1.Naturalizm i antynaturalizm w naukach NATURALIZM- naukowe może być tylko to co doświadczalne. Wywodzi się z imperatywizmu. Z naturalizmu wywodzi się nonkognitywizm oraz realizm prawniczy.
Nonkognitywizm - wiedza to formułowanie zdań ściśle ogólnych, zdań w sensie logicznym. Oceny i wartości nie mogą być opisane w zdaniach i sensie logicznym.
Realizm prawniczy - Traktuje prawo jako zjawisko realne. Prawo to fakty.ANTYNATURALIZM- nauką może być także badanie norm, ocen i wartości, które nie funkcjonują w sferze bytu. Wywodzi się z realizmu i imperatywizmu.
Jednym z twórców jest E. Kant, który sformułował podział na byt (sein) i powinność (sollen). Kognitywizm - Można formułować zdania w sensie logicznym nt. ocen, wartości i moralności. Imperatywizm - zalicza prawo do sfery powinności. Ma specyficzne metody badawcze. Nie musi istnieć realnie by można było mówić o nim jako o prawie. Prawo to normy.
2.Podstawowe cechy imperatywizmu i realizmu prawnego
Imperatywizm dzieli się na naturalizm i pozytywizm prawniczy. Cechy obu opisane wyżej.Realizm prawny dzieli się na -funkcjonalizm - prawo może być zdefiniowane przez pryzmat swej funkcji dla innych podmiotów.
-socjologizm - prawo nie jest literą, a faktem (więzią) społecznym.
-psychologizm - definiuje prawo przez prymat pojęć psychologicznych. Prawo to zespół emocji (uczuć). Przestrzegam prawa (więzi społecznych) by uniknąć konsekwencji (społecznych).
3.Pozytywizm prawniczy Prawo to zjawisko ze sfery powinności. Prawo to system norm.Prawo to twór skonwencjonalizowanej działalności człowieka. Prawo jest ontologiczne i walidacyjne niezależnie od moralności; Związki ontologiczne - prawo i moralność są czym innym.
Związki walidacyjne - prawo obowiązuje bez morlaności.
Prawo jest rozkazem (ontologicznie związane z władzą);
Prawo ma charakter językowy (metoda analityczno-językowa);
Prawo stanowi system (niesprzeczny-nie zawiera sprzecznych zapisów i zupełny-opisuje każdą możliwą sytuację);
Stosowanie prawa ma postać sylogizmu subsumcyjnego (wnioskowanie logiczne, gdzie istnieją dwie przesłanki i jeden wniosek, pierwsza przesłanka- zdanie ogólne, druga przesłanka- zdanie szczegółowe, a wniosek jest różny od obu przesłanek);
Podmiot stosujący prawo powinien je traktować jako apriorycznie(?) dane, czyli nie możemy nic dodawać i nic ujmować (prawo trzeba pojmować jako coś co już było i istnieje).
4.Podstawowe cechy JUSNATURALIZMU
Koncepcje prawa natury.Prawo jest elementem większych struktur rozumu lub natury człowieka.
KONCEPCJA TEOLOGICZNA-prawo pochodzi od Boga i nie można go badać metodami empirycznymi.
Metodą poznania prawa jest gnoza (obcowanie z absolutem) lub gnoza (rozumienie pism) świętych pism.
KONCEPCJA REALISTYCZNA-prawa są pochodną rozumu, który jest kategorią pierwotną (nie wymaga wyjaśnienia).
Lex in justa non est lex - prawo nie będące zgodne z rozumem nie jest prawem. Przyjęcie związków prawa z moralnością.
Związki ontologiczne - prawo i moralność nie są rozdzielne jako „substancja” którą są normy.
Związki walidacyjne - prawo obowiązuje tylko jeśli jest moralne, słuszne i sprawiedliwe.
5.Trójelementowa koncepcja normy prawnej Norma to dyrektywa składająca się z 3 części. -hipoteza - adresat normy odpowiadający na pytanie kto i w jakich okolicznościach powinien się jakoś zachować.
