1. Co to jest filozofia? Przyczyny ekonomiczne, społeczne i polityczne powstania filozofii w starożytnej Grecji.
• Filozofia (Filo- kochać, sofija- mqdroć)- miłoć mšdroci - pojęcie wprowadził Pitagoras dla zaznaczenia, że mšdroć jest rzeczš boskš, a jedynie umiłowanie jej dostępne jest dla ludzi. - Jest to nauka o mšdroci, dla pierwszych filozofów (Tales pyt. o arche - poczštek) oznaczała poznanie prawdy, dla Platona najdoskonalsza z nauk (fil. podzielił na wiedzę o zjawiskach i wiedzę o bycie ). - W Grecji wyraz ten oznaczał ogólnie: wiedzę, mšdroć, wykształcenie. • Przyczyny: - Rozkwit filozofii w Grecji nie był dziełem przypadku: ułatwiły go szczególne warunki tego kraju (uboga ziemia, położenie nad morzem - oddzielona od innych krajów, co sprzyjało nie przycišganiu cudzoziemców). - Oddzielenie Grecji od innych krajów (morze), chroniło jš od klęski wojen. - Położenie to wywoływało natomiast kolonizacje i czyniło, że Grecy obcowali z kulturš innych krajów. Ustrój państwowy Grecji -duża iloć małych państw - sprzyjał wytwarzaniu się różnorodnych postaci kultury, a przy tym wzmagał ambicje. Szczep grecki, bogato przez naturę obdarzony, wydawał w dziedzinie nauki talenty nie mniej niż w poezji, plastyce czy sztuce wojskowej.
2.Główne działy filozofii i ich krótka charakterystyka (ontologia, teoria poznania, etyka, estetyka, filozofia społeczna, historiozofia). a) Ontologia - ( Parmenides z Elei - teoria bytu) - nauka o "pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu. W takim ujęciu nauka o bycie ( dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje ), zarówno w sferze realnej - przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia, kategorie, terminy. b) Etyka - nauka o moralnoci, zajmujšca się wyjanieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialnoć, sumienie, powinnoci oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania c) Estetyka nauka, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii (zaczštki Sofici - zajmowali się teoriš poezji). d) Teoria poznania ( gnoseologia, epistemologia), teoria usiłujšca sformułować odpowied na pytania: czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie sš jego warunki, czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istniejš granice poznania (nauka o poznaniu wiedzy przez jednostkę i granicach tego poznania). e) Historiozofia (filozofia historii), skupia się na refleksji nad dziejami, nad ich sensem, biegiem i celem, i próbuje ustalić ogólne prawidłowoci nimi rzšdzšce. Przedmiotem badań historiozofii jest też postrzeganie procesu dziejowego przez ludzi, różne sposoby jego przedstawiania i rozumienia. f) Filozofia społeczna nauka o procesach społecznych, o odrębnoci bytu społecznego ( bycie społecznym i jego wartociach ). 3.Problemy ontologii. 3.1. Charakterystyka materializmu żywiołowego (Tales, Anaksymander, Anaksymenes). - Materia wiata jest ożywiona, tzw. poglšd hilozoistyczny (od greckiego hyle - "materia" i zoon - "życie") - istotne było pytanie o "arche", czyli poczštek, podstawę, osnowę i strukturę wiata a) Tales z Miletu - twierdził, że arche to żywioł wody , wszystko z niej pochodzi i do niej powraca ( wszystko ożywia ), b) Anaksymenes z Miletu - uważał, że arche stanowi powietrze . Z niego poprzez rozrzedzanie i zagęszczanie powstaje różnorodnoć rzeczy i zjawisk w wiecie - rzadkie powietrze jest ogniem, w miarę gęstnienia przekształca się kolejno w wiatr, chmury, wodę, ziemię, kamienie itd. Wszystkie te zmiany dokonujš się dzięki wiecznemu ruchowi. c) Anaksymander z Miletu - uznał tzw. apeiron , czynnik nieskończony i nieokrelony, zawierajšcy w sobie wszelkie przeciwieństwa, które