dr Tomasz Kątowski
Mikroekonomia
Przewodnik dla studentów trybu dziennego i zaocznego
Rok akademicki 2008/2009
Temat 1. Przedmiot i metoda badawcza mikroekonomii
Podstawowe tezy wykładu
Przedmiotem badawczym mikroekonomii - w najogólniejszym ujęciu - jest gospodarowanie.
Poprzez badanie reguł rządzących zachowaniem jednostek występujących na rynku w roli konsumentów, producentów i właścicieli czynników produkcji mikroekonomia zmierza do poznania prawidłowości rządzących konsumpcją, produkcją i alokacją zasobów na poszczególnych rynkach, a także do wyjaśnienia wzajemnych zależności między rynkami.
Podstawową procedurą badawczą mikroekonomii jest analiza modelowa i rachunek marginalny.
Pojęcia i zagadnienia
Subiektywny charakter podstawowych kategorii mikroekonomicznych: wartość, użyteczność, koszt, przychód, wynik ekonomiczny; istota rachunku różniczkowego; rewolucja marginalistyczna; analiza subiektywno - marginalna; założenie ceteris paribus; redukcjonizm; statyka, dynamika i statyka - komparatywna modeli mikroekonomicznych; aksjomat równowagi; homo oeconomicus.
Literatura
1. T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2000 r., s.9-11
2. T.Kamińska, B.Kubska-Maciejewicz, J.Laudańska-Trynka, Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe, Wybrane problemy z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1993 r., s. 14-15
3. Hal R. Varian, Mikroekonomia, PWN, Warszawa 1995 r., s. 17-28
Temat 2. Logika wyboru ekonomicznego
Podstawowe tezy wykładu
Naturalnym celem gospodarowania jest zaspokajanie potrzeb. Środki do realizacji tego celu są ograniczone. Rodzi to konieczność stałego dokonywania wyborów dotyczących zarówno celów, jak i metod ich realizacji.
Z każdym wyborem związany jest koszt alternatywny.
Graficzną ilustrację kosztu alternatywnego umożliwia krzywa możliwości produkcyjnych. W zapisie matematycznym koszt alternatywny wyrażany jest krańcową stopą transformacji (MRT)
Pojęcia i zagadnienia
Zjawisko rzadkości; gospodarowanie; dobra ekonomiczne i wolne; potoczne i ekonomiczne rozumienie kosztu; koszt alternatywny; zasada racjonalnego działania; zasada oszczędności środków; krzywa możliwości produkcyjnych; krańcowa stopa transformacji.
Literatura
1. T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2000 r., s.12-17
2. T.Kamińska, B.Kubska-Maciejewicz, J.Laudańska-Trynka, Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe, Wybrane problemy z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1993 r., s. 9-13; 16-19
3. T.Kątowski, E.Ignaciuk, Podstawy mikroekonomii w zadaniach z rozwiązaniami
i komentarzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002 s. 41-47
Ważniejsze zagadnienia ujęte w zadaniach
[W nawiasach podano numery zadań z książki: T.Kątowski, E.Ignaciuk, Podstawy mikroekonomii w zadaniach z rozwiązaniami i komentarzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, rozdział 1 ]
Pojęcie kosztu alternatywnego [2,3]
Obliczanie kosztu alternatywnego [1, 4-14,16]
Wykreślanie i przesunięcia krzywej możliwości produkcyjnych [14-17]
Temat 3 Popyt, podaż i rynek
3.1 Teoria zachowania konsumenta
Podstawowe tezy wykładu
Zachowanie modelowego konsumenta opisują dwie teorie: teoria liczbowego pomiaru użyteczności i teoria względnego pomiaru względnego użyteczności (nazywana również teorią krzywych obojętności). Obie teorie, mimo odmiennych założeń wyjściowych, prowadzą do takich samych wniosków końcowych.
Krzywa popytu konsumenta powstaje jako transformacja krzywej cenowo- konsumpcyjnej (P-CC)
Pojęcia i zagadnienia
Użyteczność: krańcowa; całkowita; prawa Gossena; punkt równowagi konsumenta w ujęciu teorii liczbowego pomiaru użyteczności; punkt równowagi konsumenta w teorii krzywych obojętności; krzywe obojętności, mapa krzywych obojętności; linia budżetowa; nadwyżka konsumenta (na mapie krzywych obojętności); krańcowa stopa substytucji; krzywa cenowo- konsumpcyjna; wyprowadzenie krzywej popytu konsumenta z krzywej cenowo-konsumpcyjnej.
