Miejsce placówki oświatowej w środowisku
lokalnym
mgr GRAŻYNA CHOLAWO
mgr IWONA SULIŃSKA
Bądź twórczy: powołuj do istnienia
Zarówno w świecie materialnym, jak i
Duchowym takie rzeczy, takie dzieło, na
Które sama natura mogłaby się zdobyć.
Bolesław Prus
SZKOŁA JAKO INSTYTUCJA KSZTAŁCĄCA I WYCHOWUJĄCA
Szkoła jest instytucją kształcącą i wychowującą, jest to społeczność nauczycieli i uczniów i w końcu jest
to system działań pedagogicznych. Jednak szkoła nie jest pierwszą instytucją kształcącą i wychowującą. Wiadomo,
że szkoła nie działa w próżni. Młodzież poddawana jest różnym pozaszkolnym wpływom, wynikającym
ze środowiska, w którym wyrasta. Wzrastająca intensywność bodźców oddziaływujących na młodą generację poza szkołą, prowadzi do umacniania związków między szkołą i środowiskiem lokalnym.
Zazwyczaj od szkół oczekuje się:
powodowania rozwoju osobniczego ludzi, aby każdy potrafił radzić sobie z sobą samym,
uczenia współżycia z innymi ludźmi jako indywidualnościami oraz jako grupami mniejszymi i większymi,
wdrażania do korzystania z zastanych dóbr kultury duchowej i materialnej oraz powiększania ich zasobów,
wskazywania na możliwości układania się człowieka z przyrodą, tak aby korzystając z jej zasobów
nie niszczyć jej jako swego naturalnego środowiska bytowania.
W nowo zreformowanej szkole obserwujemy potrzebę wiązania szkoły ze środowiskiem, integracji jej zadań
z potrzebami najbliższego regionu i wzmacniania więzi szkoły ze środowiskiem. Nowa przestrzeń dydaktyczna ukazuje, że sale lekcyjne już nie wystarczają. Otaczająca aktywna i dynamiczna rzeczywistość wymuszają
na nauczycielu i samej młodzieży konieczność realizowania zajęć w innych obiektach i placówkach. Dąży
do wskazania uczniowi, jak korzystać z innych źródeł wiedzy.
ROLA SZKOŁY W DZIAŁANIACH WYCHOWAWCZYCH RODZINY
Dzieci przynoszą do szkoły duży zasób wiedzy potocznej czy wiedzy praktycznej i w jej kategoriach pojmują to, co daje im nauczyciel. Powstaje konieczność wsparcia wychowawczego oddziaływania rodziny, podstawowego miejsca, w którym kształtuje się osobowość i postawa młodego człowieka.
Najbardziej naturalnym sojusznikiem szkoły są rodzice. Wykazują wyjątkowo głębokie zrozumienie
dla wspólnych interesów rodziny i szkoły.
O ile celem szkoły jest pełniejsze wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności, w korzystną motywację
i nawyki zapewniające powodzenie w życiu, to główną troską rodziców jest dbałość o powodzenie dzieci dziś
i w przyszłości oraz zapewnienie im warunków tego powodzenia. Te wspólne cele, uzupełniające się zadania, razem decydują, że jest to nadrzędna troska o pomyślność życiową młodego pokolenia i stwarza płaszczyznę bliskiej współpracy i wspólnego zaangażowania.
Bezwzględny priorytet w wychowaniu młodego człowieka ma dom rodzinny. Rodzice mają prawo
do decydowania o całym procesie wychowania dziecka, również tym jego nurcie, który dokonuje się w szkole. Rola szkoły pozostaje jednak niezastąpiona w zakresie wprowadzania ucznia w kontakty społeczne oraz rozwijania jego wiedzy i umiejętności. Niektóre zadania szkoła dzieli z innymi instytucjami wychowawczymi: organizacjami młodzieżowymi, klubami, towarzystwami. Powinna pozostawać z nimi we współpracy. Współpraca ta powinna rozpoczynać się przy przyjmowaniu dziecka do szkoły, kiedy rodzice będą mieli okazję zapoznać się z ofertą wychowawczą, ujętą w „Programie wychowania” szkoły.
