Pieśń Świetojańska o sobótce konspekt kl 1 (liceum)

Konspekt lekcji języka polskiego dla klasy 1 (liceum)

Autor: Katarzyna Martyniuk, IISUM

Hasło programowe: twórczość Jana Kochanowskiego – Pieśń świętojańska o Sobótce

Temat: Literacka kariera wsi – Jan Kochanowski „Pieśń świętojańska o Sobótce”.

Cel główny: Analiza i interpretacja Pieśni Świętojańskiej o Sobótce.

Cele operacyjne:

Definiuje pojęcia: sielanka, arkadia, Sobótka;
Rozumie znaczenie słów wyjaśnionych w przypisach;
Wskazuje cechy sielanki w utworze;
Wskazuje wartości zaprezentowane w pieśni;
Opisuje scenerię;
Słucha mini-wykładu nauczyciela;
Analizuje utwór;
Omawia kompozycje wiersza;
Określa podmiot liryczny.

Metody: heureza, praca z tekstem

Formy: praca indywidualna, praca w grupach

Środki dydaktyczne: podręcznik

Przebieg lekcji:

Etapy lekcji	Czas	Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
Ekspozycja tekstu	5’ 2’ 5’	Wygłasza mini-wykład: Pieśni napisane przez Kochanowskiego zebrane zostały w dwóch zbiorach: Pieśni księgi dwoje i Pieśni kilka. Autor tworzył je przez blisko dwadzieścia lat, zarówno przebywając na dworach, jak i w Czarnolesie. Zbiór Pieśni księgi dwoje, który tworzy 49 utworów, wydany został w roku 1586, a więc już po śmierci autora, w Drukarni Łazarzowej w Krakowie. Do wydanego zbioru liryk wydawca dołączył Pieśń Świętojańską o sobótce, a także jeden z wcześniejszych utworów poety Czego chcesz od nas, Panie. Kochanowski w swych pieśniach odwołuje się do wzorców stworzonych przez Horacego i Petrarkę. Utwory te są zróżnicowane pod względem tematycznym; wyróżnić wśród nich możemy dzieła miłosne, patriotyczne, religijne, filozoficzne, biesiadne. Utwór Pieśń… łączy w sobie elementy ludowego obrzędu (tzw. sobótka, która odbywała się w wigilię św. Jana – 23 czerwca) z antyczną tradycją poezji sielankowej (m. in. Wergiliusz, Teokryt). Utwór składa się ze wstępu oraz dwunastu pieśni śpiewanych przez odświętnie wystrojone panny. We wstępie poeta opisuje, jak w Sobótkę przy ognisku zbierają się goście i domownicy, by wysłuchać śpiewu dwunastu panien. Każda z nich wypowiada się na inny temat. I Tak: Panna I – świętowanie po wykonanej pracy. Panna II i III – pochwała tańca. Panna IV i V – pieśń miłosną. Panna VI i XII – mit arkadyjski. Panna VII – zanegowanie myślistwa. Panna VIII – tematyka pasterska. Panna IX – opowiada mit o Filomeli zamienionej w słowika. Panna X – zanegowanie wojny. Panna XI – pochwała Doroty – żony Kochanowskiego. Czyta wzorowo Pieśń Panny XII z Pieśni świętojańskiej o Sobótce Jana Kochanowskiego. Prosi uczniów o wyjaśnienie archaizmów.	Słuchają. Słuchają. Lichwa – pożyczanie na wysoki procent. Piędź – odległość od końca kciuka do końca środkowego palca. W płat język dawa – oddaje sztukę wysławiania się za pieniądze. Odważać – narażać na niebezpieczeństwo. Trefne plęsy – wymyślne tańce. Cenar – rodzaj tańca. Usiadka – zasadzka. Węda – wędka. Sprzętna – gospodarna. Bez jatek – bez sklepów. Spuszczać – doić. Wzmaga – wspomaga. Wykną przestawać na male – uczą się umiarkowania, przywykną do tego. W cale – w całości.
