TEMAT: SURDOPEDAGOGIKA JAKO DZIAŁ PEDAGOGIKI SPECJALNEJ
Surdopedagogika (łac. surdus – głuchy) jest to dział szczegółowy pedagogiki specjalnej zajmuj±cy się teoretycznymi i praktycznymi problemami kształcenia i wychowania jednostek z wadami słuchu i wadami mowy wynikaj±cymi z zaburzeń słuchu. Stopień utraty słuchu może być różny od lekkiego niedosłuchu do pełnej głuchoty. Duże znaczenie ma ustalenie stopnia niedosłuchu i klasyfikacja dzieci z wadami słuchu.
Zasady klasyfikacji dzieci z wadami słuchu:
1. Lekki niedosłuch (mniej niż 30 db) – trudno¶ci w słyszeniu mowy szeptanej.
2. Umiarkowany niedosłuch (mniej niż 60 db) – trudno¶ci w słyszeniu mowy potocznej, która może być jednak odebrana bez aparatu głównie drog± słuchow±.
3. Znaczny niedosłuch (60-90 db) – po odpowiednim treningu mowa jest rozumiana głównie drog± słuchow±.
4. Głuchota (więcej niż 90 db) – mowa potoczna nie jest rozumiana nawet przy pomocy aparatury i po treningu słuchu.
Stopień utraty słuchu nie jest jedynym kryterium przy kwalifikowaniu dziecka do okre¶lonego rodzaju szkoły. Zasadniczy wpływ na zakwalifikowanie dziecka ma także jego ogólny rozwój psychiczny i ogólny stan zdrowia.
Etiologia wad słuchu obejmuje trzy zasadnicze zespoły czynników powoduj±c:
A - głuchotę dziedziczn±,
B - głuchotę wrodzon±,
C - głuchotę nabyt±.
A Głuchota dziedziczna – gdy występuje ona również u innych członków tej samej rodziny, któr± dzieli się na:
- dominuj±c± – ł±czy się z innymi zaburzeniami, nie zawsze ujawnia się od urodzenia, niekiedy dopiero po kilkunastu latach i jest trudna do stwierdzenia,
- recesywna - może pojawić się w każdym pokoleniu.
B Głuchota wodzona – przyczyny:
- choroby matki w czasie ci±ży (choroby wirusowe),
- czynniki toksyczne (uszkodzenie płodu),
- zaburzenia hormonalne (konflikt serologiczny).
C Głuchota nabyta – spowodowana jest przyczynami działaj±cymi w okresie porodu i w czasie dalszego rozwoju jednostki. W czasie porodu słuch dziecka może uleć uszkodzeniu na skutek urazu powoduj±cego krwotok i niedotlenienie.
We wczesnym okresie życia dziecka rozpoznanie głuchoty nabytej jest trudne, gdyż czynniki chorobowe działać mog± w ci±gu dłuższego czasu i wpływać uszkadzaj±co na organy słuchu. Częst± przyczyn± głuchoty nabytej w pierwszych latach życia jest zapalenie opon mózgowych, a w dalszych latach choroby zakaĽne (odra, gruĽlica) i wpływ urazów (akustycznych, przypadkowych), rzadziej zdarza się głuchota spowodowana urazami psychicznymi. Głuchota wpływa również na rozwój psychiczny dziecka – utrudnia przyswajanie języka oraz kontakt z otoczeniem. Nawet ze znacznym ubytkiem słuchu jednostka może osi±gn±ć dobry poziom szkolny i dobre przygotowanie do pracy zawodowej, a przez to korzystne warunki przystosowania społecznego.
Ze względu na niedosłyszenie mowa dziecka jest inna, dziecko ma trudno¶ci z własn± wymow± – głos jest mniej dĽwięczny, bezbarwny, pozbawiony rytmu, nieprawidłowo modelowany. Dla dziecka głuchego mowa głosowa jest mow± trudn±, więc często i łatwo posługuje się innymi formami porozumiewania takimi jak: mimik±, gestami, migami, mow± palcow±. Jest to mowa uboga w tre¶ci, uniemożliwia uogólnianie i my¶lenie abstrakcyjne, dlatego ucz±c dziecko głuche preferuje się mowę ustn±, głosow±.
Rozwój mowy ustnej ma zasadniczy wpływ na rozwój intelektualny dziecka. Należy dziecko jak najwcze¶niej obj±ć specjaln± opiek± pedagogiczn±. Im dziecko młodsze, tym większe szanse ukształtowania kompensacyjnych mechanizmów recepcyjnych w zakresie odbioru wrażeń komunikatywnych, jak również posługiwania się mow± ustn± i formami językowymi. We wczesnym okresie życia opiekę nad dzieckiem sprawuj± rodzice, a pedagog specjalny tak powinien kierować postępowaniem rewalidacyjnym rodziców, aby ich ¶wiadoma opieka zapewniała jak najlepszy rozwój dziecka.
