1. Dydaktyka jako jedna z podstawowych sub. Pedag.
Dydaktyka - nauka o nauczaniu i uczeniu się, jest to system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez dot.zjawisk zależności prawidłowości uczenia się i nauczania oraz przekształcania tych zjawisk przez człowieka.
2. Przedmiot i zadania dydaktyki
Przedmiotem bad. dydakt. jest świadoma działalność dydakt. tj. procesy nauczania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja. Dydakt. spełnia określoną funkcje poznawczą (rozpatruje ona przedmiot swoich badań wszechstronnie, ustala lub odkrywa fakty bezpośrednio z nim związane, uogólnia i systematyzuje je, tłumaczy je, ustala zależności między nimi) oraz funkcję utylitarną, praktyczną, służebną względem życia (dostarcza n-lowi określonych przesłanek i norm, które powinien stosować).
3. Podstawowe pojęcia dydaktyki
Kształcenie - jest najczęściej pojmowane jako nauczanie i uczenie się. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie. Przez kształcenie rozumiemy ogół czynności i procesów - opartych głównie na nauczaniu i uczeniu się umożliwiających osiągnięcie nie tylko określonego zasobu wiedzy, umiejętności i nawyków, lecz również zmierzających do wielostronnego rozwoju, sprawności umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiłowań, przekonań i postaw. (F. Bereźnicki)
Nauczanie - jest systematycznym, planowanym i bezpośrednim kierowanym procesem uczenia się. Przez nauczanie rozumiemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, polegającą na wywoływaniu i utrwalaniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu i całej osobowości - pod wpływem uczenia się i opanowywania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej. (W. Okoń)
Uczenie się - jest zamierzonym i długotrwałym zbiorem ściśle ze sobą powiązanych czynności, który określa się jako proces. Uczenie się jest procesem, w toku którego na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia - powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. (W. Okoń)
Samokształcenie - jest to nabywanie wykształcenia w toku własnej działalności, której cele, treści, warunki i środki ustala sam podmiot. W trakcie samokształcenia (kształcenia kierowanego pośrednio) rolę kierującą pełni autor podręcznika, ksiażki, artykułu, filmu oświatowego i innych źródeł wiedzy, z których osoba ucząca się korzysta w samodzielnym poznawaniu rzeczywistości. Wynikiem samokształcenia jest wykształcenie, które może mieć charakter ogólny lub zawodowy.
4. Na czym polega wielostronne nauczanie i uczenie się
Jest to wielostronnie podjęty proces dydaktyczno - wychowawczy na lekcji, w którym praca ucznia ściśle łączy się z pracą nauczyciela. Kształcenie wielostronne uwzględnia cechy psychiczne i potrzeby dziecka w młodszym wieku szkolnym oraz zapewnia jego wszechstronny rozwój umysłowy i społeczno-moralny. Prawidłowy rozwój osobowości polega na harmonijnym kształtowaniu postaw: recepcyjno-badawczych, uczuciowych i operacyjnych. Zadaniem nauczyciela jest taka organizacja pracy dydaktycznej, aby wymienione postawy kształtowały się harmonijnie i we właściwych proporcjach. Kierowanie się przez nauczyciela teorią kształcenia wielostronnego pomaga mu w tym, ponieważ: -uczenie się przez przyswajanie sprzyja kształtowaniu się postawy recepcyjnej, - przez odkrywanie -postawy badawczej, przez przeżywanie -postawy uczuciowej, a przez działanie, sprzyja kształtowaniu się postawy operacyjnej.
5. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe
Dydaktyka ogólna obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedm. nauczania i wszystkie szczeble pracy szkolnej.
Dydaktyka szczegółowa (metodyka) to teoria nauczania, uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach nauczania.
6. Pojęcie systemu dydaktycznego
Całokształt zasad organizacyjnych oraz treść, metody i środki nauczania - uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowanie realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia. Do systemów dydaktycznych opartych na nauczaniu klasowo-lekcyjnym zalicza się:
- system tradycyjny (Herbart)
- system nowego wychowania (J. Dewey)
- system współczesny (C. Freinet)
7. Charakterystyka systemu dyd. Herbertowskiej jako podst. Szkoły tradycyjnej.
Charakterystyka: panuje współzawodnictwo, wiedza jest przekazywana przez nauczyciela, uczniowie sa na ogół pasywni, uczniowie nie decyduja o doborze tresci nauczania, tresci nauczania podzielone sa na poszczególne przedmioty, uczenie pamieciowe, ma miejsce czeste sprawdzanie wyników nauczania, stopnie jako forma zachecania do nauki, szkoła to główny teren uczenia sie (tylko praca domowa jest wykonywana poza nia), mały nacisk na własna, spontaniczna twórczosc uczniów.
