ODRUCHY BEZWARUNKOWE NOWORODKA
TYPOWE DLA NOWORODKA I CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
MRUGANIE, ŹRENICOWY, WYDZIELANIE ŚLINY, WYDALANIE MOCZU I KAŁU
WYSTĘPUJACE U NOWORODKA (I NIEMOWLĘCIA)
SSANIA, PATRZENIA, KRZYKU (WRODZONE ZACHOWANIA ZORGANIZOWANE)
BABIŃSKIEGO (zanika pod koniec 1 roku życia)
CHWYTNY (zanika ok. 2 miesiąca życia)
TONICZNO-SZYJNY (zanika ok. 3 - 4 miesiąca życia)
MORO (obejmowania) (zanika ok. 5 miesiąca życia)
OCZNO-KARKOWY PEIPERA
PŁYWANIA (zanika po kilku tygodniach)
KROCZENIA (zanika w 2-3 miesiącu życia)
Odruchy pozycyjne i dynamiczne w ramach wymiarów ciała
ODRUCHY BEZWARUNKOWE NOWORODKA
Odruch chwytny (Odruch Robinsona)
Odruch ten wpływa na rozwój dużej motoryki rąk (chwytanie i trzymanie przedmiotów, manipulowanie dużymi przedmiotami), a potem także na rozwój motoryki precyzyjnej palców rąk (rysowanie, pisanie, gra na instrumentach muzycznych, robienie na drutach itp.). Odruch ten ułatwia rozwój ruchów lewej i prawej połowy ciała (wymiar lateralności), stanowi podstawę dla rozwoju koordynacji "ręka-oko" (w różnych polach widzenia i ruchu - prawym, lewym, naprzemiennie), "ręka-mowa", "ręce-nogi". Pośrednio wpływa on także na rozwój wymiaru stabilności w odniesieniu do górnej części ciała.
Niezintegrowanie tego odruchu z ogólnym systemem ruchów może prowadzić do nadmiernego nacisku przy rysowaniu i pisaniu, niechęci do pisania i innych działań, wymagających udziału motoryki precyzyjnej rąk, do problemu dysgrafii, a także może wpływać na rozwój mowy i nawyki komunikacji.
Odruch obejmowania - odruch Moro
Odruch utrzymuje się do 4 miesiąca życia; jeśli odruch pozostaje niezintegrowany przez 3-4 miesiące, wówczas nabiera on charakteru automatycznie reaktywnej i niekontrolowanej reakcji na bodziec zewnętrzny. W takiej sytuacji nawet neutralny bodziec może wywołać ten odruch, nieadekwatnie aktywizując tym samym tylne obszary mózgu i tłumiąc sam odruch.
Odruch Moro powoduje całościową koordynację ruchów ciała i kończyn w odpowiedzi na bodziec. W tej wzajemnej łączności zmiana położenia ruchu przebiega w dwóch fazach. Pierwsza - od środka ciała do peryferii (kończyny prostują się), jest to faza utraty oparcia i stałości, dezorientacja na poziomie ciała. Druga faza - od peryferii do środka (kończyny zginają się i zostają przywiedzione do środka), - jest to reakcja zbierania ciała w "kulę", zaciśnięcie ciała i regresja do pozycji płodowej jako reakcja ucieczki od bodźca. Przy opóźnionym rozwoju odruchu Moro można oczekiwać zauważalnego obniżenia zdolności do uczenia się, zablokowania myślenia dywergencyjnego. Częste stymulowanie tej reakcji prowadzi do rozwoju dezorientacji, obniżonej adaptacji, a na późniejszych etapach - do rozwinięcia się trudności w wyborze (opóźnionego wyboru), aż do niezdolności do podejmowania decyzji. Odruch także stymuluje rozwój reakcji obronnych typu "ucieczki w siebie", " zwijanie się w kokon". "Trauma" tego odruchu może kształtować u dziecka uczucie strachu (aż do fobii), nadmierną pobudliwość i aktywność ruchową. Odruch ten tworzy podstawę do rozwoju "Odruchu ochrony ścięgien", mającego związek z tworzeniem się wymiaru koncentracji.
