6. Rehabilitacja (wyjaśnij pojęcie, cel, warunki efektywności, miejsce psychologii).

definicja rehabilitacji- konceptualizacja

Rehabilitacja- złożony proces obejmujący oddziaływania lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczne i zawodowe zmierzające do przywrócenia sprawności i umożliwiania samodzielnego życia w społeczeństwie człowiekowi, który takich możliwości nie miał, lub z powodu przebytego urazu czy choroby i je utracił

Praktyka rehabilitacyjna to

Proces złożony dynamiczny wieloaspektowy obejmujący działania wobec jednostki i grupy społecznej mający charakter powszechny, wczesny, ciągły, kompleksowy, gdzie osoba niepełnosprawna to podmiot a nie przedmiot procesu rehabilitacji (model integracji społecznej), którego celem jest jakościowa zmiana funkcjonowania osoby niepełnosprawnej i jej środowiska

Teoria rehabilitacji: warunki efektywności

1. wczesność- działania rehabilitacyjne są proponowane tak szybko, jak szybko pojawi się potrzeba w zakresie rehabilitacji. Nie musi być to małe dziecko, które się urodziło z niepełnosprawnością. Równie dobrze może być to osoba starsza, u której ujawnia się to w wieku późniejszym

Wczesność związana ze wczesnym okresem życia- niepełnosprawność nabyta, We wczesnym okresie życia dziecka mówi się o rozwoju psychomotorycznym- naturalny i spontaniczny przebieg rozwoju bazuje na występowaniu czynności motorycznych, poznawczych/umysłowych i emocjonalnych. Zaburzenie czynności motorycznych ograniczając dziecko w eksploracji otoczenia/ środowiska zaburza zakres bodźców stymulujących jego rozwój poznawczy/emocjonalny i społeczny.

Rozwój poznawczy i motorycznym wzajemnie się wspierają. Nieprawidłowości w rozwoju poznawczym zaburzają z kolei spontanicznie naturalne zaciekawienie światem i potrzebę mobilności (motoryki). Wczesność działań rehabilitacyjnych w tym okresie może spowodować, że ten deficyt naturalności i spontaniczności zostanie wyrównany. Jest to niesamowicie ważny proces. Brak takich działań sprawia, że zaobserwować można wtórną niepełnosprawność- skutek niemocy motorycznej jest znacznie bardziej rozległy niż mógłby być gdyby takie wczesne działania rehabilitacyjne byłyby obecne. Im dziecko jest młodsze tym więcej da się zrobić.

2. kompleksowość- Psychologia rehabilitacji traktuje człowieka całościowo. Widzi go w różnych wymiarach funkcjonowania. Błędnie się sądzi, że rehabilitacja powinna być prowadzona we wszystkich wymiarach. Kompleksowość oznacza tu adekwatnie do potrzeb, ale nie zawsze tak samo, ponieważ potrzeby w zakresie rehabilitacji mają swoją dynamikę, zmieniają się, podobnie jak zmienia się życie i niepełnosprawność człowieka. Inne są potrzeby, kiedy jest to małe dziecko, kiedy jest to młodzieniec, a zupełnie inne, gdy jest to już osoba która zaczyna stabilizować swoje życie. Chodzi tu też o okres nabycia niepełnosprawności. W zależności od tego czy jest to niepełnosprawność wrodzona czy nabyta. Wraz ze zmianą potrzeb zmienia się zakres działań rehabilitacyjnych. Nie we wszystkich środowiskach, w których mieszkają osoby niepełnosprawne możliwe jest prowadzenie rehabilitacji we wszystkich potrzebnych obszarach.

3. ciągłość- Działania rehabilitacyjne są prowadzone tak długo, jak długo ujawniają się potrzeby rehabilitacyjne. Nie mogą być to działania doraźne, w charakterze od przypadku do przypadku, ale też nie zawsze tak samo (uwzględnia dynamikę potrzeb podobnie jak kompleksowość). Należy tu wziąć do uwagę, że niektóre osoby niepełnosprawne będą wymagały takich działań w niektórych aspektach przez całe swoje życie.