-dyspozycja - odpowiada na pytanie jakie zachowanie jest zakazane/nakazane/dozwolone.
-sankcja - zapowiedź użycia przymusu w przypadku naruszenia dyspozycji w warunkach określonych przez hipotezę. (PRAWO KARNE)
6.Koncepcja norm sprzężonych -W myśl tej koncepcji system tworzą pary norm. Każda para składa się z dwóch norm - normy sankcjonowanej i sankcjonującej. Każda z nich ma tą samą strukturę. Składa się z:-zakresu zastosowania,-zakresu normowania.
Każda z tych norm skierowana jest do innego adresata. Pierwsza jest skierowana do adresata którego sama wskazuje (np. każdy). Druga jest skierowana do organu stosującego prawo.
Zakres zastosowania normy sankcjonującej jest to naruszenie zakresu normowania normy sankcjonowanej.
Wymusza odróżnienie normy od przepisu.
7.Funkcje wypowiedzi językowych
-Opisująca - zdanie logiczne. Norma nie pełni tej funkcji.
-Zdobywania wiedzy (pytania)
-Ekspresyjna - służy informowaniu innych o własnym zdaniu
-Sugestywna (Sugestyjna) - zdania mające na celu doprowadzenie innych do pożądanego zachowania. Normy PEŁNIĄ tę funkcję.
-Performatywna - wypowiedzi zmieniające rzeczywistość, status osób i rzeczy. Normy tym się różnią od innych wypowiedzi, gdyż pełnią funkcję sugestywną i określają interpretację performatywów.
-Fatyczna - podtrzymywanie więzi.
8.Normy indywidualne, generalne, abstrakcyjne i konkretne
NORMY GENERALNE - Normy w których adresat wysłowiony jest za pomocą nazwy generalnej (cecha np. prezydent RP.)
NORMY IDNYWIDUALNE - Normy w których adresat wskazany jest przy pomocy cechy specyficznej (np. nazwa, nazwisko, numer itp.) NORMY KONKRETNE- Normy, których zastosowanie eliminuje je z obrotu, bądź takie których liczbę zastosowań można przewidzieć. NORMY ABSTRAKCYJNE - Normy, które regulują powtarzalne zachowania, liczby ich zastosowań nie można przewidzieć.
9.Normy reguły:Umożliwiają podwójną klasyfikację:
1. Pozwalają podzielić rzeczywistość na regulowaną przez normę nie regulowaną przez normę.
2. Pozwalają się stosować klasyfikacyjnie czyli na zasadzie „wszystko albo nic”.
Normy zasady:Normy które nie spełniają zasad którejś z zasad klasyfikacyjnych.
1. Nie pozwalają się dzielić. 2. Pozwalają się stopniować.
10.Rodzaje przepisów prawnych
Przepis prawny - jednostka redakcyjna tekstu prawn. (brana od kropi do.) iuris cogentis - są to przepisy bezwzględnie stosowane . podmioty prawa nie mają żadnej możliwości wyboru sposobu zachowania się, muszą zachowywać sit tak, jak przepisy te postanawiają. iuris dispositivi - dają możliwość kształtowania zachowania i wzajemnych stosunków. Mają zastosowanie dopiero w przypadku braku odmiennej woli stron.
p. nakazujące - postanawiają, że w danej sytuacji należy zachowywać się tylko w sposób wskazany w tych przepisach
p. zakazujące - wyróżniają ze wszystkich zachowań możliwych w danej sytuacji jedno i postanawiają, że w tak postępować nie wolno (groźba ujemnych skutków prawnych)
p. uprawniające - przewidują możliwość wyboru określonego sposobu zachowania się, przy czym nie jest ono obowiązkiem, więc nie jest zach. Zakaz. Ani nakaz.