Niezintegrowanie lub "trauma" tego odruchu może prowadzić do stosowania głównie schematu "przetrwania" w odpowiedzi na sytuacje stresowe (lęku przed nową informacją i nowymi okolicznościami życiowymi). Człowiek z niezintegrowanym odruchem Moro może być nadmiernie wrażliwy, skłonny do tworzenia fantastycznych obrazów i rojeń (ucieczka w marzenia). Jego schematy-zachowania mogą być oparte na nadmiernie emocjonalnych relacjach (dążenie do tworzenia "uczepiania się", zależności zamiast "zdrowych relacji").
Przy włączeniu odruchu Moro odbywa się pewne "rozerwanie" wymiaru stabilności, w którym siły ruchowe góry i dołu ciała pracują jakby na rozdzielenie ciała. Odruch Moro powoduje wstrzymanie oddechu jako następstwo nadmiernej aktywności i stłumienia odruchu stabilności i grawitacji. Na poziomie pracy mózgu odbywa się blokowanie układu limbicznego (śródmózgowie) oraz ma miejsce przeciążenie tylnych obszarów mózgu, co z kolei włącza "odruch ochrony ścięgien" - i to ten właśnie włącza drugą fazę odruchu - dążenie ku środkowi i połączenie góry i dołu ciała.
Aktywność tego odruchu może stale stymulować pracę nadnerczy (wydzielanie adrenaliny), co może negatywnie odbijać się na układzie immunologicznym, prowadzić do powstawania alergii, nawracających infekcji, i w ostatecznym rozrachunku, do osłabienia nadnerczy, co z kolei powoduje utratę energii życiowej.
Pomyślny rozwój tego typu odruchu prowadzi do włączenia mechanizmu "integracji myśli i ruchu (działania)", tj. organizacji. Na poziomie osobowościowym kształtuje on zorganizowanie i zborność jako cechę osobowości.
Odruch pełzania Bauera
Jest to odruch całościowej koordynacji ruchów ciała, aktywnie rozwija związek między górą i dołem ciała (wymiar stabilności), między kończynami a środkiem ciała, kształtuje schematy ruchów naprzemiennych. Równoważy obie półkule mózgu. Tworzy podstawę do opanowania przez dziecko raczkowania i chodu, a także wpływa na kształtowanie się wymiaru koncentracji ciała.
Jeśli odruch ten nie zostanie zintegrowany, wówczas z opóź-nieniem kształtuje się odruch chodu, a także toniczne odruchy szyjne - symetryczny i asymetryczny. Odruch Bauera wpływa na rozwój koordynacji ruchów, która może kształtować się jako homolateralna (jednostronna), bilateralna (osobno dwustronna) i heterolateralna (zintegrowana naprzemienna). Pierwsze dwa typy koordynacji ruchów odbijają się negatywnie na skuteczności szkolnej dziecka, obniżają tempo, różnokierunkowość i pełnię myślenia, ponieważ działają one na poziomie "mechanizmu rozdzielenia myśli i ruchu". Prowadzi to do wykorzystywania pracy głownie tylko lewej lub tylko prawej półkuli mózgu, a nie włącza integracji myśli i ruchu, tj. pracy całego mózgu w procesie poznania
Odruch chodu automatycznego wg Thomasa
Odruch ten umożliwia rozwój wszystkich trzech wymiarów ciała, szczególnie zaś wymiaru stabilności, rozwija całościową koordynację ruchów, koordynację między środkiem ciała (szczególnie mięśni brzucha) a peryferiami. Odruch ten stymuluje także mięśnie stóp. Kształtuje naprzemienne schematy ruchów i przygotowuje dziecko do raczkowania i chodzenia.
Na bazie tego odruchu kształtują się później trzy rodzaje odruchów chodu: odruch chodu w przód, odruch chodu w tył i odruch chodu bocznego.
