Wydawca „MYŚL POLSKA”; 8, Alma Terrace, London, W. 8

Z zasiłkiem Instytutu im. Romana Dmowskiego w St. Zjednoczonych

Do druku przygotowali: Antoni Dargas, Józef Płoski i Hanka Świeżawska

Printed by Gryf Printers (H. C.) Ltd. — 171 Battersea Church Road, London, S. W. 11.

STANISŁAW KOZICKI

HISTORIA LIGI NARODOWEJ

(OKRES 1887 — 1907)

„MYŚL POLSKA”, LONDYN 1964

ANEKSY

1.

USTAWA LIGI POLSKIEJ

z grudnia 1887 r.

Oddział I.

CEL - ZASADY I ORGANIZACJA LIGI

1. Zadaniem Ligi jest przysposobienie i skupienie wszystkich sił narodowych, celem odzyskania niepodległości Polski w granicach przedrozbiorowych, na podstawie federacyjnej i z uwzględnieniem różnie narodowościowych, nie spuszczając z oka i tych części dawnej Rzeczypospolitej, co od niej odpadły.

2. Liga przyjmuje zasady wyrażone w Manifeście byłego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, które będzie rozwijać, dopełniać i urzeczywistniać w kierunku narodowym i społecznym.

3. W celu przeprowadzenia tej pracy ustanawia się organizację, składającą się z następujących organów:

1. Centralizacja Ligi

2. Komitety Prowincjonalne we wszystkich zaborach

3. Komitety Gubernialne i powiatowe w trzech zaborach

4. Komitety Zagraniczne, w krajach, w których żywioł polski przebywa w znaczniejszej liczbie

5. Grupy tajne i towarzystwa jawne w kraju jak i za granicą i

6. Agenci Centralizacji.

4. Liga jest sprzysiężeniem tajnym, każdy przeto jej członek składa honorowe zobowiązanie się wobec trzech członków do Ligi już należących, że bezwarunkowej tajemnicy dochowa i wiernie celom sprzysiężenia służyć będzie, wszelkim ustawom i rozporządzeniom Onegoż karnie podlegając.

Oddział II.

ROZDZIAŁ I. CENTRALIZACJA I JEJ BIURO

5. Tymczasowa Centralizacja Ligi składa się z członków wybra­nych przez założycieli Ligi. Liczba członków Centralizacji jest nieokreśloną, siedziba tajną a nazwiska i pobyt członków ukryte.

6. Centralizacja tymczasowa wyznaczy chwilę do ukonstytuowania się Centralizacji stałej, która powstanie z głosowania przewodni­czących w Komitetach, Prowincjonalnych i Zagranicznych. Liczbę kandydatów do centralizacji stałej, tymczasowa Centralizacja ułoży.

7. Biuro Centralizacji działające nieustannie, składa się z pięciu członków, w jednej miejsco­wości przebywających. Wybierane jest ono na rok, przez wszystkich członków Centrali­zacji, samo zaś wy­sadza ze swego łona (Przewodniczącego, Kasjera i Sekretarza.

8. Bfciro Centralizacji ma prawo inicjatywy — działa w imieniu Centralizacji i używa pieczęci z herbem Polski i napisem: Centrali­zacja Ligi Polskiej. Funkcje członków Centralizacji i jej biura są bezpłatne. Centralizacja ma wszakże prawo przyznania indemnizacji tym. członkom biura, którzy środków osobistych do utrzy­mania nie mając, zupełnie czas swój pracy narodowej poświęcić by byli zmuszeni. Biuro odpowiedzialne jest za działalność z ini­cjatywy własnej podejmowaną wobec całej Centralizacji, która jednomyślnością swych członków każdej chwili biuro zmienić ma prawo.

ROZDZIAŁ II. OBOWIĄZKI I PRAWA CENTRALIZACJI

9. Obowiązkiem członków Centralizacji jest obracanie wszystkich sił i zdolności swoich na zbliżenie chwili odrodzenia kraju dla wy­walczenia niepodległości narodowej i wprowadzenia sprawiedliwości ustroju społecznego.

10. Centralizacja jako władza zwierzchnia powinna ująć całkowicie sprawę narodową w swoje ręce i nie spuszczając z oka niczego, co by jej pomóc lub zaszkodzić mogło, postawić ją powoli i oględnie na stanawisku sprawy europejskiej.

11. Zasadą, której się Centralizacją trzymać i w umysły wpajać będzie, jest, że naród polski na żadną obcą, w sprawie swojej pomoc liczyć nie może, tak długo, aż za pomocą wyrobienia w sobie sił i wykazania takowych pozyska ufność polityczną. Kre­dyt polityczny, jak kredyt każdy, wymaga ewikcji. Centralizacja przeto, będzie oddziaływała przeciwko temu złudnemu marzeniu, że sprawę polską z biegiem czasu, Europa sama na porządku dzien­nym postawi, — a będzie wpajała przekonanie, że sami postarać się musimy o wyrobienie sobie tyle sił i znaczenia, ażeby państwa europejskie zniewolić do liczenia się z nami. Wiara w siły własne i odpowiednie przysposobienie takowych, pozwoli nam do okolicz­ności się stosować i te na korzyść naszą wyzyskiwać.

12. Uważając, że zwycięstwo zasad sprawiedliwości w całej Euro­pie, przyspieszy chwilę odzyskania naszej niepodległości, Centra­lizacja, dołoży swych usiłowań, aby wejść w stosunki z towarzy­stwami i stronnictwami zagranicznymi, które w tym kierunku. praoują.

13. Centralizacja przede wszystkim zapoznać się winna z sytuacją, w każdej części Polski oddzielnie, rozpoznać dokładnie wszelkie,, znajdujące sdę w dzielnicy każdej, żywioły, jako też wszelkie stron­nictwa polityczne i społeczne.