Intuicyjne określenie tematyki	2’ 2’	Prosi uczniów o określenie tematyki Pieśni świętojańskiej o Sobótce. Zapisuje temat lekcji. Jakim sposobom życia autor przeciwstawia pracę na roli?	Tematem utworu jest pochwała życia na wsi, pochwała pracy i życia zgodnego z naturą i podporządkowanemu naturalnemu cyklowi przyrody. Praca na roli przeciwstawiona została innym, niemoralnym, sposobom życia: dworakowaniu, kupiectwu, wojaczce.
Wybór elementów pełniących zasadniczą funkcję w utworze	3’ 1’	Pyta uczniów czym jest Sobótka? Jakie są inne określenia tego święta?	Słowiańskie święto obchodzone w wigilię św. Jana, tzn. 23 czerwca, czyli w najkrótszą noc roku. Święto sobótkowe wywodzi się jeszcze z czasów pogańskich, później schrystianizowane i połączone z dniem św. Jana Chrzciciela. Znanym obrzędem sobótkowym jest puszczanie wianków na wodę na wróżbę zamążpójścia, inny to rozpalanie na wzgórzach ognisk, wokół których tańczono i śpiewano. Noc Kupały, noc kupalna, noc świętojańska
Właściwa analiza	5’ 2’ 2’ 5’ 4’	Cykl Pieśni świętojańskiej o Sobótce wpisuje się w tradycję literatury sielankowej. Prosi o wyjaśnienie terminu sielanka i podanie jej synonimów (wyrazów bliskoznacznych). Gatunek w postaci dojrzałej i mistrzowskiej ukształtował grecki poeta Teokryt (III w. przed Chrystusem), jego utwory ukazywały realistyczne obrazki z życia pasterzy, bądź stanowiły formę zabawy literackiej. W literaturze rzymskiej Wergiliusz potraktował sielankę jako obraz życia pasterzy w idealnej krainie – Arkadii. Pyta czym jest Arkadia? Do jakiej liryki w kwestii formalnej zalicza się Pieśń… ? Prosi uczniów o odpowiedzi na kolejne pytania: Kim w pieśni Panny XII jest opiewany przez nią oracz? W czym podmiot liryczny upatruje swoje szczęście? Przeciwstawienie żywota ziemiańskiego życiu dworskiemu należy do częstych motywów w poezji Kochanowskiego, który drogą selekcji odnalazł swoje miejsce na ziemi, (np. „Na dom w Czarnolesie”). Zdaniem poety służba na dworze prowadzi do utraty wolności, tak cennej dla szlachcica i tak przez szlachtę chronionej. Nieszczęścia i niepokoju można jednak uniknąć „uprawiając łan ojczysty”, jak mówi wiersz czarnoleski. Prosi o określenie budowy utworu (ramy kompozycyjnej). Pień Kochanowskiego jest wzorem polskiego wiersza sylabicznego, którego cechy to: ▪ zawsze ta sama liczba sylab w poszczególnych wersach (8); ▪ średniówka (czyli podział wewnątrzwersowy); ▪ stały akcent w klauzuli (zakończeniu wersów) i prawie stały przed średniówką. Prosi o omówienie rodzaju rymów i ich układu. Prosi o wskazanie środków stylistycznych w utworze oraz poparcie ich przykładami.	Sielanka jest gatunkiem literackim. To utwór poetycki przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego, będące wysnutymi z piosnek pasterskich. Sielanka ma najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem bądź dialogiem. Synonimy: bukolika, idylla, ekloga, skotopaska, pasterka Przenośnie: miejsce niczym niezmąconego szczęścia, spokoju; raj. To także kraina historyczna znajdująca się w Grecji. Do liryki pośredniej, a dokładniej do jej szczególnej odmiany - liryki opisowej, w której opis zjawisk krajobrazowych przesłania kreację podmiotu