Odruch wpływa na rozwój aparatu przedsionkowego, poczucia równowagi i zrównoważenia w trakcie chodu, pozwala adekwatnie orientować się w przestrzeni i zdobywać świat przedmiotów w nowej, wcześniej niedostępnej przestrzeni. Umożliwia on także pracę wymiaru koncentracji, "otwierając" widzenie perspektywy. Wpływa on także na rozwój koordynacji ruchów, która może kształtować się jako homolateralna (jednostronna), bilateralna (osobno dwustronna) i heterolateralna (zintegrowana naprzemienna). Pierwsze dwa typy koordynacji ruchów odbijają się negatywnie na skuteczności szkolnej dziecka, obniżają tempo, różnokierunkowość i pełnię myślenia, ponieważ działają one na poziomie "mechanizmu rozdzielenia myśli i ruchu". Prowadzi to do wykorzystywania pracy głownie tylko lewej lub tylko prawej półkuli mózgu, a nie włącza integracji myśli i ruchu, tj. pracy całego mózgu w procesie poznania. Opóźnienie w rozwoju odruchu odbijają się negatywnie na rozwoju odruchu "ochronnego", wpływają hamująco na rozwój mowy. Dziecko z opóźnionym rozwojem odruchu chodu automatycznego często ma trudności w skupieniu lub rozproszeniu uwagi i podstawowy problem związany z odmową lub nieprzyjmowaniem nowej informacji, ucieczki od niej.
Odruchy grzbietowe Galanta i Pereza
Odruch Galanta tworzy się w 3,5 miesiąca życia płodowego. Zapewnia on pierwotne reakcje płodu na dźwięki, dobiegające do łona matki, umożliwia rozchodzenie się fal dźwiękowych po ciele. Odruch ten samoistnie ujawnia się od momentu urodzenia do 3-4 miesiąca i pozostaje aktywny do 9 miesięcy. Gra on ważną rolę w procesie rodzenia się dziecka.
Odruch rozwija koordynację ruchów przedniej i tylnej (dorsalnej) części ciała, koordynację kończyn dolnych i środka ciała, tj. wymiar koncentracji. Później ten odruch wchodzi w skład "odruchu ochrony ścięgien", przygotowując dziecko do pozycji stojącej i opanowania chodzenia.
Opóźnienie i niezintegrowanie odruchu mogą prowadzić do zahamowania, słabej koncentracji uwagi, osłabienia pamięci krótkoterminowej, wydłużenia czasu reakcji procesów myślowych, braku wytrwałości nawet w ciągu krótkiego czasu. W odniesieniu do rozwoju fizycznego prowadzi do słabej koordynacji dużej motoryki, niechęci do ruszania się, do deformacji postawy i chodu, powstania skoliozy. Opóźnienie w rozwoju tego odruchu może również powodować enuresis (nietrzymanie moczu), syndrom drażliwego jelita, nieprzyjemne uczucie przy noszeniu ciasnej w pasie odzieży.
Odruch grzbietowy Pereza
Jest to odruch całościowej koordynacji ciała, rozwija połączenie kończyn ze środkiem ciała, pomaga rozwinąć koordynację między przodem i tyłem, aktywnie wpływając na kształtowanie się wymiaru koncentracji. Później wchodzi on w skład "odruchu ochrony ścięgien" i symetrycznego tonicznego odruchu szyi.
Opóźnienie w rozwoju tego odruchu może prowadzić do hipotonii mięśni, słabości fizycznej. Podobnie jak w sytuacji z odruchem Galanta, może on prowadzić do zahamowania, nieuważności, słabości procesów pamięci krótko- i długoterminowej, zwolnienia procesów myślenia.
Przy napięciu odruchu można obserwować zachowanie hiperaktywne, podwyższone poczucie lęku, nieumiejętność podzielności uwagi, obniżoną kontrolę wewnętrzną czynności psychicznych i ruchów.
Problemy rozwoju odruchu Pereza na poziomie pracy mózgu polegają na słabej wzajemnej integracji dolnych (pnia mózgu), środkowych i górnych obszarów mózgu i prowadzą do opóźnionego tworzenia się związków przyczynowo-skutkowych, do trudności w spontanicznej aktywizacji w pamięci znanego materiału i zewnętrznego wyrażenia informacji.
Niezintegrowanie tego odruchu może także powodować enuresis.
Odruch Babińskiego
Rozwój tego odruchu wpływa na kształtowanie się wymiaru lateralności, przygotowuje dziecko do nawyku stania, wpływa także na rozwój kręgosłupa i centralnego układu nerwowego. Umożliwia rozwój chodu, przez który wpływa na kształtowanie się lateralności: homolateralności, bilateralności lub zintegrowanej koordynacji dużej motoryki i działania W zależności od rozwoju lateralności dużej motoryki, odbywa się rozłożenie środka ciężkości, organizuje się dynamika i pokrycie się środka ciężkości i centrum ruchu ciała.
