Rejestr to baza danych, w której przechowywane są informacje o konfiguracji systemów operacyjnych Windows serii 9x (95/98/Me) oraz NT, do których należą: NT, 2000 i XP. Zawiera ona informacje i ustawienia dotyczące sprzętu, oprogramowania, użytkowników oraz ich indywidualnych preferencji. Z bazy danych Rejestru korzysta oczywiście Windows, a także pracujące w nim aplikacje. Zmieniając jakiekolwiek ustawienia czy instalując nowe oprogramowanie dokonujemy jednocześnie zmian w Rejestrze.

W sensie fizycznym na Rejestr składają się konkretne pliki, których nazwy i położenie są różne w poszczególnych wersjach systemu.

• w systemach Windows 95 i 98 są to ukryte pliki user.dat i system.dat znajdujące się w folderze systemowym (najczęściej C:\Windows)

• w Windows Me część rejestru zawiera dodatkowo plik classes.dat

• w systemach NT Rejestr znajduje się w folderze Windows\System32\Config i w folderze Documents and Settings\nazwa użytkownika\ntuser.dat

Do przeglądania Rejestru i jego modyfikacji służy wbudowane w Windows narzędzie o nazwie Edytor Rejestru.
Nie można jednak dostać się do niego bezpośrednio z poziomu menu Start. To niejako forma zabezpieczenia przed przypadkowym dostępem niedoświadczonego użytkownika. Niestety - jak wielokrotnie wspominałam usuwanie wpisów lub ich nieprzemyślana modyfikacja może czasami skoń- czyć się reinstalacją całego systemu.
Aby uruchomić Edytor Rejestru klikamy na przycisk Start, następnie wybieramy polecenie "Uruchom". W oknie, które się pojawi wpisujemy "regedit" i klikamy na OK. 

CIEKAWOSTKA!

W niektórych wcześniejszych wersjach systemu Windows istniały dwie wersje Edytora Rejestru: regedit.exe i regedt32.exe. Wersja Edytora Rejestru dołączona do systemów z rodziny Windows Server 2003 zastępuje obie wersje z wcześniejszych systemów operacyjnych.

Otwiera się okno, które przypomina Eksploratora Windows. W lewej części znajduje się 5, a w systemach operacyjnych Windows 9x - 6 żółtych ikon. Są to odpowiedniki folderów zwane kluczami. Po kliknięciu na widoczne obok znaczniki "+" uzyskujemy oczywiście dostęp do kolejnych gałęzi drzewa kluczy.
Kliknięcie na klucz powoduje, że w prawym oknie pojawiają się odpowiedniki plików zwane w Rejestrze "Wartościami". Ścieżka dostępu do danej wartości wyświetlana jest na pasku stanu edytora. Rejestr jest zatem podzielony na 5 lub 6 zasadniczych kluczy.

Spróbujmy się teraz przyjrzeć ich przeznaczeniu:

HKEY_CLASSES_ROOT - Ten element zawiera informacje o wszystkich skojarzeniach plików, skrótach i innych elementach interfejsu użytkownika jak menu kontekstowe. Jest to inna nazwa gałęzi klucza HKEY_LOCAL_MACHINE.

HKEY_CURRENT_USER - Jest to alias podgałęzi klucza Rejestru HKEY_USERS, odnoszącej się do użytkownika właśnie zalogowanego na komputerze. Informacje tu zawarte to między innymi ustawienia pulpitu czy menu Start oraz ustawienia zainstalowanych programów.

HKEY_LOCAL_MACHINE - Ten klucz zawiera informacje dotyczące komputera: typu sprzętu oraz sterowników, a także podstawowych ustawień aplikacji. Są to dane wspólne dla wszystkich użytkowników peceta.

HKEY_USERS - Zawiera indywidualne ustawienia każdego z użytkowników komputera

HKEY_CURRENT_CONFIG - Jest aliansem podgałęzi klucza HKEY_LOCAL_MACHINE i pokazuje aktualną konfigurację sprzętową komputera.

HKEY_DYN_DATA – Wyodrębniony jedynie w systemach linii Windows 9x, jest aliasem podgałęzi klucza rejestru HKEY_LOCAL_MACHINE i zawiera dynamiczne, przechowywane w pamięci RAM ustawienia sprzętowe.

W systemach linii NT użytkownik nie posiadający dostępu do konta administratora nie może dokonywać żadnych modyfikacji w podstawowych kluczach z wyjątkiem swoich ustawień osobistych zawartych w kluczu HKEY_CURRENT_USER.

