Filozofia religii - wykłady

Różne koncepcje religii, różne koncepcje filozofii, a filozofia religii

Trójkąt hermeneutyczny:

religijny punkt odniesienia

sacrum

doświadczenie religijne język religijny/ wysłowienie

doświadczenia religijnego

filozofia - fileo, sophia - kocham, lubię mądrość, umiłowanie mądrości

religia - Cycero - relegare - zbierać, Laktancjusz - religare - wiązać

stosunek religii do filozofii nas nie interesuje

filozofia do religii z szacunkiem

filozofia religii - myślenie które swoim przedmiotem czyni religię (religia dana myśleniu)

nie teologia, bo teologia tradycję religijną interpretuje i jej broni

nie filozofia Boga bo nie interesuje się Bogiem a człowiekiem

człowiek a)wobec Boga

b)uwikłany w sacrum

wizja człowieka w filozofii religii - homo religiosus

doświadczenie prymarne - doświadczenie niepełności, szczególne naznaczenie brakiem

zawsze obecne napięcie między tym co jest, a tym co wg nas powinno być

zło to wszystko co może człowieka negować, a nieprzypadkowy związek między negatywnością a religijnością człowieka

Hiob jako mąż protestujący - dlaczego MNIE to wszystko dotyka - mnie, moje, dla mnie…

Dystans człowieka wobec siebie samego wypowiadany przez słowo „mnie”

Stosunek do siebie samego: jestem winny - jestem niewinny

Hermeneutyka - sztuka poznania świata i samego siebie

Hiob jako postać kanoniczna człowieka religijnego

Religia - to co lepiej w czasie wcześniej lub później - lepsze stare lub nowe

Nadzieja - sposób bycia człowieka otwartego na przyszłość

Hegel - wszystko co dla człowieka na znaczenie, człowiek tęskniący zaczyna więcej

Van der Leeuw - człowiek religijny nie bierze po prostu i tylko, pragnie życia bogatszego, głębszego, szerszego

Religia pragnienie dobra, istnienia bez braków, pełnowartościowego

Zło - wszystko co neguje duchowe wartości człowieka, nie tylko śmierć

Kołakowski, Eliade - religia jako pragnienie nieskończonego istnienia

Pragnienie sparaliżowania czasu - religia = paraliż

Religijny symbol - wyzwanie rzucone przemijalności czasu

Człowiek poza przemijalnością w rzeczywistości sakralnej

Levinas - kochając życie nie kochamy bycia, a szczęście bycia

Rozumienie religii a ludzkie pragnienie zbawienia, zbawienie jako wyzwolenie ze zła

Sens zła tkwi w możliwości jego przezwyciężenia przez dobro

Struktury zbawienia zmagają się ze złem:

1. nadając mu sens

2. próbując je przezwyciężyć odwołując się do powinności

mit ustanawia strukturę czasu

Kłoczowski - religie prorockie, religie czynu

Wszystko jest cierpieniem - 4 zasady cierpienia wg Buddy

Gilgamesz - wstrząs, że można nie istnieć „w pokoju w którym spałem mieszka śmierć”

Religia - korelat ludzkiego pragnienia dobra, ufundowany na doświadczeniu zła

Doświadczenie zła - fundamentalne, nie redukowalne

Zło - zaskarżone, wypowiedziane przez człowieka

Wg Pawluczuka - mowa nijaka - nad sens, skąd ludzkie nad gadanie na potęgę

„biadanie potrzebuje słuchacza byle jakiego” a konflikt dwóch biadoleń

doświadczenie braku wypowiedziane wobec sacrum/ wyrażenie- wysłowienie- odniesienie

sacrum objawione, mówiące, uwikłane

dlaczego mistycy dużo mówią i dużo piszą?