O rozwoju tego odruchu w wieku dorosłym można wnioskować po tym, jak człowiek chodzi: na wewnętrznej czy wewnętrznej krawędzi stopy. Jeśli odruch Babińskiego jest nadmiernie nasilony, to człowiek chodzi na zewnętrznej stronie stopy, jeśli jest opóźniony w rozwoju - na wewnętrznej. Przy jego adekwatnym rozwoju odbywa się równomierne rozłożenie ciężaru ciała.
Odruch Babińskiego uczestniczy w kształtowaniu się mechanizmu "integracji ruchu i myśli", rozwijając naturalną kontrolę sfery ruchowej. Dzieci z opóźnionym rozwojem odruchu często mają trudności we wzajemnej koordynacji dużej i małej motoryki, a także w rozwoju mowy.
Odruch ten ma bezpośredni związek z tworzeniem się odruchów grawitacji i stabilności
Dłoniowo- bródkowy odruch Babkina
Rozwój tego odruchu stwarza podstawę do rozwoju asymetrycznego odruchu fonicznego szyi i koordynacji "ręka-organy artykulacji (język)", a później także rozwoju mowy i komunikacji. Wpływa także na rozwój środka ciała, wymiaru stabilności. Zbyt mocno zaciśnięte pięści w późniejszym wieku świadczą o napięciach w ciele, o symptomach neurotycznych. U dzieci jąkających się lub lękowych, ręce są napięte i zaciśnięte w pięść. Takie napięcie jest przekazywane do obszaru szyi i mięśni piersiowych większych, co prowadzi do zaburzeń w działaniu przewodu pokarmowego. Nadmiernie rozwarte ręce, słabe zaciśnięcie dłoni w pięści na odwrót - świadczy o hipotonii, słabości mięśniowej i opóźnieniu tego odruchu w rozwoju.
U człowieka dorosłego niezintegrowanie tego odruchu z ogólnym systemem ruchów może przejawiać się w braku zdolności manualnych, niemożności wykonania chwytu pęsetkowego, problemami z mową z powodu przetrwałych relacji pomiędzy ręką a ustami, angażujących niezależną kontrolę mięśni ust, nadwrażliwość na stymulację dotykową dłoni i ruchami ust przy pisaniu i rysowaniu, a także w nadmiernym napięciu mięśni szyi, rąk i twarzy w sytuacjach społecznych i występach publicznych. Niezintegrowany odruch może być jedną z przyczyn brzydkiego pisma i nieumiejętności rysowania, wyrażania swoich myśli.
Odruch ten umożliwia także rozwój ekspresji twarzy i dynamiki ruchów kości czaszki (zwłaszcza kości klinowej - obszaru klinowego i szczęk - obszaru "TMJ" )
Reakcja spadochronowa (odruch podparcia rąk)
Odruch ten rozwija koordynację ruchów górnej części ciała, różnicując tym samym wymiar stabilności. Wpływa on na tworzenie się widzenia perspektywicznego i koordynacje "ręka-oko", aktywizuje rozwój dużej motoryki rąk (manipulowanie dużymi przedmiotami). Odruch ten zalicza się do odruchów postawy, ponieważ przygotowuje on ciało do spotkania z przeszkodą poprzez modyfikację pozycji ciała, polegającej na niewielkim odwróceniu głowy w bok. Ten ostatni ruch przekształca się w element asymetrycznego fonicznego odruchu szyjnego.
Istotną cechą tego odruchu jest to, że pozwala on niemowlęciu "ustalać" granicę przestrzeni osobistej. Przy stłumieniu tego odruchu lub jego represji u człowieka może kształtować się nieadekwatna obrona swojej przestrzeni osobistej (preferuje duży dystans w kontaktach interpersonalnych), nieprzyjmowanie informacji zewnętrznej lub ucieczka w swój świat. W rehabilitacji psychologiczno-pedagogicznej schemat tego odruchu wykorzystywany jest przy kanalizowaniu zachowania agresywnego poprzez aktywne zabawy, w szczególności gry z dotykaniem partnera ( przedmiotów i powierzchni).
