TEMAT 2.
Różne ujęcia struktury społecznej J. Szmatki model kluczowych elementów struktury, emergencyjność.
Podejście do zagadnienia struktury społecznej w koncepcjach interakcjonizmu symbolicznego.
Różne ujęcia struktury społecznej J. Szmatki model kluczowych elementów struktury, emergencyjność.
W mikrosocjologii mamy do czynienia z dwoma podejściami teoretyczno - metodologicznymi. Są to:
Mikrosocjologia strukturalna
Interakcjonizm symboliczny
Obie orientacje prezentują realizm ontologiczny odwołują się bowiem do określonych całości społecznych z obrębu, których pochodzą determinujące uwarunkowania zjawisk społecznych.
Realizm ontologiczny
Zakłada, że istnieją realne całości społeczne (klasa społeczna, plemię, naród, kasta) i że są one niesprowadzalne ani do jednostek ludzkich ani do przedstawień zbiorowych czy nazw związanych z wielością jednostek, zbiorowości mają właściwości realne wychodzące poza sferę statystyczną i niesprowadzalne do sfery przedstawień; Założenie, że grupa społeczna jest tak samo realna jak osoba (osoby nie są całościami bardziej konkretnymi niż grupy) - grupa społeczna i jednostki są realne ale jednocześnie są abstrakcyjne i nie są konkretne, choć są obiektami empirycznymi.
Całość społeczna złożona jest z elementów strukturalnych, które są równocześnie traktowane jako realne i jako abstrakcyjne składniki owej całości. Np. grupa społeczna istnieje realnie, gdyż istnieją typowe dla niej elementy strukturalne realnie istniejące - rola społeczna, pozycja społeczna itp.
Mikrosocjologia strukturalna opiera się na ogólnej zasadzie emergencyjności.
Emergentny strukturalizm socjologiczny
Jest to generalna teza ontologiczna odnosząca się do całokształtu rzeczywistości społecznej. Wg niej natura świata społecznego charakteryzuje się brakiem ciągłości cech społecznych. Wyodrębniają się w nim określone poziomy właściwości wzajemnie kumulujących się, które są jednak względnie niezależne od siebie. Co więcej poziomy rzeczywistości są jakościowo odrębne od siebie. Jedyną ogólna, powszechną, a zarazem ukryta właściwością świata społecznego jest jego emergencyjność i rodząca się z niej jego wielopoziomowość. Emergencyjność jest zatem strukturalną cechą rzeczywistości.
Struktura świata społecznego obejmuje trzy poziomy integracji zjawisk społecznych:
a) poziom działających jednostek (najbardziej elementarny poziom świata społecznego)
Jest to poziom substratu społeczeństwa, poziom tworzywa z jakiego są zbudowane wszelkie pozostałe społeczne formy tego świata.
Na tym obszarze występują wyłącznie zjawiska indywidualne - zachowania jednostkowe wyznaczone przez integralną część osobowości, a nie zachowania wynikające z miejsca tego człowieka w strukturze świata społecznego.
b) poziom małych struktur społecznych
Już w najprostszych i najmniejszych typach struktur społ. ujawniają także ich własności, których wyjaśnienie wymaga całkowicie odrębnych środków analizy i odrębnej aparatury teoretycznej.
Już te najbardziej elementarne rodzaje ponadjednostkowych struktur okazują się emergentne, jakościowo odmienne od działań pojedynczych jednostek.
Mimo dość dużej różnorodności te małe struktury cechuje wyraźna wspólnota istotnych cech i właściwości .
c) makrostruktury społeczne
Tu też jak w mikrostrukturach ujawniają się całkowicie swoiste właściwości tego typu struktur i całości społ., pojawiają się zupełnie nowe rodzaje mechanizmów i zależności i nowe typy konfliktów.
Są bardziej, niż mikrostruktury, wewnętrznie zróżnicowane i różnią się między sobą ze względu na szereg właściwości, jednak ich podstawowe, generalne i istotne cechy pozostają te same, co powoduje że tworzą one dość wyraźnie określony i wyodrębniony poziom integracji zjawisk społecznych.