Św. Paweł spadający z konia - „kto jesteś Panie?” „ten, którego prześladujesz”

Sacrum na miarę człowieka który go doświadcza

Tishner - „nie każdy, który umie policzyć do trzech jest dialektykiem”

Sacrum warunkowane przez doświadczenie i słowo

Persona - osoba- prospon - maska (a Jung) Grecja, spektakl - od początku do końca

Sacrum określa sposób bycia języka (generuje język) s. werbalne, niewerbalne

Model przy założeniu - to jak o sacrum myślimy, niezależnie czy sacrum rzeczywiście istnieje

Redukcja inna niż u Marksa, Freuda, Nietschego

3 typy redukcji: a) do doświadczenia religijnego,

szacunek do religii - szacunek do czegoś więcej (nie wszystko da się zredukować)

sacrum nie jest dane w całości, w akcie religijnym coś się uobecnia i równocześnie uchyla

fenomenologia a istota piłkowatości

I wewnętrzny charakter doświadczenia religijnego

1. zawsze jest moje

2. do doświadczenia innego człowieka docieramy gdy je uzewnętrznia

3. pytanie o doświadczenie religijne jest czymś intymnym

II jest wybiciem dziury w codzienności

1. obecność nadzwyczajnego w zwyczajnym - wszystko jakby inaczej

2. burzy zwyczajne rozumienie codzienności

3. dla nas samych jest trudno zrozumiałe (tym bardziej dla innych)

4. potrafi zakwestionować wszelkie refleksje na swój temat

III narzucanie własnych doświadczeń itd. na inne kulty, religie

Badanie religii - ateista - wierzący? Czy ateista coś w ogóle zobaczy, kultura w której jest wychowany

Doświadczenie religijne

Sfera pomiędzy doświadczeniem a jego wysłowieniem

Wyznanie wiary filozofa religii - jest jedno wspólne doświadczenie religijne ludzkości

Jakub, ks. Rodzaju - sen o drabinie po której aniołowie wychodzą i schodzą

Wydarzenie + kontekst, obietnica Jahwe, odpowiedź Jakuba („a ja nie wiedziałem”)

Doświadczenie religijne opisane niereligijnie

3 typy doświadczeń para religijnych (Dupre)

1. poczucie tajemniczości świata

2. niepokój serca, nieswojość w człowieku, pytanie o sens

3. doświadczenie bliskości drugiego/ więź z nim

św. Teresa z Avila - „Panie, nie przy kolacji”

bierność doświadczenia religijnego - nie przywoływane - spada, przydarza się

co człowiek robi ze swoją samotnością (Whithead) i swoją wspólnotą(Buber)

Levinas - wezwanie do odpowiedzialności

Czy współczesny człowiek stracił doświadczenie świętości? (jest wyczekiwanie)

Tradycja europejska - im mniej doświadczenia tym mniej wiary (akt bezpośredni)

Chrześcijaństwo - religia wiary, nie doświadczenia

Heidegger - Boga doświadczyć a w niego wierzyć

Brak wiary - brak doświadczenia brak doświadczenia - brak wiary

Nadzwyczajność - doświadczenie - wyłom w zwykłym postrzeganiu

Doświadczenie spełnia się w tym co zwykłe czyniąc je niezwykłym

Mojżesz - krzak co płonie ale się nie spala - „podejdę bliżej przyjże się temu zjawisku”

Od ludzkiej ciekawości do boskiego zbawienia

ks. Wyjścia 13.14 „Jestem, który jestem”

„Mojżeszu, Mojżeszu” „Oto jestem Panie” - Mojżesz w bierniku

od aktywnej ciekawości do biernego bycia niesionym przez doświadczenie

1. Dlaczego w ogóle doświadczenie zostaje rozpoznane jako religijne?

2. Dlaczego doświadczenie zmierza do swojego urzeczywistnienia?

Człowieka kusi żeby o doświadczeniu mówić? - sens wypowiedziany w słowie

Wypowiada się w symbolach, dlaczego? Doświadczenie - symbol - doświadczenie religijne

Więcławski - dostęp do cudzego doświadczenia poprzez język

„Nie ma doświadczenia bez jego językowego uzewnętrznienia”

3. Dlaczego mamy tak wiele religii? Religie a nie religia

Dlaczego doświadczenie jest wypowiadane na różne sposoby?

