Bibliografia specjalna
Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej
Pierwsze bibliografie specjalne powstały w XV w. Miały one charakter bibliografii i odnosiły się tylko do dziedziny religioznawstwa, jednym z przedstawicieli był J. Trithemius. Poprzez rozwój nauki i postępującą specjalizację w XVIII w. obok teologii i prawa, dziedzin w tamtym czasie najwięcej studiowanych, pojawiły się również inne dyscypliny takie jak: filozofia, medycyna, polityka, historii, geografii, matematyki i fizyki. Do najsłynniejszych autorów bibliografii specjalnej tamtego czasu należeli: Marcin Lipenius, Gabriel Naude, Andre Duchesne, który zapoczątkował bibliografie historyczną Francji.
Rozwój bibliografii specjalnych przypada na wiek Oświecenia. Spisy które były poświęcone oddzielnym dyscypliną, odgrywały bardzo dużą rolę pomocniczą w tworzeniu i wnikliwego opracowania źródeł. W XVIII w. Powstało wiele dzieł bibliograficznych które do dziś nie straciły swojego znaczenia. Do nich można zaliczyć szwajcarskiego przyrodnika Albrechta Hellera który opracował 52 000 tytułów z zakresu przyrody i medycyny.
W XVIII w. w Polsce bibliografie specjalne powstały na podłożu ogólnych zainteresowań piśmiennictwem narodowym. Jednymi z bardziej znanych bibliografów ówczesnego wieku są Samuel Hoppius, Dawid Braun, Józef Andrzej Załuski i Jan Daniel Janocki który specjalizował się w bibliografiach krytycznych, bibliofilskich i literackich. W XIX w. rozwój polskiej bibliografii specjalnej zaczął iść również w kierunku historii i literatury. Na przełomie XIX i XX w. zauważamy wzrost bibliografów zainteresowań bibliografów piśmiennictwem różnych naukowych dziedzin, ale dopiero po II wojnie światowej rozkwitła bibliografia o szerokim zakresie (bibliografie działów i dziedzin) jak i na wąskie tematy (bibliografie zagadnieniowe).
Bibliografie specjalne mają zakres ograniczony, rejestrują piśmiennictwo jednego działu wiedzy, określonej dziedziny lub określonego zagadnienia. Należą tu również bibliografie krajoznawcze, bibliografie przedmiotowe regionalne i lokalne oraz przedmiotowe bibliografie osobowe. Zasięg terytorialny bibliografii dziedzin i zagadnień może być nieograniczony, wówczas ujmują piśmiennictwo w skali światowej które są wydawane w różnych krajach. Bibliografie specjalne najczęściej powstają na terenie jednego kraju, rejestrują na bieżąco lub retrospektywnie publikacje z danego działu wiedzy lub na określony temat i uwzględniają obok wydawnictw samoistnych również wydawnictwa niesamoistne.
Bibliografia specjalna dzieli się na:
Bibliografia regionalna i lokalna - w tym typie bibliografie rozróżnia się na podmiotową i przedmiotową. Bibliografia podmiotowa rejestruje dokumenty powstałe, tj. wydanych lub wydrukowanych, na terenie regionu bądź miasta bez względu na treść. Bibliografia przedmiotowa rejestruje dokumenty danego regionu lub miasta, ich dzieje oraz aktualne potrzeby. Próbuje zachęcić czytelnika do zainteresowania danym tematem.
Bibliografia krajoznawcza - przedmiotem badań bibliografii krajoznawczej jest państwo, a nawet kontynent. Dokumenty muszą być odpowiednio scharakteryzowane tak aby przedmiot był w miarę możliwości wszechstronnie oświetlony.
Bibliografia dziedzin i zagadnień - zadaniem tej bibliografii jest pomaganie badaczowi oraz pracownikowi działalności praktycznej. Zgromadzone materiały zwalniają uczonego od żmudnej i czasochłonnej pracy wyszukiwania dokumentów.
Bibliografia zalecająca - ich nadrzędną rolą jest intencja oświatowa, kształcąca. Odbiorcy bibliografii zalecającej są bardzo zróżnicowani: od dziecka aż do czytelnika dorosłego. Toteż bibliografie te muszą stosować przemyślaną selekcję materiałów oraz stosować metodę opisu zawierającego bardziej zróżnicowaną charakterystykę dokumentów, aby przybliżyć je czytelnikowi.
