1, Teoria a praktyka wychowania.
Wg Fryderyka Schleiermachera teoria może istnieć bez praktyki, a praktyka bez teorii. Celem teorii jest uświadomienie wychowawcom praktyki wychowania jak również czynników ją warunkujących. Pedagogika jako nauka musi być teorią praktyki wychowania.. Dzięki teorii wychowawcy mogą realizować praktykę w sposób bardziej świadomy. Teoria jako uświadomienie praktyki wychowania polega na jej uświadomieniu, opisaniu, zrozumieniu, wyjaśnieniu i interpretacji ideologiczno krytycznej.
2, Antynomie wychowania
Antynomia zyskała różne ujęcia w historii myśli pedagogicznej. Antynomia to sprzeczność lub kontrast. W procesach pedagogicznych mamy z nią do czynienia np. metodologii podejście empiryczno - pozytywistyczny i hermeneutyczne. Jedno nie może być drugim Podstawową antynomia wychowania jest konieczność uwzględnienia dwóch procesów, które są przeciwstawne. Są to: gwarancja swobody a także konieczność prowadzenia w kierunku tego co pożądane.
3, Pedagogika jako forma poglądów wychowania.
Pojęcie Pedagogiki odnosi się do praktycznej wiedzy dotyczącej oddziaływań wychowawczych, które są podzielane przez nich, a także przez osoby publiczne np. polityków. Trzeba odróżnić poglądy o praktyce wychowania wynikające z wiedzy potocznej, jednostkowych doświadczeń wychowawczych, podzielanych przekonań społeczno politycznych, światopoglądowych i aksjologicznych od naukowych twierdzeń o wychowaniu. Pojęcie wychowania zwłaszcza w jego wąskim rozumieniu jest różnie definiowane. Niektórzy definiują wychowanie nie tylko z punktu widzenia tego, czym ono jest ze swej istoty, co raczej ze względu na możliwość zajmowania się nim przez określoną dyscyplinę naukową. Pedagogika dąży do opracowania naukowego systemu twierdzeń o wychowaniu i w konsekwencji do sformułowania teorii wychowania.
4, Kategorie metodologiczne teorii wychowania
- uzasadnienie - czyli sformułowanie filozoficznych - ontologicznych, epistemologicznych i aksjologicznych przesłanek rzeczywistości wychowawczej.
- opis - ukazanie takiej rzeczywistości wychowawczej, która jest bezpośrednio dana (podejście fenomenologiczne)
- rozumienie - ukazanie wewnętrznych seansów i wartości, które organizują całościowe postaci życia duchowego i ich kulturowe obiektywizacje. (podejście hermeneutyczne)
- wyjaśnienie - rekonstrukcja zasad określających daną rzeczywistość wychowawczą na podstawie analizy określonych czynników empirycznych ją warunkujących bądź różnicujących (podejście analityczno-empiryczne)
- interpretacja ideologiczno - krytyczna- polega na identyfikacji ukrytych form dominacji na poziomie symbolicznym, przeciwstawiających się upodmiotowieniu jednostek i grup społecznych (podejście krytyczne).
5, Zmienność znaczeń wychowania i edukacji w perspektywie historycznej.
Wychowanie pierwotnie oznaczało żywienie. W XVIII w. wychowanie powiązano z łacińskim „educatio” odpowiednikiem jego polskim odpowiednikiem edukacja. Wychowanie w szerokim znaczeniu to ogół zjawisk związanych z oddziaływaniem środowiska kulturowo społecznego na człowieka, kształtujących jego tożsamość, postawy i osobowość. W węższym znaczeniu to oddziaływanie organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek bądź grup społecznych. Edukacja natomiast to szeroko rozumiane wychowanie bądź kształcenie w kategoriach czynności, procesu oraz efektów owych czynności bądź całego procesu. Min. Za sprawą S. Konarskiego reformującego szkolnictwo, pijarskie i KEN w XVIII pojecie edukacja zyskało dużą popularność. Edukacja wywodzi się od słowa educare. Pierwotne znaczenie edukacji to wydobywanie na jaw, prowadzenie ku górze. Współczesne znaczenie edukacja to szeroko rozumiane wychowanie, kształcenie, ogół czynności kształtujących zdolności życiowe: fizyczne estetyczne, moralne i religijne, prowadzących człowieka ku górze.