p. odsyłające - ustanawiane w celu uniknięcia powtarzania tych samych postanowień w tekstach prawn. Wskazują inne przepisy, w których skutk pr. Lub sposób zach. Się adresata zostały już ustalone
p. blankietowe - odwołanie do przepisu który jeszcze nie istnieje
p. merytoryczne - OGÓLNE - regulują jakiego rodzaju spraw one dotycz.-def legal określenie przepisem ustawy- te przep które regul przep wspólne SZCZEGÓŁOWE wyodrębnienie pewnych kat. 1 przep praw material 2 ustrojowe 3 przep preceduralne 4 karne
p. przejścowe to p które regulują wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod „rządami „ poprzedniej ustawy
p. dostosowujące - określaja sposób powołania ,zniesienia przekszt. Organów. p. końcowe - uchylające (ustawa traci moc) o wej ust. W życie i o utracie mocy obowiązuj
klauzula gen - p odesłana poza system prawa i stosowanie czegoś co nie jest prawem
Kryterium stan. Nieważność i zagrozenie karą - lex plusquam perfecta przewiduje zastos. Sankcji, powoduje neiważ dokonanej czynn. lex perfecta reguła powodująca tylko niważ dokonanej czynn. lex minus quam perfecta przewiduje karę ale nie uneiważ danej czynn lex imperfecta prawna reguła zachowan. Nie przewidująca sankcji
11.System typ prawa a system konkretny System konkretny-system istnieje w danym miejscu i czasie.System typu-wzorzec systemu prawa nie istnieje nigdzie w rzeczywistości, ale umożliwia typologię systemów konkretnych.
12.Kontynentalny system typ prawa
SYSTEMY TYPU:
1)System Kontynentalny (system civil law):
-Tworzenie prawa przebiega od szczytu systemu do jego dołu. Z norm generalnych i abstrakcyjnych powstają normy konkretne i indywidualne.-Da się oddzielić tworzenie od stosowania prawa.
-System jest operacyjnie zamknięty. Nullum crime sine lege - nie ma przestępstwa bez ustawy. Zasada mówiąca, że jeśli nie istnieje prawo zabraniające czegoś, nie można za to karać.
-Paradygmat systemu jest otwarty.-Występują tylko precedensy deklaratoryjne i de facto.
13.System typ common law 2)System anglosaski (system common law):-Tworzenie prawa przebiega z dołu systemu ku szczytowi. Z norm indywidualnych i konkretnych powstają normy generalne i abstrakcyjne. -Nie da się oddzielić tworzenia od stosowania prawa. Stosowanie prawa jest jego tworzeniem.- System jest operacyjnie zamknięty. Jeśli w prawo nie zabrania czegoś, a ukarze się za ten czyn staje się to prawem.-Paradygmatem systemu jest precedens.
-Z założenia precedensy są konstytucyjne i de iure.
Paradygmat - podstawa prawna.Precedens - rozstrzygnięcie organu stanowiącego prawo, które mają wpływ na inne rozstrzygnięcia.
14.Rodzaje kolizji w systemie prawa
Kolizje - sytuacje w których dwóch norm nie da się jednocześnie zastosować, albo wprawdzie można je zastosować, ale jest to nie celowe.Rodzaje kolizji:
-Sprzeczność norm - sytuacja w której dwóch norm nie da się jednocześnie zastosować, ale nie można też obu naruszyć. Występuje zwykle gdy jest nakaz i zakaz tego samego działania.
-Przeciwieństwo norm - występuje kiedy dwóch norm nie da się jednocześnie zastosować, ale można je obie naruszyć.
-Niezgodność prakseologiczna norm - polega, na tym, że można wykonać dwie normy, ale jest to nie celowe gdyż jedna norma niweczy skutki drugiej.
15.Reguły kolizyjne
Aby rozstrzygnąć kolizje stosuje się tzw. zasady kolizyjne. Są to wprowadzone przez praktykę i zwykle nie ustanowione przez prawodawcę sposoby rozumowania, które pozwalają eliminować kolizje norm. Dzielą się one na reguły I i II stopnia.
REGUŁY KOLIZYJNE I STOPNIA- służą do usuwania kolizji norm. 1.Oparta na kryterium hierarchicznym.Lex superior derogat legi inferiori. Prawo wyższego rzędu wyłącza zastosowanie prawa niższego rzędu.2.Oparta na kryterium temporalnym (czasowym).
