TERMS OF TRADE
Opracowane na podstawie Rozdziału 3.5 podręcznika ,,Międzynarodowe stosunki gospodarcze'' autorstwa Adama Budnikowskiego.
Zaobserwowane we wcześniej omawianych teoriach handlu międzynarodowego prawidłowości oraz zastosowane narzędzia mogą, po pewnej modyfikacji, być wykorzystane do badania zmian relacji cen mających miejsce w handlu międzynarodowym. Narzędzia umożliwiające tę procedurę zwane są zarówno w literaturze anglosaskiej, jak i w polskiej terms of trade. Trzeba przy tym pamiętać, że w języku angielskim terminu tego używa się także wtedy, gdy omawiając modele handlu międzynarodowego, mówi się o stosunku, w jakim wymienia się jeden towar na drugi. W polskiej literaturze przedmiotu przyjęło się natomiast używanie w takiej sytuacji polskiego określenia - relacje wymienne (np. miedzi na wino).
Najczęściej używane są towarowe terms of trade. Są to relacje zmian (indeksu) cen w eksporcie do zmian (indeksu) cen w imporcie danego kraju. Wskaźnik ten, dla ułatwienia odczytu, zwyczajowo mnoży się przez 100. Wskaźnik towarowych terms of trade można zapisać za pomocą następującej formuły:
TotT = (Peks1/Peks0 / Pim1/Pim0) *100
gdzie:
Peks1 - ceny w eksporcie danego kraju w roku badanym
Peks0 - ceny w eksporcie danego kraju w roku wyjściowym
Odpowiednie oznaczenia co do importu.
Towarowe terms of trade są najczęściej używanym miernikiem zmian cen w handlu międzynarodowym. Zwykle wzrost tego wskaźnika traktowany jest jako zjawisko pozytywne, a spadek jako negatywne. Taka interpretacja jest jednak uzasadniona przede wszystkim wówczas, gdy dany kraj jest stosunkowo mały i w związku z tym nie ma wpływu na ceny towarów na rynku światowym. Poprawa towarowych terms of trade oznacza wówczas, że zmiany cen na rynku światowym są dla danego kraju korzystne.
Bardziej zaawansowanym wskaźnikiem jest dochodowe terms of trade. Jest to wskaźnik zmian cen w obrotach handlowych danego kraju otrzymany w wyniku pomnożenia towarowych terms of trade przez indeks wolumenu eksportu. Formuła dochodowych terms of trade przybiera zatem następującą postać:
TotD = TotT * Qeks
gdzie:
Qeks - Qeks1/Qeks0, indeks eksportu w cenach stałych
W porównaniu ze wskaźnikiem towarowym terms of trade dochodowe terms of trade mają bardziej jednoznaczną interpretację ekonomiczną. Dają one bowiem odpowiedź na pytanie, czy w porównaniu z okresem wyjściowym dany kraj może sprowadzić z zagranicy więcej czy mniej dóbr. Analizując formułę tego wskaźnika, można oczywiście zauważyć, że może on być większy od 100, a więc wskazywać na zwiększone możliwości importu także w sytuacji, gdy cenowe terms of trade spadają (pod warunkiem, że spadek ten będzie rekompensowany odpowiednio szybkim wzrostem eksportu). Możliwa jest także oczywiście sytuacja, gdy niekorzystne zmiany wolumenu eksportu będą rekompensowane poprawą towarowych terms of trade.
Dochodowe terms of trade są bardzo przydatne zwłaszcza do analizy sytuacji gospodarczej krajów rozwijających się. W wielu tych krajach odczuwana jest ogromna presja na import, którego wielkość jest ograniczona wpływami z eksportu. Stąd też kształtowanie się dochodowych terms of trade jest w tych krajach informacją o warunkach rozwoju całej gospodarki.
Bardzo użytecznymi wskaźnikami zmian cen w handlu międzynarodowym są tzw. czynnikowe terms of trade. Ich cechą charakterystyczną jest to, że starają się odnosić wahania cen w eksporcie i imporcie do zmian w kształtowaniu się niektórych tendencji wewnętrznych gospodarki danego kraju. Najprostszym z tych wskaźników jest jednoczynnikowe terms of trade. Jest to wskaźnik, w którym towarowe terms of trade są ważone indeksem wydajności w przemyśle produkcyjnym na eksport.
TotC' = TotT * Weks
gdzie:
Weks - indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym
Wzrost tego wskaźnika oznacza, że ze jednostkę pracy zastosowaną w sektorze produkcyjnym na eksport można kupić więcej dóbr importowanych. Podobnie jak w przypadku dochodowych terms of trade, także i ten wskaźnik jest szczególnie przydatny w przypadku krajów rozwijających się. Jego wzrost może być bowiem interpretowany jako sygnał o wychodzeniu tych krajów z zacofania gospodarczego.
Drugim z grupy wskaźników czynnikowych, są dwuczynnikowe terms of trade. Są one zmodyfikowana wersją jednoczynnikowych terms of trade, a novum polega na tym, że towarowe terms of trade są ważone nie tylko indeksem wydajności sektora eksportowego danego kraju, ale również indeksem wydajności sektora produkującego na potrzeby importowe danego kraju w kraju partnerskim (czyli w sektorze eksportowym kraju partnerskiego).
TotC'' = TotT * Weks/Wim
gdzie:
Wim - indeks wydajności w sektorze eksportowym kraju partnera (lub indeks wydajności w imporcie danego kraju)
Wzrost wskaźnika dwuczynnikowych terms of trade oznacza, że wymiana czynników produkcji zaangażowanych w wytwarzanie dóbr produkowanych na eksport na czynniki produkcji zaangażowane w wytwarzanie dóbr sprowadzanych przez dany kraj odbywa się obecnie z większą korzyścią dla kraju eksportera niż w okresie wyjściowym.
25