Sposobem na zbliżenie do siebie środowisk rodzicielskiego i szkolnego mogą być warsztaty skupiające
we wspólnej pracy rodziców i nauczycieli, wspierające obie strony w ich trudnościach, a zarazem uczące mówienia jednym głosem o wychowaniu.
MIEJSCE SZKOŁY W SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ
Miejsce szkoły w społeczności lokalnej wynika z kilku jej cech:
Szkoła jest jedynym miejscem systematycznego zgłębiania wiedzy naukowej. Rodzina przekazuje swoim dzieciom wiedzę potoczną, kościół wiedzę religijną, zakłady pracy wiedzę praktyczną.
Szkoła jest instytucją nauczającą metodami naukowymi według mniej lub bardziej spójnej teorii pedagogicznej i psychologicznej. Jest to nauczanie i wychowanie bardziej konsekwentne niż nauczanie
i wychowanie we wszystkich pozostałych instytucjach oświatowych.
Szkoła może syntetyzować i kierunkować wpływ innych oddziaływań kształcących i wychowujących.
Szkoła uczy elementów wszystkich nauk doniosłych dla zrozumienia współczesnej cywilizacji, a więc stara się dać całościowy pogląd na wiedzę człowieka o świecie.
Szkoła stara się przygotować wychowanków do uczestnictwa w kulturze, do korzystania z jej osiągnięć
i do twórczego w niej uczestniczenia.
Szkoła przygotowuje młodzież do funkcjonowania w społeczeństwie.
Te cechy szkoły wskazują na potrzebę ścisłego współdziałania szkoły ze środowiskiem pozaszkolnym ucznia, rodziną, parafią, stowarzyszeniami społecznymi itp..
Dziś- jak nigdy przedtem- współdziałanie szkoły i środowisk lokalnych stanowi niezbędny warunek skutecznej realizacji zadań wychowawczych.
FUNKCJONOWANIE SZKOŁY W SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ
Funkcja szkoły w środowisku zależy od wielu czynników, jak struktura społeczno-ekonomiczna terenu, cechy terytorialne, dynamika przeobrażeń, tradycje kulturalne. Dziedzictwo kulturowe powinno znaleźć swoje miejsce w całym procesie edukacji młodego pokolenia. Celem tej edukacji jest ukształtowanie w uczniach poczucia własnej tożsamości, aktywności we własnym środowisku, zrozumieniu innych rzeczywistości społeczno- kulturalnych. Rozszerzające się współdziałanie szkoły ze środowiskiem intensyfikuje korzystne procesy wychowawcze. Zdecydowanie chodzi tutaj o harmonizowanie wzajemnych oczekiwań i wzajemnych świadczeń.
Badania socjologów ukazują szkołę jako czynnik postępu, przekształcający społeczności lokalne. Należy jednak zwrócić uwagę także na proces odwrotny. Na proces przystosowywania się szkoły, nauczycieli i uczniów
do poziomu kulturalnego społeczności lokalnej, do obyczajów i poglądów oraz zasad postępowania.
Proces ten dokonuje się albo spontanicznie, albo za pośrednictwem lokalnych instytucji związanych
z działalnością szkoły. Należą do nich wywiadówki, na których następuje starcie poglądów i wartości nauczyciela
z rodzicami. Rady Rodziców, które mają pomagać szkole, często nieświadomie przygotowują szkołę do sposobów życia cenionych w społeczności rodzicielskiej.
Procesy podporządkowywania szkoły społeczności lokalnej zachodzą tym łatwiej, im słabsza jest sama szkoła. Wzmocnieniu wychowawczej roli szkoły służyć ma usamorządowienie polskiej oświaty. Elementem procesu decentralizacji polskiej oświaty jest też przywiązywanie dużej wagi do edukacji regionalnej, osadzenie pracy szkolnej w tradycji lokalnej i regionalnej.
Ogólne zależności między społeczeństwem i szkołą wytwarzają w społeczności lokalnej charakterystyczne środowisko wychowawcze. To rozszerzone środowisko wychowawcze podnosi skuteczność wychowawczego oddziaływania szkoły, mającej silne wsparcie lokalne. Każda szkoła jest powiązana wieloma więzami
ze społecznością lokalną. Niektóre więzy są nieformalne i działają na mocy zwyczajów, obyczajów i tradycji.
