Wydatek energetyczny: zmiany fizjologiczne w organizmie człowieka zachodzące pod wpływem wysiłku fizycznego.

Podstawowa przemiana materii określa ilość ciepła wytwarzanego przez człowieka w stanie spoczynku mięśniowego i umysłowego w 12-13 h po posiłku, przy temperaturze 20 stopni C.

Procesy przemiany materii należy podzielić na:

Procesy anaboliczne - tj. procesy przyswajania, syntezy związków złożonych.

Procesy kataboliczne - czyli rozpadu metabolizmu.

W warunkach fizjologicznych procesy anabolizmu i katabolizmu zachodzą równocześnie i pozostają w stanie równowagi. Zachwianie równowagi może wystąpić np. w okresie wzrostu organizmu bądź w skutek choroby. Zachwianie równowagi energetycznej prowadzi do patologii, w konsekwencji organizm traci optymalne warunki do życia w środowisku i szybciej obumiera.

Spoczynkowy poziom metabolizmu zależy od:

Wieku - przemiana podstawowa obniża się wraz z wiekiem w tempie 1-2% na dekadę,

Płci – wyższy u mężczyzn niż kobiet, gdyż u mężczyzn jest więcej tkanek aktywnych metabolicznie – mięsni, niż u kobiet (przewaga tkanki tłuszczowej),

Pory ,doby – wyższy w dzień niż w nocy,

Czasu od spożycia posiłku,

Temperatury ciała – zmiana temperatury ciała o 1 stopień C powoduje zmianę tempa metabolizmu o około 13 %,

Temperatury otoczenia – przy spadku temperatury otoczenia zaczyna się wzrost poziomu metabolizmu, wynikający z drżenia mięśniowego, wzrost poziomu hormonów i adrenaliny.

Bilans energetyczny organizmu

Bilans energetycznie wyrównany oznacza równowagę pomiędzy ilością energii uzyskanej przez organizm w postaci przyswajalnych składników energetycznych, a ich wydatkowaniem (różnica nie powinna wynosić więcej niż 50 kcal/dobę).

Bilans ujemny – gdy wydatkowanie energii jest większe od wartości energetycznych dostarczonych pokarmów.

Bilans dodatni – zbyt duża wartość energetyczna pokarmów w stosunku do wydatkowania energii.

METODA KALORYMETRII POŚREDNIEJ

Kalorymetria bezpośrednia polega na tym, że umieszcza się badaną osobę w specjalnej komorze (kalorymetrze), wewnątrz której istnieje możliwość pomiaru przyrostu temperatury wskutek wydzielenia się ciepła przez organizm człowieka. Ilość tego ciepła jest miarą wydatkowanej energii. Metoda ta, mimo swej dokładności , nie ma jednak praktycznego zastosowania z uwagi na wymagane warunki laboratoryjne.

Metoda tabelaryczno – chronometrażowa.

Może być stosowana w każdych warunkach, ponieważ nie wymaga żadnej aparatury i nie ma wpływu na przebieg czynności. Składają się na nią następujące czynności:

• Wyodrębnienie jednostkowych czynności operatora (pogrupowanie ich według analogicznych jednostek ustalonych dla wydatków energetycznych zawartych w tabelach opracowanych przez fachowców).

• Przeprowadzenie chronometrażu czynności operatora (obliczenie łącznej wartości wydatku przypadającego na zmianę roboczą, przyporządkowanie obliczonej wartości odpowiadającej stopniu obciążenia).

POMIAR WYDATKU ENERGETYCZNEGO NA PODSTWIE ZMIAN FIZJOLOGICZNYCH W USTROJU

• Wentylacja minutowa płuc rośnie proporcjonalnie do ciężkości wysiłku i zużycia tlenu przez organizm. Jej wzrost jest wynikiem zarówno przyspieszenia ciężkości, jak i głębokości oddechów. Do pomiaru wentylacji płuc używane są spirometry i spirografy.

• Wydatek energetyczny związany z pracą można również ustalić na podstawie częstości tętna.

Jednak przy pracach lekkich może nastąpić znaczny rozrzut częstości tętna spowodowany nie tyle intensywnością pracy, ile czynnikami ubocznymi, takimi jak:

-         hałas,

-         emocje,

-         itp.

Pomiar częstości tętna przeprowadzamy za pomocą: -

- liczników elektronicznych i fotoelektrycznych (przymocowanych do małżowiny usznej, nie przeszkadzające w wykonywaniu czynności zawodowych)

- Rejestracji w sposób ciągły techniką lektrokardiograficzną lub telemetryczną (pomiar na odległość umożliwiający zapis w miejscach trudno dostępnych, przy pracach ruchliwych)

- Uciskając tętnicę szyją w okolicy konta żuchwy za pomocą drugiego i trzeciego palca prawej ręki.

Oceny wydatku energetycznego na podstawie pomiaru częstości tętna nie można stosować podczas pracy wykonywanej w wysokiej temperaturze. Wówczas reakcja układu krążenia są podporządkowane w dużej mierze procesom termoregulacji.

• Temperatura głęboka: Do badania uciążliwości wysiłku fizycznego można wykorzystać pomiary temperatury. Dane dotyczą zmiany tego parametru. Pod wpływem rosnącego obciążenia pracą odnoszą się do tzw. temperatury głębokiej (wnętrza ciała) mierzone np. w odbytnicy. Pomiary dokonywane w dole pachowym lub w jamie ustnej są mało dokładne i nie nadają się do wykorzystania. Lehmann zaleca mierzenie temperatury oddanego moczu co jest wygodniejsze dla potrzeb oceny uciążliwości pracy niż stosowanie innych sposobów. Temperatura głęboka ciała może służyć jako miernik obciążenia fizycznego tylko w optymalnych warunkach klimatycznych.

Przerwa w pracy to planowane lub nieplanowane zaprzestanie procesu pracy w czasie dnia pracy. Podstawowym celem organizowania przerw w pracy jest usunięcie objawów zmęczenia. Długość przerw w pracy zależy głównie od charakteru pracy (praca lekka, praca ciężka) oraz tempa pracy.

Rodzaje przerw w pracy:

- przerwy dowolne - występują, gdy pracownik robi je z własnej woli we własnym zakresie

- przerwy zorganizowane - z góry ustalone przez firmę

- przerwy niezorganizowane - wynikają z nieprzewidzianych zdarzeń np.: uszkodzenie maszyny, brak surowca itp.