USTAWA O KSZTAŁTOWANIU USTROJU ROLNEGO

Jest to nowa ustawa z 11.04.2003 r. (Dz.U.2003.64.592). Weszła w życie 15.07.2003 r. Stanowi interwencję państwa w dotychczas całkowicie zliberalizowany rynek obrotu nieruchomościami rolnymi.

Ustrój rolny to układ stosunków własnościowych w rolnictwie, formy organizacji produkcji rolnej i rynku rolnego (relacje między miastem a wsią). W w/w ustawie jest jednak mowa o kształtowaniu ustroju rolnego wyłącznie w tym pierwszym znaczeniu, czyli o kształtowaniu własności ziemi w rolnictwie. Ustawodawca wprowadził mechanizmy umożliwiające organom państwa przejmowanie nieruchomości rolnych by naprawiać stosunki własnościowe w rolnictwie. Wprowadzono pewne ograniczenia dla nabywców nieruchomości i prawa pierwokupu ograniczające wybór kontrahenta.

Prawo pierwokupu przysługuje dzierżawcy nieruchomości rolnej, który spełnia warunki:

1. Umowa dzierżawy zawarta została w formie pisemnej

2. Umowa ta ma określoną datę pewną

3. Wykonywana jest przez co najmniej 3 lata

Nabywana nieruchomość musi wchodzić w skład gospodarstwa rodzinnego dzierżawcy lub być dzierżawioną przez spółdzielnie produkcji rolnej (3.1 ukur). Jeśli więc dzierżawca chce skorzystać z prawa pierwokupu musi poza tą dzierżawą być właścicielem gospodarstwa rolnego. Wówczas nabywaną nieruchomość, którą do tej pory dzierżawił od zbywcy przyłącza do swego gospodarstwa rodzinnego. Zbywca ma obowiązek zawiadomienia dzierżawcy o zamiarze sprzedaży określonemu nabywcy. Dzierżawca ma miesiąc na podjęcie decyzji o skorzystaniu z tego prawa.

Na to nałożone jest prawo pierwokupu na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych. Przysługujące jej z mocy ustawy. Jest to agenda rządowa, której zadaniem jest przekształcanie gospodarstw indywidualnych w celu poprawy ustroju rolnego (rozumianego wąsko jako własność nieruchomości). Jeśli dzierżawca zrezygnuje z prawa pierwokupu wówczas Agencja może wejść w jego miejsce na warunkach określonych w umowie z nabywcą.

Od 15.07.2003 r. każda transakcja nieruchomością rolną może być przejęta przez dzierżawcę lub Agencję Nieruchomości Rolnych. Agencja może teraz wejść w prawa nabywcy i przejąć daną nieruchomość na własność SP.

Od tej zasady istnieje szereg wyjątków. Jeśli nieruchomość jest zbywana w celu uzyskania renty strukturalnej lub, jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje na rzecz osoby bliskiej zbywcy w rozumieniu przepisów o gospodarce nieruchomościami wówczas Agencji nie przysługuje prawo pierwokupu (3.5, 6 ukur).

Jeżeli cena sprzedawanej nieruchomości rażąco odbiega od jej wartości rynkowej, wykonujący prawo pierwokupu może, w terminie 14 dni od dnia złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, wystąpić do sądu o ustalenie ceny tej nieruchomości (3.8 ukur). Sąd decyduje o cenie rynkowej przy pomocy biegłych rzeczoznawców i po takiej cenie realizowane jest potem prawo pierwokupu.

Podobne zasady obowiązują w przypadku darowizny nieruchomości rolnej. Ustawa dopuszcza by dzierżawca lub Agencja wchodzący w prawa nabywcy mogli określić wartość tej nieruchomości i po takiej cenie przejąć ją z prawem pierwszeństwa. Chodzi o to by Agencja mogła przejmować wybrane nieruchomości. Dzięki temu mając ich pewną pulę może tworzyć nowe, większe gospodarstwa.

Czynność prawna dokonana niezgodnie z przepisami ustawy lub bez zawiadomienia uprawnionego do prawa pierwokupu lub bez zawiadomienia Agencji jest nieważna (9.1 ukur).

GOSPODARSTWO RODZINNE

Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego wprowadza po raz pierwszy definicję gospodarstwa rodzinnego. Jest to jednostka, która ma spełniać wszystkie warunki gospodarstwa rolnego + nowe elementy, które powodują jego szczególną ochronę.

Gospodarstwo rodzinne musi być:

• prowadzone przez rolnika indywidualnego (nie może być prowadzone przez osobę prawną lub firmę)

• jego powierzchnia nie może przekraczać 300 ha.

Rolnik indywidualny musi być:

• osobą fizyczną

• właścicielem lub dzierżawcą nieruchomości rolnej

• powierzchnia gospodarstwa nie może przekraczać 300 ha

• musi osobiście prowadzić gospodarstwo rolne (podejmuje wszelkie decyzje dotyczące prowadzenia działalności rolniczej w tym gospodarstwie)

• musi posiadać kwalifikacje rolnicze (wykształcenie zasadnicze - koniecznie rolnicze lub wykształcenie średnie, wyższe - dowolne lub praca przez 5 lat w gospodarstwie rolnym, której fakt potwierdzi wójt)

• zamieszkuje w gminie, w której położona jest ta nieruchomość rolna (chodzi o miejsce zameldowania). Jeśli nieruchomość położona jest w kilku gminach rolnik musi zamieszkiwać w gminie, w której położona jest przynajmniej jedna z jego nieruchomości.