Zalety: podział tresci na przedmioty, wiedza uporzadkowana, usystematyzowana, uporzadkowana struktura lekcji, trwałosc wiedzy (powtarzanie), dyscyplina, małe koszty utrzymania szkoły.
Wady: przekaz wiedzy przez nauczyciela,przekazywane sa jedynie wiadomosci teoretyczne,wiedza encyklopedyczna,program nauczania nie uwzglednia postepu technicznego,uczniowie nie decyduja o doborze tresci nauczania, odizolowanie tresci i procesu kształcenia od potrzeb społecznych, szkoła jest jedynym terenem uczenia sie tylko praca domowe wykonywane sa poza nia, wzgledne ubóstwo metod i srodków nauczania, rygorystyczne przestrzeganie przez nauczycieli struktury lekcji wg stopni formalnych, wychowanie powierzchowne oparte na represji, nadmierny rygoryzm, niedostateczne respektowanie potrzeb i zainteresowan poznawczych dzieci, słaby nacisk na samorzutna twórczosc uczniów, uczniowie sa na ogół pasywni,dominuje uczenie sie pamieciowe; zapamietywanie mechaniczne, przeładowanie pamieci, brak stymulacji intelektualnej,zbyt czesta kontrola wyników nauczania, uczniów maja zachecac do nauki motywy zewnetrzne głównie stopnie,współzawodnictwo wsród uczniów,uczen jest zestresowany, bezkrytyczny, niesamodzielny.
8. Charakterystyka syst. Dydakt. Deweya jako podst. Szkoły progresywistycznej.
Charakterystyka: Zgodnie z tą zasadą w szkole progresywistycznej główny akcent położono na rozwój aktywności ucznia, jego zainteresowań i zdolności poznawczych poprzez różnorakie zajęcia praktyczne. Tego rodzaju zajęcia najskuteczniej kształtują intelekt, wdrażają do współpracy i współdziałania, przygotowują do działalności, z której wyrastają autentyczne zainteresowania.
Zalety: W szkole Deweya uczniowie nie mieli tylko słuchać i odpowiadać, lecz rozwiązywać problemy wynikające z ich potrzeb i zainteresowań. Dynamiczna rola ucznia w procesie uczenia się pozwala lepiej przygotować wychowanka do czekających go zadań w nowym społeczeństwie, w którym swoje miejsce mogą znaleźć tylko ci, którzy będą umieli w sposób kreatywny dostosować się do zmiennych i w chwili obecnej nieokreślonych wymagań nowego społeczeństwa. Do takiego sposobu myślenia i działania nie przygotowywała pasywna pedagogika Herbarta.
Na plus pedagogiki Deweya trzeba także zaliczyć i to, że odnosi się do nauczania wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach systemu szkolnego, a więc ma charakter formalny i uniwersalny.
Wady: System dydaktyki progresywistycznej, oparty na filozofii pragmatycznej nie zapewniał zdobywania uczniom usystematyzowanej wiedzy będącej podstawą myślenia i działania, a to dlatego, że stopnie Deweya oprócz tłumaczenia (wyjaśniania) i sprawdzania, nie uwzględniały innych rodzajów rozumowania (wnioskowania i dowodzenia). Dewey błędnie utożsamiał proces uczenia się, z procesem badania. Utożsamianie uczenia się z badaniem ograniczało kierowniczą rolę nauczyciela. Ponadto dawanie priorytetu zainteresowań ucznia nad jego planowym wysiłkiem, swobody działania nad karnością, doświadczenia indywidualnego nad doświadczeniem społecznym czy inicjatywy ucznia nad inicjatywą nauczyciela powoduje, że możliwości zastosowania tych stopni w procesie dydaktycznym są ograniczone.
9. Charakterystyka szkoły współczesnej
W odróżnieniu od rodziców, szkoła posiada wysoko zinstytucjonalizowane warunki, co wyraża się w fakcie powoływania jej oraz poddawania kontroli przez władze państwowe (a przynajmniej za ich porozumieniem i zgodą). Stanowi ona w systemie edukacji podstawową instytucję oświatowo - wychowawczą, która zajmuje się kształceniem oraz wychowaniem dzieci, młodzieży jak i dorosłych, adekwatnie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo - wychowawczych i programów. Odpowiedzialność za realizację programu oraz prawidłowe funkcjonowanie szkoły ponoszą:
-dyrektor szkoły
-zastępcy dyrektora
-rada pedagogiczna
-rodzice i opiekunowie uczniów (coraz częściej)
Dyrektorzy oraz nauczyciele podejmują swoje obowiązki zgodnie z przepisami, zarządzeniami Ministra Edukacji Narodowej i Sportu oraz dyrektywami podległych Ministerstwu władz kuratoryjnych i wydziału oświaty.
