FIZJOTERAPIA W PSYCHIATRII
Psychiatria - jedna z podstawowych specjalizacji medycznych zajmująca się badaniem, zapobieganiem i leczeniem zaburzeń i chorób psychicznych. Bada ich uwarunkowania biologiczne, psychologiczne, rodzinno-genetyczne, społeczne, konstytucjonalne - sposoby powstawania i skutecznego zapobiegania.
Obecnie w psychiatrii dostrzega się potrzebę zrównoważonego podejścia do problemów zdrowotnych uwzględniając zarówno aspekty biologiczne jak i posiadające naturę psychologiczną.
Pierwsze obiekty, które można uznać za prototypy szpitali psychiatrycznych powstały w świecie arabskim, w VIII w. Pierwszy został zbudowany w Bagdadzie w 705 r., a następnie w Fezie i Kairze. W odróżnieniu od chrześcijańskich zapatrywań na zaburzenia psychiczne, w których doszukiwano się ingerencji demonów i innych sił nadprzyrodzonych, Arabowie koncentrowali się na obserwacjach klinicznych. W ten sposób przyczynili się do znacznego postępu w wiedzy dotyczącej psychopatologii: jako pierwsi stosowali psychoterapię, a także inne metody leczenia, np. gorące kąpiele, leki psychoaktywne, muzykoterapię i terapię zajęciową.
Prawdziwa rewolucja w psychiatrii dokonała się we Francji w 1793 r., kiedy to Filip Pinel polecił zdjąć kajdany z rąk psychicznie chorych.
Ale dopiero w pierwszej połowie XX w. ponownie starano się poprawić warunki bytowe w szpitalach, aby zapewnić chorym oddziaływania społeczne, aktywny tryb życia, pracę, rozrywkę.
REHABILITACJA PSYCHIATRYCZNA to system skoordynowanych oddziaływań społecznych, psychologicznych, wychowawczych i medycznych umożliwiających chorym psychicznie w miarę samodzielną egzystencję i integrację społeczną.
ZASADY REHABILITACJI PSYCHIATRYCZNEJ
Zasada PARTNERSTWA
Zasada WIELOSTRONNOŚCI ODZIAŁYWAŃ
Zasada POWTARZALNOŚCI ODZIAŁYWAŃ
Zasada JEDNOŚCI METOD
Zasada OPTYMALNEJ STYMULACJI
Zasada partnerstwa, która polega na poszanowaniu praw i indywidualności chorego. Rehabilitacja jest prawem, a nie obowiązkiem chorego psychicznie, zatem nie może być prowadzona wbrew jego woli i bez zgody. Dlatego warunkiem rozpoczęcia rehabilitacji jest uzyskanie jego zaufania, akceptacji programu i współpracy.
Zasada wielostronności oddziaływań oznacza jednoczesne oddziaływania rehabilitacyjne w różnych sferach życia codziennego: rodzinnej, zawodowej, towarzyskiej i społecznej. Wymaga to ścisłej współpracy wielospecjalistycznego zespołu, dobrej znajomości problemów pacjenta i jego środowiska.
Zasada powtarzalności oddziaływań odnosi się szczególnie do osób, u których proces chorobowy przebiega z okresowymi zaostrzeniami i po każdym trzeba powtórzyć nabyte już poprzednio umiejętności. U większości przewlekle chorych rehabilitacja, a raczej jej efekty mogą być tylko częściowe i nie można osiągnąć, ani pełnego, ani trwałego powrotu do zdrowia. Stosowanie tej zasady w planowaniu rehabilitacji oszczędza zarówno pacjentowi, jego rodzinie, jak i personelowi wielu rozczarowań.
Zasada zgodności psychospołecznych i biologicznych metod oddziaływania polega na kompleksowym stosowaniu leczenia farmakologicznego i oddziaływań rehabilitacyjnych. Należy to czynić w taki sposób, aby działanie uboczne jednej ze stosowanych metod nie stanowiło przeszkody lub niebezpieczeństwa nadmiernego obciążenia przy innych metodach. I tak na przykład stopień obciążenia fizycznego w różnych formach rehabilitacji (terapia ruchem, pracą itp.) powinien uwzględniać wielkość dawek leków psychotropowych i stan somatyczny pacjenta. I odwrotnie, jeśli działanie uboczne leku np. senność i osłabienie, skłonność do zapaści, drżenie, wzmożone napięcie mięśniowe, uniemożliwia pacjentowi aktywny udział w zajęciach terapeutycznych, należy rozważyć możliwość zastosowania środków korygujących te objawy, zmniejszenia dawek lub zmiany leku.
Zasada optymalnej stymulacji zakłada, że niewskazana jest zbyt nadmierna lub zbyt uboga stymulacja chorego. Niedobór bodźców, monotonia zdarzeń wywołują: bierność, utratę zainteresowań, spłycenie i zwężenie związków emocjonalnych, brak planów na przyszłość, brak dbałości o wygląd zewnętrzny, apatię, upośledzenie napędu.