Będąc warunkiem rozwoju wymiaru stabilności odruch ten prowadzi do umiejętności właściwej organizacji ciała do spotkania z przeszkodami (stresy fizyczne i psychiczne, nowa informacja). Odruch ten także wpływa na rozwój wymiaru lateralności (otwartość i łatwość kontaktu).
Asymetryczny toniczny odruch szyi
Dzięki temu odruchowi rozwijają się ruchy i funkcjonowanie nawyków lewej i prawej strony ciała; najbardziej aktywnie pomaga w rozwoju lateralnego wymiaru ciała, kształtuje dominujące schematy organizacji funkcji mózgu. Odruch ten umożliwia w szczególności tworzenie się przewagi lewej półkuli dla mowy i języka, które "zostają wyuczone" (tworzą się) w pierwszych 6-9 miesiącach życia. W trakcie "asymetrycznego" okresu rozwoju, niemowlęta spędzają 80% swojego czasu w pozycji jednostronnej z odwróconą na prawo głową, wyciągniętą prawą ręką i nogą i zgiętą lewą ręką i nogą.
Wielu ludzi współcześnie nie jest całkowicie wolnych od homolateralnego ruchu asymetrycznego tonicznego odruchu szyi. Odruch ten jest jedną z najczęstszych przyczyn niepowodzeń szkolnych, problemów widzenia, słabości procesów zapamiętywania i aktualizacji wyuczonej informacji, stresu emocjonalnego.
Opóźnienie lub nieprawidłowy rozwój tego odruchu w sposób istotny wpływa na kształtowanie się nawyków skoncentrowanego słuchania Często u dzieci, z encefalopatią ten odruch jest opóźniony w rozwoju. Niedostateczne jego funkcjonowanie prowadzi do dysleksji, trudnościach opanowania pisemnej gramatyki. Poszczególne badania (P. Dennison) świadczą o ważności kształtowania tego odruchu postawy w następującej relacji: prawe ucho częściej niż lewe powinno być skierowane na źródła dźwięków po to, by aktywizować rozwój lewej półkuli językowej. Wg danych z obserwacji autorów niniejszego podręcznika, u 50-55% dzieci z problemami dysleksji i rozwoju mowy, asymetryczny foniczny odruch szyi nie jest zintegrowany.
Ten odruch postawy uruchamia także pracę mięśnia czworobocznego lędźwi. Na poziomie psychologicznym ujawnia się on umiejętnością uwalniania się od niepotrzebnych emocji i informacji.
Symetryczny toniczny odruch szyi
Jeśli ten odruch się zintegruje, dziecko później przemieszcza się na czworakach, wykorzystując schemat ruchu naprzemiennego. W tym ruchu obie półkule mózgu zaczynają funkcjonować (przyjmować informację) synchronicznie. Wskutek tego jednostronny, homolateralny schemat ruchu ciała i opracowywania informacji przez mózg zmienia się na dwustronny (zintegrowany).
Pozycje i ruchy ciała podczas pracy tego odruchu rozwijają widzenie obuoczne i słuch obuuszny. Nawyki te z kolei przekształcają odruchy w kierowany, niezależny i celowy ruch. Zróżnicowany ruch głowy, mięśni szyi, rąk i ramion zastępują odruch symetryczny i umożliwiają rozwój pionowego ruchu ciała jako jednej całości.
Symetryczny toniczny odruch szyi włącza się w odruchy pełzania i chodu i umożliwia tworzenie się dwóch wymiarów ciała - stabilności i koncentracji.
Symetryczny toniczny odruch szyi, jeśli nie jest on zintegrowany, prowadzi do braku zróżnicowania i swobody w jednoczesnym ruchu mięśni szyi, ramion, rąk i górnej części pleców. Reaktywność między pionowym ruchem głowy i mięśni ciała przeszkadza w normalnym toku i rozwoju ruchu.
Przy słabości tego odruchu kształtuje się niskie (opuszczone) położenie głowy, spojrzenie "spode łba". Pozycja ta prowadzi do nadmiernego napięcia przednich zginaczy szyi.