W większości zależności te, są celowo wykorzystywane w pracy szkoły. Środowisko lokalne oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego takich jak: kościół, instytucje usługowe i kulturowe, urządzenia socjalne
lub rekreacyjne i stosunki międzyludzkie, a więc obyczajowość, normy moralne, autorytety i wzory zachowań.
Społeczność lokalna zapewnia swojej szkole bazę materialną. Lokalna władza rozstrzyga ważne dla szkoły sprawy utrzymania budynków, stołówki, remontów, wyposażenia pracowni itp. Czysty, estetyczny budynek, sprawna obsługa to elementy kultury społeczności wspomagającej wychowanie młodzieży. Przenoszą je nauczyciele uznający określone zespoły wartości intelektualnych, estetycznych i moralnych oraz uczniowie traktujący wartości kultywowane w ich domu rodzinnym jako niewątpliwe.
Reforma administracyjna wymusza na MEN wprowadzenie licznych zmian dostosowawczych dotyczących zarządzania i nadzorowania oświatą. Zmieniły się uprawnienia i obowiązki kuratorów oświaty, znacznie zwiększył się zakres zadań wykonywanych przez jednostki samorządu terytorialnego.
Organy prowadzące, a więc głównie gminy i powiaty, poprzez sieć swoich placówek będą prowadziły własną politykę oświatową, która będzie dostosowaną do lokalnych warunków i możliwości- realizacją ogólnych założeń polityki edukacyjnej państwa. Będą kontrolowały i dysponowały pieniędzmi przyznawanymi szkołom
i placówkom oraz nadzorowały gospodarowanie mieniem. Jest w planie, aby organ prowadzący kontrolował też zgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami.
Kurator oświaty nie będzie już prowadzić szkół i placówek, a jego głównym zadaniem będzie w imieniu wojewody wykonywać zadania i kompetencje w zakresie oświaty. Zdecydowanie wspomaga merytorycznie jednostki samorządu terytorialnego, jest doradcą władz samorządowych w kreowaniu lokalnej polityki oświatowej, sprawuje nadzór pedagogiczny nad szkołami i placówkami w celu podnoszenia jakości edukacji.
Dużą wagę przywiązują reformatorzy do wszechstronnej i racjonalnej pomocy rodzinie i dziecku. Podstawowymi zadaniami powiatu w tworzeniu lokalnego systemu opiekuńczego jest „ przyjęcie spójnego programu profilaktyczno- opiekuńczego wspierającego rodzinę w jej funkcji wychowawczej i pomagającego dziecku w jego wszechstronnym rozwoju”.
MIEJSCE SZKOŁY WŚRÓD INNYCH STRUKTUR WYCHOWAWCZYCH
Wśród sojuszników szkoły w realizacji jej zadań ważne miejsce zajmują także instytucje oświatowe
i kulturalne, np.: biblioteki i czytelnie, teatry, kina, wszelkiego rodzaju kluby itp. Młodzież może w nich zaspakajać różnorodne zainteresowania, kształcić i rozwijać swój stosunek do wielu zagadnień życia społecznego. Stwarzają one możliwość nie tylko indywidualnego, ale i spontanicznego uczestnictwa. Mogą być też wykorzystane
w planowych zamierzeniach wychowawczych, we wprowadzaniu młodego człowieka w krąg szerszych styczności
z życiem społecznym i kulturowym, nauką i sztuką.
Jest to niezwykle cenne gdyż potrzebni do współpracy są wszyscy. Potrzeby bowiem szkoły i wychowania są bardzo różnorodne. Często zresztą działania owych grup, instytucji społecznych uzupełniają się, stanowiąc ważną podstawę jej różnorodnych sukcesów.
Na długiej liście „sojuszników” szkoły znajdują się zakłady przemysłowe, których udział w rozwiązywaniu problemów szkół i placówek oświatowo-wychowawczych nieustannie się rozszerza. W coraz większym stopniu pomoc udzielana szkołom uwzględnia ich własne bieżące i perspektywiczne potrzeby, wyrażające się
w konieczności zapewnienia sobie dopływu wartościowych pracowników.
Istotną płaszczyzną omawianego współdziałania jest udział zakładu pracy w orientacji zawodowej.