Objawy te, obecnie uważane są za objaw instytucjonalizmu, czyli choroby szpitalnej, a dawniej uznawano za wyraz defektu schizofrenicznego lub za zmiany otępienne. Wyniki rehabilitacji wskazują, że w wielu przypadkach są to objawy odwracalne. Dlatego bardzo ważne jest rozpoczynanie oddziaływań rehabilitacyjnych już od pierwszych dni pobytu w szpitalu.
WCZESNA REHABILITACJA PSYCHIATRYCZNA
Polega na zapobieganiu bierności, dążeniu do utrzymania się chorego w dotychczasowych rolach życiowych i społecznych ( męża, ojca, pracownika ). Związana jest z krótkim intensywnym leczeniem chorego i obejmuje rozpoznanie społecznych problemów pacjenta, pomoc psychologiczną udzielaną jemu i rodzinie w rozwiązywaniu konfliktów. Postępowanie rehabilitacyjne należy rozpocząć jak najwcześniej ze względu na konieczność uruchomienia prawidłowych mechanizmów radzenia sobie oraz na znaczenie dla przyszłych losów decyzji, jakie chory podejmuje w pierwszym okresie choroby.
PÓŹNA REHABILITACJA PSYCHIATRYCZNA
stosowana jest:
w przewlekłych zaburzeniach psychicznych,
u osób chorych psychicznie, wielokrotnie hospitalizowanych,
u chorych przewlekle hospitalizowanych,
wobec osób najciężej zindywidualizowanych pozbawionych możliwości powrotu do samodzielnej egzystencji.
W rehabilitacji późnej farmakoterapia ma mniejsze znaczenie, bowiem największą rolę odgrywają oddziaływania kształtujące motywację do akceptowanych przez otoczenie zachowań, pobudzające do celowej aktywności. Bardzo ważne jest odtwarzanie i podtrzymywanie umiejętności z zakresu: samoobsługi, dbałości o higienę i estetyczny wygląd, nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z ludźmi, opanowywania uciążliwych dla otoczenia objawów choroby
Kształtowaniu tych umiejętności powinna towarzyszyć psychoterapia podtrzymująca i systematyczne usprawnianie ruchowe. Rehabilitacja późna daje najlepsze rezultaty, gdy jest prowadzona wśród osób zdrowych lub w otoczeniu krócej i lżej chorych, którzy pomagają w tworzeniu środowiska terapeutycznego i dostarczają wzorów zachowań. Stosowane są tutaj techniki behawioralne, elementy społeczności leczniczej, terapia zajęciowa, terapia pracą
DEPRESJA REHABILITACYJNA
Stan ten cechuje: apatia, obniżenie nastroju, postawa rezygnacyjna, często odmowa udziału w rehabilitacji i innych formach celowej aktywności.
Ze zjawiskiem tym mamy do czynienia, kiedy pacjent nagle, po dłuższym przebywaniu w szpitalu wraca do środowiska stawiającego mu zbyt wysokie wymagania. Przyczyną patologicznych reakcji na nadmierną lub zbyt ubogą stymulację jest obniżony u większości chorych psychicznie próg możliwości adaptacyjnych.
Czynniki utrudniające rehabilitację psychiatryczną:
Czynniki przedchorobowe, jak: brak wykształcenia, błędy wychowawcze w dzieciństwie, niedojrzałość emocjonalna.
Objawy psychopatologiczne spowodowane procesem chorobowym
Objawy wtórne (np.. Zaprzeczenie inwalidztwa)
Interwencje w rehabilitacji psychiatrycznej
Terapia zajęciowa
Polega na usprawnianiu fizycznym i psychicznym poprzez wykonywanie różnych zajęć. Mogą one mieć charakter zajęć manualnych, takich jak: szycie, szydełkowanie, czy zajęć umysłowych np. czytanie książek, recytowanie wierszy, malowanie, śpiewanie. Ważne jest aby zajęcia obejmowały również wykonywanie czynności dnia codziennego, takich jak: gotowanie, prasowanie, gdyż to ułatwi wielu pacjentom samodzielną egzystencję po opuszczeniu szpitala.
Dobór zajęć powinien uwzględniać aktualny stan psychiczny, możliwości fizyczne i poziom społeczno-kulturalny pacjenta. Terapia zajęciowa stanowi tę formę rehabilitacji w psychiatrii, która stwarza pacjentom najmniej trudności i wymagań, a więc powinna być stosowana przede wszystkim w najcięższych przypadkach.
Celem terapii zajęciowej jest nie tylko odtworzenie więzi grupowych i umiejętności współpracy z innymi, ale stopniowe zrozumienie własnych potrzeb i możliwości oraz odzyskanie wiary w siebie. Terapia zajęciowa ułatwia pacjentom nawiązanie kontaktu z otoczeniem, zapobiega szkodliwej szpitalnej bezczynności.
Ergoterapia
Ergoterapia, czyli leczenie pracą, jest jedną z najstarszych metod oddziaływania stosowanych w psychiatrii. Polega na wykorzystaniu pracy jako metody leczenia i rehabilitacji chorych psychicznie.