4. powszechność- Działania rehabilitacyjne należy prowadzić u wszystkich, u których występują potrzeby rehabilitacyjne. Druga rzecz która to warunkuje to rodzaj niepełnosprawności. W przypadku niektórych jest możliwość pomocy jest bogatsza, a w innych mniej zróżnicowania. Wiąże się to bezpośrednio z kosztem tych działań i możliwościami finansowymi.(często podział środków na rehabilitacji nie jest do końca powszechny - odbywa się wewnątrz środowisk osób niepełnosprawnych, nie zawsze jest to podział sprawiedliwy. Środki unijne w ostatnich latach znacznie zwiększyły te środki i możliwości.

8. Przedmiot ps. reh. - wyjaśnij zakres

Psychologia rehabilitacji dotyczy związków między sferami:

-somatyczną i psychiczną.

Zaburzenia psychosomatyczne - zaburzenia psychiczne są podłożem zaburzeń somatycznych.

Zaburzenia somatopsychiczne - zaburzenia somatyczne są przyczyną ujawnienia zaburzeń psychicznych. Zaburz. somat. mogą mieć pochodzenie:

• egzogenne (uszkodzenia tkanek lub narządów uzewnętrzniają się bezpośrednimi zmianami w funkcjonowaniu psychicznym osoby - zaburzenia układu hormonalnego, nerwowego);

• psychogenne: uszkodzenie somatycznego funkcjonowania organizmuà rejestracja psychiczna istniejącego uszkodzenia (jego obraz) à reakcja psychologiczna na uszkodzenie somatyczne powodująca zmiany funkcji psychicznych à ewentualne dalsze/ wtórne zaburzenia psychosomatyczne.

Pogrubienia - to są etapy które dotyczą przedmiotu psychologii rehabilitacji.

Przedmiot psychologii rehabilitacji to:

-działania, które możemy podejmować wspierając osobę, oddziałujemy na wypracowanie obrazu siebie jako osoby niepełnosprawnej

-działania dotyczące reakcji psychologicznej.

11. Definicja (elementy składowe) i różne klasyfikacje upośledzenia umysłowego - model tradycyjny/model ekologiczny.

Upośledzenie umysłowe

Pierwsza próba wyjaśnienia niepełnosprawności umysłowej pojawia się równolegle z pierwszymi próbami pomiaru zdolności intelektualnych. Jest to z jednej strony pozytywne, ale z drugiej strony jest to pewna skaza, która ciągnie się za tym pojęciem. W poszczególnych krajach na przełomie wieku XIX i XX miało miejsce upowszechnianie szkolnictwa, gdzie zauważono, że w klasach pojawiali się uczniowie, którzy nie radzili sobie z nauką, w porównaniu do innych dzieci. Zaczęto dokonywać selekcji tych dzieci. Dokonywano podziału na inteligentnych i nieinteligentnych (niewyuczalnych- dzisiaj mówi się tu o osobach niepełnosprawnych umysłowo).

Organizacją, która jako pierwsza podjęła się konceptualizacji tego pojęcia było Amerykańskie Towarzystwo Upośledzenia Umysłowego(dziś upośledzenia intelektualnego). Próbowali oni definiować to pojęcie poprzez wydawanie podręczników.

1921- pierwsza edycja podręcznika

Upośledzenia umysłowe- osoby posiadające niską inteligencję

Pod koniec lat 50-tych po raz pierwszy oficjalnie pojawia się, jako element wyjaśniający upośledzenie umysłowe obok funkcjonowania intelektualnego(niższy o 2 odchylenia standardowe II) również zaburzenie zachowań adaptacyjnych

Zachowania adaptacyjne wyjaśnia się, jako dojrzewanie, uczenie się i przystosowanie społeczne.