Nadzwyczajność języka religijnego

Zupełnie zwyczajna sytuacja Mojżesza i nagle -BOOM- nadzwyczajne

Ale nie chodzi o cud - nadbudowanie nadzwyczajnego na zwyczajne

Przez doświadczenie religijne wszystko nagle coś znaczy inaczej

Bóg ogłasza swoje istnienie - „jestem, który jestem”

Noemat plus to co usuwa się za to co pojęte

Noeza - akt religijny Noemat - to co w akcie religijnym dane

Tłumaczenie areligijne aktów religijnych a ew. niemożliwość takiego tłumaczenia

Porządek rzeczy po drugiej stronie rzeki, inny porządek rzeczy, niesprowadzalny do porządku z tej strony

„dziękuję Ci Panie za Twe hojne dary” inne niż „ Dziękuje panu, panie Kowalski za to co pan dla mnie zrobił”

dialektyka religii - dialektyka obecności i uchylania się, pojąć i utrwalić przez język religijny

Ricoeur - uzewnętrznienie i komunikowalność

Intersubiektywność

Taniec - forma języka, znaczenia języka w słowie i w języku niewerbalnym np. gestach

Potrzeba duchowej jedności i odwieczne, utopijne? Marzenie jednej pra-religii

Dlaczego tak się różnimy? 1)poziom symbolizacji czy poziom doświadczenia?

2) czy jest wspólne doświadczenie religijne ludzkości?

Człowiek nie jest na miarę swojego Boga, Bóg jest zawsze czymś więcej]

Św. Paweł -, jedzie do Damaszku, pyta - bo jeszcze nie rozpoznał, ale postać Jezusa jemu nie obca - to co religijne w doświadczeniu religijnym musi być przez człowieka jako takie rozpoznawanie w horyzoncie uprzedniej wiedzy

Bóg objawia się odwołując się do wiedzy uprzedniej podmiotu doświadczenia, nie dość duże litery Boga

Z Ricoeura - metafora źródła i naczynia (człowiek) , dno bez dna a ludzkie skończone możliwości pojęcia

Daleko nam do innych religii bo wspólnota (strażnica mowy, typu pojmowania doświadczenia religijnego): a) przyjmowania b) odczytywania c) nauczania/przekazywanie

Noemat który wymyka się noezie, coś więcej co zawsze się wymyka

Doświadczenie religijne zawsze uwikłane w kontekst

Badania różnych kultur, z których wynika że różnimy się już na poziomie doświadczenia, dodatkowym czynnikiem różnicującym jest język

Hermeneutyka - interpretując wystawiamy się na interpretacje innych

Wielość kontekstów sytuacji, tradycji kulturowych, religijnych itd. prowadzi do wielu hermeneutyk - szanujmy, że inny słyszy, zobaczmy co słyszy, jak i co mu się objawia

Bogu przyglądamy się inaczej niż szafie

W niemożliwym do wypowiedzenia doświadczeniu mistyków poszukajmy tego co wspólne żeby dojść do wspólnego doświadczenia religijnego (bo jednak są one podobne), a próby wypowiedzenia tego co niewypowiedziane

Doświadczenie religijne zawsze wypowiada się za pomocą konkretnych symboli, jednej religii nie ma, nie było, nie będzie

Nietsche - doświadczenie wewnętrzne dochodzi do nas kiedy znajdzie mowę zrozumiałą dla jednostki, rozumieć - móc wyrazić

Za Węcławskim, źródła - rzeki, kilka typów w bogactwie religijnym:

1. tradycja chińska - napięcie między niebem a ziemią 1-1, 2-3, a 3 wszystko (Tao, jin, jang)

2. tradycja indoeuropejska - napięcie między wiecznością a czasem - (Atman, Brahman)

3. tradycja buddyjska - napięcie między pustką a współczuciem

4. Islam - napięcie miedzy wszechmocą a miłosierdziem

5. Judaizm - napięcie między winą a oczekiwaniem (Hiob - „choćby mnie zabił będę mu ufać”) prawda - nieprawda

6. Chrześcijaństwo - napięcie między wolnością a miłością („Oto ja służebnica Pańska”)

(między sprawiedliwością a miłością?)

za Derridą - czy istnieje religia poza krajem gdzie powstało to słowo? Historia religii jako historia tego co łacińskie a ew. zamknięcie na inne kultury

Język religijny

1. wypowiedzenie doświadczenia religijnego

2. język teologii

3. czy każda wypowiedź o Bogu jest religijna?