6, inkulturacja, socjalizacja a wychowanie. Wyjaśnienie relacji między pojęciami.
Inkulturacja - oznacza stopniowy proces wrastania jednostki w kulturę danego społeczeństwa, stawanie się istotą kulturową, przyswajanie wzorów kulturowych.
Socjalizacja - oznacza proces przystosowania jednostki do życia w społeczeństwie, stawanie się istotą społeczną, przejmowanie wzorów zachowań społecznych, w tym ról społecznych. Natomiast wychowanie to proces zarówno inkulturacji i socjalizacji inaczej czynienia jednostki istotą zarówno kulturową jak i społeczną.
7, wychowanie i kształcenie w ujęciu pedagogiki pozytywistycznej.
Pedagogika pozytywistyczna wiąże się z behawioryzmem. Wychowanie to kształtowanie warunków wzmacniania, pod wpływem, których następuje pozyskiwanie nowych nawyków, sposobów zachowania się w określonych sytuacjach. Dostarczając człowiekowi wiedzę którą w nadmiarze produkuje nauka możemy go dowolnie kształtować. Przesłanki wychowania: nauczanie i wychowanie jest procesem warunkowania i modelowania zachowań- w reakcjach wychowawczych nie jest konieczne uwzględnianie wewnętrznych doświadczeń dziecka; nauczyciel i uczeń kierują się w swoim działaniu na osiągnięcie wymiernego efektu (nauczanie i wychowanie mają charakter zoperacjonalizowany i weryfikowalny); przekonanie, że poznanie dostatecznej liczby czynników warunkujących proces nauczania i wychowania umożliwia jego skuteczne projektowanie i kontrolowanie (tzw. technologia kształcenia); wychowanie a zwłaszcza kształcenie powinno być możliwe w całości empirycznie zoperacjonalizowane oraz wystandaryzowane; wychowawca i nauczyciel to technolodzy kształcenia i profesjonaliści w zakresie projektowania procesu dydaktycznego i jego ewaluacji.
8, wychowanie i kształcenie w ujęciu pedagogiki kultury.
Zadaniem pedagogiki kultury jest kształcenie osobowości przez dobra kultury. Celem wychowania jest przygotowanie młodych pokoleń w oparciu o istniejącą kulturę do twórczego i czynnego udziału w budowaniu nowych treści. Według pedagogiki kultury pełne urzeczywistnienie społeczeństwa dokona się poprzez wartości i sensy zakodowane w dobrach kulturowych, a nie poprzez spontaniczne dążenie do samorealizacji. Pedagogika kultury to z jednej strony teoria treści kształcenia a z drugiej to teoria podkreślająca znaczenie samokształcenia. Przesłanki wychowania: wychowania (kształcenie) zakłada korelację pomiędzy strukturą osobowości a strukturą wytworów kulturowych; celem wychowania jest dążenie do ukształtowania osobowości jako spójnej struktury duchowej zorganizowanej wokół określonych sensów i wartości, osiągnięcie autonomii oraz zdolności do twórczych dokonań kulturowych; wychowanie (kształcenie) opiera się na przeżywaniu i rozumieniu sensów i wartości zawartych w wytworach kulturowych; wychowanie (kształcenie) staje się samowychowaniem (samokształceniem); w procesie wychowania (kształcenia) uczeń uczy się rozumieć siebie (rozumienie= samorozumienie) i w tym sensie zrozumieć rzeczywistość przywłaszczając sens i wartości zawarte w wytworach kulturowych; mimo iż istotą wychowania w gruncie rzeczy jest samowychowanie nauczyciel powinien przejąć odpowiedzialność za dobór wytworów kulturowych a pozyskiwanie przez ucznia sposobów samorozumienia i samokształcenia wymaga zaangażowanej obecności nauczyciela.