Późniejsze teorie opisujące inteligentne zachowania zupełnie zmienia wyjaśnienie funkcjonowanie intelektualnego. W praktyce ta zmiana myślenia i działania była bardzo oporna

1992 rok- pojawia się model ekologiczny (w 9 edycji podręcznika). W między czasie pojawiały się DSM. W pewnych aspektach podręczniki te były sprzeczne ze sobą. W 1992 roku zespoły opracowujące DSM i podręcznik wydawany przez Amerykańskie Towarzystwo Upośledzenia Intelektualnego porozumiewają się. Model ekologiczny stara się zmusić osoby zajmujące się upośledzeniem umysłowym, że diagnozowanie go może się ograniczać jedynie do diagnozy ilorazu inteligencji.

Funkcjonowanie osoby jest funkcją osoby i środowiska, które nie zawsze są adekwatne względem siebie. Wsparcie może być kierowane zarówno w stronę osoby jak i w stronę środowiska. Dysproporcja pomiędzy oczekiwaniami osoby i środowiska zmniejsza się. Osoba staje się lżej upośledzona, a może nawet wcale nie będzie upośledzona. Nowa klasyfikacja osób niepełnosprawnych mówi o poziomie wsparcia, jakiego potrzebuje osoba jako podstawowe kryterium.

Powstały dwa nowe narzędzia psychometryczne pozwalające określić poziom rozwoju i funkcji adaptacyjnych i poziomu wsparcia. Niestety nie mamy ich jeszcze w użytku w Polsce.

Aspekt wielowątkowości w procesie diagnozy upośledzenia umysłowego. Jeżeli mamy rozstrzygnąć czy osoba prawidłowo czy nieprawidłowo realizuje funkcje adaptacyjne to nie możemy się jedynie opierać na mierzeniu inteligencji.

Zaproponowano wymiary:

Wymiar 1. Funkcjonowanie intelektualne i umiejętności adaptacyjne

Wymiar 2. Charakterystyka psychologiczno- emocjonalna(Zaczęto brać pod uwagę to, że osoby upośledzone podobnie jak wszyscy inni mają swoje upodobania, mogą coś lubić i nie lubić.)

Wymiar 3. Zdrowie fizyczne i etiologia

Wymiar 4. Charakterystyka środowiska

2002 r. - model ten nie bierze już pod uwagę trójkąta, ale mówi, że wszystkie wymiary dotyczące funkcjonowania osoby i środowiska są po jednej stronie

Upośledzenia umysłowe jest to stan charakteryzujący się:

- istotnie niższym poziomem funkcjonowania intelektualnego (poniżej dwóch odchyleń standardowych)

- występowaniem dwu lub więcej istotnych ograniczeń w umiejętnościach adaptacyjnych

- powstały w okresie rozwojowym (do 18 roku życia)

Stopień niepełnosprawności podajemy wówczas, gdy jest to konieczne, gdy może to pomóc dziecku, ale nie powinien on być głównym wyznacznikiem procesu rehabilitacji i edukacji. Wszędzie tam, gdzie nie można zastosować żadnego, z dostępnych narzędzi nasze opinie muszą bazować na obserwacji. Im mniej możliwości stosowania standardowych technik, tym bardziej ostrożnie traktujemy klasyfikacje.

Ważne jest w definicji słowo stan. Nie należy go jednak rozumieć, jako stałość, niezmienność, ponieważ oznaczałoby to, te osoby się nie rozwijają. Słowo stan oznacza tu, że rozwój przebiega w pewien specyficzny sposób, ale przebiega, nie stoi. Skoro osoba się rozwija oznacza, że stan en będzie się zmieniać. Kompetencyjnie osoba będzie wzrastała. Być może w którymś momencie osoba wejdzie wynikowo w obszar normy, mimo iż pierwotnie osoba była klasyfikowana, jako osoba upośledzona, jednak zazwyczaj zwiększają się jedynie zakresy kompetencji osoby.

