MARIA SIWAK TERAPIA ZAJĘCIOWA

Gr. A4

„Terapia dźwiękiem w rehabilitacji osób z

niepełnosprawnością intelektualną”

Muzyka jest nieodłącznym elementem życia każdego. Otacza nas na co dzień i nieustannie nam towarzyszy. Każdy dźwięk który słyszymy, począwszy od bicia serca w łonie matki skończywszy na arcydziełach klasyki jest muzyką. Odziaływuje ona na nasz umysł i intelekt. Wysokie dźwięki stymulują rozwój neuronów w mózgu, niskie natomiast rozbudzają w nas emocje. Przez wieki muzyka towarzyszyła człowiekowi, który był jej twórcą, odbiorcą, doznawał jej właściwości leczniczych, które starał się określić i zrozumieć. Muzykoterapia jako nauka powstawać zaczęła dopiero w ostatnim stuleciu XX wieku. Wówczas doceniono jej funkcję służebną w codziennym życiu, ale przede wszystkim w medycynie i edukacji znalazła szerokie zastosowanie. Badania i opracowania naukowe wskazują na aspekt terapeutyczny muzyki. Ponadto muzyka jest czynnikiem ułatwiającym nawiązywanie kontaktów społecznych.

Muzykoterapia jest jedną z metod arteterapii w Terapii Zajęciowej. Możemy podzielić ją na muzykoterapię bierną - aktywizującą, relaksacyjną lub trening autogenny Schultza oraz czynną - muzykowanie pacjentów czyli grę na instrumentach, naukę śpiewania nowych piosenek, śpiewanie utworów znanych i lubianych oraz popularnych ludowych czy biesiadnych. Stosowanie tej metody w rehabilitacji osób z niepełnosprawnością intelektualną zależne jest od stopnia upośledzenia umysłowego, to znaczy, czy dana osoba upośledzona jest w stopniu lekkim, umiarkowanych, zaawansowanym czy głębokim.

Muzykoterapia jest doskonałym środkiem oddziaływania w terapii i usprawnianiu dzieci upośledzonych umysłowo. Ma wpływ na różne sfery organizmu i psychiki dziecka. Potrafi zneutralizować wiele stresów, stworzyć świat różncyh wartości, nauczyć ystansu do spraw codziennych. Pomaga rozwijać poprzez zabawę grupową umiejętność współdziałania z innymi, a także poprawia kontakt z otoczeniem, ponieważ nadaje mu pozytywny obraz.
Dzieci z upośledzeniem w stopniu lekkim po kilku latach obcowania z muzyką zaczynają się nią coraz intensywniej interesować. słuchanie muzyki zatem przez osoby upośledzone umysłowo ma najsilniejszy terapeutyczny wpływ na osoby z niewielkim stopniem upośledzenia umysłowego. Jeśli stopień upośledzenia umysłowego jest głębszy, to okres uczenia percepcji muzyki jest dłuższy. Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu głębokim nie są jednak zdyskwalifikowane z tej formy terapii ponieważ "(...) nawet osoby z głębokim upośledzeniem, potrafią rozpoznać muzykę, którą lubią".
Jednak stosowanie zajęć muzykoterapeutycznych przebiega zdecydowanie sprawnie i przynosi szybsze efekty u dzieci lżej upośledzonych. Lepsza percepcja przez nie otoczenia i zjawisk w nim zachodzących oraz sprawniejsze funkcjonowanie procesów psychicznych, takich jak pamięć, uwaga są głownymi determinującymi czynnikami. Sprawność ruchowa w wiekszym stopniu daje nauczycielowi lub terapeucie szerszą możliwość doboru technik oraz ćwiczeń, co wpływa na wzbogacenie i urozmaicenie przeprowadzanych zajęć. Muzyka jest potrzebna każdemu dziecku, tym bardziej upośledzonemu umysłowo. Nie jest to bez znaczenia dla dzieci, które szybko się nudzą i potrzebują ciągłych zmian, aby zajęcia sprawiały im przyjemność. Podczas słuchania muzyki dzieci, a szczególnie te lekko upośledzone, ujawniają potrzebę ruchu. Najczęściej ruchami rąk spontanicznie reagują na element dominujący w danym utworze, wyrażają ruchem ogólną motorykę muzyki. Należy więc pamiętać, zby tak dobierać program zajęć, by oddziaływały one wszechstronnie i były dla dzieci jak najciekawszym przeżyciem. Zamiast narzucać gotowe układy trzeba wysunąć ruchową interpretację utworu. Praca nad kompozycjami ruchowo-przestrzennymi dostarcza wiele radości i daje im satysfakcję przebywania i działania w grupie. Proste instrumenty muzyczne, głównie perkusyjne budzą zainteresowanie dźwiękiem, ćwiczą orientację w przestrzeni, dostarczają również wrażeń wzrokowych i dotykowych. Zajęcia muzyczno-ruchowe z włączeniem śpiewu ożywiają dzieci i młodzież pod względem emocjonalnym i dostarczają pozytywnych odczuć. Utwór przeznaczony do interpretacji ruchowej powinien być zaakceptowany przez dzieci. Lepiej jest wybierać żywe utwory, dynamiczne i taneczne. Powinny one posiadać wyrazistą melodię i rytm a swym charakterem pobudzać wyobraźnię ruchową dzieci.