9, Wychowanie i kształcenie w ujęciu pedagogiki egzystencjalnej
Pedagogika egzystencjalna opowiada się za modelem lekcji otwartej ale metodyczność nie może zakłócać osobowych relacji stanowiących o istocie wychowania. Proces wychowania to dialog uwarunkowany autentycznością, prowadzący do spotkania, którego wynikiem jest życiowe zaangażowanie. Wychowanie to całokształt sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej urzeczywistniać swoje społeczeństwo. Przesłanki wychowania: proces wychowania można opisać jako dialog uwarunkowany autentycznością prowadzący do spotkania, którego wynikiem jest życiowe zaangażowanie; w wychowaniu punktem odniesienia nie tyle staje się wzorzec społeczny, ile realizacja własnego człowieczeństwa potwierdzonego w dokonywaniu autentycznych wyborów; wychowawca i wychowanek są obdarzeni taką samą godnością, a reakcja ich łączącą jest dialog i odpowiedzialność, wychowawca ma nie tyle wyższy status co ponosi po prostu większą odpowiedzialność, wychowanie i kształcenie powinno zawierać obszar, który wymyka się empirycznej operacjonalizacji i standaryzacji; wychowawca i nauczyciel to refleksyjny towarzysz wspierający ucznia w jego rozwoju poznawczym, emocjonalnym, psychospołecznym, tworzący sytuacje dydaktyczne, konfrontujący ucznia z wyborami egzystencjalnymi, umożliwiający uczniowi odkrywanie i wyrażanie indywidualnych sądów.
10, wychowanie i kształcenie w ujęciu pedagogiki pragmatycznej.
Edukacja jest procesem opierającym się na rozwiązywaniu problemów wynikających z doświadczenia , z interakcji jednostki ze środowiskiem naturalnym i społecznym. Wychowanie jest procesem społecznym a szkoła jest postacią życia społecznego w której zespolone są wszystkie czynniki owego życia. Przesłanki wychowania: edukacja jako rekonstrukcja doświadczeń polega na stwarzaniu uczniowi możliwości dokonywania tych samych doświadczeń, które były udziałem minionych pokoleń, które uczyniły cywilizację tym, czym jest; edukacja nie tylko odtwarza treści kulturowe, ale również rekonstruuje je w kontekście doświadczenia uczniów; celem edukacji jest rozwój tj. taka rekonstrukcja doświadczeń, dzięki której uzyskuje się kontrolę nad następnymi doświadczeniami; edukacja jest nie tylko procesem indywidualnym, lecz również społecznym, osadzonym w doświadczeniu społecznym i odpowiedzialnym za kształt życia społecznego; wychowawca i nauczyciel to osoba wspomagająca proces wychowawczy i dydaktyczny, która zamiast go kontrolować pełni rolę przewodnika po świecie doświadczeń.
11, wychowanie i kształcenie w ujęciu pedagogiki krytycznej.
Wychowanie stanowi obiektywnie symboliczną przemoc jako narzucenie przez władzę arbitralności kulturowej. Przesłanki wychowania: edukacja stanowi jeden z instrumentów kontroli sprawowanej w interesie dominujących grup społecznych a szkoła funkcjonuje wg logiki systemu społecznego narzucając zgodny z nią sposób postrzegania świata jako oczywisty i nie podlegający dyskusji; autonomia, samookreślenie i emancypacja są możliwe dopiero w odpowiednio ustrukturyzowanym społeczeństwie (liberalna demokracja); celem edukacji jest kompetentne włączenie ucznia w proces komunikacji odnośnie struktur sensu i norm w danym społeczeństwie; nauczyciel to transformatywny intelektualista odpowiedzialny za konstrukcję i rekonstrukcję porządku społecznego, dopomagający uczniom w takiej interpretacji świata, która umożliwia jego zmianę w kierunku społecznej emancypacji i sprawiedliwości.
12, Nieafirmacyjne ujęcie wychowania.
