PRAWO MIĘDZYNARODOWE - NORMY I REGULACJA
Prawo m/n jako zespół norm.
Westfalski system m/n (po 1648 r.):
zdecentralizowany -> zdecentr. stanowienie, wykonywanie prawa i orzekanie
anarchia struktury
współzależność uczestników
globalizacja problemów
ograniczenia:
- układ sił
- dążenie do równowagi
- normy moralne
- opinia publ.
- prawo m/n
Ewolucja prawa m/n:
rosnąca współzależność i intensywność w stos. m/n
przewaga prawa traktatowego nad zwyczajowym (potrzeba precyzji)
poszerzenie zakresu przedm. -> nowe dziedziny
transnacjonalizacja (nie tylko rządy) -> proces zarządzania (governance)
centralizacja w niektórych aspektach -> RB ONZ, trybunały
* „enklawy transnarodowe”
Prawo międzynarodowe (def. STSM ws. parowca Lotus 1927):
zespół norm regul. stos. pomiędzy suwerennymi państwami
podst. podmiotami suwerenne państwa
źródłem p.m. swobodnie wyrażona wola państw
wola ta wyraża się w traktatach i zwyczajach (formalne źródła p.m.)
form. źródła p.m. ustanawiają reguły koegzystencji państw lub przepisują sposoby osiągania wspólnych celów
funkcje p.m.:
- rozgraniczanie interesów państw (n. koegzystencji)
- ustalenie sposobów realizacji wspólnych interesów (n. współpracy)
obecnie uznawana za zbyt wąską:
- podmiotami p.m. także organizacje m/n, strony wojujące w konfliktach zbrojnym nie m/n, komitety i fronty wyzwolenia nar., Stolica Apostolska, czasem osoby, NGO's
prawo transnarodowe
Philips Jessup, 1956, MTS
- dot. działań i sytuacji przekraczających granice państw - wiele podmiotów
Rossalyn Higgins, 1994, MTS
- system norm. służący osiąganiu wspólnych wartości
- uczestnicy prawno-m/n zamiast „podmioty” - wielu
- otwarty proces tworzenia prawa
Zdecentralizowane prawo w anarchicznych systemie m/n
Państwa nie podlegają władzy zwierzchniej -> ale przestrzegają norm p.m. w swoim egoistycznym interesie.
Uzasadnienie obowiązywania prawa m/n:
naturaliści
- pochodzi od Boga lub z natury ludzkiej (Kant)
pozytywiści
- prawem m.n. są zwyczaje i traktaty tworzone przez państwa w ich interesie
- nawet, jeśli sprzeczne z interesem narodowym -> muszą przestrzegać
- Hugo de Groot (Grocjusz)
realiści
- prawo m.n. tworzone w interesie państw -> jeśli sprzeczne z inter. nar. nie muszą przestrzegać
- prawo m.n. przestrzegane, bo „opłaca się”
Realiści:
teoria racjonalnego wyboru (t. gier)
- wspólne działanie korzystniejsze dla osiągnięcia dobra wspólnego
teoria funkcjonalna
- istnienie p.m. redukuje straty wynikające z nieuregulowanej konkurencji
teoria organizacji
- rządy niezdolne do działania racjonalnego, jedynie do zadowalającego
- prawo m.n. upraszcza funkcjonowanie w stos. m/n
pacta sunt servanda - podstawy pragmatyczne
Funkcje prawa m/n:
określa sytuację państwa w stos. do innych państw
- prawa zasadnicze: istnienie, niezależność, równość, utrzymywanie stos. m/n
ogólne zasady postępowania państw we wzajemnych stos.
- nieagresja, pokojowe załatwianie sporów
reguluje konkretne stos. między państwami
ustala formy wzajemnych stos.
- prawo dyplom. i konsul.
reguluje zasięg władzy teryt. i osobowej państw
zasady postępowania na obszarach nie podlegających niczyjej suwerenności
- morze pełne, Antarktyka, kosmos, ciała niebieskie
Sankcje w prawie m/n:
przekonanie rządów i społ., że prawo m/n istnieje i obowiązuje
sankcje mniej zorganizowane niż w prawie krajowym
„ja szanuję twoje prawa, bo chcę, żebyś szanował moje” -> „pogwałcisz moje, ja pogwałcę twoje
zasada wzajemności (odwetu) = samopomocy
- retorsje - środki legalne (embargo itp.)