Aktualnie obowiązek szkolny dotyczy wszystkich dzieci w wieku 7 - 16 roku życia, w którym to okresie szkoła pełni wobec nich następujące funkcje:
- dydaktyczną - nauczyciele przekazują im rozległą wiedzę z zakresu nauki, techniki, czy sztuki
- wychowawczą - szkoła kształtuje właściwe postawy wobec ludzi, rzeczy, norm i wartości
- opiekuńczą -szkoła zaspokaja podstawowe potrzeby uczniów, co jest konieczne dla ich prawidłowego rozwoju, zarówno fizycznego jak i psychospołecznego
10. Charakterystyka procesu kształcenia
Proces kształcenia (nauczania-uczenia się) jest systematycznym, planowym, zamierzonym i długotrwałym zbiorem ściśle ze sobą powiązanych dydaktycznych czynności nauczyciela i czynności uczniów. Może inicjować go nauczyciel, ale także uczeń (samokształcenie).
Proces złożony jest z czynności nauczania i uczenia się, zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów programu nauczania.
11. Stopnie formalne J.F. Herberta ; J. Deweya
Stopnie formalne wg. Herbarta: jasność, kojarzenie, system, metoda
Stopnie formalne wg. Deweya: doprowadzenie do odczucia trudności, sformułowanie problemu, wysunięcie hipotezy (hipotez) dotyczących rozwiązania problemu, weryfikacja logiczna lub/i empiryczna hipotezy (hipotez), działanie zgodne z obraną hipotezą
12. Ogniwa procesu nauczania
Wyróżnione przez Okonia ogniwa procesu nauczania i uczenia się stanowią pewne momenty wspólne występujące w każdym procesie kształcenia. Ogniwa te wyodrębnione zostały w oparciu o informacje dotyczące różnych działań szkolnych (matematyka, fizyka, biologia itd.), na podstawie których wywnioskowano siedem najważniejszych momentów procesu dydaktycznego:
1. uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych
2. poznawanie nowych faktów
3. nabywanie pojęć
4. utrwalanie wiadomości
5. przechodzenie od teorii do praktyki
6. wykonywanie zadań dydaktyczno - wytwórczych
7. kontrola i ocena wyników nauczania
13. Ważniejsze idee dydaktyczne
Daltoński plan laboratoryjny - Całoroczny plan nauczania jest podzielony na miesięczne zadania (opatrzone instrukcją i wskazówkami metodycznymi). Uczniowie mają całkowitą swobodę w wyborze zajęć i czasu pracy, muszą jedynie wypełnić „kontrakt”. Do dyspozycji pozostawia im się pracownie przedmiotowe i konsultacje przebywających w nich nauczycieli. Nauczyciel prowadzi raz w tygodniu zajęcia z całą klasą oraz sprawdza wykonanie indywidualnych zadań
Plan winnetkowski - Wyróżnia się przedmioty obowiązkowe, realizowane w ramach zajęć przedpołudniowych, których treści każdy uczeń musi opanować w dowolnym czasie poprzez pracę, jednostkową i grupową, oraz grupę przedmiotów realizowanych po południu w ramach grup zainteresowań
Plan jenajski - Szkoła ma charakter wspólnoty życia i pracy wzorowanej na rodzinie. Nie ma tu podziału na klasy i przedmioty nauczania. Uczniowie tworzą dwie wspólnoty obejmujące po trzy roczniki. Corocznie najstarszy rocznik grupy pierwszej wchodzi do grupy wyższej, stając się tam rocznikiem najmłodszym. Do wspólnot należą też nauczyciele i rodzice. Wychowanie zajmuje prymarne, wobec nauczania, miejsce. Nauczanie opiera się na opracowywaniu kolejnych tematów
Poglądy Komeńskiego:
-Zorganizowaniu szkól elementarnych z ojczystym językiem wykładowym
-Kształceniu chłopców i dziewcząt
-Potrzebie, aby każde dziecko otrzymywało w szkole własne podręczniki
-Aby każde dziecko było zachęcane do nauki, przez nauczyciela, dobrymi nagrodami.