Podstawową cechą nie afirmacyjnej teorii wychowania jest rezygnacja z bezpośredniego wpływu na praktykę wychowania i zdyscyplinowanie się wobec pokusy kreowania określonych jej postaci a jej głównym zadaniem staje się nie tyle formułowanie twierdzeń prakseologicznych ile przede wszystkim oświecenie bądź uświadomienie społeczeństwa w zakresie mechanizmów i rzeczywistości wychowawczej. Wychowanie jest przede wszystkim procesem uświadamiającym jednostce różnorodne wpływy socjalizacyjne i wspierającym ją w podejmowaniu samodzielnych wyborów dotyczących kształtowania własnej tożsamości i kierunku drogi życiowej.
13, afirmacyjne ujęcie wychowania.
Afirmacje to pozytywne zdania powtarzane w dowolnej formie w celu wytworzenia właściwych nawyków funkcjonowania naszego umysłu. Afirmacje powinny dotyczyć nas samych, zmieniać nasze wyobrażenia na temat siebie i świata. W wychowaniu afirmacja jest wzmacnianiem zachowań poprzez akceptowanie, docenianie, pochwały, podziw. Regularne wyrażanie akceptacji i miłości jest bardzo ważnym czynnikiem w tworzeniu u dziecka obrazu samego siebie. Wyrażając afirmację albo powstrzymując się od tego możemy wywierać ogromny wpływ na zdolność samooceny innych ludzi.
14, doświadczenie bezpośrednie i pośrednie.
Doświadczenia bezpośrednie są bardzo istotne w procesie kształtowania dojrzałości. Ich podstawowymi cechami są autentyzm oraz odniesienie egzystencjalne obejmujące sferę emocjonalną i wolicjonalną. Ograniczeniem zalet tego doświadczenia jest zanik dystansu pomiędzy samym doświadczeniem a doświadczającym podmiotem. Doświadczenia pośrednie polegają na doświadczeniu rzeczywistości za pośrednictwem relacji o już dokonanych doświadczeniach. Nie zapewniają tak wysokiego autentyzmu przeżyć jak w wypadku doświadczeń bezpośrednich. Mają podstawową zaletę - zachowując odniesienie egzystencjalne, gwarantują odpowiedni dystans umożliwiający ich krytyczne przepracowanie w medium refleksji. Doświadczenia pośrednie służą temu, aby człowiek na drodze do dojrzałości powinien dostarczać i owe doświadczenia krytycznie przepracowywać.
15, wartości, cele i normy wychowania. Wyjaśnienie pojęć
wartość jest obiektem, który ludzie w danym kręgu kulturowym uznają za nadrzędny wobec swoich myśli i działań, do którego, ludzie są zobowiązani dążyć i który pragną zrealizować. Jest rezultatem społecznego procesu dokonywania wyborów dotyczących podstawowych orientacji życiowych.
Norma - określony przepis, wyobrażenie dotyczące powinności, wywiedziony z wartości. Podobnie jak wartości SA podstawą wartościowania.
Cel wychowania - norma zadana do urzeczywistnienia. Z perspektywy działania można je określić jako normy ukierunkowujące to działanie. Cele i normy są ściśle powiązane.
16, operacyjne i nieoperacyjne cele wychowania
Cele operacyjne wskazują konkretne ( niezależne zachowania uczniów) będące dowodem osiągnięcia celu. Służą do określania dokładnych wyników, które mają być osiągnięte prze uczniów po zakończeniu procesu kształcenia. Przykład celu operacyjnego : student wyjaśni czym są cele kształcenia, student wymieni rodzaje celów kształcenia.
Cele nie operacyjne odnoszą się do jakości mniej uchwytnym i pozostawiająć rezultat końcowy bardziej otwarty nie specyfikując wprost wyników podjętych przez ucznia operacji ( uczeń rozumie, potrafi, docenia, interpretuje) i nie pozwala n nauczycielowi ocenić czy jego cele zostały osiągnięte. Współczesna dydaktyka zaleca nadawanie celom kształcenia precyzyjnej formy.
17, pojęcie kształcenia ogólnego.