Bibliografia osobowa - dzieli się na podmiotowe i przedmiotowe. W bibliografii osobowej podmiotowej rejestruje się dorobek pisarza, uczonego, poety, prozaika i tych wszystkich którzy posiadają jakikolwiek dorobek piśmienniczy. Bibliografia może rejestrować także rękopisy, autografy, korespondencje, rysunki itp. Odmienny materiał rejestruje bibliografia osobowa przedmiotowa. Znajdują się tu publikacje o danej osobie, jej żuciu i działalności, jeśli to pisarz to o jego twórczości różnego rodzaju świadectwa o danej osobie zawarte w dokumentach nie wydanych, jak np. pamiętniki, listy itp. Występuje jeszcze jedna odmiana, mianowicie bibliografia zespołu osobowego. Powstaje ona wtedy kiedy rejestruje się dorobek kilku osób. Taka bibliografia świadczy o aktywności naukowej. Materiały ujęte w bibliografiach osobowych świadczą o twórczości lub też życiu i działalności pisarzy.
Bibliografia dokumentów określonych typów - w tych bibliografiach kryterium doboru stanowi wybrany typ dokumentów. Mogą to być dokumenty piśmiennicze o określonej formie piśmienniczej decydującej o rodzaju lub gatunku literackim bądź piśmienniczym. O odrębności dokumentów może decydować również forma wydawnicza która rejestruje się w osobnych bibliografiach np. czasopisma i wydawnictwa zbiorowe. Trzeba również wspomnieć o dokumentach różniących się formą zewnętrzną w wyniku odmiennej techniki ich wytwarzania.
Bibliografia załącznikowa - najczęściej są to bibliografie składające się z większości typów bibliografii. Z reguły są to bibliografie selekcyjne, najczęściej bibliografie dziedzin lub zagadnień, regionalne, lokalne, krajoznawcze. Bibliografie załącznikowe są niesamoistne pod względem wydawniczym, treściowo łączą się z tekstem dokumentu piśmienniczego.
Bibliografie załącznikową można podzielić na 3 odmiany:
materiał źródłowy dla tez dzieła, rozdziału, artykułu
wykaz dokumentów kierujący do dalszego poszerzania wiedzy lub rozszerzająca dany problem
wykaz piśmiennictwa cytowanego w przypisach
Bibliografia bibliografij - czyli źródło informacji drugiego stopnia to znaczy że czytelnik nie dociera do opisów bibliograficznych potrzebnego mu piśmiennictwa, ale odnajduje w niej spis bibliograficzny o zbliżonej tematyce. Bibliografia ta rejestruje: ogół spisów bibliograficznych danego kraju: wszystkie ich rodzaje i typy, zarówno te bieżące jak i retrospektywne, samoistne jak i niesamoistne.
Bibliografie wydawnictw informacyjnych - w tej bibliografii znajdują się dokumenty które służą do zaspokajania potrzeb o piśmiennictwie jak i dane faktograficzne.
BABIN (Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej) jest kwartalnikiem dodawanym do Przeglądu Bibliotecznego. W latach 1951-1969 był publikowany jako Przegląd Piśmiennictwa o Książce, a od 1969 zostaje publikowany jako BABIN. BABIN dostarcza informacje na temat czasopism zagranicznych dostępnych w Polsce.
W bibliografii uwzględnia się artykuły relacjonujące aktualne metody i doświadczenia we współczesnym bibliotekarstwie światowym, dokumentacji i nauce o informacji oraz stan i postęp fachowej wiedzy bibliotekarskiej. Uwzględnia się również artykuły dotyczące zmian w technologii, mediów, publikacji elektronicznych, upowszechniania internetu i sposobu funkcjonowania bibliotek w erze cyfrowej, omawiające tendencje kulturowe i społeczne oraz akty prawne istotne dla pracy bibliotek.
Cechą główną czasopisma są analizy i adnotacje artykułów z czasopism zagranicznych uszeregowanych w 15 grupach: Bibliografia, Bibliotekarstwo (opracowania ogólne, Bibliotekarstwo (w poszczególnych krajach), Gromadzenie i przechowywanie zbiorów, Informacja naukowa i dokumentacja (opracowania ogólne), Informacja naukowa i dokumentacja (technika i metodyka), Informacyjna działalność biblioteki, Języki informacyjno-wyszukiwawcze, Rzeczowe opracowanie dokumentów, Katalogi, Katalogowanie, Szkolenie zawodowe, Udostępnianie zbiorów, Korzystanie z Biblioteki, Zawód. Bibliografia nie rejestruję artykułów z zakresu historii książki.
BABIN podaje opisy bibliograficzne artykułów z uwzględnieniem przekładu tytułów na język polski, zawiera również adnotacje analityczne referujące treść publikacji. Prócz tego zamieszczana jest informacja o zawartości dokumentu w języku polskim (przez rozszerzone tłumaczenie tytułu i zwięzłe scharakteryzowanie treści).
Czasopismo ma podział działowy. Działy i poddziały uszeregowane są alfabetycznie. BABIN posiada indeksy: autorski, przedmiotowy, wykaz skrótów czasopism.