Odruch stłumiony (napięty) - przeciwnie - powoduje nadmierne podnoszenie głowy (lub maksymalnego odrzucania głowy, jak przy encefalopatii) i patrzenia "z góry w dół". Ta pozycja prowadzi do nadmiernego napięcia tylnych zginaczy szyi, I w jednym i w drugim przypadku opisane pozycje wpływają na percepcję i obniżają efektywność zapamiętywania.
Reakcja prostowania tułowia
Reakcja prostowania tułowia rozwija koordynacje ruchów mięśni szyi i całego ciała, przedniej i tylnej części ciała, dzięki pracy grupy mięśni krzyżowo-grzbietowych. Reakcja ta, jak i szereg innych odruchów, "uruchamiających" pracę kręgosłupa, umożliwia kształtowanie się wymiaru koncentracji. Na poziomie pracy tego wymiaru odbywa się "reorganizacja" linii środkowej, rozmieszczonej między przodem i tyłem ciała.
Odruch ten wpływa także na rozwój wymiaru stabilności, rozmieszczając ruchy i siły z dołu do góry. Później ten odruch wchodzi w skład "odruchu ochrony ścięgien". Przygotowuje on dziecko do stania i chodzenia oraz określa rozwój postawy jednocześnie w relacji góry i dołu, a także przodu i tyłu ciała.
Opóźnienie w rozwoju tego odruchu odbija się na przyszłych połączeniach w pracy dolnych i górnych obszarów mózgu, powodując zwłaszcza nieprawidłową pracę i połączenia pomiędzy obszarami górnymi i dolnymi. Przy stłumieniu odruchu nadmierna praca dolnych obszarów "zmusza" człowieka do działania na poziomie "przetrwania", zawęża pole poznania. W tym ostatnim przypadku ciało może być lekko nachylone w przód. To z kolei prowadzi do nadmiernego koncentrowania się na szczegółach, nieadekwatnego uogólniania i wyobrażenia całościowego obrazu świata, działań i zachowania.
Odruch toniczny błędnikowy
Odruch ten tworzy się jeszcze w łonie matki (jako błędnikowy w zgięciu) od drugiego miesiąca ciąży i zapewnia tym samym wewnątrzłonową pozycję dziecka. Jako odruch w wyproście, tworzy się on w procesie rodzenia się dziecka wraz ze zmianą położenia ciała przy przechodzeniu przez kanał rodny i później w przestrzeni. Obecność tego odruchu u dziecka daje mu możność reagowania na wpływy grawitacyjne. Odruch jest podstawą do kształtowania się mechanizmu ustalenia, równowagi, zrównoważenia tonusu mięśniowego i propriocepcji.
Odruch ten wpływa na rozwój całościowej koordynacji ruchów ciała dziecka: rozwija związek góry i dołu ciała (wymiar stabilności) oraz związek między przodem i tyłem ciała dziecka wymiar koncentracji). Jakiekolwiek zmiany położenia głowy w przestrzeni względem linii środkowej, włączające ten odruch, rozwijają mechanizm przeciwstawnego związku w pracy mięśni: dla wykonania jakiegoś ruchu jeden mięsień powinien się skurczyć, a jego antagonista -rozluźnić. Odruch foniczny błędnikowy przygotowuje dziecko do umiejętności przewracania się z brzucha na plecy i z pleców na brzuch, raczkowania, stania i chodzenia.
Niezintegrowanie tego odruchu może prowadzić do chronicznej reaktywności mięśni, gdy mięsień protagonista i antagonista pracują w sposób niezgodny. Innymi następstwami opóźnienia rozwoju tego odruchu mogą być zaburzenia postawy, hipertonia mięśni, dysfunkcja aparatu przedsionkowego, co z kolei prowadzi do zaburzeń równowagi, i braku koordynacji ruchowej. Dziecko może wykazywać brak zainteresowania do ćwiczeń fizycznych, brak adekwatnej percepcji i świadomości czasu i przestrzeni, mogą wystąpić słabe zdolności do ustalania relacji przyczynowo-skutkowych i do organizacji swoich działań i czynności.