Czym jest język religijny? Kiedy język jest religijny? Od czego to zależy?

Metoda - refleksja nad mową, jak badać mowę

1. filozofia analityczna języka

2. filozofia dialogu

3. Hermeneutyczna filozofia Ricouera

S. Kierkegaard - dla człowieka najistotniejsza jest jego relacja z Bogiem, związek dokonany w akcie wiary, dokonuje się on w duchu, religijne słowo niepotrzebne, fałszujące

Nie ważne „w co” wierzy, ważne „jak” wierzy - egzystencjallizacja wiary - unicestwienie treści wiary, a groźba utraty wiary

Wiara - wyznanie przed którym stoisz w swej samotności

1. odrzucenie języka z powodu wiary

2. odrzucenie języka z powodu racjonalności/nauki - neopozytywizm, religia przeciwstawiona racjonalności

rozum poszukuje prawdy pośród zdań sensownych a język religijny pozbawiony sensowności

nonsensowny język religijny - pytanie o prawdę języka bez sensu jako bezsensowne

mowa wiary na poziomie uczuć nie na poziomie prawdy

dla człowieka religijnego mowa wiary jest prawdziwa, mowa wiary = mowa symboli

śmierć języka religijnego jako śmierć badań nad religią

analityczna filozofia języka (gł. Brytyjska)

Kłoczowski - bada warunki możliwości posługiwania się językiem jako narzędziem poznania (weryfikacja i falsyfikacja)

Jaką rolę w języku pełni słowo „Bóg”

Problem weryfikacji zdania „Bóg istnieje” - sens empiryczny tego zdania, poszukiwanie empirycznych warunków jego prawdziwości

1)zakwestionowanie w sensowności - brak zdań obserwacyjnych, bez sensu poznawczego

2)zakwestionowanie z braku możliwości falsyfikacji

3)skutki jakie zdania religijne wywołują w życiu człowieka - a wyrażanie uczuć, obserwacja zachowania

skupienie się na teizmie chrześcijańskim - dla niektórych tradycji zdanie „Bóg istnieje” jest nieadekwatne, bez znaczenia

Philips - modlitwa jako przygotowanie do działania

J. Hick - weryfikacja eschatologiczna - późniejsze doświadczenie, po śmierci - weryfikacja

Religia skutkująca etyką - postawy agapiczne

Filozofia dialogu

Źródłowa mowa człowieka nie do siebie, nie do Boga - do drugiego człowieka

Nie wartość poznawcza, nie formalna struktura a mowa jako szczególny charakter bycia człowieka, mowa jako wydarzenie, które tworzy człowieka

Kiedy wchodzi mój bliski dwie reakcje: 1)zimna, zewnętrzna ocena

2)dialog i duchowa więź

relacje: ja- to (ono) ja - Ty

mowa - sposób otwarcia lub zamknięcia się na drugiego człowieka

drugi = wszystko, odkrycie siebie poprzez otwarcie na drugiego

świat materialny, sztuka, relacje międzyludzkie

tam gdzie jest refleksja nad doświadczeniem (człowiekiem) tam nie ma już doświadczenia (więzi z człowiekiem)

ja wchodzące w relacje ja - To - używanie świata

ja - Ty - komunia (więź z światem)

Hermeneutyczna teoria mowy

Człowiek jako istota która mówi, dlaczego? Mowa - sposób odnalezienia siebie w królestwie sensu

Język jako sposób bycia w kulturze i tworzenia jej - związek między językiem a kulturą