wyłaniajšc się zeń, rozdzielajšc i cierajšc, utworzyć miały wiat przyrody; przyczynš tego procesu był odwieczny wirowy ruch prazasady ( to, co jest poczštkiem rzeczy jest ich zgubš ) 3.2. Charakterystyka materializmu mechanistycznego (Demokryt, Kartezjusz). - stanowisko, że materialny Wszechwiat, przyroda istnieje sama z siebie i należy jš rozpatrywać niezależnie od jakichkolwiek innych, domniemanych bytów - zarówno rzeczywistoć tzw. materialna, jak duchowa (psychiczna) tworzona jest przez elementy proste: atomy ( atomistyczna budowa wiata ) a) Deomokryt z Abdery - Zakładał, że istniejšce odwiecznie, niezmienne i niepodzielne atomy poruszajš się w przestrzeni ( w sposób nieuporzšdkowany ), łšczšc się w coraz to nowe przejciowe asocjacje postrzegane jako rzeczy i zjawiska; odrzucał hipotezę rozumnej siły kierujšcej wiatem, zaprzeczał potrzebie dzielenia go na materialny i duchowy. 3.3.Charakterystyka idealizmu obiektywnego (Platon, Aureliusz, Augustyn, Tomasz z Akwinu, Hegel). - zakłada pierwotnoć ducha (idei, Boga, wiadomoci itp.) i wtórnoć materii, (jednostka nie ma wpływu na rzeczywistoć), - stanowisko zwišzane ze stosunkiem bytu do naszej wiadomoci (istnieje obiektywna rzeczywistoć), a) Platon ( idea ) - głosił, że nie rzeczy sš przedmiotem pojęć, gdyż cechuje je zmiennoć, uznał, że istnieje byt doskonały, niezależny od rzeczy, pierwowzór rzeczy, poznawalny rozumowo, ale istniejšcy poza umysłem. Ten odkryty przez siebie byt nazwał ideš . b) Tomasz z Akwinu ( Bóg ) - Sšdził, że niektóre prawdy przekraczajš to, co można poznać rozumem, ale się rozumowi nie przeciwstawiajš. Twierdził, że bytem sš jedynie rzeczy jednostkowe. Byty postrzegał jako złożone z istoty i istnienia. Istotš każdej rzeczy jest to, co wspólne dla jej gatunku i zawarte w definicji. Jedynie z istoty Boga wynika to, że musi On istnieć, nie znamy jednak Boskiej istoty i dlatego należy dowieć rozumem Jego istnienia. 3.4.Charakterystyka idealizmu subiektywnego (G.Berkely). - stanowisko zwišzane ze stosunkiem bytu do naszej wiadomoci (istnieje subiektywna rzeczywistoć ), zakłada, że wszystko, co widzimy jest wytworem naszej wyobrani (umysłu) i nie istnieje co, co jest obiektywne (rzeczywistoć). - Człowiek ma dostęp jedynie do subiektywnie odczuwanych zjawisk istnieje tylko on jako konkretny podmiot, dla którego wszystko, poza jego wiadomociš, jest jedynie układem zjawisk. a) Berkeley zaprzeczał istnieniu jakichkolwiek abstrakcji w umyle i poza nim, terminy ogólne uważał wyłšcznie za słowa. Zaprzeczał istnieniu materii, która nie stanowišc bezporedniej treci dowiadczenia gwarantowałaby postrzeganym przedmiotom bytowš niezależnoć. Rzeczy były dla niego tylko ideami (spostrzeżeniami). 3.5.Spór o substancję: charakterystyka stanowiska monistycznego. - skrajna postać idealizmu zakładajšca, że istnieje jeden byt o naturze materialnej albo naturze duchowej. a) Berkeley istniejš niematerialne, niemiertelne dusze i Bóg b) Hegel stanowisko wg. którego przyroda i duch sš dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwszš postaciš bytu jest pojęcie i ono stanowi punkt wyjcia rozwoju. Jego antytezš jest przyroda. Syntezš pojęcia (idei) i przyrody (materii) jest duch. 3.6. Spór o substancję: charakterystyka stanowiska dualistycznego. - istnienie obok siebie dwóch odrębnych zjawisk, tendencji, zasad. Dwoistoć - poglšd w myl, którego okrelony obiekt tworzš dwa niesprowadzalne do siebie składniki. Mogš to być np. sfery duchowa i materialna albo idealna i realna w przypadku dualizmu metafizycznego (system Platona) a) Pitagoras uznał za zasadę porzšdkujšcš nasz wiat teorię antynomii np. ciepło zimno b) Platon sfera duchowa i materialna (najdoskonalszš formš bytu jest jednak idea). 