V. KSZTAŁTOWANIE SIĘ I ZMIANA POSTAW. POSTAWA WYCHOWAWCZA

POSTAWA

- (Allport) funkcjonalny stan gotowości, zorganizowany przez doświadczenie, wywierający wpływ na reakcje jednostki w stosunku do wszystkich przedmiotów lub sytuacji, z którymi jest związany

- (behawioryzm, D. Campbell) jest syndromem reakcji zgodnych względem pewnej grupy społecznych przedmiotów, daje się obserwować, pośredniczy między bodźcem a reakcją

- (D. Krech, R.S. Crutchfield, E.L. Ballachey) trwała organizacja procesów motywacyjnych, emocjonalnych, percepcyjnych i poznawczych, trwały system pozytywnych lub negatywnych ocen w stosunku do pewnego społecznego przedmiotu.

PRZEDMIOT I KOMPONENTY POSTAW

CECHY POSTAW

• Treść przedmiotowa - wskazanie, czego dotyczy postawa (postawy personalne - interpersonalne, intrapersonalne, grupowe; rzeczowe)

• Zakres - ilość przedmiotów, których dotyczy (jeden lub wiele desygnatów), szeroka postawa, wąska, ogólna

• Kierunek - pozytywna lub negatywna (zgodnie z continuum)

• Siła postawy - np. krańcowość, umiarkowanie

• Złożoność - posiadanie kompletu komponentów lub pominięcie jakiegoś

• Zwartość - stopień zgodności między trzema komponentami, pod względem kierunku i siły

• Trwałość - odporność na zmiany

• Miejsce w systemie postaw - poszczególne postawy mogą mieć miejsce centralne lub obwodowe. Zachowanie wyznaczane jest głównie przez postawę centralną, trudniej ją zmienić niż peryferyjną.

SPECYFICZNE KLASY POSTAW

Uprzedzenie - postawa negatywna, nie oparta w pełni na prawdziwych informacjach, silna, sztywna odporna na zmianę

Stereotypy społeczne - rozpowszechnione w określonych grupach społecznych, silne i trwałe przekonania, ujmujące przedmiot w sposób uproszczony

Ambiwalencja - brak zgodności między komponentami postawy, np. rozbieżność między uczuciami a wiedzą (wiem, że jest podły, ale go lubię) czy uczuciem a działaniem (lubię go, ale unikam)

POWSTAWANIE POSTAW (GENEZA)

Postawa nie jest mechanizmem wrodzonym, rozwija się w toku wzrastania osobniczego. Rozpoczyna się od zetknięcia podmiotu z przedmiotem bezpośrednio, lub pośrednio przez opinie innych osób. Aby ukształtowała się postaw nie wystarczy epizodyczny kontakt, ale powtarzalny wzbogacony informacją, rozmyślaniem. Pozytywna lub negatywna postawa generalizuje w następstwie wszystko, co jest związane z danym przedmiotem.

5 dróg:

adopcja - przyswajanie postaw od innych osób, powielanie ich

empatia (wczuwanie się), naśladowanie ( przejmowanie sposobu zachowania się wobec przedmiotu, jaki prezentuje inny podmiot), modelowanie (przejmowane zostaje zachowanie ale i tendencje motywacyjne), identyfikacja (naśladowanie modela pod każdym względem), przyswajanie opinii (powtarzanie cudzych opinii, które z czasem traktowane są jak własne),

własna aktywność podmiotu -

warunkowanie uczuć (bodziec obojętny kojarzy się z dodatnim, następuje przeniesienie, transfer i generalizacja) mamy tendencję do uzupełniania informacji o osobach do których mamy stosunek emocjonalny - tu też kompensacja uczuciowa, realizacja zadań w tym procesy intelektualne (doświadczenia rejestrowane podczas wykonywania zadań zmierzających do zaspokojenia potrzeb stają się źródłem postaw - tworzą się np. nawyki)

integracja - powstaje w wyniku jednokierunkowych doświadczeń, scalane zostają elementy mające nawet odległe źródła, integracja może dotyczyć komponentów postawy (integracja wewnętrzna) lub zespołów rozmaitych postaw (integracja zewnętrzna), może mieć charakter generalizacji lub kategoryzacji doświadczeń

dyferencjacja - wyodrębnianie się postawy szczegółowej z istniejącej już postawy o ogólniejszym charakterze (nie lubi matematyki, bo nie lubi szkoły)

wstrząs - niezwykle gwałtowne doświadczenie czegoś, w konsekwencji pojawia się nowa postawa (utrata wiary, zranienie - z uczucia afirmacji rodzi się nienawiść, tu także syndrom sztokholmski, jako postawa nieadekwatna)