Rozwój mowy wspierany jest przez inne formy porozumiewania wzrokowego,
mowę pisan± i mowę palcow±. Mowa pisana stosowana jest jako forma porozumiewania towarzysz±ca i wspieraj±ca kształtowanie mowy dĽwiękowej. Opanowanie sztuki czytania, rozumienie tekstów drukowanych i sprawne posługiwanie się pismem ma duże znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka. Możliwo¶ć korzystania z informacji ksi±żkowych, kontakt z czasopismem, z codzienn± prac± stwarza jednostce warunki współuczestniczenia w sprawach społecznych, zawodowych, w życiu kulturalnym. Umiejętno¶ć czytania wywiera korzystny wpływ na rozwój języka. Mowa palcowa w odróżnieniu od mowy migowej umożliwia stosowanie form gramatycznych.
Mowę palcow± („daktylografię”, daktylos – palec) dziecko głuche opanowuje łatwiej i szybciej. Mowa palcowa wykorzystywana jest metodycznie jako ¶rodek porozumiewania się we wstępnym okresie nauki, gdy jeszcze występuj± duże trudno¶ci w porozumiewaniu się mow± ustn±.
W kształtowaniu i rozwoju mowy głosowej duże znaczenie maj± protezy słuchowe. Aparatura elektroakustyczna musi być traktowana jako ¶rodek pomocniczy w rewalidacji głuchych. Protezy słuchowe wzmacniaj± bodĽce akustyczne co ułatwia odbiór wrażeń słuchowych. Dziecko głuche ma trudno¶ci w rozumieniu otoczenia, bo musi polegać na wzrokowym doznaniu w kontakcie ze ¶rodowiskiem społecznym. Wynikaj± st±d nieadekwatne do sytuacji reakcje, przyczyny nerwowo¶ci tkwi± w nieprawidłowym oddziaływaniu wychowawczym rodziny i trudno¶ci w porozumiewaniu się z otoczeniem. U dzieci starszych często wytwarza się poczucie mniejszej warto¶ci, ponieważ odczuwaj±, że ich sytuacja jest inna niż dzieci słysz±cych, a powoduje to kształtowanie się postawy nieufno¶ci wobec otoczenia. Doro¶li głusi s± cenieni w pracy zawodowej, ponieważ s± skupieni, maj± duż± zręczno¶ć i sprawno¶ć, chętnie uprawiaj± sport i turystykę.
Szkolnictwo dla dzieci z wadami słuchu obejmuje: przedszkola, szkoły podstawowe i zasadnicze szkoły zawodowe, szkoły podstawowe dla dzieci niedosłysz±cych. Dla dzieci głuchych z obniżonym poziomem umysłowym s± szkoły specjalne oraz klasy przy szkołach dla dzieci głuchych o normalnej inteligencji. Wszystkie szkoły posiadaj± internaty. Selekcja do tych szkół wymaga diagnozy psychologicznej, lekarskiej, audiologicznej.
Ze szkołami dla dzieci głuchych i niedosłysz±cych współpracuje Polski Zwi±zek Głuchych. Głównym zadaniem Zwi±zku jest niesienie pomocy i zapewnienie opieki kulturalnej oraz materialnej inwalidom słuchu na terenie całego kraju. Polski Zwi±zek Głuchych w zakresie pomocy dzieciom i młodzieży głuchej organizuje poradnie dla małych dzieci z wadami słuchu. Zwi±zek prowadzi kursy przysposobienia zawodowego dla młodzieży głuchej oraz udziela pomocy w usamodzielnianiu absolwentów szkół dla głuchych, zatrudniaj±c ich w zakładach pracy chronionej i w inwalidzkich zakładach produkcyjnych. Zwi±zek prowadzi również szerok± działalno¶ć kulturalno-o¶wiatow±, wspiera organizacje sportowe, zajmuje się działalno¶ci± wydawnicz± dla głuchych.
Pierwsze szkoły dla głuchych powstały dopiero w drugiej połowie XVIII w., przyczyn± tak póĽno wprowadzonej formy instytucjonalnej opieki pedagogicznej nad głuchymi było to, że głuchych traktowano jako nie wychowalnych. Jednostki takie okre¶lano jako „głuchonieme”, dopiero pod koniec XIX w. przyjęto okre¶lenie „głuchy” w odróżnieniu od „głuchoniemego”. Obowi±zkiem szkolnym objęto dzieci głuche już na pocz±tku XIX w., a w drugiej połowie XIX w. powstaj± pierwsze szkoły zawodowe dla głuchych (w Berlinie 1873r.), natomiast przedszkola zaczęły się rozwijać dopiero w wieku XX. W Polsce pierwsza szkoła dla głuchych została zorganizowana w roku 1817 w Warszawie przez ks. Jakuba Falkowskiego, która była jednocze¶nie pierwsz± szkoł± podstawow± specjaln± zorganizowan± w Polsce.
LITERATURA
Lipkowski O. (red.): O wychowaniu dzieci głuchych, 1967, PZWS
Góralówna M., Domańska A.: Dziecko niedosłysz±ce w rodzinie, 1996, PZWL
Lipkowski O., Pedagogika specjalna, 1981, PWN
Encyklopedia Pedagogiczna pod red. Wojciecha Pomykało; Fundacja Innowacja,
Warszawa 1993