AGENCJA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH

Od 15.07.2003 jest następcą prawnym Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (18.2 ukur), której celem były zadania wynikające z ustawy z 19.10.1991 o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (AgrU - Dz.U.2001.57.603 z późn. zm: Dz.U.2003.6.64). Początkowo AWRSP przejmowała PPGR-y, gospodarowała ich mieniem, prywatyzowała i tworzyła nowe gospodarstwa rolne. Szybko sprywatyzowano państwowe nieruchomości na najlepszych gruntach, ale pozostała duża ilość takich, których nikt nie chciał kupić, gdyż tworzone były na gruntach gorszych. Ponieważ PPGR-y często lokalizowano w regionach gdzie nie było innej działalności, więc ich likwidacja powodowała katastrofę socjalną całych regionów (bezrobocie). Prywatyzacja PPGR zakończyła się dopiero pod koniec lat 90-tych.

Agencja Nieruchomości Rolnych przejmuje nieruchomości rolne będące własnością SP oraz inne nieruchomości i składniki mienia pozostałe po likwidacji PPGR. W ten sposób weszły one w skład Zasobu WRSP (8.1 ukur). Skarb Państwa powierza Agencji wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do tego mienia (5 AgrU).

Schizofreniczna konstrukcja Agencji. Agencja ma z jednej strony zarabiać na nieruchomościach rolnych, które rozdysponowuje, z drugiej tworzyć gospodarstwa rolne i wspomagać rolnictwo. Dlatego podlega dwóm ministrom: Ministrowi Skarbu Państwa i Ministrowi Rolnictwa. Powstaje zatem sprzeczność interesów. Z punktu widzenia ustroju rolnego istotna jest jednak ta druga funkcja.

Agencja realizuje zadania wynikające z polityki państwa w zakresie:

1. tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych,

2. tworzenia warunków sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu potencjału produkcyjnego Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa,

3. restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze,

4. obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa użytkowanymi na cele rolne,

5. administrowania zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolne,

6. zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa,

7. inicjowania prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz popierania organizowania na gruntach Skarbu Państwa prywatnych gospodarstw rolnych,

8. tworzenia miejsc pracy w związku z restrukturyzacją państwowej gospodarki rolnej (likwidacja bezrobocia na terenach byłych PGR),

9. wspierania działań mających na celu udzielanie pomocy byłym pracownikom państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej i członkom ich rodzin w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych, w szczególności przez wspieranie zatrudnienia socjalnego, określonego w odrębnych przepisach, przyznawanie stypendiów dzieciom byłych pracowników, uczącym się w szkołach ponadgimnazjalnych lub kształcącym się w szkołach wyższych, oraz finansowanie dożywiania tych dzieci w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych.

Oprócz powyższych zadań Agencja realizuje również inne zadania określone odrębnymi przepisami, w szczególności o kształtowaniu ustroju rolnego (6 AgrU), a więc stosuje prawo pierwokupu i przejmuje nieruchomości rolne.

Struktura organizacyjna Agencji. Agencja jest podzielona na oddziały terenowe,

Ma 2 organy:

• Prezes - organ wykonawczy powoływany przez Premiera.

• Rada Nadzorcza wykonuje nadzór we wszystkich dziedzinach działalności Agencji. Skład RN ma obrazować wszystkie organy państwa zainteresowane funkcjonowaniem nieruchomości skarbowych (przewodniczący i 11 przedstawicieli kilku ministerstw, Krajowej Rady Izb Rolniczych i związków zawodowych...). Kadencja RN trwa 3 lata.

Finansowanie Agencji odbywa się ze środków uzyskanych z obrotu nieruchomościami rolnymi przejętymi na rzecz Zasobu WRSP. Agencja może je sprzedać, najmować, dzierżawić, wnieść mienie do spółki, oddać na czas oznaczony administratorowi, przekazać w zarząd lub dokonać zamiany nieruchomości.

Rozdysponowanie mienia na cele pozarolne (24 AgrU) Ustawa dopuszcza przekazanie gruntów pod zalesienie. Jeśli w planie przestrzennym grunt rolny jest do tego przeznaczony wówczas na wniosek Agencji starosta w drodze decyzji przekazuje go Lasom Państwowym (nieodpłatnie). Oczywiście w innej sytuacji przejęcie gruntów odbywać się może w drodze umowy zawartej między Agencją a Lasami Państwowymi (również nieodpłatnie). Grunty mogą być przekazane gminie na cele infrastrukturalne. Ponieważ gmina jest osobą prawną przekazanie może odbyć się wyłącznie w formie umowy. Dotyczy to nie tylko gruntów, ale i budynków (np. po byłych PGR). Mienie takie Agencja może przekazać także Polskiej Akademii Nauk, izbie rolniczej, Krajowej Radzie Izb Rolnicznych, państwowej szkole wyższej i po ostatniej nowelizacji osobom bezrobotnym, bez prawa do zasiłku, które co najmniej 5 lat były pracownikami PGR-ów (do 2 ha w drodze umowy).

4

---