~Zajęcia 6~ 21.03.2012r.
~HERMENEUTYKA~
z gr. hermeneuticos = dotyczący, wyjaśniający;
najogólniej rzecz biorąc hermeneutyka to metoda wyjaśniania tekstów.
Metodę hermeneutyczną w XX w. opracowali:
- Hans – Georg Gadamer,
- Paul Ricoeur,
- Martin Heidegger,
- Friedrich Schleiermacher.
Hermeneutyka wywodzi się z średniowiecza, gdy była stosowana do wyjaśniania tekstów z Pisma Świętego.
Hermeneutyka oparta jest na rozumieniu świata, tzn. im więcej człowiek rozumie z otaczającego go świata tym tego życie jest pełniejsze, jest lepsze, bo ŻYĆ TZN. ROZUMIEĆ.
Przez dłuższy czas hermeneutyka uważana była za naukę pomocniczą filologii, a nie jako oddzielna dziedzina.
Hermeneutyka zakłada, że każdy tekst wymaga swojej metody interpretacyjnej; tutaj tekst wyprzedza teorię (odwrotnie było w psychoanalizie itp.).
Hermeneuta jest kimś, kto czyni tekst niezrozumiały zrozumiałym, jest pośrednikiem pomiędzy autorem a czytelnikiem.
Tekst może być niezrozumiały z różnych powodów:
- przez kamuflaże artystyczne, które mogą przybierać rozmaitą formę: począwszy od symboli, alegorii, metafor, po szyfryzację tekstów przez autora, która zaś polega na zaszyfrowaniu pewnych znaczeń – tekst posiada 2 sensy: oficjalny i ten ukryty (np. Konrad Wallenrod) – język ezopowy;
- poprzez różnice kulturowe (np. w Polsce kolor czarny oznacza żałobę, a w Japonii – kolor biały);
- poprzez bariery językowe (ewolucja języka w czasie, słownictwo fachowe).
Hermeneuta zajmuje się tekstami, które sprawiają trudności w rozumieniu. Mogą to być różne teksty kultury. Ma on doprowadzić tekst do formy zrozumiałej dla odbiorcy. Będzie to zarówno działalność tłumaczeniowa (wytłumaczyć tekst z języka obcego na język rodzimy), jak i funkcje wyjaśniające (słowniczki z niezrozumiałymi wyrazami);
Hermeneuta przenosi tekst do czytelnika (język obcy -> język rodzimy, język archaiczny -> język współczesny), lub czytelnika do tekstu (dodanie słowniczka, tworzenie tezaurusów); jest to tzw. FUZJA HORYZONTÓW, czyli zbliżenie odbiorcy i nadawcy komunikatu.
Przykłady:
Historia misjonarza – tłumaczy on ewangeliczny cud uzdrowienia paralityka w wiosce afrykańskiej. Ludzie nie widzą cudu w uzdrowieniu przez wiarę, ale w tym, że mężczyźni weszli na stożkowaty dach, zrobili w nim dziurę i dach się nie zawalił. Misjonarz zmienił więc tekst Pisma, w którym powiedział, że Ci mężczyźni tylko lekko odchylili ten dach i przez szparę spuścili chorego – wówczas afrykańscy ludzie uznali, że Bóg chrześcijan obdarza ludzi nieludzką siłą, bo, żeby podnieść taki daszek trzeba było całej wioski, jeśli nie dwóch… suma sumarum ów misjonarz dodał przypis z rysunkiem ;).
Utwór pt. „Channel Fiving”. Jak przetłumaczyć ten tytuł?
chanel = kanał
fiving = ostrzał
Dosłowne tłumaczenie tego tytułu: „Kanał ostrzał”, a więc „Ostrzał kanału” (zmieniony szyk zdania); ale pojawia się kolejny problem słowa kanał i ostrzał są w języku polskim wieloznaczne: kanał może być telewizyjny, ściekowy, irygacyjny, morski, ale także może to być wyrażenie potoczne: „ale kanał” – czyli coś poza poziomem, zaś ostrzał może się kojarzyć z wojną, a także z łucznikami. W utworze zaś chodzi o oblężenie kanału La Manche.
Barańczak zaproponował tytuł: „Kanonada na wodach kanału La Manche” – ale mamy tutaj zasadniczy błąd: określenie „La Manche” jest określeniem francuskim, a podmiotem lirycznym jest Brytyjczyk, a Anglicy mówią na to miejsce „English Channel” - taka nazwa sugerowała by punkt widzenia podmiotu lirycznego.
Przy czym: w tłumaczenia bardzo rzadko sięgają po przypisy, bo przez krytykę jest to odbierane jako bezradność wobec tekstu.
MAKSYMA HERMENEUTYCZNA – tekst ma zawierać pewien oryginalny sens, sens, który został wpisany przez autora. Sensy się nie starzeją. Starzeje się tylko język, którymi zostały one zapisane. Historia literatury jest bowiem historią znaczeń, które kiedyś były zrozumiane, dziś są niezrozumiałe. Każdy tekst ma w sobie jakieś ważne sensy dla nas. Musimy je tylko zrozumieć.
KOŁO HERMENEUTYCZNE – figurę tę wprowadził po raz pierwszy F. Schleiermacher. Mówiła ona o tym, że nie można zrozumieć tekstu bez odwołania do całości i odwrotnie: całość pozostanie niezrozumiana, jeśli nie odwołamy się do poszczególnych części;
Wszyscy interpretujemy nowe zjawiska przez to, co już rozumiemy, przez tzw. przedrozumienie;
Istnieją pewne teksty, które nie podlegają interpretacji. Hans – Georg Gadamer wyróżnia 3 takie formy:
1. ANTYTEKSTY – to takie formy mówienia, które sprzeciwiają się tekstualizacji, ponieważ dominuje w nich sytuacyjny kontekst rozmowy, są to np. żary, czy ironia. Bez kontekstu nie możemy zrozumieć tych form wypowiedzi.
2. PSEUDOTEKSTY – to pozbawiona znaczenia część składowa języka, która stanowi rodzaj materiału wypełniającego, służącego „retorycznemu przerzucaniu pomostu nad potokiem słów” – słowem – są to słowa mające na celu podtrzymanie kontaktu, np. „co nie?”, „nie?”, „no” itd. Takie wyrażenia stwarzają niemałe problemy przy tłumaczeniu tekstu
3. PRE – TEKSTY – to wypowiedzi komunikacyjne, których zrozumienie nie ziszcza się w przekazywaniu zawartego w nich sensu, ale w których wyraża się coś, czego one akurat na uwadze nie mają. To co zawierają jest jedynie pozorem, za którym skrywa się sens, a zadaniem interpretacji pozostaje tym samym rozpoznanie pozoru i ustalenie tego, co ma on oznaczać, np. teksty propagandowe, współczesne wypowiedzi polityków.
Jak można wykorzystać metodę hermeneutyczną:
- we własnej edukacji;
- w edukacji młodzieży;
Itp. ;)
W teorii hermeneutycznej interpretacja nadbudowuje sens utworu, ale po jej poznaniu ma ona zaniknąć. Pozostaje ona w naszej głowie i dzięki temu w przyszłości sens utworu będziemy już umieli wyjaśnić, ale nie dlatego, że pamiętamy interpretację tylko zrozumieliśmy ten tekst.
NA NASTĘPNY RAZ: FORMALIZM ROSYJSKI -> „SZTUKA JAKO CHWYT” + PRZYKŁAD UTWORU, GDZIE SAMA FORMA JEST TEŻ TREŚCIĄ (MOŻE ZACZNIEMY FORALIZM ANGIELSKI)