Kształcenie ogólne umożliwia zdobywanie wiedzy i sprawności potrzebnych niezależnie od pełnionej roli społecznej. Wprowadza człowieka w świat przyrody, techniki, i kultury, przygotowuje do poznawania i zmieniania siebie i tego świata. Koncepcja kształcenia ogólnego skrystalizowała się w XIX wieku. Miało ono zapewniać uzyskanie takiego wykształcenia ogólnego, jakie otwierało drogę do studiów wyższych a po ich ukończeniu do odpowiednich stanowisk. Zgodnie z zasadą powszechności kształcenie ogólne miało się stawać nie tylko fundamentem dla kształcenia zawodowego, lecz także obejmować pewne jego zadania. Na kształcenie ogólne składa się rozwijanie sprawności umysłowej i zdolności poznawczych ze szczególnym uwzględnieniem samodzielności w myśleniu i działaniu, kształtowanie zainteresowań i zamiłowań twórczych oraz przyzwyczajanie do samokształcenia i pracy nad sobą jak również do odpowiedzialności za swoje postępowanie w stosunku do innych i własnego kraju.
18, pojęcie kształcenia między kulturowego.
Edukacja między kulturowa jest związana z podejściami asymilacyjnymi, które zakładają konieczność przystosowania się do przedstawicieli kultur mniejszych, do kultury dominującej oraz podejściami izolacyjnymi zakładającymi odrębne projekty kształcenia dla poszczególnych kultur. Dają się tu wyodrębnić orientacje liberalne i orientacje radykalne. Główne cele kształcenia to: kształcenie do wartości, które wspierają kulturową różnorodność i indywidualną niepowtarzalność; wspieranie jakościowego rozwoju istniejących kultur etnicznych, wspieranie wielo kulturowości. Najważniejszym celem jest stworzenie tolerancyjnego społeczeństwa pluralistycznego.
19, pojęcie kształcenia obywatelskiego.
Wychowanie obywatelskie to kształcenie umiejętności życia wśród zróżnicowanych etnicznie grup, promowanie postaw obywatelskich i wdrażanie do obowiązku wobec państwa. Wychowanie obywatelskie musi być edukacją dla obywatelstwa. Każda edukacja obywatelska musi obejmować zarówno kształtowanie wartości jak i zdobywanie wiedzy oraz rozwijanie umiejętności dyskutowania, debatowania, dostarcza uczniom wiedzy, rozwija ich rozumienie, kształtuje umiejętności służące odgrywaniu aktywnej roli w społeczeństwie na poziomie lokalnym, narodowym i międzynarodowym. Pomaga im stać się poinformowanymi, myślącymi i odpowiedzialnymi obywatelami, którzy są świadomi obowiązków i praw. Uczy ich także na temat instytucji ekonomicznych i demokratycznych. Główne zadania kształcenia obywatelskiego to opracowanie jasnej definicji tego kształcenia, zabezpieczenie jego pozycji w programie nauczania i przygotowanie nauczycieli do jego realizacji.
20, pojęcie kształcenia patriotycznego.
kształcenie patriotyczne ma służyć: odkrywaniu przeszłości, utrwalaniu pamięci narodowej, wzmacnianiu związku emocjonalnego z regionem, budowaniu poczucia odpowiedzialności za przyszłość swoją i innych, podejmowaniu działań na rzecz społeczności lokalnej, kreowaniu postaw obywatelskich przy wykorzystaniu nowoczesnych form przekazu. Patriotyzm wyraża się w przywiązaniu do swej ojczyzny, do ziemi rodzinnej, do obyczajów i kultury narodowej, w szacunku do ludzi, którzy ją tworzyli. Wychowanie patriotyczne należy powiązać z treściami i zadaniami innych dziedzin wychowania mając na uwadze harmonijny rozwój różnych sfer osobowości dziecka. Kształtowanie patriotyzmu jest doniosłym zadaniem nauczyciela, to on, bowiem przygotowuje nowe pokolenie Polaków. Kształtowanie postaw patriotycznych to dziedzina złożonej działalności wychowawczej wymagająca systematycznej pogłębiania wiedzy nauczycieli. Dostrzeganie człowieka i szacunku dla każdej jednostki, pozytywna wizja jednostki, zdolnej do samokontroli, współpracy jest podstawą, patriotyzmu krytycznego, w którym przywiązanie do grupy własnej idzie w parze z poszanowaniem praw człowieka i który powinien być podstawą nauczania patriotyzmu. Wychowanie patriotyczne jest ukształtowaniem humanizmu poszanowaniem uniwersalnych wartości.