3.7.Spór o substancję: charakterystyka stanowiska pluralistycznego. - poglšd, wg. którego rzeczywistoć składa się z różnego rodzaju bytów (typów) - cechuje się odrębnociš i samodzielnociš, stanowi wiat sam dla siebie. a) Empedokles - uważał, że istniejš cztery różne składniki wiata, czyli cztery rodzaje materii: woda, powietrze, ogień i ziemia. b) Leibniz - Uznawał, że istnieje wiele substancji, które nazwał monadami . Stwarzajšc wiat, Bóg wybierał tak monady, by stworzyć wiat z możliwych najlepszy ( samoistny byt ) 3.8.Spór o przyczynowš strukturę wiata: determinizm i indeterminizm. a) Determinizm - poglšd głoszšcy, że fakt, moment i miejsce zajcia każdego zdarzenia oraz jego przebieg okrelone sš jednoznacznie przez zdarzenia, które je poprzedziły w czasie i które z nimi współwystępujš. (Demokryt z Abdery) b) Indeterminizm ( pojęcie wolnoci, nieuporzšdkowania) - U Epikura pojęcie odnosiło się do odchyleń atomów jako czynnika wolnoci w mechanistycznej koncepcji wiata. c) Spór indeterministów z deterministami dotyczy wolnoci woli, odpowiedzialnoci moralnej człowieka, celowoci i przyczynowoci natury, koniecznoci i przypadku, w końcu zasad w teorii poznania. 4.Poznanie. 4.1.Ogólna charakterystyka poznania (co to jest poznanie, jakie sš dwie strony poznania). a) Poznanie - proces intelektualny i dowiadczalny, właciwy człowiekowi, majšcy na celu dotarcie do wiedzy w sposób poza rozumowy. - proces zdobywania przez człowieka wiedzy o rzeczywistoci i o sobie samym, drogami do niej wiodšcymi, jak też całokształtem tej wiedzy, jej sprawdzalnociš, prawdziwociš i użytecznociš b) Dwa aspekty poznania: metodologiczny (racjonalizm, empiryzm) i psychologiczny (racjonalizm i empiryzm genetyczny). - racjonalizm metodologiczny dzieli się na: racjonalizm skrajny i aprioryzm umiarkowany - na empiryzm genetyczny składa się sensualizm 4.2.ródła poznania: charakterystyka racjonalizmu genetycznego (natywizm)(Platon, Kartezjusz). - Natywizm poglšd zakładajšcego istnienie w umyle ludzkim idei wrodzonych lub też wrodzonych zdolnoci do rozpoznawania idei i bytów znajdujšcych się poza przyrodš i poza dowiadczeniem. a) Platon - Uważał on, że wiedza wrodzona wyprzedza wiedzę opartš na postrzeganiu. Pierwsza jest dana od narodzin, druga narasta w miarę dowiadczenia, formuje się stopniowo. Wynika to z faktu, że umysł nasz oglšdał idee w poprzednim życiu i zachował o nich pamięć, stšd też wystarczy, że je sobie przypomni postrzegajšc. Dlatego wiedzę wrodzonš nazywa anamnezis - przypomnienie . b) w. Augustyn pojęcie natywizmu zostało zmodernizowane przez w. Augustyna poprzez wprowadzenie pojęć: prawdy wieczne i iluminizm. By prawdy te poznać, człowiek powinien skoncentrować się na swoim wnętrzu. Prawdy wieczne istniejšce poza człowiekiem miały charakter ponadczasowy i istniały obiektywnie, a poznanie ich wymagało owiecenia pojętego jako fakt nadprzyrodzony, wynikajšcy z dzieła łaski, która przypada dobrym, posiadajšcym czyste serce. 4.3.ródła poznania: charakterystyka empiryzmu genetycznego (J.Locke). - poglšd wg. którego jedynym lub głównym ródłem bšd rodkiem poznania jest dowiadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne). a) Lock głosił, że umysł ludzki jest pierwotnie nie ukształtowany ( tabula rasa ). Napełnia go wiedzš dopiero dowiadczenie. b) Arystoteles - Przeczył istnieniu jakiejkolwiek wiedzy wrodzonej - ródeł poznania upatrywał w spostrzeżeniach, na podstawie których drogš abstrakcji umysł buduje pojęcia, tzn. wydobywa to, co w rzeczach ogólne. 