Lex posterior derogat legi priori.Prawo późniejsze wyłącza zastosowanie prawa wcześniejszego.3.Oparta na kryterium merytorycznym (zakresowym).Lex specialis derogat legi generali.
Prawo szczegółowe wyłącza zastosowanie prawa ogólnego.
REGUŁY KOLIZYJNE II STOPNIA-służą do usuwania kolizji między regułami kolizyjnymi I stopnia. 1.Kryterium hierarchiczne powinno się stosować przed temporalnym i zakresowym.2.Kryterium merytoryczne powinno się stosować przed temporalnym. Reguła ta ma charakter względny.
16.Rodzaje luk w prawie
System jest zupełny gdy nie występują w nim luki.
Luki-dwa rodzaje stanów rzeczy.
1.Luka aksjologiczna (subiektywna) - powstaje ona z porównania systemu aktualnego z systemem postulowanym (idealnym). W wyniku tego porównania podmiot dochodzi do wniosku, że system aktualny nie zawiera elementów, które bezwzględnie powinien zawierać. Lukę tę odrzuca pozytywizm prawniczy.
W myśl pozytywizmu prawnego nie można luki aksjologicznej zapełnić przy pomocy wnioskowań prawnych. Można tylko postulować zmianę prawa przy pomocy interwencji prawodawcy.
2.Luka tetyczna (obiektywna) - istnieje wtedy gdy na podstawie obiektywnych kryteriów analitycznych możemy stwierdzić, że ustawodawca na pewno chciał uregulować jakąś kwestię, ale z różnych względów tego nie zrobił. 3.Luka techniczna - jest rodzajem luki tetycznej polegającej na tym, że przepis blankietowy odsyła do nieistniejących (rzekomych) elementów systemu.
4.Luka swoista - jest rodzajem luki technicznej. Przepis odsyła do przepisów wykonawczych, a tych nie ma.
Zapełnianie luk tetycznych:-interwencja prawodawcy,-zastosowanie wnioskowań prawniczych
17.Logiczne wynikanie norm- Wnioskowania prawne dzielą się na 3 kategorie:1.Logiczne - są z założenia najbardziej pewne. Oparte na kryteriach logiki formalnej. Działają w oparciu o następujący schemat: jeżeli istnieje norma N (spełniająca test pochodzenia) i norma ta ma zakres zastosowania i zakres normowania to przyjmuje się, że obowiązują wszystkie normy, których zakres zastosowań i normowania, zawiera się w całości w normie N.
18.Wnioskowania instrumentalne
2. Instrumentalne - opierają się na relacji cel-środki, na tzw. racjonalności instrumentalnej. Przyjmuje dwie postaci:
-Reguła instrumentalnego nakazu. Jeżeli nakazane jest osiągnięcie celu C to tym samym nakazane jest podjęcie działań, które w sposób adekwatny prowadzą do osiągnięcia tego celu.
-Reguła instrumentalnego zakazu - oparta na schemacie: jeżeli nakazane jest osiągnięcie celu C to zakazane jest podejmowanie takich działań, które uniemożliwiają lub rażąco utrudnią osiągnięcie tego celu.
19.Wnioskowania a contrario 20.Wnioskowania a simili 21.Wnioskowania a fortiori
3. Aksjologiczne - oparte są na konsekwencji ocen prawodawcy, czyli służą założeniu, że system wartości prawodawcy jest określony, a przepisy służą realizacji tego systemu. Dzielą się -na 3 kategorie: -A contrario (przez przeciwieństwo) - stosuje się je w tych gałęziach prawa, gdzie najważniejsza jest zasada legalizmu, czyli prawie karnym i podatkowym. Ma 2 postaci:
I. Jeżeli zakazane jest Z, to dozwolone jest nie-Z.
(zasada Nullum crimen sine lege.)
