POZNAWCZE TEORIE JA

Wykład 7

Rodzaje Ja w koncepcji Williama Jamesa

• JA jako poznający podmiot

(ja podmiotowe, ja które poznaje, I) będące procesem

(→podejście procesualne)

• JA jako poznawany przedmiot

(ja przedmiotowe, ja jako obiekt, Me): koncepcja siebie wraz z samowiedzą, ja będące strukturą

(→podejście strukturalne)

Ja - aspekt podmiotowy

Podejście procesualne

Tworzenie się systemu JA

• Różnicowanie ja i nie-ja – ok. 3 m-c ż.

• Pojawienie się samoświadomości – ok. 15 m-ca (odróżnianie siebie od innych w lustrze i na filmie)

• Pełna samoświadomość – ok. 18 m-ca (rozpoznawanie cech własnej twarzy, usuwanie barwnika z twarzy)

• Kolejne etapy:

• mówienie o sobie „ja” (20-24 m-c)

• emocje dumy i wstydu (poczucie sprawstwa, świadomość skutków własnych działań) (2-3 r.ż.)

• powstaje samoocena, wzrasta samokontrola, kształtuje się koncepcja siebie

• Zdolność do autorefleksji – obserwowanie i ocena siebie i porównywanie ze standardem – ok. 12 r.ż.

Funkcje Ja podmiotowego

Ja podmiotowe pełni funkcje nadrzędne wobec Ja przedmiotowego:

• Funkcja integracji doświadczenia

• Funkcja samokontroli i samoregulacji – sprawowanie kontroli nad własnymi myślami, uczuciami i działaniami („wykonawcza funkcja Ja”, „funkcja sprawcza”)

Koncepcja samoświadomości prywatnej i publicznej (Carver, Scheier)

Samoświadomość:

• Prywatna – skupienie się na własnych przekonaniach dotyczących Ja i postępowanie zgodne z własnymi pragnieniami i standardami

• Publiczna – skupienie się na aspektach Ja ujawnianych innym i dopasowywanie się do oczekiwań innych

• Szkodliwa może być nadmierna koncentracja na jednym z rodzajów samoświadomości

Procesy motywacyjne organizujące koncepcję siebie (Ja)

Dwa motywy: autowaloryzacji i autoweryfikacji

• Motyw autowaloryzacji (umacniania siebie):

• poszukiwanie sukcesów

• potwierdzanie własnej wartości

• koncentracja na mocnych stronach

• Ma charakter emocjonalny

• Gdy dominuje, osoba wybiera otoczenie dostarczające pozytywnych informacji zwrotnych

Motyw autoweryfikacji (organizowania przekonań o sobie w spójny system):

• 2 cele: zachowanie realizmu i utrzymanie spójności Ja

• poszukiwanie informacji o sobie zgodnych z faktami, także negatywnych

• Ma charakter poznawczy

• Gdy dominuje, osoba wybiera otoczenie dostarczające „prawdziwych” informacji zwrotnych

Konflikt kognitywno-afektywny

Konflikt motywów autowaloryzacji i autoweryfikacji (konflikt kognitywno-afektywny) – u osób z OBNIŻONĄ samooceną:

• Gdy tendencja do potwierdzania negatywnej samowiedzy (autoweryfikacja) towarzyszy tendencji do podnoszenia samooceny (autowaloryzacja)

„Choroba ze szczęścia”:

• seria niekontrolowalnych szczęśliwych wydarzeń u osoby z niską samooceną obniża odporność

• przyczyna: energia inwestowana w utrzymanie spójnej koncepcji siebie

Ja - aspekt przedmiotowy

Podejście strukturalne

Koncepcja siebie w psychologii poznawczej

Ja jako uporządkowany schemat:

• Zawiera epizodyczną i semantyczną pamięć na temat Ja

• Kontroluje przetwarzanie informacji związanych z Ja

Składniki:

• Samowiedza (składnik poznawczy; kim jestem?)

• Samoocena (składnik emocjonalny; jak czuję się z tym, kim jestem?)

• Obydwa mogą być stanem lub cechą

Koncepcja schematów Ja Hazel Markus (1977)

• Koncepcja siebie składa się ze schematów poznawczych – uogólnień na temat ja, stworzonych na podstawie doświadczeń

• Wszystkie bodźce są oceniane według ich znaczenia dla ja

• Preferujemy informacje potwierdzające nasze schematy Ja

• Zniekształcamy informacje, by podtrzymać pozytywne przekonania o sobie

Koncepcja Ja roboczego i ja możliwego (Markus)

• System Ja jest złożony; zawiera wiele subsystemów, ułożonych hierarchicznie

• Ja robocze – aktywizowana w danej sytuacji koncepcja siebie (ja jako córka, matka, szef, w syt. „oficjalnej”, w syt. zabawy, itd.)

• Różne ja robocze umożliwiają elastyczne dopasowanie

• Ja możliwe – wyobrażona koncepcja siebie, ja odniesione do przyszłej sytuacji, modyfikowalne:

• pożądane (ja jako studentka)

• niepożądane (ja – chora na raka)

• Motywują do dążenia lub unikania

• Obydwa są potrzebne, by skutecznie motywować (maturzysta: ja jako student, ja jako pracownik supermarketu)

Teoria ukierunkowań Ja Higginsa

Elementy systemu Ja:

• Ja realne (jaki jestem)

• Ja idealne (jaki chciałbym być?)

• Ja powinnościowe (jaki powinienem być?)

• Rozbieżność ja realne – ja idealne: uczucia z kręgu depresji (smutek, niezadowolenie, strata)

• Rozbieżność ja realne – ja powinnościowe: uczucia z kręgu lęku (strach, obawa przed karą, poczucie winy)

• Realizacja standardów ja idealnego: satysfakcja, spełnienie, radość

• Realizacja standardów ja powinnościowego: ulga, wolność, spokój

Rozbieżności w systemie Ja a dążenie i unikanie (Carver, Scheier)

• Rozbieżność ja realne – ja idealne wywołuje dążenie (do celów pozytywnych)

• Rozbieżność ja realne – ja powinnościowe wywołuje unikanie (negatywnych skutków działań)

Rodzaje Ja i rodzaje tożsamości a różnice kulturowe

• Ja prywatne – indywidualny sposób rozumienia siebie

• Ja publiczne – jak jednostka jest spostrzegana przez innych

• Ja relacyjne – opisuje powiązania z innymi jednostkami

• Ja kolektywne – opisuje powiązania z grupą wraz z tożsamością grupową

• Tożsamość osobista: wynik różnicy Ja–inni

• Tożsamość społeczna: wynik różnicy my–inni

Różnice kulturowe: akcentowane są elementy zgodne z rodzajem kultury (indywidualistycznej lub kolektywistycznej)