Największy fenomen dla nas to my sami, człowiek rodzi się od razu w świecie pełnym znaczeń - Adam nadawał zwierzętom imiona - władza mowy nad światem, nie mamy pojęcia czym bylibyśmy bez mowy, gest prowadzony słowem

Ławka nigdy nie dana nam w całości - w języku dobudowujemy to czego nie widzimy

Zdolność człowieka do ustosunkowania się do siebie samego (2, 3 a nie 1)

Mowa - dystans, czy dystans - mowa stosunek człowieka do samego siebie - refleksja

Mówię sobie - „co żeś chłopie znów narobił” - refleksja jako mowa, którą dusza do siebie wygłasza

Nasz ścisły związek z nami samymi zapośredniczony przez mowę

Skąd w człowieku mowa, w jakich strukturach ontycznych ma swoje korzenie

Mowa nie tylko do komunikacji, wskazuje na coś

Człowiekowi chodzi o wartościowe życie, o życie z sensem - co to jest sens?

Człowiek interpretuje siebie interpretując znaki - znaki - wszelkie wytwory kultury

Nie cogito - dzięki egzegezie swojego życia byt egzystujący odkrywa że już jest, ustanowiony w swoim życiu nim sam się w nim ustanowi

Od początku żyjemy w świecie znaczeń - nasz odwieczny wysiłek żeby się w świecie znaczeń odnaleźć

Milczenie przed i po mowie - mowa która zaniemówiła

Hermeneutyka - sposób rozumienia naszego rozumienia siebie poprzez znaki

Człowiek próbuje uczynić swoje życie sensownym - ustanowić się poprzez sens

2 aspekty nadawania sensu 1)kulturowy

2)indywidualny

sens kulturowy zastaję i tworzę, rozumiem do mojego życia, to co ogólne staje się moje

Człowiek zawsze rodzi się w kulturze( w świecie gdzie wszystko zostało powiedziane) i musi się w tym świecie ustanowić (ustanawia się w bycie za pośrednictwem kultury)

Słowo - narzędzie naszej samointerpretacji

Sens życia pojawia się w dialogu z sensami kulturowymi

1. człowiek jest zagubiony, poszukuje sensu życia bo mu tego sensu brakuje

2. egzystencja jest

a) pragnieniem - brak i ubóstwo

1. wysiłkiem - pozytywna energia i dynamizm

dwie strony ustanawiania siebie w pierwszej prawdzie - jestem

3. szczególny stan współczesnej kultury - brak kontaktu z tymi znakami, utrata więzi z symbolami które ufundowały kulturę

brak religijności a kultura wiążąca się z poszukiwaniem sensu

badanie symboli - wysiłek przywrócenia człowiekowi symboli do samointerpretacji, zauroczyć się aurą symbolu religijnego. Jak? Poprzez refleksje nad nim

a nóż sacrum znów się objawi - nadzieja

próba przezwyciężenia zagubienia człowieka poprzez hermeneutykę

stan bycia winnym i niewinnym (oceniającym winnego) - doświadczenie przewiny - wewnętrzna sprzeczność - zrozumiała poprzez analizę symboli

miłość na łące a symbole bez głębszego dna, symbole martwe - nie dość żywe by opisać nasze doświadczenia, do opisu konieczna objawicielska moc symbolu - nadprzyrodzone co rozbiło się o ziemię i zmieszało z tym co jest

Co znaczy religijna mowa? (próba odróżnienia od mowy innego typu)

1. nie to co człowiek mówi, ale jego szczególna postawa, sposób bycia

2. szczególna struktura języka religijnego

1. mowa werbalna

2. mowa niewerbalna - charakter symboliczny gestów

wszystko może być detonatorem świętości

mowa religijna = mowa symboliczna

symbol - znak o podwójnej intencjonalności

a)sens dosłowny

b) sens symboliczny

Symbol

1. wiąże ze sobą to co konkretne z tym co zwyczajne i tym co niezwyczajne

2. mowa symbolu jest mową związaną (Ricouer):sens pierwotny + sens wtórny

3. symbol jest niezastępowalny

4. symbol posiada możliwość przekroczenie granicy tajemnicy

5. uczestniczy w tym co symbolizuje

6. ujawnia niewysławialne sfery rzeczywistości

7. toruje drogę tym wymiarom człowieczeństwa które inaczej nie mogą być ujawnione

