POZYTYWIZM- okres w lit pl uformowany po 1864r [Nową epokę rozpoczyna kolejna klęska powstania (powstanie styczniowe).] trwający do około 1890 (1891 wydanie pierwszego tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera) któremu charakter nadało pokolenie urodzone w latach 40 XIXw, zwłaszcza zaś wychowankowie warszawskiej Szkoły Głównej. *Nazwę przyjęto od kierunku filozoficznego, którego podstawy sformułował A.Comte, uznający jedynie doświadczenie i obserwację za źródło wiedzy oraz dążący do wiedzy pozytywnej, tzn mogącej służyć do poprawy życia.
Realizm- (od łac realis- rzeczywisty) kierunek w literaturze 2 połowy XIXw charakt się dążeniem do wiernego naśladowania rzezcywistości. Wg jednego z przedstawicieli tego kierunku, Stendahla powieść powinna być `zwierciadłem kt przechadza się po gościńcach'. Najważniejsze gat literat realistycznej to powieść i nowela.
Pisarz realista dąży do: *pokazaniu obrazu świata o charakt syntetycznym *przedstawia mechanizmy życia społecznego i natury ludzkiej *przedstawia społeczne i fizyczne uwarunkowania życia bohaterów ale dąży też do pełniejszego ukazania ich życia wewnętrznego *rezygnuje z bezpośrednich ocen ale dba o to by czytelnik wiedział co jest dobre a co złem. ##Pracę pisarza pozytywiści porównują z pracą uczonego- nie tworzy on pod wpływem natchnienia ale przeprowadza wnikliwe obserwacje rzeczywistości kt chce opisać; pisarz powinien w swojej twórczości zajmować się tym co jest mu bezpośrednie i dobrze znane.
Najwybitniejsi twórcy powieści realistycznej to: Stendahl, H Balzak, Ch Dickens, M Gogol, L Tołosoj, I Turgieniew, A Czechow.
Cechy powieści realistycznej: *bohaterowie nie przypominają herosów, ich biografie są typowe dla epoki i stylu życia kt reprezentują *występuje wszechwiedzący narrator zachowujący dystans do wydarzeń o kt opowiada *fabuła powieści jest na ogół wielowątkowa, obfituje w epizody *zdarzenia są zazwyczaj uporządkowane chronologicznie, ale relacje przerywają informacje o zdarzeniach wcześniejszych *ważną funkcję spełnia opis przestrzeni (pisarz stara się wychwycić cechy najbardziej charakt *zachowana zostaje zasada prawdopodobieństwa (wszystko o czym mówi pisarz mogłoby się wydarzyć).
Nowela- krótki utwór epicki o zwartej, zwykle jednowątkowej akcji, zwykle zakończonej puentą.
Polscy pozytywiści wysunęli następujące hasła programowe:
1. Praca organiczna - harmonijna wymiana usług w społeczeństwie. pozytywiści nawoływali do skupienia wysiłków na działaniu ekonomicznym, rozwoju przemysłu, handlu, rzemiosła. Dowodzili, że rozwój życia umysłowego jest uzależniony od rozwoju gospodarczego. Głosili kult wiedzy i rozumu, nawoływali do rozwijania produkcji i techniki. Koncepcja Spencera zakładała traktowanie społeczeństwa jak żywego organizmu, którego właściwe funkcjonowanie może zapewnić tylko prawidłowa działalność wszystkich organów.
2. Praca u podstaw - praca dla ludu i nad ludem, którą pojmowali pozytywiści jako obowiązek nawiązywania przez ziemiaństwo i inteligencję kontaktów ze wsią, celem dźwignięcia chłopów na wyższy poziom kultury umysłowej, a przez to świadomości narodowej. Wszystkie te dążenia, zamykające się w założeniach omawianego hasła, wynikały z wiary w możliwość harmonijnej współpracy wszystkich warstw dla dobra ogólnego, w stopniowy wzrost dobrobytu, w możliwość rozwoju kraju, mimo niewoli i całego dramatu społeczeństwa.
3. Emancypacja kobiet - równouprawnienie kobiet, przygotowanie ich do pracy, prawo decydowania o swoim życiu osobistym.
4. Równouprawnienie Żydów - zaborcy w celu dalszego osłabienia społeczeństwa dążyli do przeciwstawienia sobie różnych jego grup. Pozytywiści wystąpili solidarnie w imię zasad demokracji przeciw tym tendencjom, choć dostrzegali gospodarczo niekorzystny proces przejmowania przez kapitał żydowski i niemiecki kontroli nad sporą częścią gospodarki narodowej.
UTYLITARYZM ? użyteczność społeczna. Idea ta zakłada, że wszystkie wytwory, dzieła człowieka powinny służyć społeczeństwu, powinny być praktyczne.
DETERMNINIZM ? zakłada, że człowiek jest uzależniony od czynników zewnętrznych, to znaczy, że na życie człowieka wpływ mają inni ludzie, środowisko, sytuacja polityczna i społeczna.
EWOLUCJONIZM ? idea Karola Darwina, która zakłada, że wszystkie formy bytu podlegają prawu ewolucji, czyli nieustannej przemiany w rozwoju. Zakłada systematyczne doskonalenie się.
SCJENTYZM ? zaufanie do nauki, do wiedzy rzetelnej, przede wszystkim do nauk przyrodniczych. Człowiek jest nieodłączną częścią przyrody.
NATURALIZM ? zakładał, że człowiek jest częścią przyrody i podlega tym samym, co ona, prawom. Głównym hasłem była walka o byt. Człowiek kieruje się tymi samymi, co zwierzęta, instynktami. Powieść naturalistyczna prezentuje środowisko robotnicze przeżarte nędzą i chorobami. Naturaliści wnikliwie badają fragment rzeczywistości i dochodzą do pesymistycznych wniosków. Człowiek kieruje się w życiu instynktami, walczy o byt często nie zważając na innych, jest to tzw. człowiek fizjologiczny. Rzeczywistość chora, kaleka, zniekształcona biedą to często obraz powieści naturalistycznej. Naturaliści prezentują świat subiektywnie wybierając jego ciemniejsze strony.
NAD NIEMNEM
Dzieci nocy- pokolenie żyjące w niewoli; `ogień ofiarny'- ofiara powstańców; `blask jutrzenki'- nadzieja wolności.
Z mogiłami łączą się idee jakie autorka pragnie przekazać czytelnikom: a) kult pracy: *podział bohaterów na pozyt i negat kt głównym kryterium jest ich stosunek do pracy *legenda o janie i cecyli obrazująca tezę że dzięki pracy można osiągnąć dobrobyt i szczęście b) praca organiczna: rzecznikiem tej idei jest witold kt propaguje nowe sposoby gospodarowania i nakłania ojca do pogodzenia się orasz współpracy z bohaterowiczami c) praca u podstaw: *witold dzieli się swoją wiedza z bohaterowiczami *andrzejowa uczy i opiekuje się chłopskimi dziećmi *andrzejowa i marta korczyńska w przeszłości zajmowały się edukowaniem chłopskich dzieci *justyna zamierza po poślubieniu jana uczyć mieszkańców zaścianka d) emancypacja kobiet: *witold krytykuje wychowanie swojej siostry leoni *bohaterki powieści kt wkraczają na drogę emancypacji odnajdują cel życia, odczuwają zadowolenie i satysfakcję; te kt nie podejmują próby usamodzielnienia się sąnieszczęśliwe