4.4.ródła poznania: charakterystyka racjonalizmu metodologicznego (aprioryzm skrajny - Pannenides, Zenon z Elei: aprioryzm umiarkowany - Kartezjusz, Kant). - poglšd głosi, iż cała wiedza nie pochodzi od zmysłów, lecz jej jedynym ródłem jest rozum. Zmysły nie informujš nas o prawdziwej naturze rzeczywistoci, skierowane sš na jej stronę zjawiskowš, na to, co przypadkowe i jednostkowe. - aprioryzm - poglšd wg którego poznanie możliwe jest przed dowiadczeniem, tj. a priori. a) Aprioryzm skrajny (Parmenides z Elei), traktujšcy poznanie a priori jako jedyne w pełni wartociowe ( byt jest jedyny, całkowity, niewzruszony nie był kiedy i nie będzie) b) Aprioryzm umiarkowany (Kant), zakładajšcy istnienie poznawczo wartociowej wiedza apriorycznej, którš, obok sšdów analitycznych, budujš sšdy syntetyczne a priori ( wiedza pochodzi od wiata nomenów ). 4.5.ródła poznania: charakterystyka empiryzmu metodologicznego (skrajny - G.Berkeley, F.Bacon; umiarkowany - Arystoteles). - poglšd, wg. którego uzasadnienie poznania ludzkiego musi być oparte bezporednio lub porednio na dowiadczeniu - aposterioryzm . a) skrajny wszelkie uzasadnione twierdzenia muszš opierać się bezporednio na dowiadczeniu b) umiarkowany - 5.Prawda. 5. 1.Klasyczna definicja prawdy. - Definicja prawdy - Arystoteles zdefiniował jš jako zgodnoć, adekwatnoć treci sšdu z rzeczywistym stanem rzeczy prawda jest to zgodnoć myli z rzeczywistociš 5.2.Nieklasyczne definicje prawdy: teoria oczywistoci. - Twierdzenie jest wtedy prawdziwe, gdy jest oczywiste, - Kartezjusz Twierdzenie jest oczywiste, gdy jest proste, jasne, konkretne, ogólne, niepodważalne, nieskomplikowane, itd. bo czy czuwam czy pię 2 plus 3 zawsze będzie 5, kwadrat będzie miał 4 boki, a trójkšt 3 5.3.Nieklasyczne definicje prawdy: teoria zgody powszechnej. - teoria zgodnie, z którš prawdziwoć wydanego sšdu na dany temat zależy od powszechnej zgody ludzkoci (im więcej osób opowie się za danš np. definicjš zjawiska to taka włanie interpretacja zostanie powszechnie uznana) 5.4.Nieklasyczne definicje prawdy: teoria konsensualna. - Twierdzenie jest wtedy prawdziwe, gdy rozmówcy (znajomoć tematu, poziom intelektualny ) rozważajšc dane pojęcie za pomocš argumentacji, jeden z nich przystaje na słusznoć twierdzenia przedmówcy. 5.5.Nieklasyczne definicje prawdy: teoria koherencyjna. - K. Poper - teoria zgodnie, z którš o prawdziwoci danego sšdu decydujš względy formalne, tzn. jego wewnętrzna, logiczna niesprzecznoć oraz zgodnoć z całym systemem uznanych wczeniej za prawdziwe założeń i twierdzeń, w jaki ów sšd zostaje włšczony ( cogito ergo sum mylę więc jestem - Kartezjusz) 5.6.Nieklasyczne definicje prawdy: teoria utylitarystyczna. - W. James - stwierdził, iż prawda stanowi wynik akceptacji danego sšdu przez podmiot poznajšcy na podstawie kryterium użytecznoci , ( prawda musi być na użytek czego albo to co na użytek prawdy ). 5.7.Pojęcie prawdy względnej i absolutnej. - Pojęcie prawdy zakłada czy istniejš takie twierdzenia bezwzględnie prawdziwe dla społeczeństwa i wszystkich czasów, czy też takich twierdzeń nie ma. - pojęcie prawdy względnej i absolutnej jest definiowane dla okrelonych ludzi i czasu, dlatego też trudno jest ustalić podmiot orzekajšcy o słusznoci stwierdzenia, (prawda będzie inaczej definiowana) ze względu na jej relatywizm. 5.8. Marksistowska definicja prawdy. - prawdziwy jest dany sšd (myl), który jest zgodny z rzeczywistociš, ale jego autentycznoć może rozstrzygnšć jedynie praktyka ( działalnoć indywidualna i społeczna ). - Marksizm akceptuje klasycznš definicję prawdy, czyli zgodnoć myli, a rzeczywistoci uzupełniajšc jš o kryterium praktyki. Taka myl jest zgodna z rzeczywistociš, do której się odnosi - rozstrzygnšć może jedynie praktyka. 6.Granice poznania. 