II. Jeżeli nakazane jest N to fakultatywne jest nie-N.
Co nie jest nakazane, jest dobrowolne. -A simili (przez podobieństwo) stosowane w prawie cywilnym, czasem w prawie ustrojowym. Przyjmuje 2 postaci: I. Analogia legis (analogia z ustawy) - jeżeli norma N spełnia test pochodzenia (wyrażona w przepisie) wiąże prawne konsekwencje ze stanem rzecz S to można ją także zastosować do stanów S, jeśli są do S istotnie podobne.
II. Analogia iuris (analogia z prawa) - jeżeli istnieje szereg norm spełniających test pochodzenia i chronią one wartość W to można uznać istnienie normy nie wyrażonej, która także chroni W.
- A fortiori (do przodu). Przyjmuje dwie postacie:
I. A minori ad maius (z mniejszego na większe). Stosuje się przy zakazach. Jeżeli zakazane jest niższa interwencja w dobro to zakazana jest też wyższa interwencja w to samo.
II. A maiori ad minus (z większego na mniejsze). Stosuje się przy nakazach i dozwoleniach. Jeżeli nakazana/dozwolona jest większa ingerencja to nakazana/dozwolona jest też niższa ingerencja
22.Pojęcie wykładni prawa
Wykładnia prawa to pojęcie języka prawnego i języka prawniczego, które oznacza, zależnie od kontekstu:
-wykładnię prawa w ujęciu pragmatycznym, czyli proces (zespół czynności) zmierzający do ustalenia znaczenia przepisu prawa (wykładnia prawa sensu stricto) i ustalenia treści zawartych w nim norm prawnych (wykładnia prawa sensu largo);
-wykładnię prawa w ujęciu apragmatycznym, czyli rezultat wykładni prawa w ujęciu pragmatycznym, tj. ustalone w jej toku znaczenie przepisu lub treść normy prawnej. Przyczyny powodujące konieczność stosowania wykładni: -błędy językowe powstałe przy formułowaniu przepisów; -zmiany społeczno-gospodarcze lub polityczne; -zbyt ogólny charakter normy prawnej.
23.Wykładnia językowa i jej dyrektywy
Wykładnia językowa - polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w którym zostały sformułowane. Najbardziej charakterystyczne dyrektywy wykładni językowej: -Gdy w systemie prawnym wiążąco ustalono znaczenie określonych zwrotów prawnych, to należy używać ich właśnie w tym znaczeniu. Dyrektywa ta związana jest z tzn. definicją legalną - występującą w tekstach prawnych, wprowadzoną przez prawodawcę w celu ustalenie wiążącego rozumienia poszczególnych terminów.
-Gdy nie ma w tekście prawnych definicji legalnych: interpretowanych zwrotom prawnym nie należy nadawać znaczenie odmiennego od potocznego, chyba że istnieją dostateczne rację przypisania im odmiennego znaczenia
-bez umotywowanych racji nie należy identycznym sformułowaniom w tym samym akcie prawnym nadawać różnych znaczeń. -Należy ustalać znaczenie przepisów prawnych w taki sposób, by żadne fragmenty nie okazały się zbędne, wypowiedź powinna być traktowana jako pewna całość
-Jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy, to należy przyjąć, iż termin ten ma takie znaczenie, jak w tych dziedzinach(domniemanie znaczenia specjalnego) -wolno odstąpić od znaczenia literalnego jeśli znaczenie to nie prowadzi do absurdalnych konsekwencji
-tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca, tam nie wolno ich wprowadzać interpretatorowi
24.Wykładnia systemowa i jej dyrektywy Wykładnia systemowa - założenie, że przepis w danym akcie prawnym nie jest umiejscowiony przypadkowo, lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy. Z takiej wykładni może wynikać wniosek że przepis ma mniejsze znaczenie ze względu na treść przepisu wyżej położonego.
