Fazy ontogenezy człowieka

1. Prawo Haekla – prawo biogenetyczne, prawo odkryte w 1864 roku przez F. Mullera a sformułowane w 1866 roku przez E. Haekla, głoszące, że rozwój osobniczy (ontogeneza) jest skróconym i szybkim powtórzeniem (rekapitulacją) rozwoju zarodkowego czyli filogenezy. W swej pierwotnej postaci to prawo odegrało ważną rolę w rozwoju teorii ewolucji ontogenezy.

2. Anafaza – faza mitotycznego i mejotycznego podziału jądra komórki, tzw. faza rozejścia się chromatyd lub chromosomów do biegunów wrzeciona podziałowego.

3. Metafaza – faza mitozy i mejozy, w której podzielone chromosomy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona podziałowego.

4. Ontogeneza – rozwój osobniczy, całokształt procesów morfologicznych i fizjologicznych trwających od momentu zapłodnienia do śmierci osobnika.

5. Czynniki ontogenezy:

a) endogenne – genetyczne (geny), paragenetyczne (prawa Mendla), niegenetyczne (np. wiek rodziców)

b) egzogenne – modyfikatory środowiska, np. klimat

6. Etapy ontogenezy:

a) etap embrionalny – rozwój zarodkowy, okres życia wewnątrz macicznego, trwa 40 tygodni czyli 9 miesięcy:

· 8 dzień – podokres jaja płodowego, od zapłodnienia do pierwszego podziału

· 8 tydzień – podokres zarodkowy, związany z bruzdkowaniem

· 9-40 tydzień – podokres płodowy, kończy się porodem

b) etap postembrionalny:

· 4 tydzień – noworodek

· 1 rok – niemowlę

· 6-7 lat – wczesne dzieciństwo

· 15-18 lat – starcze dzieciństwo, po osiągnięciu dojrzałości płciowej

· 23 rok – wiek młodzieńczy, dorastanie

· 35 rok (kobiety)-40 rok (mężczyźni) – wiek dojrzały, występują pierwsze objawy starzenia

· 50-60 lat – wiek późnej dojrzałości

· powyżej 60 lat – starość

• Okres noworodkowy i niemowlęcy:

Okres ten trwa do dwunastego miesiąca życia, w tym czasie człowiek jest całkowicie bezradny i uzależniony od opieki rodziców. Dziecko potrafi częściowo zasygnalizować swoje potrzeby i częściowo rozumie i ma kontakt z opiekunami. W trakcie tego etapu ontogenezy u zdrowego noworodka powinny występować wraz z rozwojem charakterystyczne odruchy, do których zalicza się:

- odruch ssania

- odruch Moro

- odruch chwytania

- odruch chodzenia

- odruch ssania piersi

Noworodek i niemowlak powinien być jak najdłużej karmiony mlekiem matki, mleko to pozbawione jest bakterii oraz przeciwciał, ma też odpowiedni smak i zapach. Dzieci karmione piersią są bardziej odporne i bardziej zdrowe, niż te karmione butelką. Aktualnie modne jest "karmienie na żądanie".

Rozwój dziecka w tym okresie czasu u każdego przebiega indywidualnie, ale niepokojące objawy pojawiają się, gdy dziecko:

- po pierwszym miesiącu życia nie potrafi ssać i krztusi się przy karmieniu

- nie przybiera na wadze

- w piątym miesiącu życia nie reaguje na dźwięki, nie uśmiecha się, oraz nie wodzi oczkami

- w ósmym miesiącu życia dziecko samo nie potrafi odwracać się na plecy oraz na brzuch

• Dzieciństwo:

Jest okresem, w którym najbardziej wyraźny jest wzrost i rozwój dziecka. W okresie tym wyrównują się proporcje ciała między głową, tułowiem a kończynami. Organizm dziecka pod względem fizjologicznym nie jest jeszcze całkowicie rozwinięty, na przykład układ krwionośny "rośnie" razem z dzieckiem. W tym okresie czasu następują intensywne procesy mielinizacji [pokrywania mieliną wypustek komórek nerwowych]. Pod koniec dzieciństwa [około siódmego roku życia] zaczynają wytwarzać się zęby stałe

• Pokwitanie:

Stanowi bardzo intensywny rozwój młodego organizmu pod względem hormonalnym. Intensywnie w etapie tym pracują hormony przysadki mózgowej. Hormony te wpływają na proces oogenezy i spermatogenezy, oraz pobudzają one gruczoły płciowe [jajniki i jądra] do wytwarzania estrogenów i androgenów. Procesy te przebiegają różnie u chłopców i u dziewcząt:

a) u chłopców:

- powiększenie woreczków mosznowych i jąder

- wyraźne owłosienie spojenia łonowego

- występowanie mutacji, kończącej się z momentem dojrzałości płciowej

- pojawienie się polucji [zmaz nocnych]

b) u dziewcząt:

- powiększenie się brodawek piersiowych i piersi

- wyraźne owłosienie spojenia łonowego

- pod koniec pokwitania piersi uzyskują właściwy kształt

- pojawienie się regularnej miesiączki

W trakcie pokwitania w organizmie występują gwałtowne zmiany hormonalne, w tym czasie mogą również występować zaburzenia psychiczne. Okres dojrzewania ma miejsce między 10 a 14 rokiem życia u dziewcząt, a u chłopców pomiędzy rokiem 12 a 16.

• Okresy młodzieńczy i dojrzałości to okresy, w których powinniśmy osiągnąć wszystkie możliwe dojrzałości, czyli dojrzałość płciową, psychiczną, społeczną, intelektualną oraz emocjonalną.

• Okres przekwitania:

Występuje on między 45. a 55. rokiem życia. Jest to okres, w którym następuje obniżenie potencji seksualnej, a jest to związane przede wszystkim z działalnością hormonów płciowych. Jego przebieg nieco różni się u kobiet i u mężczyzn:

a) u kobiet: nosi on nazwę menopauzy ["klimakterium"] - w okresie tym następuje brak progesteronu, a następnie estrogenów. W wyniku braku tych hormonów kobieta przestaje miesiączkować, jajniki stają się stopniowo nieczynne, mogą pojawiać się zaburzenia w układzie krwionośnym, np. skaczące tętno, wahania ciśnienia, powodujące tak zwane "fale gorąca". Dolegliwości okresu menopauzy można łagodzić tak zwaną hormonalną terapią zastępczą [HTZ], wówczas kobieta przyjmuje w niedużych ilościach hormony syntetyczne.

b) u mężczyzn: etap ten nazywany jest andropauzą, pojawia się on najczęściej około 40. roku życia, związany jest ze spadkiem testosteronu. W okresie tym występują problemy z odbyciem aktu płciowego, mogą występować również zmiany w psychice. Andropauza u mężczyzn jest rozłożona w czasie, ale nie powoduje całkowitego zaprzestania produkcji testosteronu i procesu spermatogenezy.

• Starość:

Jest to jeden z ostatnich etapów ontogenezy człowieka, bardzo często związany z wiekiem emerytalnym. Rozpoczyna się ona głównie około 60-65 roku życia. W okresie tym występuje wyraźne osłabienie zdolności adaptacyjnych i regeneracyjnych organizmu. Zmniejsza się także jego odporność, a zwiększa podatność na choroby. Okres ten przebiega całkowicie indywidualnie dla każdego człowieka.

Kamil Janik

IIc