PRZEDSIĘBIORSTWO - DECYZJE

DWIE ZASADY RACJONALNEGO DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORSTWA

Przedsiębiorstwo dąży do osiągnięcia optimum ekonomicznego i technicznego.

1. DĄŻENIE DO OSIĄGNIĘCIA NAJNIŻSZYCH KOSZTÓW WYTWARZANIA (czyli do osiągnięcia OPTIMUM TECHNICZNEGO.

Optimum to jest osiągane wtedy, gdy koszt krańcowy (marginalny) zrówna się z przeciętnym kosztem całkowitym (MC = ATC). Punkt ten charakteryzuje się minimum przeciętnych kosztów wytworzenia, po przekroczeniu tego punktu zwiększenie produkcji powoduje wzrost zarówno kosztów krańcowych, jak i przeciętnych kosztów całkowitych. (uwaga: nie można jednoznacznie stwierdzić, że przekroczenie tego punktu jest nieopłacalne - opłacalność produkcji zależy nie tylko od kosztów, ale i od ceny sprzedaży).

2. DĄŻENIE DO MAKSYMALIZACJI ZYSKÓW (czyli do osiągnięcia OPTIMUM EKONOMICZNEGO).

Przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk (lub minimalizuje stratę) w punkcie przecięcia kosztów krańcowych z utargiem krańcowym (MC = MR).

OKREŚLANIE WIELKOŚCI PRODUKCJI W KRÓTKIM OKRESIE

Krok 1.
W punkcie przecięcia krzywej MC i MR wyznaczone zostało OPTIMUM EKONOMICZNE (MC=MR). Stąd wielkość produkcji Q1 zapewnia maksymalny zysk przedsiębiorstwa (ew. poniesienie najniższej straty - np. przy wysokich kosztach stałych).

Jeśli przedsiębiorstwo będzie produkowało mniej niż Q1, powinno zwiększyć produkcję, jeśli natomiast jest ona większa od Q1, przedsiębiorstwo winno ograniczyć produkcję - dążąc do osiągnięcia optimum ekonomicznego.
Krok2.
Po wyznaczeniu wielkości produkcji Q1 (optimum ekonomiczne) przedsiębiorstwo bada, czy produkcja ma sens ekonomiczny (określa stosunek ceny do krótkookresowych kosztów całkowitych i zmiennych).

P < ATC 1 Jeśli cena P1 (wyznaczona na osi Y) jest niższa od krótkookresowego przeciętnego kosztu całkowitego, wówczas przedsiębiorstwo przynosi straty, udaje mu się jednak pokryć koszty zmienne i część kosztów stałych.

P = AVC 1 Jeśli cena P1 jest równa krótkookresowym przeciętnym kosztom zmiennym, wówczas przedsiębiorstwo pokrywa jedynie koszty zmienne.

P < AVC 1 Jeśli natomiast cena P1 jest niższa od krótkookresowych przeciętnych kosztów zmiennych AVC, wówczas przedsiębiorstwo nie pokrywa nawet kosztów zmiennych - powinno więc zaprzestać produkcji.

P > ATC 1 Oczywiście sytuacja idealna to taka, gdy cena P1 jest wyższa od przeciętnych kosztów całkowitych - w takim przypadku pojawia się ZYSK.

CZYNNIKI, WPŁYWAJĄCE NA WIELKOŚĆ PRODUKCJI

Na wielkość produkcji może mieć wpływ szereg czynników, na przykład zmiany poziomu kosztów czy zmiana wielkości popytu.

ZMIANA KOSZTÓW. Na poniższym rysunku zaprezentowano sytuację, w której rosną koszty. Powoduje to wzrost kosztu krańcowego i przesunięcie krzywej MC. Rezultat to zmniejszenie produkcji, zapewniającej maksymalizację zysku (do Q2).

PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ POPYTU (wzrost lub spadek popytu). Pamiętamy, że krzywa utargu krańcowego zachowuje się tak, jak krzywa popytu - przeanalizujmy więc na przykład wzrost popytu. Powoduje on przesunięcie krzywej utargu przeciętnego MR w górę - a więc powiększenie produkcji, zapewniającej maksymalizację zysku.

OKREŚLANIE WIELKOŚCI PRODUKCJI W DŁUGIM OKRESIE

Określanie wielkości produkcji w długim okresie jest dość podobne jak w okresie krótkim - z tą tylko różnicą, że w długim okresie wyróżniamy jedynie krzywą długookresowych kosztów krańcowych (LMC) i długookresowych kosztów przeciętnych (LAC) - nie ma podziału na koszty stałe i zmienne. Tutaj również decyzje produkcyjne zapadają dwuetapowo.