Dyrektywy interpretacyjne wykładni systemowej:
-wszystkie normy powinny być interpretowane w sposób zgodny z zasadami prawa
-interpretując normy należy mieć na względzie przed wszystkim zasady konstytucji, -interpretacja norm prawa polskiego powinna być zgodna z normami prawa międzynarodowego publicznego
-normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane w zgodzie z normami prawa europejskiego, -nie należy interpretować przepisów tak aby były one sprzeczne z innymi przepisami
-nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk. 25.Wykładnia funkcjonalna i jej dyrektywy
Wykładnia funkcjonalna - interpretując przepis prawny należy uwzględniać jego funkcję. Dyrektywy interpretacyjne wykładni funkcjonalnej: -przy interpretacji należy brać pod uwagę normy moralne, zasady sprawiedliwości, słuszności, konsekwencje społeczne i ekonomiczne i wybrać taką interpretację która będzie najkorzystniejsza, -interpretując przepisy należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej(ratio legis), -przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historycznego i aktualnego prawodawcy.
26.Klaryfikacyjna koncepcja wykładni (koncepcja semantyczna intensjonalna)-zakłada, że wykładnia to jedynie ustalanie znaczenia wyrażeń występujących w akcie normatywnym. W przypadku jasnego, zrozumiałego sformułowania przepisów, wykładnia nie jest potrzebna.
27.Derywacyjna koncepcja wykładni przyjmuje dwie formy - ogólną i szczególną. Ogólna koncepcja zakłada, że wykładnią jest rozumienie tekstu prawnego, czyli przypisanie znaczenia wyrażeniom użytym w tekście prawnym. W takim ujęciu zakłada się, że nie istnieje możliwość bezpośredniego rozumienia tekstu prawnego - nawet gdy jest on odczytywany bezpośrednio, dokonujemy jego interpretacji przypisując poszczególnym wyrażeniom treść i zakres, czyli konotację i denotację.
28.Moc wiążąca wykładni W przypadku gdy organ interpretując przepisy prawne ma uprawnienie do wydawania dyrektywy zgodnie z którą interpretacja dokonana przez organ jest wiążąca dla adresatów tych przepisów można mówić o mocy wiążącej wykładni. Ze względu na moc obowiązującą wykładni można wyróżnić.
Powszechnie obowiązująca moc wykładni prawa polega na tym, że wszyscy adresaci interpretowanego przepisu są związani znaczeniem tego przepisu, ustalonym przez interpretatora. Wykładnia taka ulega dalszemu podziałowi na:-wykładnię autentyczną - jeżeli interpretatorem jest organ, który dany przepis ustanowił, taka wykładnię uzasadnia rzymska paremia argumentum a maiori ad minus: cuius est condere eius interpretari (kto jest upoważniony do tworzenia prawa, ten może je również interpretować).-wykładnię legalną- jest to wykładnia dokonywana przez organ, któremu przepisy prawne nadają kompetencje do ustalania wykładni o mocy powszechnie obowiązującej.
Ograniczona moc obowiązująca wykładni prawa polega na tym, że znaczeniem interpretowanego przepisu, ustalonym przez interpretatora, nie są związani wszyscy adresaci, ale tylko niektórzy..
Ograniczona moc obowiązująca wykładni następuje w razie:
wykładni dokonywanej przez organ stosujący prawo - dokonywana jedynie na użytek wydanego rozstrzygnięcia; jeśli rozstrzygnięcie to się uprawomocni, to jest wiążące dla stron postępowania
wykładni dokonywanej przez organ odwoławczy - wykładnią związany jest sąd niższej instancji w przypadku zwrócenia sprawy do ponownego rozpatrzenia przez sąd apelacyjny wykładni dokonywanej przez Sąd Najwyższy w odpowiedziach na pytania prawne - rozpatrywanie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości, których odesłanie z sądu do Sądu Najwyższego powoduje, że wykładnia SN obowiązuje wszystkie sądy rozstrzygające w danej sprawie
29. Legalna teoria dowodowa - prawo powinno określać rodzaje dopuszczalnych dowodów, sposoby ich przeprowadzania oraz hierarchię (wzajemną relację dowodów). Teoria Swobodnej oceny dowodów - podmiot stosujący prawo powinien być zupełnie swobodny w dopuszczaniu dowodów, określaniu sposobów ich doprowadzenia, interpretacji dowodów oraz ich wzajemnej relacji.
