Promocja Zdrowia i prewencja zaburzeń z perspektywy psychologii,
Psychologia Kliniczna t. 1 - H. Sęk

1. Promocja zdrowia

Czynnik stymulujący rozwój PROMOCJI ZDROWIA:

• Wzrost chorób cywilizacyjnych (choroby układu krążenia, nowotworowych, psychicznych i urazów powypadkowych)
  czyli takie, gdzie czynnikami ryzyka są
  - styl życia człowieka
  - niekorzystne zmiany środowiska
  

W tym ujęciu - duży nacisk na DZIAŁANIE WŁASNE JEDNOSTEK i SPOŁECZNOŚCI na rzecz rozwoju i utrzymania zdrowia.

PROMOCJA ZDROWIA - proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania (Karta Ottawska, 1994)

Celem promocji zdrowia - szerzenie i popieranie idei zdrowia pojmowanego pozytywnie

Zdrowie - jako zasób umożliwiający ludziom realizację aspiracji, zaspokojenie potrzeb oraz przeobrażanie i kontrole środowiska. (Słońska)

Zdrowie nie jest więc celem samym w sobie - ma umożliwić człowiekowi wykorzystanie istniejących możliwości, by życie uczynić lepszym, bardziej satysfakcjonującym i produktywnym.

Promowanie zdrowia - ma więc sprzyjać poprawie zasobów zdrowia.

Idea promocji zdrowia nakłada wymóg aktywnego uczestnictwa na:

- instytucje edukacyjne

- społeczności lokalne

- władzę i administrację

Promocja zdrowia ma przenikać wszystkie sektory życia.

Są to działania ukierunkowane na CAŁĄ populację w kontekście codziennego życia.

5 obszarów działania na rzecz promocji zdrowia:

• Budowanie prozdrowotnej polityki państwa

• Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu

• Wzmacnianie działań społeczeństwa na rzecz zdrowia

• Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu

• Reorientacja służby zdrowia

1.1. Udział psychologii w promocji zdrowia

Profesjonalne działania psychologa, których celem jest rozwój i wzmacnianie zdrowia całej populacji w kontekście zycia codziennego, od poczęcia do późnej starości.

Cele:

• Podnoszenie świadomości jednostkowej i społecznej na temat zdrowia

• Umożliwianie człowiekowi kontroli nad procesami zdrowia

• Rozwój i wzmacnianie zasobów zdrowotnych tkwiących w jednostce i jej środowisku

Dla psychologa niezwykle ważne:

Działanie na rzecz AUTONOMII i PARTYCYPACJI w kształtowaniu celów zdrowotnych.

Aspekty etyczne:

Działania promocyjne powinny polegać na przedstawieniu oferty i pozostawieniu adresatowi DECYZJI ale i ODPOWIEDZIALNOŚCI za jej skutki zdrowotne.

W promocji zdrowia - ważne jest kształtowanie zachowań

1. nawykowe - można wykorzystać modele perswazji, modelowania i identyfikacji aby wytworzyc ważne dla życia społecznego nawyki higieniczne, nawyki powstrzymywania się od ryzykownych zachowań, nawyki badan kontrolnych itp.

2. 
   czynności intencjonalne

3. świadome kreowanie własnego stylu zycia 2 i 3 sa bardzo indywidualne

i udział technik w tych

wymiarach ma być jak najmniejszy

Psycholog może uczestniczyć w realizacji niemal wszystkich 5 obszarach działań promocji zdrowia.