Część zajęć szkolnych, zwłaszcza z zakresu lekcji wychowawczych, bądź zajęć praktyczno-technicznych odbywa się w różnego rodzaju instytucjach publicznych oraz placówkach usługowych. Szkoła nasza szeroko współpracuje
z drobnymi zakładami prywatnymi, gdzie dzieci poznają pracę rzemieślniczą: piekarnie, zakłady szewskie, mleczarskie, zegarmistrzowskie oraz takimi placówkami jak: poczta, stacja PKP i PKS.
W naszej szkole od lat realizowany jest szkolny program profilaktyczny opracowany przez pedagoga szkolnego i wychowawców klas. Objęci są nim wszyscy uczniowie od klasy I do klasy VI. Program obejmuje wybrane treści dostępnych programów profilaktyczno- wychowawczych głównie: „Spójrz inaczej”,
„Czas przemian”.
Zajęcia dostosowane są do wieku i możliwości percepcyjnych uczniów i zmierzają do kształtowania takich cech osobowości jak: samoakceptacja, szacunek dla siebie i innych, szczerość i prawdomówność, umiejętność mówienia „nie”. Równolegle organizujemy spotkania z rodzicami, którzy otrzymują materiały do pracy wychowawczej z dzieckiem w domu.
Do niedawna, na terenie naszej placówki działała „świetlica terapeutyczna”, której pojęcie występuje
w przepisach oświatowych i określa „miejsce w którym prowadzi się różne formy pracy terapeutycznej
oraz częściowo diagnostycznej dla uczniów”. Świetlica taka stanowi integralną część szkoły i podlega jej dyrekcji. Nadzór nad świetlicą terapeutyczną sprawuje organ bezpośrednio nadzorujący szkołę.
W świetlicy tej organizowano zajęcia: korekcyjno- kompensacyjne, socjoterapii, zajęcia o charakterze terapeutycznym dla uczniów, którym zaburzenia zachowania utrudniają kontakty społeczne i wiążą się
z trudnościami szkolnymi oraz zajęcia profilaktyczne nastawione na rozwój osobowości. Niestety, od trzech lat,
z powodów finansowych świetlica zaprzestała swojej działalności.
Organizowane są również warsztaty i treningi dla wychowawców, nauczycieli i rodziców oraz zajęcia edukacyjne pogłębiające ich wiedzę i doskonalące umiejętność kontaktów z dziećmi i młodzieżą. W ramach takich warsztatów nauczyciele naszej szkoły zaliczyli kurs:
Jak pomóc dziecku z trudnościami w czytaniu i pisaniu
Kształcenie umiejętności wychowawczych.
Tego rodzaju działalność w naszej szkole ma na celu pomóc dzieciom w realizacji zadań, głównie szkolnych, przezwyciężaniu trudności w kontaktach z dorosłymi, rozwiązywaniu problemów z rówieśnikami i trudności dotyczących przestrzegania norm, reguł szkolnych i życiowych.
Dużą rolę w procesie wychowawczym odgrywa też religia w szkołach, a co za tym idzie ściślejsza współpraca z parafią. Przy ulicy Obotryckiej 10 działa świetlica parafialna, gdzie udzielana jest pomoc
w zdobywaniu wiedzy dzieciom z rodzin ubogich i wielodzietnych. Świetlica ta zapewnia posiłek, pomoc
w lekcjach, wdraża wartości chrześcijańskie i zasady dobrego wychowania. Uczy uwrażliwiać młode pokolenie
na potrzeby ludzi starszych i ubogich, poprzez odwiedzanie Domu Opieki Społecznej z „Jasełkami” i innymi inscenizacjami. Dzieci naszej szkoły należą do zespołów wokalno- muzycznych gdzie rozwijają swoje zamiłowania do muzyki.
Niesłychanie cenną pomoc szkole świadczyło Wojsko Polskie. Współpraca ta została zaniechana z powodu likwidacji jednostek wojskowych, ale uważałyśmy za niezbędne podkreślenie tej obustronnej współpracy.
PODSUMOWANIE
Aby świadomie budować wizerunek szkoły potrzebna jest jasna wizja przyszłości. Odpowiadamy sobie często na pytanie, dokąd zmierzamy, jakie są nasze atuty, jakie słabości. Co jest dla nas istotne, jaki obraz chcemy przekazać otoczeniu. Cele wyznaczone do realizacji są często ambitne i stanowią swego rodzaju wyzwanie.