30.Pojęcie i rodzaje dowodów .Są różne definicje. Jest to źródło informacji albo o faktach mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, albo o wiarygodności twierdzeń stron i uczestników postępowania o tych faktach. Od dowodu odróżniamy środek dowodowy, jako sposób (metodę przeprowadzania dowodu).
Rodzaje dowodów: Bezpośrednie - bezpośrednio świadczą o prawdziwości lub określonego stwierdzenia. Pośrednie - nie dotyczą bezpośrednio głównego twierdzenia dowodowego, ale innego twierdzenia, które na twierdzenie główne może mieć wpływ.
31.Domniemanie to dyrektywa nakazująca przyjęcie, że jest prawdziwym określone twierdzenie (wniosek domniemania), o ile prawdziwym jest inne twierdzenie (przesłanka domniemania). Na przykład: jeżeli A to domniemywa się / uważa się (funktor tworzący domniemanie), że B. Domniemania dzieli się na: prawne - wynikające z normy prawnej nakazującej przyjmowanie określonych faktów za stwierdzone, np.: domniemanie niewinności oskarżonego; proces karny zmierza do obalenia tego domniemania, czyli do wyeliminowania jego przesłanki, którą jest brak wyroku skazującego; faktyczne - wynikające z zależności, które są weryfikowalne empirycznie, np.: domniemywa się, że po deszczu jezdnia jest śliska,
Domniemania prawne dzieli się na: wzruszalne - można usunąć, obalić przy pomocy innych dowodów. Niezbite - nie można ich w żaden sposób obalić. Prawne* - związek między faktem udowodnionym, a przyjmowanym za udowodniony ma charakter sztuczny (prawny). Faktyczne* - związek ma charakter faktyczny (rezczywisty). *dotyczą tylko domniemań materialnych
32.Fikcja prawna to norma prawna nakazująca kontrfaktyczne uznanie wystąpienie pewnego faktu prawnego. W systemie prawnym fikcje prawne mają za zadanie stabilizować obieg prawny i uchylać niepewności prawne. Są one jednym z instrumentów mających przyspieszyć i ułatwić ustalanie stanu faktycznego, szczególnie w celu ochrony istotnych z punktu widzenia prawodawcy wartości czy słabszych procesowo stron.
Fikcje prawne wyróżniane są w aktach prawnych za pomocą takich zwrotów jak "uznaje się", "uważa się" czy "należy uznać". Dzięki temu odróżniane są od domniemań, które mają konstrukcję warunkową. Domniemania mogą być uchylone poprzez przeprowadzenie dowodu przeciwnego, natomiast fikcje prawne są niewzruszalne
33.Ciężar dowodu W naukach prawnych występuje w postaci reguł określających kto ma obowiązek wykazania istnienia przesłanek faktycznych, z których określona osoba wywodzi skutki prawne.
W prawie cywilnym, co do zasady, ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie wywodzącej z tego faktu skutki prawne (art. 6 kc, łac. Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat). Norma ta ma zastosowanie do wszystkich dziedzin prawa prywatnego a także do postępowania nieprocesowego, zabezpieczającego, egzekucyjnego i międzynarodowego.
Ciężar dowodu ma związek z zasadą kontradyktoryjności, która od dnia 01.07.1996 r. dominuje w systemie polskiego prawa postępowania cywilnego. Zgodnie z nią to strony mają toczyć spór i przedstawiać przed sądem dowody na prawdziwość swoich twierdzeń. Sąd nie ma obowiązku dążenia do ustalenia jaki jest stan faktyczny. Jak wskazuje judykatura obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 kpc), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 kpc) spoczywa na stronie, która z tych faktów wywodzi skutki prawne (art. 6 kc).
34.Zakazy dowodowe - to normy zabraniające przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzające ograniczenia w pozyskiwaniu dowodów. W procesie karnym zakazy dowodowe zapobiegają powstawaniu kolizji pomiędzy interesem wymiaru sprawiedliwości , który wymaga ustalenia prawdy, a naruszeniem określonych dóbr i interesów.