Krok 1. Określenie warunku krańcowego - tzn. wybór wielkości produkcji Q1, przy której wielkość utargu marginalnego jest równa długookresowemu kosztowi marginalnemu (MR = LMC). Krok 2. Określenie warunku przeciętnego - sprawdzenie, czy przy produkcji Q firma nie ponosi strat. Jeśli cena jest równa lub wyższa od LAC1, przedsiębiorstwo nie ponosi strat.

UTARG W WARUNKACH DOSKONAŁEJ KONKURENCJI

W warunkach doskonałej konkurencji utarg przeciętny jest równy cenie i utargowi marginalnemu. Dzieje się tak dlatego, bo cena jest STAŁA.

KRZYWA PODAŻY w DOSKONAŁEJ KONKURENCJI

Na rynku doskonale konkurencyjnym krzywa podaży pokrywa się z krzywą MC (kosztów krańcowych) powyżej jej przecięcia z krzywą AVC (przeciętnych kosztów zmiennych).

DECYZJE W KRÓTKIM OKRESIE

Wyznaczamy optimum ekonomiczne (MC=MR).

Następnie badamy, czy produkcja jest opłacalna z ekonomicznego punktu widzenia (czy cena jest wyższa od AVC1 i ATC1).

1. ZYSK NADZWYCZAJNY P > ATC 1
Jeśli cena P jest wyższa od ATC1, wówczas przedsiębiorstwo osiąga zysk nadzwyczajny.

2. PRÓG RENTOWNOŚCI P = ATC 1
Jeśli cena P (w warunkach doskonałej konkurencji równa utargowi krańcowemu) jest równa ATC1 (przeciętnemu kosztowi całkowitemu), wówczas przedsiębiorstwo osiąga próg rentowności (zysk normalny).

3. STRATA P < ATC 1
Jeśli cena P jest niższa od ATC 1, wówczas przedsiębiorstwo ponosi stratę.

3.1. STRATA - OSIĄGNIĘCIE PUNKTU WYJŚCIA P = AVC 1
Jeśli cena P równa AVC1 (przeciętnemu kosztowi zmiennemu), wówczas pokryte są wyłącznie koszty zmienne. Oznacza to, że przedsiębiorstwo osiągnęło punkt graniczny, do którego może akceptować straty - jest to PUNKT WYJŚCIA z rynku (punkt, w którym przedsiębiorstwo pokrywa już tylko swoje koszty zmienne).

3.2. STRATA - KONIECZNOŚĆ ZANIECHANIA PRODUKCJI P < AVC 1
Jeśli cena jest niższa od AVC1, przedsiębiorstwo powinno zaprzestać produkcji (nie pokrywa nawet kosztów zmiennych)

DECYZJE W DŁUGIM OKRESIE

W warunkach doskonałej konkurencji, rynek dąży do osiągnięcia długookresowej równowagi gałęzi. Jeśli przy danej cenie pojawi się zysk, wówczas będziemy obserwowali tendencję do wchodzenia na rynek nowych przedsiębiorstw, wzrostu podaży i spadku ceny.

Jeśli przy danej cenie pojawi się strata, będziemy obserwowali tendencję do wychodzenia z rynku, co spowoduje ograniczenie podaży, wzrost cen i niwelowanie straty.

Oznacza to, że w długim okresie na rynku doskonale konkurencyjnym przedsiębiorstwa osiągają tylko ZYSK NORMALNY. Rynek dąży do równowagi - osiągnięcia punktu W wejścia i wyjścia (w którym MR = MC = LAC).

POPYT, PODAŻ i UTARG W WARUNKACH MONOPOLU

W doskonałej konkurencji krzywa utargu krańcowego MR pokrywała się z krzywą AR i była równa cenie. W przypadku monopolu występują dwie krzywe: utargu krańcowego MR i popytu D. Nie występuje natomiast krzywa podaży. Ponieważ monopolista sam ustala cenę / wielkość produkcji, występuje tu jedynie PUNKT PODAŻY.

Należy przy tym pamiętać, że monopolista ma dwie możliwości:

• ustalanie cen (konsumenci decydują wówczas o ilości)

• ustalanie wielkości produkcji (konsumenci decydują wówczas o cenie).

Siła rynkowa monopolisty zależy od elastyczności cenowej popytu. Jeśli elastyczność cenowa popytu jest niska, monopolista jest skłonny ustalać wysoką cenę. Jeśli zaś popyt jest wrażliwy na zmianę ceny (wysoka elastyczność), monopolista jest skłonny ustalać niższe ceny, a jego siła rynkowa jest mniejsza.

DECYZJE MONOPOLU W KRÓTKIM OKRESIE

Monopolista dąży do sytuacji, w której MC = MR (utarg krańcowy zrówna się z kosztem krańcowym) - czyli do punktu, który w tym przypadku jest nazywany RÓWNOWAGĄ MONOPOLU. W punkcie tym monopolista produkuje Q1 jednostek, które można sprzedać po cenie P1.

