PODZIAŁ TRADYCYJNY LEKSEMÓW
I CZĘŚĆI MOWY ODMIENNE
Czasownik
znaczenie: czynności lub stany
pytania: co robi? co się z nim dzieje? w jakim jest stanie?
odmiana: przez osobę, liczbę, czas, tryb i stronę (koniugacja)
w l.p występuje w 3 rodzajach: męskim, żeńskim oraz nijakim
w l.m występuje w 2 rodzajach: męskoosobowym oraz niemęskoosobowym
forma nieosobowa to bezokolicznik (czyli forma nie odmieniająca się), formy zakończone na -no, -to oraz imiesłowy przymiotnikowe (czynne, bierne) i przysłówkowe (współczesne i uprzednie)
dzielą się na dokonane i niedokonane
Rzeczownik
znaczenie: oznacza przedmioty, osoby, zwierzęta, rośliny, pojęcia, czynności, cechy (służy więc do nazywania)
pytania: kto? co?
odmiana: przez przypadek (deklinacja), liczbę. NIE ODMIENIA SIĘ PRZEZ RODZAJ, ALE RODZAJ MA PRZYPISANY I TO ON DECYDUJE O ODMIANIE.
dzielą się na: nazwy własne (Poznań, Nowak), nazwy pospolite (rzeka, pies), żywotne (kot), nieżywotne (kamień).
problemy z odmianą przez liczbę:
prularia tantum- rzeczowniki posiadające tylko formę liczby mnogiej, np. spodnie, nożyce, sanie, okulary, urodziny
singularis tantum- rzeczowniki występujące jedynie w formie liczby pojedynczej, np. mleko, piasek woda (nazwy substancji)
dlatego kategoria fleksyjna liczby dotyczy wszystkich rzeczowników, ale PT oraz ST mają tę kategorię zneutralizowaną.
neutralizacja- zjawisko, które polega na tym, że jedna forma obsługuje wszystkie funkcje, które ma do obsłużenia.
Przymiotnik
znaczenie: oznacza właściwości, jest określeniem rzeczownika
pytania: jaka? jaki? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyj?
odmiana: przez przypadek, liczbę, rodzaj
pod względem przypadka, liczby i rodzaju dostosowuje się do formy gramatycznej określanego rzeczownika
Liczebnik
znaczenie: oznacza liczbę, ilość lub kolejność
pytania: ile? który z kolei?
odmiana: przez przypadek i rodzaj (główne, ułamkowe, zbiorowe i nieokreślone)
wyróżniamy liczebniki:
-główne (jeden, dwa…)
-porządkowe (pierwszy, drugi…)
-ułamkowe (pół, półtora, ćwierć)
-zbiorowe (dwoje, troje…)= zbiory istot niedorosłych lub mieszanych pod względem płci
-nieokreślone (kilka, niewiele, kilkanaście…)
-mnożne (pojedynczy, podwójny, potrójny)
-wielorakie (dwojaki, trojaki)
-wielokrotne (dwukrotny, trzykrotny…)
Zaimki
Odpowiadają na pytania tych części mowy, które zastępują.
Podział ze względu na to, jakie części mowy zastępują:
-rzeczowne
-przymiotne
-liczebne
-przysłowne
Podział znaczeniowy/ funkcjonalny:
-osobowe i osobowe w Dopełniaczu
-dzierżawcze
- wskazujące
-zwrotne
-pytające
-względne
-nieokreślone (odnoszą się do takich fragmentów rzeczywistości, których mówiący nie chce uszczegółowić)
-przeczące (odnoszą się do zbioru pustego)
-upowszechniające (nazywają zbiór pełny)
II CZĘŚĆI MOWY NIEODMIENNE
Przysłówek
znaczenie: oznacza różne okoliczności wykonywania czynności- miejsce, czas i sposób
pytania: jak? gdzie? kiedy? ile?
W zdaniu jest okolicznikiem (sposobu, czasu, miejsca). Tworzy się najczęściej od przymiotnika i ulega stopniowaniu.
Przyimek
znaczenie: jest to niesamodzielna część mowy. Dopiero w połączeniu z innym wyrazem, tworzy całość znaczeniową.
Wyróżniamy przyimki:
-proste: w, o, z, za, u, do, nad, na, dla, bez, przy itp.
-złożone: obok, około, oprócz, spod itp.
Spójnik
znaczenie: łączy wyrazy w zdaniu lud zdania składowe w zdaniach złożonych
Wyróżniamy spójniki:
-współrzędne- i, oraz, ani, ni, ale, lecz, jak również, jednak, zaś, natomiast, albo, lub, czy, bądź, więc, zatem, toteż, dlatego, czyli, przeto, tudzież
-podrzędne- że, żeby, aby, jeżeli, iż, bo, ponieważ, gdyby, aż, chociaż, gdyż, gdy, choć, bowiem, zanim
Wykrzyknik
Wyraża uczucia, emocje, rozkazy, wolę mówiącego, wzruszenie, zawołanie.
Partykuła
Wyraża, uwydatnia pytanie, rozkaz, zaprzeczenie, przypuszczenie, życzenie.
np. bym, byśmy, by, czy, nie, niech, byle, bodaj, chyba, no, -że, -ż, -li
przyłącza tylko jeden wyraz i nie łączy się z rzeczownikami.
-tak, owszem