem jest Aureliusz Augustyn jeden z największych filozofów i pisarzy chrześcijańskich, który w swoim dziele „O państwie Bożym” przedstawia poglądy Kościoła na państwo. Według niego przejście ze stanu przedpaństwowego do państwowego odbyło się w wyniku zepsucia ludzkiej natury. Z tego też powodu Bóg nadał człowiekowi państwo, aby była możliwa walka z ludzkimi słabościami i grzechem. Grzesznicy mogą się nawrócić tylko i wyłącznie za pomocą łaski bożej. Władza na Ziemi pochodzi od Boga, lecz jest ona przekazywana tak dobrym jak i złym jednostkom z tego względu, że Bóg w ten sposób może realizować swoje plany co do ludzkości np. władzę tyranów można pojmować jako swoisty „bicz boży” zesłany za grzechy ludzi.

Kolejnym znaczącym teoretykiem doktryny teologicznej w średniowieczu był św. Tomasz z Akwinu, który w pewien sposób rozwinął i zmodyfikował teorie św. Augustyna. W rozumieniu tego uczonego tylko uczonego tylko zasada władzy pochodziła od Stwórcy, lecz każdy indywidualny twór państwowy był dziełem człowieka, a więc w pewien sposób był naznaczony pewną dozą niedoskonałości. Państwo oprócz zaspokojenia ziemskich

Organizacja rodowa przystosowana do warunków powszechnej równości nie potrafiła zdecydowanie rozwiązać. Z tego też powodu w niedługim czasie istniejąca dotychczas organizacja społeczeństwa została zreformowana i doszło do utworzenia organizacji państwowej.

Innymi teoriami stworzonymi przez myślicieli europejskich były teorie socjologiczne. Do tej grupy należy zaliczyć solidarystyczną koncepcje społeczną francuskiego prawnika Duguit’a. W tym ujęciu państwo spełnia rolę solidaryzującą różnorodne interesy społeczne. W państwie istnieje podział obywateli na rządzących i rządzonych, który wynika z naturalnego zróżnicowania społecznego pod względem intelektualnym. Dzięki temu rządzący mogą zapewnić ład społeczny poprzez zaspokajanie potrzeb rządzonych i rozwiązywaniu konfliktów klasowych. Interesującym wariantem teorii socjologicznej jest teoria organiczna stworzona przez takich myślicieli jak A. Comte, H. Spencer czy O. Gierke. Zwolennicy tej teorii uważają zjawiska społeczne za pewien rodzaj zjawisk biologicznych oraz wysuwają wniosek o możliwości stosowania pojęcia organizmu do państwa. W społeczeństwie grupy społeczne pełnią podobne funkcje jak kolejne części ciała u człowieka. Podział tego typu jest zjawiskiem naturalnym, a walki wewnątrz społeczeństwa są elementem niepożądanym i niewłaściwym. Rozwój społeczeństwa ma charakter ewolucyjny, powolny i dlatego dążenia rewolucyjne w państwie powinny być eliminowane, gdyż są nienormalną drogą rozwoju. W skład socjologicznych teorii wchodzi również koncepcja stworzona przez niemieckiego socjologa Maxa Webera, który to stworzył teorię akceptacji. Władza państwowa ma prawo istnienia tylko wtedy gdy posiada społeczne przyzwolenie na możliwości dalszego istnienia. Weber wyróżnia trzy rodzaje akceptacji władzy, jest to: władza charyzmatyczna, tradycjonalistyczna i racjonalistyczna. Władza charyzmatyczna to najstarsza forma sprawowania władzy, polega ona na akceptacji społecznej ze względu na posiadanie przez rządzących pewnych nadprzyrodzonych cech. Uznanie władzy następuje ze względu na jej nadnaturalny charakter. Władza tradycjonalistyczna jest akceptowana ze względu istniejącej tradycji, ciągłości władzy. Z kolei władza racjonalistyczna uzyskuje akceptacje społeczną ze względu na skuteczne sprawowanie władzy państwowej.

