13. Prefunkcjonalizm Platona

14. Przyczyny degeneracji klas dominujących wg Platona.

15. Nowe zasady kształtowania struktury społecznej wg Platona

16. Arystotelesowska krytyka platońskiej teorii wychowania.

Arystoteles w II ks. Polityki dokonuje krytyki platońskiej koncepcji państwa. Stoi na stanowisku, że zasady ogólne i prawa obowiązujące w polis winny troszczyć się o indywidualnego i jednostkowego człowieka. Korzystne jest, bowiem by każdy w państwie wykonywał to, do czego ma predyspozycje i zdolności. Jest to użyteczne nie tylko dla jednostki, ale również dla całej wspólnoty. „Arystoteles – pisze G. Reale – chce takiego państwa, które byłoby na miarę człowieka” (G. Reale, 1996, s. 521). Stąd celem państwa jest zapewnienie szczęścia jej obywatelom, zaś za je osiągnięcie odpowiadają politycy i uprawiana przez nich polityka. Szczęście państwa to cnota poszczególnych obywateli. I tu można wykazać niekonsekwencje systemu Stagiryty. Po pierwsze do grupy obywateli polis, nie zalicza on wszystkich wolnych mieszkańców państwa-miasta, lecz tylko czynnie uczestniczących w życiu politycznym (Arystoteles, 2001, 1278 a 3). Po drugie, zgodnie z tradycją, „na siłę” udowadnia, że niewolnictwo jest stanem naturalnym, jako konsekwencja wojen z barbarzyńcami (taki wniosek nie wynika z antropologicznych i etycznych pism Arystotelesa. W Etyce nikomachejskiej jednak czytamy:

 „niewolnik jest narzędziem, a narzędzie nieożywionym niewolnikiem”

 Po trzecie, potępia on pracę fizyczną, jako wykonywaną przez niewolników. Uważa on, że powoduje ona otępienie władz intelektualnych człowieka i w konsekwencji niewrażliwość na sprawności i cnoty (Arystoteles, 2001, 1339 a). To absurdalne podejście do pracy fizycznej ma swoje konsekwencje. Jak pisze S. Kot (1996, s. 66): „pogarda zajęć stanów niższych od Greków przeszła do kultury europejskiej, wywołując przekonanie, że istnieć musi związek między rodzajem pracy człowieka, a jego wewnętrznym usposobieniem i charakterem”. Odpowiedzią na tego typu rozumowanie, jest miedzy innymi XIX i XX wieczna krytyka materializmu dialektycznego, głosząca, że praca intelektualna nie stanowi dużej wartości, a same osoby, które się nią zajmują nie są godne należytego szacunku.

Państwo, by funkcjonowało musi posiadać różne warstwy i funkcje społeczne. Na samym dole drabiny społecznej Arystotelesa stoją kolejno: rolnicy, dostarczający żywności, następnie: rzemieślnicy, który wytwarzają narzędzia i inne artykuły; wojownicy, którzy bronią przed zagrożeniem wewnętrznym i zewnętrznym; kupcy – pomnażający zamożność; radni, którzy ustalają zasady funkcjonowania wspólnoty polis; oraz kapłani, odpowiedzialni za sprawowanie kultu. Członkowie państwa miasta winni piastować stanowiska w zależności od własnych predyspozycji intelektualnych i wykształcenia. Wychowanie dla wszystkich winno być jednakowe, ponieważ nie wiadomo jakie stanowisko będzie piastował uczeń w przyszłości. Te same osoby mogą pełnić różne obowiązki we właściwym sobie czasie, np. w młodości – wojskowe, następnie mogą piastować urząd radcy lub kapłana. W obywatelach należy wyrobić umiejętność słuchania (u młodych) i rozkazywania (u starszych).

            „Wszelkie sprawności i kunszty – pisze Stagiryta – wymagają pewnego uprzedniego przygotowania i wyrobienia do spełnienia związanych z nimi czynnościami; potrzeba tego również i do uprawiania cnoty” (Arystoteles, 2001, 1337 a).

 Kolejnym słabym punktem jego teorii wychowania jest elitarność. Nie jest ona przeznaczona dla wszystkich stanów polis. W ten sposób klasy niższe są wyłączone z wychowania. Nie sposób nie zgodzić się z tym, że Arystoteles dokonuje selekcji społecznej, jednym przyznając prawo do godnego życia, drugich zaś spychając na margines społeczny (G. Reale, 1996, s. 523).

Dzieci do piątego roku życia znajdują się pod opieką rodziców. Nie powinno się zmuszać ich do pracy fizycznej ani nauki. Arystoteles zaleca hartowanie dzieci, oraz ruch fizyczny. Zabawy dla dzieci i młodzieży powinny być właściwie dobrane, stosownie do wieku i poziomu odbiorcy. Nie powinny zawierać scen demoralizujących. Dotyczy to także przedstawień teatralnych i rzeźb. Do sztuki zawierającej takie sceny lub treści można dopuszczać tylko młodych ukształtowanych moralnie i psychicznie. Celem sztuki jest katharsis, czyli oczyszczenie od namiętności i uczuć (Arystoteles, 2001, 1341 b 32 – 1342 a 16). Wydaje się, że katharsis ma również na celu oczyszczenie od złych postaw moralnych (P. Jaroszyński, 1995) i pełni rolę jaką w filozofii realistycznej przypisuje się metanoi (M. Gogacz, 1985, s. 147 i nn.). Stagiryta zaleca również umiar przy ucztowaniu i zabawach oraz spożywaniu alkoholu. W stosunku do młodzieży nadużywającej alkoholu, nie stroniącej od zabaw i uczt, zaleca stosowanie kary chłosty, którą uznaje za środek lecznicy (Arystoteles 1996a, 1104 b). Od końca siódmego roku życia do okresu dojrzewania dzieci uczy się gimnastyki, muzyki, gramatyki i rysunku. Zaś od okresu dojrzewania do 21 roku życia uczniowie poznają reguły funkcjonowania państwa i nauki filozoficzne

Wychowanie ma urzeczywistniać „ideały” wyłożone w Etyce, szczególnie prowadzić do kontemplacji intelektualnej. Wychowanie obejmuje każdą część człowieka, ciało, popędy, instynkty, a przede wszystkim duszę rozumną. Zarówno Platon jak i Stagiryta są zgodni, że pieczę nad szkołami powinno mieć państwo

17 Arystotelesowska koncepcja podziału nauk

Arystoteles dokonał trychotomicznego podziału nauk:

• teoretyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla niej samej (metafizyka, fizyka i matematyka)

• praktyczne - których celem jest formułowanie wiedzy dla osiągnięcia doskonałości moralnej (etyka, polityka)

• pojetyczne (wytwórcze) - których celem jest formułowanie wiedzy, za pomocą której można wytwarzać określone przedmioty.

W opinii Arystotelesa, nauki teoretyczne są najbardziej wartościowe, a tym samym najwyżej usytuowane w hierarchii, ze względu na fakt, że opisują wiedzę dla samej wiedzy. Wśród nauk teoretycznych, największą wartość reprezentuje metafizyka, która dąży do zaspokojenia tylko i wyłącznie ludzkiej potrzeby czystego poznania.

.