"Rozpoznanie i pomoc dziecku z zespołem Aspergera"
Od kilku lat obserwuje się wzmożone zainteresowanie rodziców i specjalistów zespołem zaburzeń typu autystycznego, zwanych zespołem Aspergera. Zespół ten obejmuje dzieci wykazujące obecność zachowań i cech charakterystycznych dla autystycznego spektrum, przy jednocześnie prezentowanym normalnym lub wysokim poziomie IQ. Występowanie dzieci wykazujących obecność tego zespołu jest kilkakrotnie częstsze, niż dzieci z czystym autyzmem. Jednocześnie dobry poziom intelektualny sprawia, że dzieci te trafiają do normalnych placówek oświatowo-wychowawczych, a rozpoznanie zaburzenia - najczęściej w związku z narastającymi problemami wychowawczymi - następuje późno albo jest ono nieprawidłowe. Cecha charakterystyczną tego zespołu jest dobry rozwój mowy w zakresie słownictwa i gramatyki oraz obecność wąskich specyficznych zainteresowań typu intelektualnego, czyniących z dotkniętych nim dzieci rodzaj małych ekspertów w interesującej je dziedzinie.
U dzieci z zespołem Asperdera wyraźne są problemy z dostosowaniem własnych zachowań społecznych do konkretnych osób, miejsc i sytuacji, przejawiana przez nie niezwykła trudność w uczeniu się norm społecznych oraz opór wobec zewnętrznych oddziaływań wychowawczych. Asperger zwrócił uwagę na to, że są to:
· wyłącznie chłopcy (obecnie wiemy, że zdarzają się również i dziewczęta dotknięte tym zespołem) o normalnym lub wysokim poziomem intelektualnym
· posługujący się niezwykłym, pedantycznym i zmanierowanym, „dorosłym” językiem oraz
· wykazujący zafascynowanie jakąś ściśle określoną dziedziną (do najczęściej spotykanych należały pociągi i kolejnictwo).
Zespół Aspergera na tle innych zaburzeń w obrębie autystycznego spektrum.
Problemy diagnostyczne związane z zespołem Aspergera pojawiają się w przypadkach autystycznych dzieci i młodzieży z tzw. wysokim poziomem funkcjonowania (iloraz inteligencji > 70) oraz rozwiniętą mową. Rodzi się wówczas problem czy mamy do czynienia z łagodnym autyzmem o dobrze rozwiniętych funkcjach intelektualnych czy z zespołem Aspergera, czy też w gruncie rzeczy chodzi o jedną i tę samą, choć różnie (i często niekonsekwentnie) nazywaną grupę. Wiele przemawia za tym. aby jednak odróżniać inteligentnych, mówiących autystów od „aspergerowców” , gdyż obie grupy, przy podobnych objawach behawioralnych, przejawiają odrębne potrzeby wynikające z trudności przystosowawczych czy związane ze specyfiką uczenia się . Główne różnice się pomiędzy zespołem Aspergera a autyzmem z wysokim poziomem funkcjonowania dotyczą późniejszego niż w autyźmie pojawienie się wyraźnych objawów (po 36 miesiącu życia) oraz lepszych wyników uzyskiwanych w różnych sferach, zwłaszcza w zakresie komunikacji i zachowań społecznych.
Zespół Aspergera widziany poprzez kryteria DSM-IV, obejmuje objawy wybrane spośród podstawowych cech autyzmu. Są to:
1/ Jakościowe uszkodzenie w zakresie społecznej interakcji, mogące się manifestować poprzez :
a/ widoczne uszkodzenia w zakresie posługiwania się złożonymi zachowaniami niewerbalnymi takimi jak wymiana spojrzeń, ekspresja mimiczna, pozycje ciała oraz gesty w celu regulacji społecznej interakcji;
b/ niepowodzenia w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami stosownie do poziomu rozwoju;
c/ brak spontanicznego dążenia do dzielenia z innymi przyjemności, zainteresowań lub osiągnięć;
d/ brak odwzajemniania społecznego lub emocjonalnego.
2/ Jakościowe uszkodzenia w zakresie komunikacji mogące przejawiać się jako:
a/ brak opóźnienia w rozwoju mowy, a nawet wyjątkowo dobry jej rozwój, przy jednoczesnej nieumiejętności komunikowania się w sposób niewerbalny jak gesty czy mimika;
b/ widoczne ograniczenia w zakresie zdolności do inicjowania lub podtrzymywania rozmowy
c/ dosłowne, literalne rozumienie i używanie języka;
d/ brak zróżnicowanych, spontanicznych zabaw w udawanie lub społecznych zabaw naśladowczych właściwych dla poziomu rozwojowego.
3/ Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności mogące mieć następujący charakter:
a/ pochłaniające zajmowanie się jednym lub większą ilością stereotypowych i ograniczonych wzorców zainteresowań będące nienormalnymi zarówno pod względem intensywności jak i zogniskowania uwagi;
b/ ewidentnie sztywne trzymanie się specyficznych, niefunkcjonalnych rutyn i rytuałów;
c/ stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe /np. trzepotanie lub wykręcanie rąk lub palców, bądź złożone ruchy całego ciała/;
d/ uporczywe zajmowanie się częściami obiektów.