Literatura
1. T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2000 r., s. 18-29
2. T.Kamińska, B.Kubska-Maciejewicz, J.Laudańska-Trynka, Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe, Wybrane problemy z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1993 r., s. 42-61
3. T.Kątowski, E.Ignaciuk, Podstawy mikroekonomii w zadaniach z rozwiązaniami
i komentarzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002 s. 48-56; 60
Ważniejsze zagadnienia ujęte w zadaniach
Ocena zgodności struktury i wielkości konsumpcji z warunkami równowagi [1,2,4,7-12]
Obliczanie użyteczności krańcowych i całkowitych [2,4,5,10,11,20]
Graficzna analiza stanów równowagi konsumenta [20-22,24,25,30-33,64]
Wykreślanie krzywej popytu na podstawie krzywej cenowo-konsumpcyjnej [32,33]
3.2 Elementy mechanizmu rynkowego
Podstawowe tezy wykładu
W ekonomii rynek rozumiany jest jako proces wzajemnego oddziaływania popytu
i podaży za pośrednictwem ceny.
W wyniku działania rynku dokonuje się alokacja rzadkich zasobów pomiędzy konkurencyjne cele.
Podstawą wyborów dokonywanych przez uczestników rynku są ceny względne.
Siłę oddziaływania różnych czynników na wielkość popytu i podaży mierzy się za pomocą współczynników elastyczności.
Pojęcia i zagadnienia
Popyt, podaż, cena, rynek; determinanty popytu i podaży; wielkość popytu, wielkość podaży; równowaga rynkowa; liniowe krzywe popytu i podaży; cena i ilość równowagi rynkowej; nadwyżka konsumenta i nadwyżka producenta; teoremat pajęczyny; stała, rosnąca i malejąca amplituda wahań ceny; elastyczność popytu, podaży w formule punktowej i łukowej; elastyczność cenowa, dochodowa i krzyżowa (mieszana) popytu; dochodowe krzywe popytu - krzywe Engla; efekty: substytucyjny i dochodowy zmiany ceny; klasyfikacja dóbr: dobra normalne ( podstawowe i luksusowe), niższego rzędu, dobra Giffena; paradoks Giffena; paradoks Veblen; paradoks spekulacyjny.
Literatura
1. T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2000 r., s. 29-45
2. T.Kamińska, B.Kubska-Maciejewicz, J.Laudańska-Trynka, Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe, Wybrane problemy z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1993 r., s. 21-41; 63-68
3. T.Kątowski, E.Ignaciuk, Podstawy mikroekonomii w zadaniach z rozwiązaniami
i komentarzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002 s. 60-74
Ważniejsze zagadnienia ujęte w zadaniach
Analiza zmian popytu i podaży [37-42]
Analiza zależności dochodowo- ilościowej popytu [60-63]
Analiza zależności cenowo- ilościowej popytu i podaży [42-58,64]
Analiza zależności mieszanej (krzyżowej) cenowo-ilościowej popytu [59,64]
Nadwyżka konsumenta [4,42]
Temat 4 Produkcja - ujęcie fizyczne
Podstawowe tezy wykładu
Zależności między wielkością nakładów produkcyjnych a osiągniętymi efektami opisuje funkcja produkcji.
Malejąca produkcyjność krańcowa jako podstawowe założenie krótkookresowej analizy procesu produkcji.
Optymalna metoda produkcji wyznaczona jest równością względnych produkcyjności krańcowych zatrudnionych czynników produkcji.
Teoria produkcji w ujęciu fizycznym jest podstawą teorii kosztów.
Pojęcia i zagadnienia
Czynniki produkcji; metoda produkcji; skala produkcji; korzyści (efekty) skali; funkcja produkcji jednoczynnikowa (krótkookresowa); funkcja produkcji dwuczynnikowa (długookresowa); produkt: krańcowy, całkowity i przeciętny; prawo malejącej produkcyjności krańcowej; krzywa jednakowego produktu (izokwanta); mapa izokwant; korzyści skali na mapie izokwant homogenicznej funkcji produkcji; krzywa jednakowego kosztu (izokoszta); optymalna metoda produkcji; ścieżka rozwoju produkcji; wyprowadzenie izokwanty z krzywych produktu całkowitego.
Literatura:
1. T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2000 r., s.46-56
2. T.Kamińska, B.Kubska-Maciejewicz, J.Laudańska-Trynka, Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe, Wybrane problemy z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1993 r., s. 69-81
3. T.Kątowski, E.Ignaciuk, Podstawy mikroekonomii w zadaniach z rozwiązaniami
i komentarzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002 s. 75-86
Ważniejsze zagadnienia ujęte w zadaniach
Porównanie podstawowych założeń teorii konsumpcji i teorii produkcji [1]
Zależności między krańcowym, całkowitym i przeciętnym produktem fizycznym [2-7,9-12,15,16,18-21,26,30-33]
Wykreślenie i analiza krzywej jednakowego kosztu i krzywej jednakowego produktu[22,24,26,36,37]
Obliczanie krańcowej stopy technicznej substytucji czynników produkcji [26]
Wyznaczanie optymalnej metody produkcji [17,18,24,26,27,38]
Temat 5 Koszty, przychody i wynik ekonomiczny
Podstawowe tezy wykładu
Koszt w ujęciu ekonomicznym jest kategorią o szerszym zakresie niż koszt w rozumieniu potocznym.