- działać w strukturach samorządowych

- prowadzić treningi

- uczestnictwo w tworzeniu prawa do ubezpieczeń społecznych

- powadzić badania nad zdrowiem społeczeństwa

- tworzyć zdrowe pole życiowe w różnych siedliskach - szkoły, osiedla, miasta

Psycholog kliniczny jest najlepiej do tego przygotowany

Predestynowany jest do dwóch obszarów działalności:

1. upowszechniania wiedzy psychologicznej przydatnej do promocji zdrowia

2. kształtowania zasobów zdrowotnych i zachowań prozdrowotnych

Współcześnie głównymi adresatami promocji zdrowia są:

• rodzina

• przedszkola

• szkoły

• środowisko pracy

• opieka medyczna

2. Prewencja psychologiczna

Prewencja = zapobieganie różnym formom patologii

= profilaktyka

Prewencja - zespół działań, w których wykorzystuje się metody i środki psychologiczne celem zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń w funkcjonowaniu somatycznym, psychologicznym i społecznym poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka i wzmocnienie zasobów

Caplan - 3 rodzaje prewencji

1. prewencja pierwotna - tzw. Właściwa, nastawiona na obniżenie prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń poprzez przeciwdziałanie czynnikom ryzyka, zanim spowodują wystąpienie zaburzeń

2. prewencję wtórną - stosuje się w sytuacji pojawienia się wczesnych sygnałów zaburzeń, jej celem jest powstrzymanie rozwoju patologii (terapia)

3. prewencja trzeciego stopnia - ma na celu zapobieganie skutkom przebytej choroby i hospitalizacji oraz przeciwdziałanie nawrotom choroby (rehabilitacja, opieka środowiskowa)

Cowen:
Psychologiczna prewencja powinna dotyczyć ludzi z subiektywnym poczuciem zdrowia ale należących do grup ryzyka (prewencja nerwic, zaburzeń osobowości, zapobieganie uzależnieniom i patologii społecznej)

2.1. Pojęcie i rodzaje ryzyka.

W pojęciu epidemiologicznym:
RYZYKO - sytuacja lub działania, które powodują zagrożenie dla czegoś wartościowego.

Ryzyko zachorowania - określa się obiektywnie, stosunek liczby osób u których występuje dana choroba do wszystkich osób w określonej populacji.

W badaniach epidemiologicznych ustala się jakie czynniki

- ekologiczne, biologiczne, społeczno-kulturowe, sytuacyjne, behawioralne i osobowościowe

pozostają w związku z podwyższonym poziomem prawdopodobieństwa wystąpienia:

• zaburzeń psychicznych

• zaburzeń i chorób somatycznych i psychosomatycznych

• krytycznych wydarzeń życiowych i kryzysów

• konfliktów społecznych i interpersonalnych

Aby skutecznie zapobiegać zaburzeniom, trzeba znać rodzaj i mechanizm działania CZYNNIKÓW RYZYKA:

• SYTUACJE RYZYKA - sytuacje zagrożenia, krytyczne wydarzenia

• ŚRODOWISKOWE CZYNNIKI RYZYKA - ubóstwo, toksyczność, konfliktowość, stresowość.
  Środowiskowe - długotrwałe oddziaływanie, niekonrolowalne przez człowieka

• BEHAWIORALNE CZYNNIKI - zachowania związane z powstaniem zaburzenia

• GRUPY RYZYKA - gangi, sekty,

• RYZYKO OSOBOWOŚCIOWE - genetyczne czynniki ryzyka, temperamentalne, biologiczne, osobowościowe

• RYZYKO ROZWOJOWE - kryzysy rozwojowe

Czynniki ryzyka pozostają w interakcji z zasobami jednostki i środowiska:

Prawdopodobieństwo ^{czynniki ryzyka}

Patologii ^zasoby

2.2. Rodzaje działań prewencyjnych.

• Strategia negatywna - zmniejszanie lub usuwanie czynników ryzyka (apele, perswazja) - skuteczny przy wysokim ryzyku

• Strategia pozytywna - wzmacnianie zasobów odpornościowych jednostki i zasobów środowiska

• Ukierunkowaną na jednostkę

• Ukierunkowana na kontekst

• Techniki informacyjno - edukacyjne (poszerzanie wiedzy o ryzyku i czynnikach obronnych)

• Techniki edukacji emocjonalnej

• Trening umiejętności życiowych (podejmowanie decyzji, budowanie pozytywnego obrazu własnej osoby, samokontrola, komunikowanie się…)

• Model wpływów społecznych (kształtowanie przekonań o szkodliwości różnych form ryzyka oraz prozdrowotnych zachowań)

---