Odruch Landaua
Odruch Landaua rozwija się na bazie tonicznego odruchu błędnikowego, dlatego też nie jest on uważany za pierwotny. Przy normalnym rozwoju integruje się on z ogólnym systemem ruchów w 3 roku życia. Odruch ten rozwija koordynację górnej i dolnej części ciała, prowadzi do opanowania ruchów tylnej części ciała (pleców). Umożliwia rozwój widzenia przestrzennego i słuchu obuusznego; rozszerza możliwości ruchowe kręgosłupa, pomaga stymulować tonus mięśni szyi, mięśni-prostowników ramion i przedramion, a także mięśni pleców i nóg. Pozwala on dziecku podnosić nie tylko głowę, lecz także pierś. Umożliwia to późniejszy rozwój bardziej skoordynowanych ruchów ramion i dłoni; umożliwia także rozwój odruchu szukania. Dalej odruch ten uczestniczy w rozwoju symetrycznego fonicznego odruchu szyi i "Odruchu ochrony ścięgien". Przygotowuje dziecko do opanowania pozycji pionowej, stania i chodzenia.
Pojawienie się tego odruchu w wieku 2-3 miesięcy umożliwia poprzez opanowanie i rozwój mięśni pleców i mięśni tylnej części nóg (prostowników) przełączenie się od koncentracji percepcji na szczegółach na percepcję ruchu i bardziej całościowego kontekstu otoczenia. Sam fakt podniesienia głowy przez dziecko świadczy o kardynalnej zmianie w percepcji świata: "świąt staje na nogi".
Opóźnienie w rozwoju odruchu i jego niezintegrowanie prowadzi do zaburzenia struktury i systemu utrzymania pozycji. U człowieka mogą powstać trudności w sterowaniu tonusem mięśniowym w szybko zmieniających się warunkach. Przy zahamowanym rozwoju tego odruchu u dzieci obserwuje się efekt " zamkniętych kolan", który powoduje niemożność wykonania skłonu w przód. Dynamika uwagi takich dzieci charakteryzuje się małą ruchliwością i słabą koncentracją na szczegółach, wskutek czego są one nieadekwatne w rozumieniu informacji i bieżących wydarzeń. Brak reakcji odruchu Landaua w wieku 6 miesięcy jest oznaką poważnego schorzenia, na przykład- mózgowego porażenia dziecięcego. Nadmiernie zaś silne odrzucanie głowy do tyłu w reakcji tego odruchu może świadczyć o encefalopatii i innych schorzeniach układu nerwowego.
U dorosłych może się to przejawiać na przykład w postaci "skostniałych" niezgrabnych ruchów dolnej połowy ciała, a także "niezginajacych się" nogach przy chodzeniu, biegu, skokach.
INNE ODRUCHY
Odruch więzi
Odruch więzi kształtuje się w ciągu pierwszych 45 minut lub godziny od razu po urodzeniu. Wpływa on na dalsze kształtowanie się poczucia fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa, na kształtowania się "podstawowego zaufania" lub "nieufności do świata" (E.Erickson), tworzy się do 8-10 miesiąca (J.Pears). Odruch ten na poziomie fizycznym powinien być "potwierdzony" od razu po urodzeniu. W celu jego włączenia ważne są następujące wydarzenia: obciąć pępowinę po pobudzeniu odruchu (po 45 minutach lub nieco później), noworodkowi trzeba pokazać matkę (uśmiechającą się), dalej powinien on usłyszeć jej głos (powitanie), należy położyć noworodka brzuchem na piersi (lub brzuchu) matki - w pozycji "zwycięzcy" (pobudzenie kinestetycznego poczucia środka ciała itd.) i, na koniec, przystawić go do piersi matki (pierwsze ruchy ssące) . Wszystkie te procedury są ważne z punktu widzenia zdjęcia z dziecka stresu porodowego, obniżenia poziomu adrenaliny, szybszej regeneracji, adaptacji itp. Ważne są one także i dla rozpoczęcia funkcjonowania wymiaru lateralności na poziomie emocjonalno - psychologicznym.
Niewłączanie tego odruchu powoduje rozwinięcie dwóch typów relacji dziecka ze światem i z sobą samym. Pierwszy typ - relacja uzależnienia, zależności. Dziecko w pierwszym roku życia i później może doświadczać relacji współzależności i cierpieć, gdy matka zostawia je samo lub z innymi, nawet nie na długo. W wieku przedszkolnym może to przejawiać się w nieśmiałości, słabej adaptacji do nowych warunków; skrępowaniu w stosunkach społecznych, usilnych prośbach i kapryszeniu, by nie zostawiać go z innymi ludźmi itp. Wiele osób dorosłych także buduje swoje relacje z innymi i z sobą na zasadzie uzależnienia.