Cenę wyznaczamy graficznie poprzez rzut punktu równowagi MC=MR na krzywą popytu i odczyt współrzędnej na osi Y (cena).

Podobnie jak w konkurencji doskonałej, i tu istotne są koszty przeciętne. Jeśli cena jest wyższa od kosztu, wówczas pojawia się zysk. Jeśli natomiast krzywa popytu znajdzie się poniżej krzywej kosztów całkowitych, monopol poniesie krótkookresową stratę (jej minimalizacja nastąpi w punkcie MC=MR).

DECYZJE MONOPOLU W DŁUGIM OKRESIE

Decyzje monopolu w długim okresie rządzą się tymi samymi prawami, co decyzje w okresie krótkim. Monopol dąży do zrównania utargu marginalnego MR z długookresowymi kosztami krańcowymi (LRMC, long-run marginal cost), a zysk będzie uwzględniał długookresowe koszty przeciętne LRAC.

W odróżnieniu od konkurencji doskonałej, monopolista nie musi starać się produkować w punkcie minimum krzywej LRAC (przeciętnych kosztów długookresowych). Zysk nadzwyczajny nie będzie zanikał, bo monopolista jest jedynym dostawcą na rynku (sam decyduje o podaży).

W przypadku bardzo wysokiego popytu monopolista może sobie również pozwolić na produkcję w strefie dyzekonomii skali.

MONOPOL A KONKURENCJA DOSKONAŁA

W długim okresie monopol ustala własną cenę, która może uwzględniać zysk. Z kolei w przypadku konkurencji doskonałej zysk będzie zanikał, a cena będzie dążyć do poziomu równego kosztom przeciętnym.

W monopolu obserwujemy ponadto mniejszą presję na obniżkę kosztów i wprowadzanie postępu technicznego. Zmiany na monopolu wymusza dopiero presja ze strony społeczeństwa.

SPOŁECZNY KOSZT MONOPOLU

Na rysunku Pr to cena rynkowa (konkurencyjna), Qr - ilość rynkowa, Pm - cena monopolisty, Qr - ilość, którą sprzedaje monopolista. ARr - przeciętny utarg w konkurencji doskonałej, równy cenie i popytowi Arm - przeciętny utarg w monopolu, równy cenie i popytowi

W przypadku monopolu:

tracą konsumenci: na rysunku zaznaczono to obszarem Pm-c-a-Pr
zyskuje producent: na rysunku obszar Pm-c-b-Pr

Społeczny koszt monopolu to różnica pomiędzy stratą konsumentów a zyskiem producenta, czyli obszar zaznaczony jako abc

ZJAWISKO DYSKRYMINACJI CENOWEJ

Dyskryminacja cenowa monopolu polega na sprzedawaniu tego samego produktu na różnych rynkach po różnych cenach.

Znamy trzy stopnie dyskryminacji:

• licytacja,

• rozdzielność,

• hurt-detal.

DECYZJE KRÓTKOOKRESOWE W KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ

W konkurencji niedoskonałej przedsiębiorstwo ustala ceny, szukając optimum ekonomicznego (MC = MR), a następnie badając, czy produkcja jest opłacalna (czy cena pokrywa koszt całkowity).

Jest to więc przypadek podobny jak w konkurencji doskonałej - z tym, że cena jest tu zwykle nieco odchylona od ceny równowagi, a krzywa popytu jest względnie elastyczna (w konkurencji doskonałej była doskonale elastyczna).

Ponadto krzywa popytu D nie pokrywa się już z krzywą utargu marginalnego MR.

W analizowanym na rysunku przypadku wyznaczyliśmy optimum ekonomiczne w punkcie przecięcia krzywej MR i MC. Następnie punkt ten rzutowaliśmy na krzywą popytu, znajdując w ten sposób cenę P1. Okazało się, że jest ona znacznie wyższa od przeciętnego kosztu całkowitego ATC1, przedsiębiorstwo generuje więc zysk.

DECYZJE DŁUGOOKRESOWE W KONKURENCJI NIEDOSKONAŁEJ

1. W długim okresie osiągane zyski przyciągają do sektora nowe przedsiębiorstwa.
2. W efekcie zmniejsza się udział producenta w rynku.
3. Powoduje to obniżenie się krzywej popytu i utargu krańcowego, krzywa popytu staje się bardziej elastyczna (istnieje więcej potencjalnych substytutów)
4. Równowaga zostaje osiągnięta w momencie, gdy krzywa popytu D (wyznaczająca cenę) staje się styczna do krzywej długookresowego kosztu przeciętnego LRAC.
5. Oznacza to nic innego, jak wyeliminowanie zysku nadzwyczajnego (zysk ekonomiczny =0).

Na rysunku widać wyraźnie, że krzywa D1 jest bardziej elastyczna od krzywej D.

11

---