Umiejętności adaptacyjne to:

• Porozumiewanie się (komunikacja)- obejmuje umiejętność rozumienia i przekazywania informacji poprzez zachowania symboliczne (np. mowa dźwiękowa, pismo, symbole graficzne, język migowy, alfabet palcowy), jak i nie symboliczne (np. mimika twarzy, język ciała, dotyk, postawa). Dotyczy to również zdolności do rozumienia i przyjmowania poleceń, pozdrowień, protesty i odrzucenia, emocji.
  Bardzo ważne są te alternatywne sposoby komunikowania się. W obecnych czasach niewielka ilość wychowawców je zna i stosuje. Jest to obecnie jeden z najbardziej zaniedbanych obszarów rehabilitacji osób niekomunikujących się werbalnie.

• Obsługiwanie siebie- umiejętności, związane z toaletą, jedzeniem, ubieraniem się, higieną, dbałością o wygląd.
  Tu należy rozstrzygnąć, co jest problemem wynikającym z faktycznej niepełnosprawności osoby, a co wynika z nadopiekuńczości środowiska, które nie pozwala osobie na osiągnięcie kolejnego poziomu funkcjonowania.

• Życie domowe- umiejętności, konieczne do funkcjonowania w domu: dbałość o brania, utrzymywanie porządku, przygotowanie posiłków i gotowanie, planowanie zakupów i wydatków zachowanie bezpieczeństwa. Poza tym orientacja w rozkładzie domu/mieszkania i najbliższym sąsiedztwie, komunikowanie swoich potrzeb i preferencji i integracja społeczna

• Umiejętności społeczne- umiejętności ważne, przy nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji z innymi; adekwatność zachowań i reakcji do negatywnych informacji zwrotnych; korekta własnych zachowań, relacji z innymi; pomaganie innym; wchodzenie i podtrzymywanie przyjaźni i miłości; radzenie sobie z wymaganiami innych; dokonywanie wyborów; dawanie innym siebie; rozumienie uczciwości i zasad; kontrolowanie impulsów; przestrzeganie prawa; adekwatne zachowania społeczno- seksualne.
  (Osoby upośledzone nie rozumieją relacji społecznych, nie mają oni wrodzonej zdolności obserwacji i rozumienia zachowań, rozumienia, ze osoba może mówić jedno, a myśleć drugie, bardzo łatwo można zdobyć ich zaufanie i wykorzystać je. W kontekście sytuacji nie potrafią dostrzec elementów, które zafałszowują tą relacje, które osoby zdrowe widzą spontanicznie).

• Zaangażowanie w życie społeczne- umiejętności związane z funkcjonowaniem w społeczności i odpowiednim wykorzystaniem jej zasobów; podróżowanie; robienie zakupów w sklepach i supermarketach; korzystanie z dostępnych usług (stacja benzynowa, warsztaty naprawcze, przychodnie lekarskie i dentystyczne); chodzenie do kościoła; wykorzystywanie transportu publicznego i korzystanie ze szkół, bibliotek, parków, miejsc wypoczynku i rekreacji, ulic, chodników; chodzenie do teatru i innych miejsc związanych z kulturą.

• Kierowanie sobą- umiejętność dokonywanie wyboru; przyswojenia i przestrzegania planu; podejmowanie działań adekwatnych do miejsca, warunków, czasu i osobistych zainteresowań; wykonywanie obowiązków; poszukiwanie pomocy kiedy konieczne; rozwiązywanie problemów konfrontując nową sytuację z już znanymi; umiejętność bronienia swoich praw.
  Jest to umiejętność, którą człowiek nabywa w trakcie życia na podstawie doświadczenia. Jeżeli osoba upośledzona nie miała takich możliwości dokonywania wyboru i środowisko nie stymulowało tego, to osoba nie wykształci tej umiejętności.

• Zdrowie i bezpieczeństwo- umiejętności związane z dbaniem o własne zdrowie i związane z tym właściwe odżywiania, rozpoznanie choroby, podejmowane leczenie i profilaktyka; udzielenie sobie pierwszej pomocy; dbanie o kondycję fizyczną; seksualność; regularne kontrole lekarskie i dentystyczne. Dodatkowo związane z tym są umiejętność odpowiedniego zachowania w społeczności, unikanie zachowań przestępczych, komunikowanie potrzeb i wyborów wchodzenie w relacje społeczne. Są to też umiejętności bezpiecznego korzystania z dorobku cywilizacji takich jak wanna, ciepła woda, żelazko.