W tym przypadku nie obserwuje się opóźnień czy klinicznie istotnych zmian w rozwoju umysłowym i motorycznym w pierwszych latach życia. Zazwyczaj prawidłowo rozwija się także mowa. Niemniej mamy tu do czynienia z takimi samymi uszkodzeniami w sferze społecznych interakcji jak w autyzmie (kryterium 1/) oraz z analogicznymi tendencjami do zachowań stereotypowych i sztywnych rytuałów (analogicznie jak w kryterium 3/). Dlatego osoby te mają ogromne problemy z funkcjonowaniem w sytuacjach społecznych i mimo wysokiej nieraz inteligencji nie radzą sobie w szkole, na ulicy i innych środowiskach społecznych czy też nie mogą podjąć pracy bez specjalnego treningu.
Aby postawić diagnozę o obecności zespołu Aspergera, dziecko nie może wykazywać istotnych opóźnień w rozwoju funkcji poznawczych, zaradczych i adaptacyjnych, a także w zakresie zainteresowania środowiskiem. Ponadto dokonuje się różnicowania pomiędzy zespołem Aspergera a innymi głębokimi zaburzeniami , a także schizofrenią, zespołem obsesyjno - kompulsywnym (nerwicą natręctw) oraz tzw. osobowością schizoidalną.
Jednym z najbardziej znanych współczesnych badaczy zespołu Aspergera jest szwedzki lekarz Christopher Gillberg. Zaproponował on sześć kryteriów diagnostycznych, pozwalających odróżnić objawy „aspergerowskie” od objawów charakterystycznych dla innych zespołów autystycznych a także od zachowań podobnych do autyzmu (ang. autistic-like). Kryteria te ukazują niepowtarzalną specyfikę zespołu Aspergera, na którą się składają:
1. Zaburzenie sfery społecznej w powiązaniu ze skrajną egocentrycznością, mogące obejmować:
· niezdolność do uczestniczenia w interakcjach z rówieśnikami
· brak ochoty do uczestniczenia w interakcjach z rówieśnikami
· słabe rozumienie wskazówek społecznych
· reakcje niewłaściwe pod względem społecznym i emocjonalnym
2. Ograniczone zainteresowania i zajęcia, a w ich zakresie:
· większe wykorzystanie pamięci, niż rozumienia
· względne wyłączenie innych zainteresowań
· lgnięcie do tego co powtarzalne
3. Powtarzające się rutynowe zachowania lub rytuały, które mogą:
· angażować siebie samego
· angażować innych
4. Osobliwości związane z mową i językiem, takie jak:
(przy możliwym, choć nie spotykanym stale wczesnym opóźnieniu rozwoju tychże)
· nadzwyczajnie perfekcyjny język ekspresyjny, dziwaczna prozodia,
· osobliwa charakterystyka głosu
· defekt rozumienia języka, obejmujący niewłaściwą interpretację znaczeń literalnych (dosłownych) oraz domyślnych
5. Problemy w zakresie komunikacji niewerbalnej, takie jak:
· ograniczone używanie gestów
· nieporadna mowa ciała
· ograniczona lub niewłaściwa ekspresja twarzy
· osobliwe „obojętne” spojrzenie
· trudność w regulowaniu fizycznej bliskości z innymi
6. Ruchowa niezdarność :
· nie musi występować we wszystkich przypadkach
Bibliografia:
A s p e r g e r, H. (1991) „Autistic psychopathy” in childhood. In: Autism and Asperger Syndrome. Ed. F r i t h, U. Cambridge, Cambridge University Press.
B i s h o p, D. V.M. (1989) Autism, Asperger's Syndrome and semantic-pragmatic disorder: where are the boundaries? „British Journal of Disorders of Communication”, 24, pp.107-121.
F r i t h, U. (ed.) (1991) Autism and Asperger Syndrome, Cambridge, Cambridge University Press.
G i l l b e r g I.C., G i l l b e r g C. (1989) Asperger syndrome-some epidemiological considerations: a research note. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”, vol. 30, no.4, pp. 631-638.
G r a n d i n e, T (1992) Autistic emotions, „Advocate”, Spring.
R i c h m a n L. (1997) Peaceful coexistence. autism, Asperger's, hyperlexia. „American Hyperlexia Association Newsletter”, Winter.
S t e f a ń s k a - K l a r R., 1994: Zespół Aspergera a autyzm. Zdrowotne, edukacyjne i społeczne konsekwencje diagnostycznych trudności i niedomówień. Referat na ogólnopolskiej konferencji naukowej. nt. „Autyzm - problemy zdrowotne, psychopedagogiczne i społeczne”, Poznań.
W o l f f S. , B a r l o w, A. (1979) Schizoid personality in childhood: a comparative study of schizoid, autistic and normal children. „Journal of Child Psychology and Psychiatry”, 20, pp. 29-46.
W i n g L. (1991) The relationship between Asperger'' syndrome and Kanner'' autism. Ed. F r i t h, U. Cambridge, Cambridge University Press.
W o l f f, S. , C h i c k, J. (1980) Schizoid personality in childhood: a controlled follow-up study. „Psychological Medicine”, 10, pp. 85-100.\
3