W analizie kosztów spotyka się cały szereg klasyfikacji. Najważniejszym z ekonomicznego punku widzenia jest podział kosztów na koszty wynikające z podjętej decyzji i koszty warunkujące podjęcie decyzji.
Porównanie przychodów i kosztów prowadzi do określenia wyniku ekonomicznego.
Koszty, przychody i wynik ekonomiczny mogą być ujmowane z perspektywy krótkiego lub długiego okresu analizy.
Pojęcia i zagadnienia
Koszt alternatywny; koszty krańcowe; koszty jawne i koszty ukryte; koszty stałe i zmienne; koszty całkowite i jednostkowe (przeciętne); koszty krótko- i długookresowe; przychód krańcowy, całkowity i przeciętny producenta będącego cenobiorcą; przychód krańcowy, całkowity i przeciętny producenta będącego cenotwórcą; wynik ekonomiczny: zysk ekonomiczny, zysk normalny, strata ekonomiczna; równowaga producenta - ilustracja graficzna, wyraz matematyczny; krzywa podaży jako fragment krzywej kosztu krańcowego.
Literatura
1. T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2000 r., s.57-73
2. T.Kamińska, B.Kubska-Maciejewicz, J.Laudańska-Trynka, Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe, Wybrane problemy z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1993 r., s. 82-95
3. T.Kątowski, E.Ignaciuk, Podstawy mikroekonomii w zadaniach z rozwiązaniami
i komentarzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002 s. 87-103
Ważniejsze zagadnienia ujęte w zadaniach
Zależności między przychodem krańcowym, całkowitym i przeciętnym[1-3,28,29]
Zależności między krótkookresowymi kosztami krańcowymi, całkowitymi i przeciętnymi
[4-12,14,16-19,28,29]
Graficzna ilustracja kosztów, przychodów i wyniku ekonomicznego[28,29]
Obliczanie wyniku ekonomicznego [21-24,27-29]
Temat 6 Modele rynku
Podstawowe tezy wykładu
Model jest uproszczonym obrazem rzeczywistości, zawierającym tylko najistotniejsze dla danego zagadnienia elementy. Dzięki temu, za pomocą modeli można wyrażać podstawowe zależności przyczynowo-skutkowe, kształtujące badany fragment rzeczywistości.
W ekonomii wykorzystujemy 4 podstawowe modele rynku: (1) konkurencja doskonała, (2) konkurencja monopolistyczna, (3) oligopol i (4) monopol.
Punkt równowagi producenta - niezależnie od modelu rynku, na którym działa - osiągany jest wówczas gdy rosnący koszt krańcowy produkcji zostaje zrównany z przychodem krańcowym. W punkcie równowagi producent osiąga optymalny poziom wyniku ekonomicznego.
Pojęcia i zagadnienia
Założenia modelowe: konkurencji doskonałej, konkurencji monopolistycznej, oligopolu, monopolu; proste decyzje maksymalizacyjne i decyzje strategiczne; oligopol w ujęciu teorii gier; model Cournota - podstawowy model oligopolu; model załamanej krzywej popytu; rynek doskonale kontestowalny; 3 poziomy różnicowania ceny przez producenta; model lidera cenowego; ilustracja wyniku ekonomicznego producenta w konkurencji doskonałej i monopolu w krótkim i długim okresie analizy na układzie wielkości całkowitych oraz na układzie wielkości krańcowych i przeciętnych.
Literatura:
1. T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2000 r., s. 68-103
2. T.Kamińska, B.Kubska-Maciejewicz, J.Laudańska-Trynka, Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe, Wybrane problemy z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1993 r., s. 96-137
3. T.Kątowski, E.Ignaciuk, Podstawy mikroekonomii w zadaniach z rozwiązaniami
i komentarzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002 s. 104-130
Ważniejsze zagadnienia ujęte w zadaniach
Porównanie modeli rynku [1,20,34]
Ilustracja graficzna sytuacji ekonomicznej producenta w różnych modelach rynku [5-7,10,13-15,34]
Różnicowanie cen przez producenta [21-28]
Model lidera cenowego [32,33]
Model załamanej krzywej popytu oligopolisty [29-31]
7 Rynki czynników produkcji
Podstawowe tezy wykładu
W klasycznym ujęciu wyróżnia się trzy czynniki produkcji: pracę, ziemie i kapitał. Praca i ziemia są czynnikami występującymi w stanie naturalnym. Kapitał powstaje w wyniku połączenia czynnika pracy i ziemi.