- represalia - normalnie nielegalne, dozwolone w przypadku fiaska innych sposobów i gdy proporcjonalne do poniesionej szkody (interwencja zbrojna)
sankcje scentralizowane
- wynikające z przynależności do organ. m/n
- Liga Narodów
- RB ONZ - także użycie siły zbrojnej, wiążące dla wszystkich członków
- WTO - wobec państw naruszających reguły handlu m/n
Stosunek prawa m/n do krajowego:
w zasadzie rozgraniczone - prawo m/n między państwami -> w praktyce zachodzą
przeniesienie zasad prawnych do prawa m/n
zazwyczaj pierwszeństwo ratyf. umów m/n nad ustawami -> włączane w porządek krajowy
samowykonalność traktatów:
- niektóre włączane bezpośrednio, inne transformowane
Źródła prawa m/n oraz zakres regulacji.
wzrost liczby państw z 60 (1945 r.) do 192 (2004 r.) -> dekolonizacja, rozpad państwa wielonar.
uszczegółowienie i rozrost zakresu regulacji prawa m/n
Źródła prawa m/n wg art.38 Statutu MTS:
konwencje m/n (traktaty)
- porozumienie m/n między państwami zawarte w formie pisemnej i podlegające prawu m/n
- niezależnie od liczby dok. i nazwy
[Wiedeńska Konw. Praw Trakt. 1969]
- stronami państwa
- podstawą zgoda państw
- podlega prawu m/n, a nie wewn. kraj.
zwyczaj m/n
- jednolita praktyka państw
- przekonanie, że jest ona wymagana przez prawo m/n lub z nim zgodna
ogólne zasady prawa
jako środki pomocnicze - wyroki sądów oraz pisma prawników
rezolucje organ. m/n
normy imperatywne (ius cogens)
- nie ma odstępstw
- umowy niezgodne z nimi - nieważne
- pacta sunt servanda
- zakaz groźby lub użycia siły przeciw integralności lub niepodległości polit. lub niezgodnie z celami NZ
Tendencje rozwojowe prawa m/n i kodyfikacja
Rozwój prawa m/n:
3100 p.n.e. - pierwszy traktat między dwoma mezopotamskimi państwami - miastami
Rzym - ius gentus „prawo narodów”
XVII/XVIII w. - praktyka państw + wybitni prawnicy
- 1625 - Grocjusz „O prawie wojny i pokoju” -> prawo m/n jako zespół norm wiążących suwerenne państwa Europy
XIX w. rozwój prawa wojny i neutralności
- pokojowe załatwianie sporów m/n
- próba kontroli zbrojeń (zakaz dum-dum 1899)
- traktaty handlowe
- początek powstawania organ. m/n
- organizacje techniczne (np. nurty rzek) -> praktyka a la sekretariaty
- 1815 KW -> potem wielkie konf. dypl. dot. sporów
- 1899, 1907 - Konf. Haskie -> kodyf. i rozwój p.m., kontrola zbrojeń
XX w. rozrost organ. i norm m/n
1928 - Pakt Branda - Kelloga -> wyrzeczenie się wojny jako instrumentu polityki państw (stronami 63 państwa, ogólnie obow.)
II WŚ - impuls do rozwoju ochrony praw człowieka i kontroli zbrojeń
rozwój technologii -> konieczność korzystanie z global commons
- 1959, Genewa - prawo morza
- 1982, Montego Bay (JAM) - rozwój prawa morza
- rzeczy niczyje -> rzeczy wspólne (kosmos, Antarktyka, środ. nat.)
Kodyfikacja prawa m/n:
usystematyzowanie norm jednej dziedziny w jeden traktat
Konf. Haskie - kodyfikacja prawo wojny lądowej
1928 Akt Gener. Genewski - sposoby i procedury załatwiania sporów m/n
ONZ zobowiązane w K. NZ do działań na rzecz kodyfikacji
1947 powołanie KPM ONZ:
1961 - prawo morza, dyplom.
1969 - prawo traktatów
1978 - normy dot. sukcesji państw względem traktatów
1983 - - || - względem mienia, archiwów i długów państw.
1986 - p. traktatów między państwami a org. m/n lub między org. m/n
1997 - p. dot. wykorzystania m/n cieków wodnych
2004 - p. dot. immunitetu jurysdykcyjnego państw
1998 - statut MTK
kodyfikacja praw człowieka i m/n prawa humanitarnego
Enklawy transnarodowe w zdecentr. prawie m/n
wzrost współzależności oraz przetwarzanie większej ilości informacji w stos. m/n -> zmiana aktorów, sposobów podejmowania i egzekwowania decyzji
scentralizowane podejmowanie decyzji normat. przez organ. m/n:
normy narzucone przez organ. bez względu na wolę członków (zasada większości)
rozporządzenia i dyrektywy organów Wspól. Europ.
RB ONZ
część organ. -> formalnie niewiążące, ale de facto normotwórcze, np. wielokrotnie wydawane rezolucje ZO ONZ dot. apartheidu, Powsz. Deklaracja Praw Człowieka 1948, Deklaracja o Przyznaniu Niepodległości Krajom i Narodom Kolon. 1960