Podobnie jak istnieją różne formaty plików tak samo w Rejestrze możemy odnaleźć różne typy wartości, a każdy z nich pełni inną rolę.

• REG_DWORD - Wartość DWORD może zawierać liczby o długości maksymalnej 32 bitów (2³²). Typ DWORD jest też używany do przechowywania danych logicznych: 0 - wyłączony, 1 - włączo ny. Korzystaliśmy z nich uprzednio przy modyfikowaniu niektórych ustawień.

• REG_BINARY - Wartość binarna może przechowywać dane zawierające liczby dłuższe niż DWORD. Edytor Rejestru wyświetla je w postaci szesnastkowej.

• REG_SZ - Wartość ciągu - przechowuje dane tekstowe, takie jak na przykład ścieżka dostępu do pliku.

• REG_EXPAND_SZ - Wartość ciągu rozwijanego występuje tylko w systemach Windows NT, 2000 i XP. Zawiera zmienne, które zostaną zastąpione przez właściwe dane, kiedy zażąda ich aplikacja.

W systemach linii NT występuje też Wartość wielociągu zawierająca kilka danych ciągu oddzielonych separatorem np. spacją lub gwiazdką.

Pomimo, że wartości kluczy nadal pozostają "czarną magią" korzystanie z nich i modyfikacja wcale nie są takie trudne jeżeli logicznie przeanalizuje się ich zawartość.
Dla przykładu w kluczu HKEY_CURRENT_USER - Control Panel i Colors możemy zmienić domyślne ustawienia wszystkich kolorów systemowych interfejsu i w ten sposób zindywidualizować swoje ustawienia, które graficznie nie będą różnić się od pozostałych użytkowników.
To jednak co u innych jest systemowo niebieskie, u mnie  może mieć odcień lekko fioletowy itp.
Na pozór skomplikowane wartości ciągu dword są bowiem niczym innym jak parametrami barw składowych RGB. Przedstawiony przykład jest opisem barw stosowanych w przycisku paska tytułowego w klasycznym schemacie Windows XP.

Ciekawą funkcją Edytora Rejestru jest możliwość importowania i eksportowania ustawień Rejestru do pliku tekstowego. Plik ten jest rozpoznawany przez edytor dzięki unikalnemu rozszerzeniu .reg. Podwójne kliknięcie na taki plik eksportuje zawarte w nim dane do Rejestru. To właśnie dzięki tej właściwości możemy sporządzić kopię rejestru i w każdej chwili go przywrócić. 

Szansę taką daje również sam system, który każdego dnia, niezależnie od nas, wykonuje kopię Rejestru. W razie dostrzeżonej awarii można przywrócić Rejestr i prawidłową konfigurację np. z poprzedniego dnia. Jak to zrobić? - z pewnością podpowiem.

Ta właściwość rodzi jednak pewne niebezpieczeństwo. Jeżeli zdarzy się nam trafić na jakiś plik z rozszerzeniem .reg a nie wiemy jakie modyfikacje są w nim zawarte lepiej go nie dotykać. W najgorszym razie możemy nawet pożegnać się z systemem i poszukać czasu na reinstalację.

CZYSZCZENIE REJESTRU

Bardzo często jeden program tworzy 100 lub więcej kluczy w rejestrze. Sam system Windows ma ich mnóstwo. Rejestr staje się wielkim zbiorem plików. Ten ogromny plik zużywa pamięć systemową, a podczas instalowania i odinstalowywania aplikacji ulega znacznej fragmentacji. Ponadto szybkość pracy systemu Windows spada podczas ładowania kluczy. Jeżeli używasz starszej wersji systemu Windows, usunięcie zbędnych kluczy rejestru może znacznie poprawić wydajność systemu. 

Nie należy nigdy usuwać klucza rejestru, jeżeli nie wiadomo, do czego on służy. Na wszelki wypadek warto zawsze najpierw utworzyć kopię zapasową klucza. Zamiast samodzielnie wyszukiwać stare klucze, można pobrać narzędzie do czyszczenia rejestru, np. doskonały, bezpłatny program RegCleaner (www.macecraft.com). Program wyszukuje pliki oddzielone i programy, których klucze znajdują się w rejestrze, dzięki czemu można usunąć wszystkie klucze odinstalowanych pakietów. W systemie Windows 98 można później skompresować rejestr. Aby usunąć niewykorzystane miejsce i przechowywać pliki, wykorzystując mniejszą ilość pamięci, należy uruchomić ponownie system w trybie MS-DOS i uruchomić narzędzie SCANREG /OPT. Wystarczy poświęcić pół godziny na czyszczenie rejestru, a korzyści dla komputera będą doskonale odczuwalne.