6.1.Charakterystyka epistemologicznego idealizmu immanentnego (G.Berkeley). - idealizm immanentny stanowisko, w myl którego wszelkie poznanie dokonuje się w obrębie wiadomoci i jest zależne od czynników podmiotowych - neguje transcendentalny charakter przedmiotów i poznawczš przydatnoć zmysłów, w skrajnej postaci utożsamia rzeczywistoć ze wiadomociš - G. Berkeley znamy tylko to, co jest w naszym umyle, nie jest możliwe wyjcie poza sferę immanentnš W dziele Traktat epistemologicznego zasadach poznania ludzkiego Berkeley zakłada istnienie nieskończonej rozmaitoci idei (czyli przedmiotów poznania ) oraz poznajšcego je podmiotu ( wolno okrelić go mianem ducha , duszy lub po prostu ja ). Zdaniem filozofa w wiecie idei być to być postrzeganym. 6.2.Charakterystyka epistemologicznego idealizmu transcendentalnego (I.Kant) - transcendentalny - oznacza, że w umyle (podmiocie) istniejš wyobrażenia, które przekraczajš jego granice i stosujš się do przedmiotów, czyli że częć naszej wiedzy odnosi się do obiektywnie istniejšcego poza nami wiata. - Kant przeprowadził dwojaki podział sšdów. Po pierwsze rozróżnił sšdy uzyskane na podstawie dowiadczenia ( empiryczne, aposteriori ) i sšdy od niego niezależne ( apriori ). Sšdy apriori jako niezależne od empirii mogš mieć ródło tylko w umyle (cechy: koniecznoć i powszechnoć ). Jeli jaki sšd jest pomylany jako cile powszechny stan, jeli nie dopuszcza wyjštku, to nie jest wyprowadzony realistycznego empirii, lecz jest ważny apriori. 6.3.Charakterystyka realistycznego modelu poznania: koncepcja fenomenologiczna. - Koncepcja ta polega na bezporednim (intuicyjnym) dowiadczeniu tego, co jest dane w percepcji, a więc i innych wartoci, istoty przedmiotu itd. Fenomenologiczna teoria poznania dšży do formułowania twierdzeń, które majš być prawdziwe dla wszelkiego prawa niezależnie od miejsca i czasu. - typ poznania proponowany przez fenomenologię pozwala na uchwycenie istoty danej rzeczy, a więc możliwe jest bezporednie intuicyjne poznanie istoty wartoci, więtoci, boskoci a) E. Husserl - twierdził, że wiat czasowo-przestrzenny, który mamy za rzeczywisty, jest w swej istocie "bytem dla kogo", a nie "w sobie", jest odpowiednikiem stanów umysłu. Uważał, że tylko dowiadczenie upoważnia do uznawania pewnych przedmiotów za rzeczywiste, gdyż przedmioty niezależne od dowiadczenia nie pojawiajš się w wiadomoci. Wszystkie przedmioty sš jedynie intencjonalnymi odpowiednikami wiadomoci - ona jedna jest bytem, który istnieje na pewno. 7.Filozofia społeczna. Historiozofia. 7.1. Zagadnienie sensu w historii. - przeprowadzone w hale historia filozofii odróżnienie spekulatywnego i krytycznego podejcia do filozofii historii można zilustrować, pokazujšc, jak odmienne grupy problemów powstajš w zwišzku z każdym z tych stanowisk. Myliciele spekulatywni starali się znajdować odpowiedzi na pytania dotyczšce samych dziejów: jaki jest sens, czy może cel, do którego zmierzajš, albo jakie czynniki wyznaczajš kierunek przemian dziejowych. Z kolei uwagę krytycznie nastawionych filozofów historii zaprzštajš takie zagadnienia jak: natura poznania historycznego, możliwoć zachowania obiektywnoci w pisaniu prac historycznych, sens, w jakim można mówić o porównaniu z innymi gałęziami współczesnej filozofii, gdzie ujawniajš się problemy pochodne względem tych, które dotyczš historii jako oddzielnej dyscypliny poznawczej. - koncepcje spekulatywne bardzo stare jest przewiadczenie, że dzieje ludzkie nie sprowadzajš się do bezsensownego, przypadkowego cišgu wydarzeń i że dlatego można wykryć w nich pewien ogólny wzór uporzšdkowania, który owym wydarzeniom nadałby sens albo umożliwił ich moralnš akceptację.
|