METODY PRAKTYCZNE W DYDAKTYCE

Zasada wiązania teorii z praktyką

służy przygotowaniu uczniów do racjonalnego posługiwania się wiedza teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych. Formy realizacji tej zasady w pracy dydaktyczno-wychowawczej mogą być zróżnicowane, ponieważ w działalności poznawczej człowieka czynności praktyczne spełniają różne funkcje.

Zajęcia laboratoryjne

praktyczne i ćwiczenia mają sens dopiero wtedy, gdy uczniowie opanowali odpowiedni zasób wiedzy niezbędny do ich przeprowadzenia. Zajęcia takie wymagają także dużej samodzielności i zdolności analizy.

• Właściwe przygotowanie i przeprowadzenie zajęć z użyciem tych metod zapewnia najefektywniejsze uczenie się przez praktyczną działalność. Metody te są rozwinięciem obserwacji i pokazu, gdyż pozwalają na aktywne uczestnictwo w badanym zjawisku, co wyzwala w uczniach znacznie większe emocje dając pełniejsze przeżywanie. Brak niezbędnych do tego umiejętności może uczynić te metody bardzo nieefektywnymi. Brak takich podstaw może doprowadzić do zniechęcenia uczniów, którzy będą obawiać się samodzielnej pracy czy deprymującego niepowodzenie, które mogłoby narazić ich na drwiny ze strony innych biorących udział w zajęciach.

• Nauczyciel, który w porę nie dostrzeże uczniów mających takie czy inne trudności, może nieświadomie pogłębiać niechęć do zajęć. Takie zjawiska najczęściej występują tam, gdzie jest duże tempo zajęć lub jest zbyt liczna grupa i wykładowca nie jest w stanie poświęcić każdemu uczniowi odpowiedniej ilości czasu. Problem liczebności grup jest bardzo istotny.

• Znane są przykłady klas w szkołach podstawowych i średnich liczących powyżej trzydziestu uczniów. Bardzo trudno jest wtedy zrealizować zamierzone plany dydaktyczne i nauczyciele muszą iść na kompromisy, dostosowując możliwości bazy dydaktycznej do ilości ćwiczących. Każde takie zmiany zakłócają ciągłość i logiczność procesu dydaktycznego.

• Nie zawsze jest możliwe podzielenie grup na mniejsze podgrupy i najracjonalniejsze przeprowadzenie zajęć. Często podział na podgrupy stwarza dodatkowe problemy wynikające z nie synchronicznego uczenia zagadnień, co np. nie pozwoli na przeprowadzenie dyskusji w całej grupie. Na studiach wyższych, zazwyczaj przestrzega się tworzenia grup liczniejszych niż piętnaście osób. Wynika to właśnie z dużo większej efektywności takich grup.

METODĘ PRAKTYCZNĄ MOŻNA PODZIELIĆ NA DWIE GRUPY

• Pierwsza z obejmuje metody służące do organizowania zadań ćwiczebnych

• druga do realizacji rzeczywistych zadań wytwórczych

Metody ćwiczebne

mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach wytwórczych. Przyjmuje się że podstawę metody ćwiczebnej stanowi ćwiczenie. Ćwiczenie jest wielokrotnym wykonywaniem jakiś czynności do nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych. Nie można jednak utożsamiać ćwiczenia z samym powtarzaniem czynności, którą mamy wykonywać. Każda czynność musi opierać się na jakiś zasadach i musi mieć swoje podłoże teoretyczne. Zgłębienie ćwiczenia sprzyja zrozumieniu istoty czynności

W procesie intelaktualizacji ćwiczenia ważne jest uświadomienie sobie przez ucznia celu jakiemu ma służyć ćwiczenie oraz modelu działania które ma być zrealizowane. Nie mniej ważne jest również uświadomienie reguł działania ,których źródłem są wiadomości dotyczące zarówno materiałów i narzędzi biorących udział w ćwiczeniu jak i sposobów wykonywania działań i wyników działania.

Ćwiczenia symulacyjnego

polegającego na wykonywaniu określonych rzeczywistych zadań w warunkach zbliżonych do rzeczywistych przy udziale rzeczywistych narzędzi i materiałów. W czasie wszelkich działań praktycznych szkoła powinna zadbać o dobór właściwych jakościowo i ilościowo materiałów oraz właściwych narzędzi.

Ćwiczenia pokazowe

jest to rodzaj ćwiczeń mające na celu unaocznianie właściwych metod organizowania i przeprowadzenia ćwiczenia na temat lub sposobów działania w różnych skomplikowanych sytuacjach.

W pierwszej fazie ćwiczenia gdy podstawowe trudności polegają na harmonizowaniu treści poznawczych można zastosować jedną z dwóch metodyk: albo dzieli się złożoną czynność na szczegółowe „kroki”, albo trzymając się zasad prób i błędów traktuje się działanie całościowo, co opóźnia tempo uczenia się. Metody ćwiczebne sprowadzają się do kształtowania umiejętności niezbędnych do wykonywania różnych zadań.