21, metody wychowania według Konarzewskiego.
Występują metody indywidualne czyli reakcje interpersonalne wychowawca- wychowanek i metody wpływu przez grupę kiedy wychowawca pośrednio oddziaływuje na wychowanka dokonując restrukturalizacji pozycji socjometrycznych. W grupie, zmieniając nastawienia poszczególnych osób w stosunku do danego wychowanka. Większość autorów wyróżnia następujące metody wpływu bezpośredniego, interakcji wychowawca- wychowanek: nagradzania i karania, modelowanie i kształtowanie zachowania wychowanka według przykładu osobistego lub innego wzoru wychowawczego, następna metoda to stawienie zadań do wykonania oraz perswadowanie- tłumaczenie zasad postępowania moralnego. Do grupowych metod wpływu pośredniego zalicza się takie metody jak: kształtowanie norm i wartości grupowych w klasie szkolnej lub innej grupie wychowawczej, rekonstruowanie powiązań interpersonalnych w grupie, kreowanie przywództwa w klasie lub innej grupie rówieśniczej.
22, Funkcje edukacyjne szkoły.
Naczelnym celem wychowawczym w szkole jest stworzenie warunków do rozwoju każdego ucznia i umożliwienie uczniom potencjalnego sukcesu w dalszej edukacji lub pracy zawodowej; powodowania rozwoju osobniczego ludzi, aby każdy potrafił radzić z sobą samym, uczenia współżycia z innymi ludźmi jako indywidualnościami oraz jako grupami mniejszymi i większymi, wdrażania do korzystania z zastanych dóbr kultury duchowej i materialnej oraz powiększania ich zasobów, - tworzenie w szkole optymalnych warunków rozwoju uczniów;zaspokojenie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych; wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań; zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju według posiadanych umiejętności i uzdolnień; prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej; wychowywanie do czasu wolnego przez organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego.
23, nauczyciel jako wychowawca i funkcjonariusz publiczny.
Nauczyciel jest nie tylko wychowawcą, który przekazuje wiedzę obiektywną jednocześnie nawiązując relacje wychowawczą poświadcza własne przekonania lecz również funkcjonariuszem publicznym stojącym na straży wolności w światopoglądowej wszystkich podmiotów kształcenia szkolnego. Nauczyciel jako nie tylko wychowawca, lecz również funkcjonariusz publiczny musi przeciwdziałać zarówno jawnym formom indoktrynacji jak i niedeklarowanym przejawom przemocy symbolicznej - ukrytemu narzucaniu uczniom, bądź innym nauczycielom światopoglądu jako dominującego.
24, człowiek jako animal symbolikum.
Animal Symbolicum : zwierzę tworzące symbole. Działalność człowieka to tworzenie symboli odrzucenie definiowania człowieczeństwa poprzez pojęcia metafizyczne i esencjalistyczne. Dynamiczna, niestateczna koncepcja człowieka. Człowiek jest takim jakim się stworzył: „ cechą charakterystyczną człowieka jego znakiem rozpoznawczym nie jest jego metafizyczna czy fizyczna natura lecz jego praca. Człowiek, Cassirreowski animal symbolicum jest twórcą kultury. Stąd mówiąc o zbiorowości ludzi na planecie ziemia pełniejsze wydaje się określenie ludzkości które ma silne implikacje kulturowe. Z resztą to i tak nie rozwiązuje sprawy bo nie ma żadnych racjonalnych pozytywistycznych przesłanek aby człowiek myślał o dobrostanie czegoś tak abstrakcyjnego jak przyszłe pokolenie.
25, społeczeństwo losu a społeczeństwo wyboru.