Najbardziej złożonym poziomem integracji zjawisk społecznych jest poziom Metastruktury (struktury struktur)
Jest to typ struktury, której elementami strukturalnymi są pozostałe trzy poziomy integracji zjawisk społecznych. Jest to również najbardziej abstrakcyjny poziom strukturalny rzeczywistości społecznej.
Poziomy integracji świata społecznego świata społecznego składające się na ogólną strukturę rzeczywistości społecznej wzajemnie się warunkują i determinują - właściwości w funkcjonowaniu działających jednostek są zdeterminowane właściwościami mikro i makro struktur przy czym makrostruktury maja na działające jednostki wpływ jedynie pośredni, bezpośrednio oddziałują na nie i je determinują małe struktury społeczne.
Cechy, właściwości i działanie mikrostruktur społecznych są zdeterminowane z jednej strony przez działanie i własności makrostruktur społecznych, a z drugiej strony przez własności działających jednostek - i tu tkwi podstawowa sprzeczność sytuacji mikrostruktur, oba źródła determinacji mikrostruktur wywierają na nie sprzeczny wpływ.
Makrostruktury są zdeterminowane przez czynniki endogenne, zachodzące wewnątrz danej makrostruktury - w tym sensie są one zjawiskiem wyjątkowy bo samo determinującym się (autodynamicznym)
Uwypuklenie emergentności, jakościowej różnorodności i mezopoziomowości świata społecznego wymaga przyjęcia redukcjonistycznej koncepcji wyjaśniania:
Taki proces wyjaśniania rozpoczynamy od głównej ontologicznej charakterystyki zjawiska wyjaśnianego w celu ustalenia jego podstawowych uwarunkowań:
wyjaśnienie pierwszego rzędu danego zjawiska czyli „jednopoziomowe”
wyjaśnienie drugiego rzędu i zarazem wyjaśnienia ostateczne (odwołanie do praw i twierdzeń dotyczących zjawisk z poziomu innego niż wyjaśniane zjawisko)
wyjaśnienia, w których użyte zostaną terminy i twierdzenia odnoszące się do zjawisk i procesów mikrostrukturalnych, mogą być w jednych sytuacjach wyjaśnieniami pierwszego rzędu niekiedy wyjaśnieniami ostatecznymi gdy przedmiotami wyjaśnienia będą mikrostruktury społeczne - wyjaśnienia, w których będziemy posługiwać się terminami i twierdzeniami odnoszącymi się do tych mikroprocesów, będą jedynie wyjaśnieniami pierwszego rzędu.
Podejście do zagadnienia struktury społecznej w koncepcjach interakcjonizmu symbolicznego.
Prekursorzy: William James, John Dewey, George Mead, H Blumer, M Kuhn.
Rzeczywistość społeczna sprowadza się do wzajemnych oddziaływań lub działań miedzy jednostkami jako suwerennymi podmiotami tych czynności.
Tym co rzeczywiście istnieje są jednostki ludzkie działające i oddziałujące na siebie za pomocą symboli,
Interakcja oznacza takie działanie społeczne gdy dwie osoby oddziałują na siebie za pomocą komunikacji, modyfikując nawzajem swoje zachowanie. Ludzie interpretują i definiują nawzajem swoje działania. Interakcja ma więc charakter symboliczny, ponieważ polega na wymianie przekazów komunikacyjnych między uczestnikami występującymi na zmianę w roli ich nadawców i odbiorców.
Istotnym założeniem interakcjonizmu jest pojęcie działania „komunikacji symbolicznej”, symboli werbalnych języka czy niewerbalnych symboli gestów itd. za pomocą których dopiero owo wzajemne działanie zachodzi.
Założenie, że jednostka nie odtwarza zachowań czy działań według pewnych wzorów, ale konstruuje działanie, jest twórca interpretuje zachowanie partnera, wchodzi w jego rolę (role-taking) i na tej postawie podejmuje odpowiednie działanie dokonując ciągle tzw. definicji sytuacji, w jakiej działa. Jednostka bowiem jest świadoma siebie, posiada jaźń, dokonuje wyborów.