8. symbole pojawiają się i znikają

9. jest zawsze konkretny

wg Geertza - symbole sakralne funkcjonują by syntetyzować ludzki etos, ujednolicać ludzki ogląd świata

symbole budują kosmos człowieka - tworzą układ odniesień (tworzą aksjologię)

historia danej tradycji - historia jej odczytywania i interpretowania

Teoria mitu

Mit - struktura faktycznie istniejąca, całość w ramach której istnieją symbole, opowieść

Mit - szczególne gadanie, coś innego niż prosta suma symboli

Na początku był chaos a potem był mythos - porządkowanie, aksjologia miejsca i czasu, przestrzeń religijna - przestrzeń jakoś uporządkowana ( czas liniowy, cykliczny)

Logika mitu - logika powinności

1. konkretna powszechność - historia mityczna - historia o człowieku w ogóle

2. ukierunkowanie czasowe - między genesis a apokalipsą (początkiem i końcem)

3. ontologiczna diagnoza bytu człowieka - napięcie między tym co jest a tym co być powinno

mit opowiada dlaczego jest tak a nie tak jak wg nas powinno być, odpowiada na pytanie o genezę i sens zła

filozofia jako droga życia - Grecja - filozofia - wychowanie i poznanie

filozofia jest wolna, niezależna od mitu a ew. tożsamość filozofii i religii

od św. Tomasza - oddzielenie tego co przyrodzone i nadprzyrodzone

matematyka pyta o macierz ze względu na macierz, nie na zbawienie człowieka

Chiny - nauka bez rozdziału na sacrum - profanum

Nietsche powiedział, ze nadprzyrodzone umarło, a nadprzyrodzone powiedziało, że umarł Nietsche

Fenomenologia religii

Noemat - wszystko co nam się przedstawia, to co nam się prezentuje, w granicach w których nam się prezentuje, to co nam w doświadczeniu religijnym dane

Filozofia religijna zamknięta w doświadczeniu religijnym

Istota aktu religijnego: Scheler - akt miłosny Otto - misterium tremendum - fascinans

Transcendentalna analiza religijnego punktu odniesienia

Wiemy, że to co dane w doświadczeniu religijnym to nie wszystko („ale oblicza Ci mego nie ukażę”)

R. Schaffler - w religii coś co się uchyla

1. fenomenologia religii badająca relacje między noezą i noematem

2. badanie noezy

3. badanie noematu

religijna mowa odsyła nas do tego co nienazwane, co się uchyla (do something more)

czym jest nienazwane w religiach? Co może o tym powiedzieć filozofia? (filozofia powinna zakończyć na noemacie i informacji że to nie wszystko)

metafora światła i widzenia

Bóg - transcendentny warunek ludzkiego mówienia, działania, poznawania

E. Levinas

Nowa fenomenologia - wyjście poza noezę i noemat i fenomenologię

Dlaczego nie było Boga w Auschwitz, dlaczego nie ma w współczesnej Europie?

Czy pojęcie Boga w filozofii ma jakiś sens?

Czy idea Boga ma sens dla świadomości skoro Bóg się świadomości nie uobecnia?

O jakiej świadomości tu mowa? Świadomość pomyślana przez współczesną kulturę - związek między świadomością a obecnością, jak to się Bóg nie uobecnia?

Świadomość człowieka o obecnościowej strukturze emfaza obecności: świadome = obecne

Podmiot ego - istyczny i ego- logiczny

Bóg a jednorożec

Transcendencja nie uobecnia się w świadomości, zgubienie doświadczenia tożsamości w postmodernizmie „o Bogu który nawiedza myśl”

doświadczenie - to co przeżywamy - przeżycie, które da się wypowiedzieć

---