W przypadku osób niepełnosprawnych intelektualnie tak jak w każdym innym przypadku prowadzona muzykoterapia powinna spełniać następujące funkcje:
- adaptacyjną - czyli pomoc w przystosowaniu się w sytuacji niepełnej sprawności,

w znalezieniu się w roli pacjenta, kuracjusza,
- fizjoterapeutyczną - czyli usprawnianie i kompensowanie utraconych sprawności

psychoruchowych oraz ubytków somatycznych,
- psychoterapeutyczną - czyli uczenie samoakceptacji, budzenie pozytywnego obrazu

samego siebie, łagodzenie lęków i niepokoju, uczenie rozwiązywania sytuacji, trudnych,
- rozwojową - czyli wspomaganie indywidualnego rozwoju pacjenta,
- wychowawczą - czyli ukazywanie pozytywnych wzorów osobowościowych
- poznawczo-stymulacyjną - czyli dostarczanie informacji i mobilizacja do aktywności

poznawczej,
- ekspresyjną - czyli zaspokajanie naturalnej potrzeby ruchu, usprawnianie

psychomotoryki, obniżanie napięć, agresji,
- kreatywną - czyli rozwijanie posiadanych potencjałów twórczych, wyobraźni

i zainteresowań oraz inspirowanie do samopoznania,
- integracyjną - czyli ułatwienie nawiązywania nowych kontaktów

interpersonalnych i podtrzymywania już istniejących.

Niezwykle istotne w muzykoterapii osób z upośledzeniem umysłowym jest podwójne oddziałanie: z jednej strony lecznicze, a z drugiej wychowawcze. Dlatego w działaniach muzycznych konieczne jest łączenie podejścia terapeutycznego z wychowawczym.. Zajęcia muzykoterapeutyczne podporządkowane są trzem głównym celom: terapeutycznemu,

ogólnorozwojowemu i umuzykalniającemu.

Jeśli zaś chodzi o cele muzykoterapii należy zdecydowanie wymieć:

• uzyskanie orespondencji między ciałem a muzyką,

• poprawę komunikacji, integracji grupy, integrację rodziny, integrację zdrowych i

chorych,

• synchronizację funkcji ustroju pod wpływem odczucia wyzwolonego przez muzykę

rytmu wewnętrznego,

• uwrażliwienie kulturowe; poszerzenie zainteresowań muzycznych wzbogacone

innymi formami sztuki, umuzykalnienie na poziomie podstawowym,

• nauczenie wspomaganych muzyką form rekreacji zarówno aktywności jak i relaksu,

• stymulację rozwoju psychoruchowego dzieci i młodzieży,

• poprawę wydolności oddechowo - krążeniowej, wzrost siły mięśniowej, redukcję zmęczenia, zachęcenie do ruchu,

• potwierdzenie lub korektę diagnozy.

• rozwijanie wrażliwości estetycznej.

W zależności od zaburzeń i braków oraz stopnia upośledzenia umysłowego, muzykoterapia może spełniać różne zadania. Do najważniejszych należy usprawnianie psychoruchowe dziecka, pomoc w kompensowaniu braków wynikających z niepełnosprawności intelektualnej, obniżanie negatywnych skutków zaburzeń oraz wynikającego z nich lęku, pobudzanie rozwoju umysłowego dziecka, aktywizacja procesów poznawczych, pobudzanie wyobraźni, twórczego myślenia, pomysłowości i własnej aktywności dziecka, wyzwalanie uczuć i pomaganie w wyrażaniu emocji, rozładowanie stresów i napięć psychicznych, podnoszenie samooceny i tworzenie pozytywnego obrazu siebie, pomoc w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych, dostarczenie przyjemności, pozytywnych przeżyć estetycznych i doznań emocjonalnych, rozwijanie nowych zainteresowań, nauka relaksu, odpoczynku i organizacji czasu wolnego.