Zupełnie nową teorie społeczną opracował polski uczony Leon Petrażycki, który stworzył teorię psychologiczną na podstawie której przenosi zagadnienia państwa i prawa w sferę psychicznych doznań. Powstanie organizacji państwowej tłumaczył jako powstawanie specjalnych przeżyć psychicznych, których wynikiem jest okazywanie posłuszeństwa pewnym osobom w społeczeństwie.

W ten sposób na przestrzeni historycznej dochodziło do formowania się współczesnego obrazu definicji słowa państwo. Jednak dynamiczny postęp techniczny i cywilizacyjny umożliwił na masową skalę wymianę handlową, informacyjną czy technologiczną. Taki stan rzeczy odcisną swoje piętno na kształtowanie się zupełnie nowych procesów społecznych i powstania nowego zjawiska – globalizacji. Zwolennicy globalizacji podkreślają same dobrodziejstwa jakie ona ze sobą niesie: coraz większe możliwości umysłu ludzkiego w zakresie poznawania, doskonalsze formy organizacji społecznych i innowacji technologicznych,. Przy tych i wielu innych zaletach nie dostrzegają jej zgubnego wpływu na jakość życia społecznego i jednostkowego. Bowiem społeczne konsekwencje procesów globalizacyjnych nie jest jednakowy dla wszystkich. Globalizacja preferuje respektowanie interesów najsilniejszych społeczności co w konsekwencji może rodzić podłoża przyszłych konfliktów społecznych. Poza tym istnienie państw o charakterze narodowym w świecie globalnym jest ściśle utrudnione, gdyż zanikają wspólnota ludzi utworzona historycznie, powstała na gruncie wspólnych losów historycznych, kultury, jezyka, terytorium i życia ekonomicznego, przejawiającego się w świadomości narodowej jej członków. Pomimo istnienia negatywnych zjawisk globalizacji proces ten ulega nadal stałemu rozwojowi, co można zaobserwować na podstawie powstających coraz liczniej instytucji międzynarodowych jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Światowa Organizacja Handlu czy też stale rozszerzająca się Unia Europejska. Powstawanie podobnych instytucji w różnych częściach świata jest nieuniknionym zjawiskiem społecznym, które musi w sposób znaczący zmienić swoje struktury organizacyjne i dostosować się do dynamicznie zmieniających się realiów ekonomicznych.

Stworzone na przestrzeni historycznej poglądy ulegały przekształceniu w procesach ewolucyjnego rozwoju i starały się jak najlepiej dostosować do szybko zmieniających się realiów społecznych. Różne przedstawione ujęcia i poglądy na temat genezy państwa szły w dwóch kierunkach. Pierwszy z nich miał na celu poszukiwania usprawiedliwienia dla powstawania władzy państwowej i w skład tej grupy wchodziły teorie teistyczne i umowy społecznej. Inne zadanie spełniały teorie drugiej grupy (przede wszystkim teoria podboju czy teoria rozwarstwienia klasowego), których głównym celem było ukazanie i wyjaśnienie w jak najbardziej naukowy sposób rzeczywistych przyczyn powstawania państwa. Współcześnie tworzone teorie społeczne starają się zaś znaleźć odpowiedz jaki wpływ na formę państwa przyniosą ze sobą coraz głębiej postępujące w świecie procesy globalizacyjne oraz jak państwo dostosuje się do nowych realiów społecznych.

BIBLIOGRAFIA
1. Arystoteles, Polityka, Wrocław 1962
2. Chmaj M.,.Żmigrodzki M, Wprowadzenie do teorii polityki, Wyd. Uniwersytetu Marii
Curie –Skłodowskei, Lublin 2001
3. Podstawowe kategorie polityki, pod red. S. Opary, D. Radziszewskiej-Szczepaniak, A.
Żukowskiego, Wyd. INP Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2005
4. Seidler G., Wstęp do nauki o państwie i prawie, Wyd. Morpol, Lublin 2000