• Funkcjonowanie akademickie- zdolności poznawcze i umiejętności związane z uczeniem się w szkole i mające bezpośrednio aplikację w życiu (pisanie, czytanie, liczenie, wiadomości dające orientację w środowisku i życie człowieka). Nie chodzi tutaj o poziom ocen, ale o umiejętność wykorzystania tej wiedzy w niezależnym życiu.

• Wypoczynek- umiejętności związane z organizacją własnego czasu wolnego i wypoczynku; wykorzystaniem zasobów własnych i tych istniejących w społeczności; włączaniem się w aktywność podejmowane przez innych; respektowanie norm, zasad i ról przeznaczonych dla każdej z osób, czekanie na swoją kolejkę. Poza tym związane z tym są właściwe zachowanie w miejscach przeznaczonych do wypoczynku, komunikowanie własnych potrzeb i wyborów.

Osoby z upośledzeniem zazwyczaj nie mają zbyt wielu aktywności. Nie zawsze, więc osoba rozumie, czym jest wypoczynek- dla niej nic nie robienie to coś normalnego, a nie sytuacja wyjątkowa

• Praca- chodzi tu nie tylko o pracę rozumianą, jako aktywność zarobkową, ale po prostu jako wykonywanie różnych czynności. W tym również czynności związanych z wykonywaniem określonej pracy.
  Są to umiejętności ważne przy podejmowaniu zatrudnienia w pełnym lub niepełnym wymiarze godzin w otwartej społeczności (związane z wykonywaną pracą, relacjami społecznymi); kończenie podjętego zadania, świadomość czasu, zdolność do proszenia o pomoc, przyjmowanie uwag i podnoszenie umiejętności, zarządzanie pieniędzmi przechodzenie do i powrót z pracy, przygotowanie stanowiska, interakcja ze współpracownikami. Mówi się tu o różnych kompetencjach, które musi posiadać osoba. Kompetencje społeczne- dotyczy jakości relacji; umiejętność zwracania się do osób znaczących, zachowanie hierarchii osób w miejscu pracy

18. Procesy poznawcze a stopień upośledzenia umysłowego:

Lekki

• Spostrzeganie - brak precyzji, trudności w wyodrębnieniu drobnych szczegółów.

• Uwaga - trudności w koncentracji na jednym przedmiocie przez dłuższy czas.

• Pamięć logiczna i dowolna słaba, uczenie się bez zrozumienia, w wolnym tempie. Pojawia się konfabulacyjne zapełnianie luk pamięciowych.

• Mowa - opóźniony rozwój mowy. Trudności w uzewnętrznianiu swoich myśli.

• Myślenie - wg Inhelder - osoby lekko upośledzone przechodzą te same stadia rozwoju intelektualnego, tylko, że w wolniej, nie osiągając ostatniego- stadium myślenia formalnego. Myślenie najczęściej pozostaje w fazie operacji konkretnych. Nie występuje u nich myślenie abstrakcyjne. Wnioskowanie utrudnione i charakteryzuje je obniżony krytycyzm.

• Uczenie się - opanowany materiał jest zawężony, proces uczenia jest spowolniony, dzieci potrzebują ciągłej stymulacji. Potrzebują też większej liczby prób by wytworzyło się u nich nastawienie się na uczenie się. Najefektywniejsza: instrukcja słowno- pokazowa. Zazwyczaj pełne opanowanie zdolności czytania, pisania, liczenia.

• Problemy z planowaniem, organizacją, podejmowaniem decyzji.

Umiarkowany

• Spostrzeganie - obniżona sprawność, spostrzegane są tylko cechy konkretne, zwł. ruch, dynamika, światło, co daje zubożony obraz świata.

• Uwaga- znaczne trudności w koncentracji uwagi dowolnej i wąski jej zakres.

• Pamięć logiczna i dowolna słaba, uczenie się bez zrozumienia, w wolnym tempie. Pojawia się konfabulacyjne zapełnianie luk pamięciowych.