Ale zawsze są realne tzn. możliwe do osiągnięcia. Wizerunek naszej szkoły budują wszyscy: nauczyciele, uczniowie i ich rodzice, społeczność lokalna. Dyrekcja szkoły jest tego świadoma i współpracuje z każdą z tych grup.
„Posiadanie przez szkołę wyrazistego i pozytywnego wizerunku prowadzi nie tylko do tego, że wyróżnia się ona na tle innych, ale także, że jest ceniona w szeroko pojętym otoczeniu”∗
Jeżeli uczniowie się z nią identyfikują i wyrażają z szacunkiem, a rodzice chętnie angażują się w prace
na rzecz szkoły- jest bardzo dobrze. Jeżeli placówka ma odpowiednią reputację w różnego rodzaju urzędach, instytucjach, administracjach świadczy to o tym, że szkoła taka zajmuje wysokie miejsce w odpowiednich rankingach. Potrafi tworzyć i rozwijać dobre stosunki z otoczeniem, utrzymuje wzajemne zrozumienie, a także buduje i pielęgnuje zaufanie.
Powszechne są stwierdzenia, że nauczyciele stanowią tę grupę zawodową, która najliczniej i najbardziej intensywnie uczestniczy w różnorodnych formach pracy na rzecz środowiska. Dzieje się tak dlatego, że nauczyciele w pracy tej widzą jedno z podstawowych zadań szkoły w środowisku. Dzisiaj szkoła nie tylko promieniuje i wpływa na różne zjawiska w środowisku, lecz również sama bierze wiele ze środowiska, wykorzystuje różne elementy życia w swojej pracy dydaktyczno- wychowawczej z dziećmi.
Praca szkoły musi być wspomagana przez współdziałanie rodziny, zakładów pracy, organizacji młodzieżowych, placówek kulturalnych, środków masowego przekazu itp. Dzisiaj szkoła powinna być otwarta na tę pomoc i powinna umieć ją koordynować i w sposób zintegrowany wykorzystywać. W szczególności w zakresie różnorakich zajęć pozalekcyjnych potrzebna jest szkole i nauczycielowi pomoc ze strony środowiska lokalnego.
Naturalnie, jeżeli szkoła ma oczekiwać pomocy i współdziałania w jej zabiegach edukacyjnych ze strony środowiska, nie może zmniejszyć własnych wysiłków w kierunku oddziaływania na środowisko, szerzenia
w środowisku wiedzy i kultury pedagogicznej, włączenia się w działalność regionalną.
Wszystkie badania socjologiczne, wykazują wiodącą rolę szkoły w oddziaływaniu społecznym i kulturalno- oświatowym na środowisko. Pod tym względem nauczyciele są wierni pięknej tradycji swojego zawodu, który jest określany często jako powołanie.
BIBLIOGRAFIA
Pedagogika- pod red. B. Suchodolskiego- wyd. PWN W-wa 1985
Pedagogika społeczna- pod red. T. Pilcha i I. Lepalczyk- wyd. „Żak” W-wa 1995
Reforma systemu edukacji- MEN wyd. WsiP W-wa 1998
Szkoła-sztuka nauczania- pod red. K. Konarzewskiego- wyd. PWN 1998 W-wa; rozdz. „Miejsce szkoły
w społeczeństwie”; „Szkoła w społeczności lokalnej”
Teoria szkoły-A. Smołalski- „Dyrektor Szkoły” 2000 nr 3
Polityka oświatowa samorządu terytorialnego- V. Oleksiuk- „Nowa Edukacja” 1992 nr 2
Kreować wizerunek szkoły- B. Rozwadowska- „Głos Nauczycielski” nr 11 2000
Szkoła i społeczeństwo- W. Feinberg i I. Soltis-wyd. WsiP S.A. W-wa 2000
Szkoła i społeczeństwo- J. Kuberski- wyd. W-wa 1977
Szkoła jako instytucja usługowa; Miejsce szkoły w społeczności lokalnej- „Nowa Szkoła”- W-wa 1998.
∗ Głos Nauczycielski Nr 11- 2000r.
3