CZYNNIKI KSZTAŁTOWANIA POSTAW

Społeczno-kulturowe

- cechy kulturowe - wpływają na elementy osobowości członków określonej wspólnoty

• Pamięć pokoleń

• Czynności rytualne, style zachowania się, wzorce zachowania - przekazywane także poprzez środki masowego przekazu

- grupa społeczna - grupa zaspokaja potrzeby jednostki, dlatego pojawia się konformizm, a co za tym idzie internalizacja norm i zachowań. Grupa często wywiera presję, jednostka wówczas przyjmuje postawy nie wypływające z jej potrzeb

- osoby znaczące - osoby dostarczające sposobów zachowania się, stanowią ośrodek naśladownictwa i modelowania, z kontaktu z nimi tworzą się „prototypy” postaw podmiotu. Często autorytet osoby przenoszony jest na informację.

Cechy nadawcy: wiarygodność, postrzeganie jego intencji przez odbiorcę, ilość argumentów, racjonalność i emocjonalność argumentów

Indywidualne

- potrzeby - im dany przedmiot w wyższym stopniu zaspokaja potrzebę tym nastawienie wobec niego jest pozytywniejsze (np. potrzeba osiągnięć - zaspokajana przez szkołę - pozytywna postawa wobec szkoły)

- lęk - przed konsekwencjami, karą, wykluczeniem

- podatność na perswazję - efekt bumerangowy (przeciwny do oczekiwanego)

- wiedza i elastyczność percepcyjna - wolność od blokowania sprzecznych informacji, nie poddawanie się stereotypom, likwidacja uprzedzeń i przesądów, tolerancja, otwartość, adekwatność postaw

- inteligencja - niski poziom predysponuje do postaw sztywnych, konserwatywnych, przejmowanych od innych

- samoocena

- wiek

- płeć

Teoria L. Festingera - kiedy docierają do nas sprzeczne informacje - potrzeba zgodności - prawo dysonansu poznawczego - uruchamia się mechanizm obronny, chcemy wyrugować rozbieżność - podważamy docierające do nas informacje, odrzucamy niektóre, nie przyjmujemy ich do wiadomości, wypaczamy sens informacji. Ma to związek ze sztywnością percepcyjną.

BADANIE POSTAW:

Obserwacja zachowania, tworzenie scheduł

Zadawanie pytań - co pan/pani sądzi o….

Skale postaw - umieszczanie symboli przedmiotu postawy na skali (continuum)

Stillwell, Spencer - postawa dzieci angielskich wobec innych narodowości. Tu też socjometria

ZMIANA POSTAWY: przekaz informacji

organizacja działań

dokonywana przez metody wychowawcze - patrz wykład 3

Literatura:

Zdaje sobie sprawę z faktu, iż jest to w całości propozycja publikacji dla państwa prehistorycznych, niemniej sądzę, że warto czasem koncentrować się na „ever greenach”, zwłaszcza, kiedy nowości są jedynie wtórne… Mimo wszystko życzę miej lektury

T. Mądrzycki, Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw, Warszawa 1977

S. Mika, Psychologia społeczna, Warszawa 1980

S. Nowak (red.), Teorie postaw, Warszawa 1973

4

PODMIOT

Punktem wyjścia są jego potrzeby

H. Muszyński - człowiek kształtuje się w toku zaspokajania potrzeb

PRZEDMIOT

Wszystko, co istnieje i ma znaczenie w zaspokajaniu potrzeb, co ma wartość pozytywna lub negatywną dla człowieka

Może nim być:

• inny człowiek

• instytucja

• czynności

• normy

• przedmioty

• teorie

• wyobrażenia społeczne

Komponent poznawczy

Wiadomości dotyczące przedmiotu postawy, przekonania, - stan intelektualnej pewności o słuszności jakiegoś przedmiotu. Przekonania zawierają aspekt oceniający, wartościujący

Komponent behawioralny

Ze względu na treść można podzielić na reakcje werbalne, i niewerbalne (działania - aktywność zorganizowana i ukierunkowania na cel) S. Mika wymienia : ZBLIŻENIE, UNIKANIE, WROGOŚĆ

Komponent emocjonalno-motywacyjny

Wywołane uczucia dodatnie lub ujemne, W motywacji subiektywnie przejawiają się potrzeby (życzenia, dążenia, pragnienia). S. Nowak - uznaje, że ten komponent decyduje o kształcie postawy, jest niezbędny

---