W przypadku osób z głębokim upośledzeniem umyslowym przykładem terapii bazującej na muzyce i mającej szerokie zastosowanie w pracy rewalidacyjno-wychowawczej są „Programy Aktywności - Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja" autorstwa Marianne i Christophera Knill. Zadaniem muzyki w tych programach jest stworzenie bezpiecznego środowiska, w którym udaje się wywołać uwagę dziecka, skoncentrować ją i kierować nią dzięki znaczącym dla niego i motywującym aktywnościom. Muzyka stymuluje i podwyższa uwagę. Stwarza korzystne podstawy dla uczenia się. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu sygnaturki dziecko stopniowo uczy się rozpoznawać sytuacje, a to przygotowuje do łączenia jej z określoną aktywnością. W ten sposób tworzone są warunki, w których może być ono uważne i czuć się bezpieczne. Każdy ruch dziecka jest wspierany przez specjalny akompaniament muzyczny, będący sygnałem konkretnej aktywności Proponowana muzyka opiera się na założeniu, że słuchający potrafi nadać porządek dźwiękom i będzie zdolny do rozpoznania ich jako znaczącego akompaniamentu, towarzyszącego specyficznej aktywności. Używane w programie tematy muzyczne odzwierciedlają rytm i mowę dostosowaną do czynności, której towarzyszą. Terapeuta może akompaniować każdej aktywności śpiewając lub melodyjnie mówiąc. Nie można także pominąć ogromnego wpływu muzyki i rytmiki na rozwój mowy dziecka głębiej upośledzonego umysłowo. Mowa jest bowiem jedną z form motoryki. Wymaga skomplikowanych ruchów narządów artykulacyjnych dla wydobycia głosu, jest faktem, że dzieci upośledzone częściej wydają głos w czasie ruchu i przy muzyce niż w bezruchu i ciszy. Udział w różnych zabawach z muzyką stanowi świetną motywację u dzieci do przełamywania głęboko zakorzenionej niechęci do wydobywania głosu i posługiwania się mową. Muzyka z rytmiką także pomaga w uspołecznianiu dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, bowiem łagodzi pierwsze, a ułatwia kolejne kontakty z rówieśnikami. Muzyka narzucając w czasie ćwiczeń wszystkim dzieciom jednakowe tempo, rytm a także nastrój, niweluje indywidualne, wypływające z upośledzenia i zaburzeń zachowania, reakcje i pomaga we współdziałaniu. 

Zajęcia muzykoterapeutyczne wymagają również właściwego ich przeprowadzenia. W trakcie lekcji realizujemy wybiórczo pewne formy zajęć. Czas przeznaczony na zajęcia muzyczno - rytmiczne nie może być wypełniony tylko jedną formą. Można stosować różnego rodzaju pomoce, jednak należy pamiętać, że zbyt duża liczba pomocy za bardzo rozprasza uwagę dzieci. Dzieci głębiej upośledzone umysłowo mają często bardzo poważne trudności w spostrzeganiu, przetwarzaniu i odtwarzaniu czynności. W takim przypadku należy umożliwić im spostrzeganie i przyswajanie całościowe poprzez angażowanie wszystkich możliwych zmysłów.
W trakcie zajęć muzyczno-rytmicznych powinny być ćwiczenia z zakresu autoorientacji i orientacji przestrzennej, ćwiczenia słuchowe i głosowe, dzięki którym dzieci głębiej upośledzone będą uczyły się różnicować słyszane odgłosy, ćwiczenia hamująco - pobudzające oraz ćwiczenia dynamiczne polegające głównie na zmianie tempa i natężenia dźwięku.

Muzyka oraz aktywność przez nią wywołana jest formą zajęć lubianą przez dzieci niepełnosprawne. Pozwala doświadczyć doznań, które w sposób pozaintelektualny docierają do serca i duszy. Zachęca do podejmowania działań, których bez muzyki osoba niepełnosprawna nigdy nie odważyła by się przejawić. Zajęcia te zaspakajają potrzebę zabawy, a niekiedy dają możliwość „wyżycia się", wyładowania w pozytywny sposób negatywnych emocji. W czasie zajęć muzycznych realizowane są również inne cele rewalidacyjno-wychowawcze, począwszy od poznawania różnych części swojego ciała, przez kształtowanie poczucia własnego JA, do nauki współdziałania w grupie, zauważania innych uczestników zabaw i komunikowania się z nimi.

Literatura:

- Zofia Konaszkiewicz: Edukacja i terapia muzyczna w odniesieniu do dzieci i młodzieży niepełnosprawnej: Szkoła Specjalna nr. 1 - 2, 1993

- Olechnowicz H., „Nauczanie funkcjonalne - metoda pracy z dziećmi

umysłowo upośledzonymi”;

- http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU6258

- http://scholaris.pl/cms/index.php/news/show_art?id=%200447&cat_id=254

---