Pierwszy typ społeczeństwa zdominowany jest przez los. Taki charakter miało społeczeństwo dawne i tradycyjne. Życie jednostki było ustalone przez obowiązujące normy. Subiektywne przekonania pokrywały się ze społecznymi. Człowiek był zatopiony w strukturze oczywistości. Nie istniało coś w rodzaju palety wyborów a także odstępstwo od z góry ustalonych zasad, jawiło się jako herezja. Stąd heteronomia była podstawową cechą ludzkiego istnienia. Drugim typem społeczeństwa jest społeczeństwo nowoczesne. Charakteryzują go dwa czynniki. Zewnętrzne i wewnętrzne. Podstawową jego cechą jest pluralizm. Nowoczesna jednostka żyje w wielości konkurencyjnych światów.
26, wychowanie w kontekście konfliktu dotyczące zachowania pierwotnego.
Zaufanie w przeciwieństwie do jego braku ( pierwszy rok życia) - w tym okresie najważniejsze dla dziecka jest poczucie bezpieczeństwa, aby się ono wytworzyło potrzebna spójna i trwała troska. Najważniejsza w tym okresie dla dziecka jest matka. Dziecko poznaje ją przez zapach. To ona karmiąc dziecko piersią, głaszcząc, przytulając budzi w dziecku ufność do świata. Dziecko wchłania otoczenie samym sobą, dlatego tak ważne są wrażenia dotykowe. Wskaźnikiem ufności dziecka jest głębokość jego snu oraz przyjmowanie pokarmu. Erikson zwraca uwagę że bardzo ważne jest to żeby matka chciała swojego dziecka od momentu poczecia, musi być osobą odpowiedzialną. Kryzysami dla dziecka w tym okresie są: narodziny i ząbkowanie. Pomyślne rozwiązanie konfliku: zaufanie i pozytywny stosunek do świata. Niepomyślne rozwiązania konfliktu, podejrzliwość, brak poczucia bezpieczeństwa oraz obawa o przyszłość.
27, wychowanie w kontekście konfliktu tożsamości adolescencji.
Tożsamość w przeciwieństwie do rozproszenia ról (12-18 r.ż) - u młodego człowieka kształtuje się poczucie tożsamości w zakresie pełnienia ról społecznych. Przekonuje się, że posiada cechy, które nie posiada nikt inny. Najważniejsze w tym okresie jest osiągnięcie równowagi „ ja wewnętrznego” i „ja zewnętrznego”. Wiąże się to z poczuciem autonomii - określenie sobie celów dokonywanie wyborów racjonalna ocena autorytetów podejmowanie ról przywódczych i podporządkowanie się przywódcom. Występuje się tak zwane moratorium rozwojowe. Pomyślne rozwiązanie konfliktu: ujmowanie siebie jako wspólnej, zintegrowanej osobowości, z ukształtowanym poczuciem tożsamości. Niepomyślne rozwiązanie konfliktu: zagubienie w kwestii własnej tożsamości.
28, Kontakty pomocne jako forma wsparcia w wychowaniu.
Wychowanie jest długotrwałym ciągiem zmian zachodzących w procesie wszechstronnego rozwijania człowieka. W czym biorą świadomy udział przez swą działalność wychowawcy, współdziałają przy tym różne okoliczności i warunki jako sytuacje wychowawcze oraz dążności samego wychowanka do osiągnięcia coraz większej pełni samodzielności umysłowej, moralnej, życiowej jako najdalszego wytworu wychowania. Trening kontaktów międzyludzkich jest formą uczenia się nowych zachowań w małej grupie, ich podłożem są inscenizowane przez trenera sytuacje. Wykonując różne ćwiczenia jednostka jest aktywnym uczestnikiem oraz obserwatorem zachowań własnych oraz innych uczestników. Mechanizm treningu wyjaśnia Zborowski za pomocą teorii równowagi interpersonalnej, według której w stosunkach między ludzkich ważną rolę odgrywają: osobowość jednostek, role i pozycje społeczne, sfera emocjonalno - uczuciowa, sposób spostrzegania osobowości, rola emocji i uczuć oraz zachowania swoje i innych. Bardzo ważnym czynnikiem rozwoju człowieka są stosunki interpersonalne z innymi ludźmi. Inne formy wsparcia w wychowaniu to kontakty nauczycieli z rodzicami, pomoc różnych instytucji opiekuńczych, wychowawczych.