Z mezodermy wtórnej powstają zawiązki gonad. Do nich wnikają komórki ektodermalne pęcherzyka żółtkowego, przekształcając się w oogonia. Te namnażają się do oocytów I rzędu, które są w pęcherzykach wzrastających i pierwotnych. Oocyt I rzędu ulega mejozie do oocytu II rzędu tuż przed zapłodnieniem. W przebiegu drugiego podziału komórka jest zahamowana na etapie II metafazy.
Pokryty nabłonkiem jw. sześciennym pod którym znajduje się błona biaława (tk. łączna zbita).Zrąb jajnika utworzony jest z tk. łącznej luźnej ze wszystkimi włóknami itd.
Rdzeń jajnika utworzony jest z tk. łącznej luźnej, w okolicy wnęki znajdują się komórki wnękowe syntezujące hormony androgenowe.
Kora jajnika zawiera wszystkie formy pęcherzyki jajnikowych. Pomiędzy nimi znajdują się komórki tworzące gruczoł śródmiąższowy. Pęcherzyki dzielimy na:
pierwotne – leżą najbardziej obwodowo, mają oocyt I rzędu centralnie otoczony jedną warstwą komórek na błonie podstawnej
wzrastające – otaczające komórki płaskie wzrastają, dzielą się i są bardziej owalne, przekształcając się w komórki ziarniste. Oocyt wytwarza osłonkę z proteoglikanów ZP które zapobiegają polispermii, a ZP3 jest receptorem dla białka błonowego plemnika. Komórki ziarniste mają liczne połączenia typu nexus. Łącznotkankowy zrąb przekształca się w osłonkę pęcherzyka, której to warstwa wewnętrzna przekształci się w komórki wewnątrzwydzielnicze lub paraluteinowe
dojrzewające – pomiędzy oocytem a komórkami ziarnistymi pojawia się płyn; komórki bezpośrednio otaczające komórkę tworzą wieniec promienisty, komórki ziarniste produkują inhibinę, hamującą wydzielanie FSH.
dojrzałe (Graafa) - największe; spora jama pęcherzykowa, na biegunie wzgórek jajonośny z oocytem II rzędu; w wyniku działania LH komórki warstwy ziarnistej wytwarzają progesteron oraz aktywator plazminogenu, który aktywuje kolagenazę w kaskadzie; dochodzi do pęknięcia ściany i owulacji, gdzie oocyt II rzędu trafia do jajowodu.
ciałko żółte – powstaje po owulacji; komórki warstwy ziarnistej przekształcają się w luteinowe produkujące progesteron i oksytocynę; warstwy wewnętrznej osłonki w paraluteinowe syntezujące estrogeny oraz relaksynę i VEGF. Gdy nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko to funkcjonuje tylko do końca cyklu; pod wpływem gonadotropiny kosmówkowej przekształca się w ciałko żółte ciążowe i funkcjonuje 6 miesięcy.
atrezyjne – pęcherzyki degenerujące powstające z pierwotnych
Cykl jajnikowy dzieli się na dwie fazy. Faza folikularna (pęcherzykowa, estrogenowa) rozpoczyna się dojrzewaniem kilku pęcherzyków pierwotnych z racji zwiększenia stężenia FSH. Komórki ziarniste produkują estrogeny, których szczyt sięga 14 dnia. Stopniowy wzrost stężenia estrogenów hamuje FSH, co skutkuje atrezją i tym, że rozwija się tylko ten pęcherzyk, który zgromadził najwięcej estrogenów. 14 dnia dochodzi do owulacji. Faza lutealna zaczyna się po piku LH, który stymuluje owulację i produkcje progesteronu. Gdy nie dojdzie do zapłodnienia, cykl się powtarza.
Błona śluzowa pofałdowana, najbardziej w bańce. Pokryta nabłonkiem jw. walcowatym; obecne komórki migawkowe, których ilość wzrasta wraz ze stężeniem estrogenów; komórki wydzielnicze, które produkują płyn jajowodowy, klinowate (forma spoczynkowa wydzielniczych) oraz limfocyty.
Błona mięśniowa składa się z miocytów okrężnych (wewnętrznie) i podłużnych (zewnętrznie). Pokryta błoną surowiczą.
Endometrium utworzone przez nabłonek jw. walcowaty z komórkami migawkowymi, obecne limfocyty T i kom. NK. Pod nim blaszka właściwa z tk. luźną, w którą zagłębiają się gruczoły maciczne. Obecne tętnice spiralne i proste. Zmiany endometrium związane z cyklem miesiączkowym dzieli się na 4 fazy:
proliferacyjna (4-14 dzień) – wzrost stężenia estrogenów stymuluje endometrium do regeneracji. Następuje proliferacja kom. nabłonka oraz zrębu blaszki właściwej. Odbudowują się tętnice spiralne.
sekrecyjna (15-27 dzień) – wzrost stężenia progesteronu dzięki komórkom luteinowym powoduje dalsze pogrubianie błony śluzowej, komórki podścieliska przekształcają się w doczesnowe, gromadzone są glikogen i lipidy.
niedokrwienna (kilka godzin 28 dnia) – w wyniku spadku poziomów hormonów, dochodzi do syntezy prostaglandyn, które obkurczają tętnice spiralne, co powoduje zmiany martwicze warstwy czynnościowej błony śluzowej macicy
złuszczania (1-4 dzień) – spowodowana napływem krwi do tętnic spiralnych, która unosi obumarłą warstwę czynnościową do jamy macicy i dalej
Myometrium zbudowana jest z trzech warstw: wewnętrznej podłużnej, środkowej skośnej lub okrężnej (najlepiej unaczynionej) i zewnętrznej podłużnej. Pomiędzy komórkami występuje podścielisko.
Perimetrium czyli błona surowicza jest blaszką otrzewnej, tworzącą więzadło szerokie.
Nabłonek pochwy (ww. płaski) można podzielić na warstwę podstawną z komórek walcowatych; pośrednią z zasadochłonną cytoplazmą oraz powierzchowną, z dużymi komórkami. Błona mięśniowa klasyczna. Pokryta przydanką.