Drugi typ relacji - negacja, odrzucenie świata i siebie. Przy takim typie kształtują się takie tendencje jak agresywność, wrogość, obraźliwość, nieumiejętność wybaczania itp.
Relacje te prowadzą do kształtowania się współzależnego stylu uczenia się (poznania). Jest on wskaźnikiem funkcjonowania na poziomie "przetrwania", gdy interesujący jest nie tyle poznawany materiał, a ma miejsce dążenie do przypodobania się i uzyskania wsparcia, pochwały, pobłażania, lęk przed porażką, niemożność sprostania "oczekiwaniom" i in. Dla dzieci z nierozwiniętym odruchem więzi charakterystyczna jest duża wrażliwość na ocenę i zdanie otoczenia lub odwrotnie, odrzucenie własnych uczuć i "autorytetów".
W swoim rozwoju dzieci i dorośli mogą stereotypizować swoje relacje i być skłonni do pełnienia "ról przetrwania": "Fanatyka", "Dobroczyńcy" , "Bohatera rodziny", "Kozła ofiarnego", "Zagubionego dziecka", "Talizmanu".
Odruch orientacyjny "Co to?"
Odruch orientacyjny wywoływany jest nowością bodźca, dlatego jest on nazywany poznawczym. W istocie stanowi on kompleks reakcji: ruch głowy i oczu w kierunku źródła stymulacji, zmiana rytmu oddechu, wzrastania tonusu mięśni, wzrost aktywności fizjologicznej kory półkul mózgu. Komponentą sensoryczną odruchu orientacyjnego jest wzrost wrażliwości analizatorów, obniżenie progu czuciowego. Nowość powoduje nastawienie całego ciała na siebie. Odruch orientacyjny umożliwia tworzenie się wymiarów, zwłaszcza koncentracji i laterainości. Odruch ten ma swoją dynamikę. Na pierwszym poziomie ujawniają się wszystkie komponenty odruchu. Ten poziom nazywa się poziomem zgeneralizowanym. Drugi poziom powstaje po 10-15 ekspozycjach bodźca i charakteryzuje się wygasaniem aktywności odruchu. Poziom ten nazywa się poziomem lokalnym - bodziec, przestawszy być nowym dla organizmu, już nie powoduje pojawienia się zewnętrznych komponentów reakcji. Jednakże działanie bodźca na centralny układ nerwowy trwa. Charakterystyczna cechą wygasania odruchu orientacyjnego jest selektywność względem bodźca. Zmiana charakterystyki bodźca może ponownie wywołać ten odruch. Odruch jest rezultatem nieskoordynowania modelu nerwowego reagowania na bodziec i otaczającej rzeczywistości (nieoczekiwanie) oraz cech bodźca.
Mechanizmy neuronowe odruchu (drogi w układzie siatkowatym i hipokampie) służą jako wskaźniki nowości, odpowiadające tylko na coś nieznajomego, nieznanego. W pewnym sensie dla tych mechanizmów, w odróżnieniu od innych, charakterystyczna jest niewyczerpywalność. Niektórzy badacze nazywają je mechanizmami wyuczalności. Przy słabym rozwoju tego odruchu kształtuje się współzależny, zamknięty styl uczenia się, dla którego charakterystyczna jest niska motywacja i nieprzyjmowanie nowej informacji. Blokowanie nowej informacji z kolei prowadzi do niskiej motywacji osiągnięć i nieadekwatnie niskiej samooceny. "Odruch ochrony ścięgien" występuje jako antagonista tego odruchu, dlatego też ten pierwszy odruch wymaga rozluźnienia.
Odruch ten kształtuje się na bazie odruchu szukania i równolegle z nim, począwszy od wieku 4-6 miesięcy i integruje się z rozwojem poznawczym, intelektualnym. Opóźnienie w rozwoju odruchu prowadzi do niezadowolenie z siebie, , poczucia niespełnienia pragnień i rozbicia planów.
Odruchy bezwarunkowe
8