• Znacznie opóźniony rozwój mowy. Posługują się zdaniami, choć zazwyczaj mało wyraźną. Utrudnione rozumienie innych ludzi, gdy nie ma z nimi bezpośredniego kontaktu np. z taśmy, płyty.

• Myślenie - pozostają w okresie myślenia przedoperacyjnego w fazie konkretno- -obrazowego.

Znaczny

• Myślenie - pozostają w okresie myślenia przedoperacyjnego w fazie myślenia intuicyjnego.

• Często występują zaburzenia sensoryczne. Np. deficyty percepcji słuchowej, wzrokowej.

• Spostrzeganie zaburzone- dotyczy to tempa, dokładności i zakresu tego procesu.

• Uzupełnianie luk pamięci konfabulacjami.

• Komunikacja pozawerbalna, choć często występuje też posługiwanie się wyrazami.

• Zaburzenia uwagi- dominuje uwaga mimowolna

• Proces uczenia się i wnioskowani ściśle związany z czynnościami praktycznymi i naśladowaniem. Nie są w stanie przyswoić umiejętności pisania i czytania.

Głęboki

• Często sprzężony z innymi schorzeniami i wadami rozwoju ograniczającymi aktywność życiową. Zwł. uszkodzenia telereceptorów. Możliwość eksploracji otoczenia zdobywania materiału poznawczego bardzo ograniczona.

• Ubogi materiał poznawczy (wrażenia, spostrzeżenia) z trudnością porządkowany na skutek osłabionej zdolności integracji sensorycznej.

• Brak uwagi dowolnej, mimowolna aktywizowana przez bardzo silne bodźce.

• Niektóre osoby mają zdolność wykonywania prostych kombinacji myślowych w celu rozwiązania problemu praktycznego.

• Uczenie się ma charakter sytuacyjny - podstawowy mechanizm to naśladowanie i wytwarzanie odruchów. Najlepiej jest zachowana pamięć ruchów i uczuć.

• Zdolność komunikowania się jest b. zróżnicowana - od osób, które nie posługują się mową dźwiękową, po takie, których poziom rozwoju mowy pozostaje n etapie wyrazu.

• Myślenie - rozwój w fazie myślenia sensoryczno - motorycznego.

MOCNE STRONY.

1.Poziom analizy i syntezy wzrokowej (spostrzeganie) w sytuacjach prostych, wymagających wyćwiczenia - mogą oni osiągnąć wyniki lepsze niż dzieci normalne o takim samym wieku inteligencji.

2. Bardzo dobra pamięć mechaniczna, zdarzają się wypadki wybitnie dobrej pamięci fotograficznej.

ROLA ZDOBYWANEGO DOŚWIADCZENIA:

1. Obraz świata (często zubożony)- jego jakość zależy od doświadczenia osoby.

2. Proces analizy i syntezy wzrokowej ściśle zależy od doświadczenia osoby.

3. Wraz z nauczaniem wzrasta trwałość uwagi.

4. Niezwykle istotne w ich zdobywaniu wiedzy są powtórzenia i stymulacja. W sytuacjach nowych wykazują stereotypowość i brak plastyczności- stąd rola doświadczenia!

5. Wraz z doświadczeniem nabywają poczucia kompetencji.

6. W sytuacji zadaniowej wykazują orientację unikową, której celem jest uniknięcie porażki, tu także istotna rola zdobytego doświadczenia.

7. U osób z upośledzeniem w stopniu lekkim w wyniku bogatego doświadczenia i stymulacji może nastąpić zacieranie się wymienionych powyżej różnic. Np. w przypadku zdolności matematycznych, rozumienia pojęć liczbowych i innych.

Środowisko- wymagania, standardy

Osoba z upośledzeniem umysłowym (kompetencje, zdolności)

Funkcjonowanie

Wsparcie

Prawidłowe funkcjonowanie

Wsparcie

. zdolności intelektualne

. Zdolności adaptacyjne

. Uczestnictwo, role społeczne

. Zdrowie

. Kontekst

---