W życiu każdego człowieka praca odgrywa znaczną rolę, ponieważ zaspakaja jego potrzeby emocjonalne i społeczne, modyfikuje osobowość, kształtuje prawidłowe postawy społeczne. Poprzez pracę człowiek kontaktuje się z otoczeniem, uczy się współżycia w grupie, współpracy, lojalności, koleżeństwa, wyraża siebie i swoje aspiracje, dążenia. Choroba lub zła adaptacja do środowiska mogą zaburzyć naturalną potrzebę aktywności. Brak zdolności i chęci do pracy jest objawem patologicznym, charakterystycznym dla niektórych chorób psychicznych.
W zależności od rodzaju schorzenia oraz aktualnego stanu psychicznego pacjenta, należy dobierać najwłaściwszy rodzaj pracy. Dla chorych z najgłębszymi zaburzeniami najbardziej odpowiednie będzie wykonywanie najprostszych czynności, takich jak: dbanie o higienę, ubiór, porządek na stoliku przyłóżkowym. W miarę poprawy ich stanu zdrowia można zachęcać ich do pomocy na oddziale: pomoc przy posiłkach, dbanie o zieleń, odkurzanie sprzętów.
Natomiast dla chorych agresywnych, niespokojnych należy dobrać zajęcia przy wykonywaniu których będą mogli wyładować napięcie przez pokonywanie oporu materiału, czyli np. rzeźba w drewnie, praca w metalu.
Pacjenci depresyjni, zahamowani ruchowo i emocjonalnie, najwłaściwsze będą zajęcia pozwalające na powtarzanie tych samych czynności, rytmiczne, nie zmuszające do aktywnego kontaktu z otoczeniem np. tkactwo, dziewiarstwo. Natomiast zajęcia proponowane chorym pobudzonym powinny być urozmaicone, ciekawe, wymagające ruchu, pobudzające do rywalizacji.
W wyrabianiu nawyków celowej aktywności i doskonaleniu poziomu pracy ważną rolę odgrywa właściwa gratyfikacja.
Kinezyterapia
Terapia ruchem w psychiatrii jest stosowana w formie ćwiczeń ogólnie usprawniających, zajęć sportowych, ćwiczeń relaksacyjno-koncentrujących. Dzięki nim można osiągnąć poprawę pracy narządów wewnętrznych, wzmocnienie układu mięśniowego, odprężenie nerwowe.
Terapia ruchem może również usprawniać często ograniczone u chorych psychicznie, przekazywanie informacji za pomocą gestu, mimiki, postawy ciała. Opracowując program zajęć ruchowych należy uwzględnić rodzaj zaburzeń psychicznych, wiek, stan somatyczny i towarzyszące choroby somatyczne, rodzaj, dawkę i uboczne działanie leków psychotropowych.
Zajęcia ruchowe proponowane pacjentom zahamowanym, spowolniałym powinny mieć charakter aktywizujący, natomiast pacjentom pobudzonym psycho-ruchowo powinny stwarzać możliwość wyładowania wzmożonego napędu.
Terapia ruchem ułatwia kontakty z ludźmi przez towarzyszące grupowej aktywności ruchowej ożywienie. Aktywność ruchowa pośrednio wpływa na poprawę nastroju, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, podniesienie samooceny oraz dążenia do rywalizacji.
Trening umiejętności społecznych
Niektóre choroby psychiczne, zwłaszcza przewlekłe postacie schizofrenii powodują utratę umiejętności w różnych dziedzinach życia, co zdecydowanie obniża poziom funkcjonowania społecznego. Chorzy mają trudności w porozumiewaniu się z innymi ludźmi, nie potrafią radzić sobie w ważnych i trudnych życiowo sytuacjach np. w załatwieniu pracy, czy pobraniu z banku dużej sumy pieniędzy.
W redukowaniu tych deficytów wykorzystuje się treningi zachowań określane jako treningi umiejętności społecznych. Polegają one na uczeniu nowych zachowań osób chorujących psychicznie oraz odtwarzaniu utraconych umiejętności.
Wyróżniamy następujące rodzaje treningów umiejętności społecznych:
Trening rozwiązywania problemów w trudnych sytuacjach międzyludzkich.
Trening podstawowych umiejętności prowadzenia rozmowy.
Trening w zakresie wyglądu zewnętrznego i higieny osobistej.
Trening kulinarny.
Trening budżetowy.
Trening techniczny.
Trening umiejętności praktycznych.
Trening umiejętności społecznych. Przygotowanie do podjęcia pracy.
Każdy z wymienionych treningów ma na celu poprawę funkcjonowania w innej dziedzinie życia, dlatego podejmowanie decyzji o tym, w którym z nich pacjent powinien uczestniczyć, musi być poprzedzone dokładną analizą jego deficytów, potrzeb oraz możliwości poznawczych.
Skuteczność treningów spowodowała , że wykorzystano tę metodę również w podnoszeniu poziomu sprawności chorych psychicznie w posługiwaniu się lekami psychotropowymi. Chodzi tu o zwiększenie u tych osób poziomu skrupulatności w przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych, związanych przede wszystkim z przyjmowaniem leków.
Dziękuję za uwagę.