Etnolog wobec kondycji ludzkiej
By posłużyć się zbyt prostym może przykładem: to nie gen określający dobrą odporność na temperatury podbiegunowe (zakładając że taki gen istnieje) dał Inuiton ich kulturę; to przeciwnie ta kultura sprzyjała jednostkom bardziej zahartowanym a nie sprzyjała innym.
Narzędzie zrozumienia: współczynnik humanistyczny
Najistotniejszą ogólną cechą przedmiotów i faktów, badanych przez humanistę, jest właśnie to, że są one „czyjeś”, czyli, że istnieją w działaniu i doświadczeniu pewnych ludzi i posiadają te właściwości, które im owi działający i doświadczający ludzie nadają w swych czynnościach i doznaniach. Tę zasadniczą cechę nazywamy współczynnikiem humanistycznym przedmiotów i faktów, które humanista bada.
Istnienei tej obiektywnej, wspólnej wielu ludziom rzeczywistości humanistycznej, zakładane w działaniu i doświadczeniu każdego człowieka, pozwala badaczowi, nawet zmusza go, by dopełnił, a raczej rozszerzył punkt widzenia działającego i doświadczającego podmiotu w przebiegu wykonywania czynności, biorąc pod uwagę punkty widzenia innych podmiotów, lub nawet wlasny przy wykonywaniu innych czynności.
Złudzenia relatywizmu kulturowego
Innymi słowy - do jakiego stopnia możemy afirmować naszą wyłączną przynależność do jednej cywilizacji bez jednoczesnej ochoty niszczenia innych? Gdyby prawda było, że barbarzyństwa można się wyrzec tylko razem z własną kulturą, należałoby powiedzieć, że tylko te cywilizacje zdolne są do niebarbarzyństwa, które popadają w ruinę: mało pocieszająca konkluzja.
Tutaj jednakowoż dotykamy kłopotliwej kwestii: w jakim zakresie respekt dla innych kultur jest w ogóle zalecony i w jakim momencie chwalebna wola, by nie okazać się barbarzyńcą, przeradza się sama w obojętność czy wręcz aprobatę barbarzyństwa?
Ta umiejętność samozakwestionowania, umiejętność wyzbycia się - na przekór silnemu oporowi rzecz jasna - pewności siebie, samozadowolenia leży u źródeł Europy jako siły duchowej; zrodził się w niej wysiłek łamania własnego „europocentrycznego” zamknięcia. Ta zdolność określiła naszą kulturę, zdefiniowała jej niepowtarzalną wartość