METODY POLEGAJĄCE NA BEZPOŚREDNIEJ REALIZACJI ZADAŃ WYTWÓRCZYCH SĄ RÓWNIE ZRÓŻNICOWANE JAK METODY ĆWICZEBNE. PODSTAWOWE OGNIWA TEGO TOKU OBEJMUJĄ:

• uświadomienie sobie przez uczniów - często przy pomocy nauczyciela - celu ,warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania,

• opracowanie modeli prac, które maja być wykonane ,oraz harmonogramu czynności

• przygotowanie materiałów i narzędzi -na podstawie odpowiednich informacji o nich

• wykonywanie prac

• samokontrolę i kontrolę wykonanych prac, ich indywidualną i ewentualnie - zbiorową ocenę

Systematyczne przestrzeganie czynności obu toków ma bardzo duże znaczenie. Obejmuje uświadamianie sobie teoretycznych podstaw wykonanej pracy: fachowość, sumienność oraz kontrole i samokontrolę .Te właśnie względy przemawiają za nieodzownością stosowania metod praktycznych w szkole i poza nią.

Ten tok ulega zmianie w przypadku rozwiązywania problemów praktycznych w toku wykonywania pracy, zadań:

• powstanie sytuacji problemowej ,gdy wykonujący prace nie wiem jak rozwiązać problem (problemy) dotyczących np. metod pracy

• wytwarzanie pomysłów, rozwiązań i wybór najlepszych pomysłów - wykonanie zadania

• indywidualna i zespołowa ocena wykonania zadania.

Kolejnymi terminami stosowanymi w dydaktyce jest:

• metoda inscenizacji

• gry decyzyjnej.

Metoda inscenizacji

może przybierać różne formy np. wcześniej przygotowanego dialogu lub dyskusji na określony temat, odtworzeniu przez część uczniów pewnego zdarzenia które rzeczywiście kiedyś miało miejsce, pozostali uczniowie są obserwatorami. Po przedstawieniu rozpoczyna się dyskusja, w wyniku której uczniowie dochodzą do wspólnej  oceny problemu.

Gra decyzyjna

właściwością tej metody jest to, że wykorzystuje się ją do nabywania lub doskonalenia umiejętności podejmowania decyzji w stosunkowo krótkim czasie i w warunkach konkurencji. Metoda ta wymaga od uczestników zdefiniowania celów zajęć, przewidywania rozwoju sytuacji, wyboru strategii działania i podjęcia kilku decyzji operacyjnych.

• Z formowaniem u uczniów różnorakich umiejętności praktycznych wiąże się też wdrażanie ich do przestrzegania takich ”zasad dobrej roboty” jak zasada gospodarności tj: celowość, oszczędność i wydajność pracy oraz zasada racjonalnego planowania i realizowania podejmowanych zadań.

• Dzięki tym zasadom uczniowie zaznamiaja się z pełnym cyklem organizacji pracy, obejmującym następujące ogniwa: dokładne uświadomienie sobie celu podejmowanej pracy(zadania),analiza zadania i warunków jego realizacji, sporządzenie planu i harmonogramu pracy, przygotowanie materiałów i narzędzi, wykonanie - wraz z towarzyszącą mu kontrolą etapową oraz oceną realizacji pełnego zadania, wreszcie porównanie wykonania z planem ,krytyka, formułowanie wniosków.

Czy można podać jakiś ogólny schemat budowy lekcji w systemie łączenia teorii z praktyką?

• Nie jest to łatwe. Sposób przyswajania nowych porcji wiedzy jest zawsze zależny od wiedzy już posiadanej .Budowa konkretnych lekcji zmienia się zależnie od ich zadań i treści oraz stanu wiedzy uczniów. Można bardzo ogólnie wskazać główne etapy lekcji oraz czynności poznawcze ,które mogą wystąpić na tych etapach:

• Przypomnienie znanego materiału jako punkt wyjścia do przyswojenia nowych treści

• Zdobywanie ,sprawdzanie w praktyce i porządkowanie nowych wiadomości i umiejętności

• Posługiwanie się posiadaną wiedzą przy rozwiązywaniu zadań i wykonywaniu czynności praktycznych. ( przy użyciu w tym celu narzędzi i mechanizmów)‏

Na każdym z tych etapów mogą występować wszystkie, a zwłaszcza pierwsze dwie zasady rozwijania myślenia uczniów

• łączenie myślenia praktycznego z teoretycznym

• posługiwanie się posiadaną wiedzą przy zdobywaniu dalszej

Podsumowując:

Metoda zajęć praktycznych obejmuje dość szeroki zakres czynności uczniów .Na plan pierwszy wysuwa się tutaj rozwijanie i umiejętności stosowania teorii w praktyce ,wiążące się jednak stale ze zdobywaniem i pogłębianiem wiedzy, które składa się z następujących ogniw:

• uświadomienia uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności

• sformułowanie na podstawie wcześniej opanowanych wiadomości jednej lub kilku reguł postępowania

• wzorcowe wykonanie danej czynności przez nauczyciela

• pierwsze czynności uczniów, wykonywane przy stałej kontroli ze strony nauczyciela

• systematyczne i samodzielne wykonanie przez dzieci i młodzież ćwiczeń odpowiednio rozłożonych w czasie

3