lirycznego. Odpowiadają: To gospodarz własnoręcznie uprawiający ziemię, ale i ziemianin cieszący się dostatkiem. W życiu zgodnym z biologicznym rytmem przyrody, w szacunku i radości płynącej z pracy, w zasłużonym odpoczynku, kiedy i przyroda nabiera sił, by z wiosną wydać nowe życie. Szczęśliwość jest także ugruntowana poprzez porównanie z innymi stanami czy zawodami, które nie gwarantują ani spokoju, ani bezpieczeństwa, ani, co dla szlachcica renesansu jest bardzo ważne, nie pozwalają na zachowanie własnej godności i cnoty. Pieśń liczy 15 czterowersowych strof. Każdy wers zawiera 8 sylab, jest to zatem ośmiozgłoskowiec. Wiersz sylabiczny. Średniówka po 4 sylabie. Kompozycja klamrowa – Ostatnia strofa przynosi odpowiedź na pytanie postawione na początku. Związek ten podkreślony jest przez ten sam tym. Występują tu rymy parzyste, dokładne, żeńskie (rymują się wyrazy wielosylabowe, zakończone z reguły samogłoską); układ: aa, bb. apostrofa i pytanie retoryczne: "Wsi spokojna, wsi wesoła, Który głos twej chwale zdoła?" „Kto twe wczasy, kto pożytki Może wspomnieć za raz wszytki?” epitety: „wsi spokojna”, „wsi wesoła”, „pobożne staranie”, „bezpieczne nabywanie”, „pieśni rozmaite”, gadki pokryte” (zagadki), „faunowie leśni” itp. przenośnie: „ciągną przy dworze” – służą przy dworze, „wicher pędzi” – niespokojny los, „w płat język dawa” – zarabia językiem, gadaniem, „rade na funt przedawa” – sprzedaje rady, „Krwią… zysk oblewają” – zarabiają przelewając krew. animizacja: „Gdzie człowieka wicher pędzi” anafora: „Tam (…), Tam (…)”
Interpretacja całości	4’	Prosi o podsumowanie zebranych informacji (forma notatki).	Podsumowują informacje, które pojawiły się na lekcji. Pieśń panny XII przedstawia wieś jako idealne miejsce, gdzie można prowadzić spokojne i szczęśliwe życie, gdzie człowiek żyje uczciwie. Inni ludzie wybierają niebezpieczne zajęcia na morzu czy niepewne na dworze, uzależniając się tym samym od żywiołu lub swojego Pana. Z pracy na roli, natomiast, każdy może wyżywić całą rodzinę i służbę. Sady dają dużo owoców, pszczoły miodu, zagroda jest pełna zwierząt, a po pracy wszyscy tańczą i śpiewają z radości, że natura dzieli się z nimi swoimi plonami. Gospodyni ma przepełnioną spiżarnię, pomaga także mężowi przy pracy. Dzieci zaś odnoszą się z szacunkiem do starszych, uczą się uczciwego i rozsądnego życia . Ta kraina szczęśliwości i spokoju ma dużo więcej zalet, których jak stwierdza panna XII, nie zdarzyłaby wyliczyć do zmierzchu. Pieśń świętojańska o Sobótce jest obszernym poematem o życiu wsi wzorowanym na pieśniach ludowych. Poeta mocno idealizuje wiejskie życie, przedstawia je jako arkadię.
Wartościowanie	2’	Czy wizja wsi zawarta w Pieśni… zgadza się z twoimi obserwacjami życia na wsi i pracy rolnika? Jakie odczucia wywołuje utwór w czytelniku, kiedy podda się on jego nastrojowi?	Radość, spokój i relaks, których źródłem jest jedność/życie w zgodzie z naturą.
Praca domowa	1’	Zadanie: Czy wieś przedstawiona w Pieśni Panny XII jest wyłącznie miejscem pracy? Czy jest również czas na wypoczynek i życie kulturalne? Zwróć uwagę na obraz życia rodzinnego. Czemu nie ma tam konfliktów, waśni?