Stanowisko Herberta Blumera (kontynuatora Meada)
Założenie, że człowiek jest wyposażony w jaźń, a więc mechanizm który pozwala jednostce ludzkiej traktować siebie jako przedmiot; mechanizm dzięki, któremu jednostka ma zdolność do udzielania sobie rad, wskazywania sobie zachowań i podejmowania decyzji.
Założenie, że ludzkie działanie czyli interakcja jest symboliczna i zachodzi za pomocą symboli, stosowanych przez partnerów interakcji; interakcja jest konstruowana ponieważ jaźń nie jest układem strukturą ale nieprzerwanym procesem
Do powstania jakiś organizacji społecznych do powstania społeczeństwa dochodzi przez to iż interakcje dokonują się w kontekście społecznym. Jednostka przystosowuje swoje działanie niejako dwukrotnie:
w stosunku do drugiego partnera
w stosunku do tzw. uogólnionego innego, postrzega interpretuje działania innych i przystosowuje swoje działania
Tak więc zjawisko społecznej organizacji, grupy czy społeczeństwa sprowadzałoby się do podobieństwa interakcji oraz do wzajemnego dopasowania się czy zharmonizowania interakcji wykonywanych przez wielu ludzi, ale też do pewnej powtarzalności interakcji wykonywanych wg pewnych wzorów.
Ta powtarzalność nie oznacza, że jednostki nie dokonują interpretacji i ze są one mechanicznie powtarzane wg wzorca. Nic podobnego. Jednostka musi zawsze dokonywać interpretacji zachowań partnera, a ponad to jednostki wnoszą nowe elementy do kolejnych interakcji wciąż je wzbogacając.
Wszelka organizacja z punktu widzenia interakcjonizmu symbolicznego - sprowadza się do tego, że stanowi „ramę”, w której jednostki działają i która kształtuje „sytuacje” w jakich jednostki działają
Blumer w swych wywodach nie tłumaczy jednak co stanowi jej ramę, czym są grupy społeczne czy ich struktury.
Manfred Kuhn i jego interpretacja interakcjonizmu symbolicznego
Jego poglądy są bardziej ustrukturalizowane niż poglądy Blumera
Jaźń wg niego nie może być traktowana jako proces niestabilny
Trwały rdzeń jaźni wyznacza w praktyce jednostce zakres obiektów i działań wchodzących w jej doświadczany świat, a nawet determinuje działania jednostki
Interakcja nie jest zawsze konstruowana na nowo, bowiem wiele interakcji podlega trwałemu ich wykonywaniu.
Jednostki ludzkie jako podmioty życia społecznego nie pozostają w jakiejś bezkształtnej masie, ale są ze sobą powiązane. Ogniwami zespalającymi są pozycje społeczne. W oparciu o które powstają społeczne struktury.
Kuhn przeciwstawia się wizji świata społ. jako wizji świata indeterministycznego w którym podmioty ludzkie działają spontanicznie.
R. Turner i jego interpretacja interakcjonizmu symbolicznego
Turner wychodzi od podstawowych koncepcji Meada dotyczących jaźni, interakcji i organizacji społecznej jako rezultatu interakcji , a dodaje do tego pojęcie roli, które ma umożliwić rozwinięcie koncepcji interakcjonizmu jako pełnej teorii socjologicznej
Działanie ludzkie wg Turnera jest działaniem twórczym i polega na konstruowaniu postępowania, działań w interakcji, a nawet konstruowaniu roli.
Wg interakcjonizmu, jednostka podejmując interakcję komunikuje partnerowi o swoim działaniu (za pomocą słów gestów), przedstawia swą tożsamość kształtuje swoją role
Interakcja nie jest wiec odgrywaniem roli wg pewnych wzorców czy schematów. Polega natomiast na rozpoznawaniu interpretacji zachowań i ich dostosowaniu czy wzajemnej modyfikacji. Rola tworzy się w toku interakcji