Potraktowanie producenta jako uczestnika rynku wyrobu gotowego i rynku czynnika produkcji pozwala wyróżnić 4 podstawowe modele opisujące tę sytuację.
Określenie wielkości popytu na kapitał w postaci rzeczowej wymaga obliczenia rentowności planowanej inwestycji. Wymaga to stosowania metod procentu składanego i dyskonta.
Pojęcia i zagadnienia
Klasyczny podział czynników produkcji: ziemia, praca, kapitał; rozbudowany podział czynników produkcji; determinanty popytu i podaży czynników produkcji; producent jako uczestnik rynku czynnika produkcji i rynku wyrobu gotowego - cztery podstawowe modele; model monopolu dwustronnego na rynku czynnika produkcji (monopol związku zawodowego kontra monopson producenta); indywidualna i rynkowa krzywa podaży pracy; wynagrodzenie transferowe i renta ekonomiczna; kapitał pieniężny i kapitał w charakterze czynnika produkcji; stopa procentowa; czysta, nominalna, realna; porównanie wielkości ekonomicznych oddalonych w czasie; metoda procentu składanego i metoda dyskonta; wartość zaktualizowana netto.
Literatura
1. T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2000 r., s.104-122
2. T.Kamińska, B.Kubska-Maciejewicz, J.Laudańska-Trynka, Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe, Wybrane problemy z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1993 r., s. 138-182
3. T.Kątowski, E.Ignaciuk, Podstawy mikroekonomii w zadaniach z rozwiązaniami
i komentarzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002 s. 131-145
Ważniejsze zagadnienia ujęte w zadaniach
Determinanty popytu i podaży czynnika produkcji [1,2]
Zależności między rynkiem czynnika produkcji i rynkiem wyrobu gotowego [ 5-19]
Określanie optymalnej wielkości zatrudnienia czynnika produkcji i jego ceny [4,6-8,10,12-18,31,32]
Przedział negocjacji płacowych i zatrudnieniowych w modelu monopolu dwustronnego [32]
Zmiana wartości pieniądza w czasie - opłacalność lokat bankowych i inwestycji produkcyjnych [20-30]
Temat 8 Niedoskonałości rynku (temat fakultatywny do omówienia o ile czas pozwoli)
Podstawowe tezy wykładu
Teoretyczną płaszczyzną odniesienia dla oceny efektywności funkcjonowania rynku jest tzw. optimum Pareta.
Wszelkie sytuacje, w których rynek nie zapewnia osiągnięcia w punkcie równowagi efektywnej alokacji zasobów, określa się mianem niedoskonałości rynku.
Istnieje kilka przyczyn nieefektywności rynku jako mechanizmu alokacji zasobów: (1) rynek nie różnicuje dóbr z punktu widzenia ich przydatności lub szkodliwości społecznej, (2) mechanizm rynkowy nie uwzględnia wszystkich korzyści i wszystkich kosztów związanych z produkcją i konsumpcją dóbr, (3) w gospodarce występują obok dóbr prywatnych również dobra publiczne i (4) nie istnieje efektywny mechanizm wyrażania preferencji społecznych.
Zgodnie z twierdzeniem Coase'a efekty zewnętrzne związane z procesami produkcji i konsumpcji mogłyby zostać wyeliminowane w wyniku negocjacji, gdyby negocjacje te odbywały się w sposób bezkosztowy. Przy braku kosztów transakcyjnych i negocjacyjnych strony, których dotyczą efekty zewnętrzne mogłyby uzgodnić taką alokację zasobów, która byłaby Pareto-optymalna.
Pojęcia i zagadnienia
Stan Pareto - optymalny; diagram pudełkowy i krzywa kontraktowa; paradoks głosowania; dobra publiczne, dobra prywatne; efekty zewnętrzne (koszty i korzyści zewnętrzne); koszty transakcyjne; twierdzenie Coase'a; ingerencja państwa w gospodarkę; podatki a równowaga paretowska.
Literatura
1. T. Kątowski, Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2000 r., s.123-144
2. T.Kamińska, B.Kubska-Maciejewicz, J.Laudańska-Trynka, Teoria podejmowania decyzji
przez podmioty rynkowe, Wybrane problemy z mikroekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego 1993 r., s. 191-204; 205-219
3. T.Kątowski, E.Ignaciuk, Podstawy mikroekonomii w zadaniach z rozwiązaniami
i komentarzem, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002 s. 146-151
Ważniejsze zagadnienia ujęte w zadaniach
Krzywa popytu na dobro prywatne i dobro publiczne [6,7]
Efekty zewnętrzne [5]
1