14. Centralizacja dokładnie się oznajmić winna z sytuacją poli­tyczną każdego zagranicznego państwa i kraju, zapoznać się ze stosunkami różnych stronnictw politycznych i znać każdorazowo ogólne wzajemne stosunki państw względem siebie, biorąc pod uwagę i przyszłe możliwe kombi­nacje polityczne, tak w państwie każdym oddzielnie, jako też w stosunkach państw jednych względem drugich.

15. Centralizacja winna obmyśleć i przygotować wszystkie środkE do czynnego wystąpienia narodowego w chwila stosownej i starać się, nie tylko zdarzenia ^umożliwiające ruchnarodowy przewidywać, ale w miarę możności i wywoływać te zdarzenia i wypadki, które by obronę praw narodowych ułatwić nam mogły.

16. W odniesieniu do kraju, Centralizacji działalność będzie miałam na celu połączenie spoiste narodu całego, dla dopięcia celu głów­nego. Na ten koniec Centralizacja oddziaływać będzie na kraj" i na rozrzuconych po świecie rodaków, ażeby się ze scbą zbliżali-zapoznawali i łączyli, ażeby w kwestiach politycznych szli jednym torem. Gdyby na raz niemożliwym było połączenie wszystkich części Polski w jedną całość polityczną, starać się o to, ażeby się części rozerwane stopniowo, według możności i okoliczności łączyły, nie spuszczając z oka jednak celu głównego.

17. Póki kraj pozostaje pod panowaniem obcym, Centralizacja starać się będzie o wzmocnie­nie żywiołu polskiego i bronienie go od wpływów obcych, od prześladowań rządowych, zwłaszcza w częściach najbardziej zagrożonych, uciekając się na ten cel do sposobów odpowiednich — do użycia siły i grozy, gdyby tego było potrzeba.

18. W państwach zaborczych, w których Polacy biorą udział w życiu politycznym. Centrali­zacja popierać będzie sprzymierzenie się z tymi stronnictwami obcymi, które pewne korzyści poli­tyczne lub ekonomiczne zapewnić mogą, nie biorąc jednak względem stron­nictw rzeczonych zobo­wią­zań stałych i nie spuszczając z oka sprawy postępu. W państwach, w których społeczeństwo nie jest do życia politycznego przypuszczane, Centralizacja popierać będzie działanie rewolucyjne, mające na celu bądź zmianę systemu rządowego, bądź też obalenie rządu.

19. Jedną z trosk najważniejszych Centralizacji będzie: zapew­nienie głosu i wytknięcie z góry stanowiska Polsce, na wypadek wojny pomiędzy mocarstwami zaborczymi. Na ten cel Centralizacja przygotuje projekt fi plany organizacji administracji i wojskowej, której kadry istnieć i funkcjonować, pod zwierzchnictwem Komi­tetów prowincjonalnych, powinny zawczasu.

20. Centralizacja za pośrednictwem Komitetów prowincjonalnych, .ściągać będzie jak najdoskonalsze wiadomości statystyczne, tyczące ;się zaborów krajowych na wypadek wojny, ściągać też będzie starannie wiadomości wojenne, tyczące się ilości i jakości wojsk, dyslokacji onych, środków komunikacyjnych, sposobów mobiliza­cyjnych, fortyfikacji stałych i polowych, magazynów, tajemnic technicznych (rodzaj oręża, skład materiałów wybuchowych, miny fortyfikacyjne i mostowe etc).

21. Centralizacja .powiadamiać się będzie o osobistościach pochodze­nia polskiego, służących w szeregach wojsk zaborczych i z takimi, co by w razie wojny usługi oddać mogli, stosunki ścisłe zawiązać.

22. Za pomocą wskazówek przez Komitety podwładne Centrali­zacji .podawanych postara się ona o ułożenie listy ludzi do specjal­nych poruczeń uzdolnionych, aby z nimi w chwili stosownej stosunki nawiązać i specjalne ich uzdolnienie na korzyść sprawy zużyć.

23. Centralizacja winna wydawać jedno przynajmniej czasopismo, będące organem rosfiowań Ligi, mającym na celu oddziaływać na opinię publiczną, w 4uchu Ligi, walczyć ze stronnictwami szczepiącymi w narodzie niewiarę we własne siły, udzielać wskazówek do obrony praw narodowych, prostować fałsze przez stronnictwa wstecz­ne i wrogów narodowości naszej szerzone i potęgować patriotycz­nego ducha w uciemiężonym społeczeństwie polskim.

24. Centralizacja usiłować będzie pozyskać dla siebie jedno z zagranicznych czasopism wpływowych, albo też wydawać w języku francuskim własny organ, mający na celu utrzymywać ustawicznie sprawę polską na porządku dziennym. Ku temu celowi używać też będzie odczytów i broszur politycznych.

25. Mając przede wszystkim na widoku działalność rewolucyjną, Centralizacja nie omieszka jednak używać swych wpływów na ^popieranie oświaty ludu, dobrobytu klas wydziedziczonych i w ogóle rozwoju sił narodowych pod względem społecznym i ekono­micznym.

Oddział III.

ROZDZIAŁ I. KOMITETY PROWINCJONALNE

26. We wszystkich, prowincjach trzech zaborów ustanowione będą Komitety Prowincjo­nalne, zależne bezpośrednio od Centralizacji.

27. Liczba członków każdego Komitetu Prowincjonalnego jest nieograniczoną, zawiązek takowego stanowi pięciu członków. Sie­dziba ich w każdej prowincji zależeć będzie od miejscowych okolicz­ności.

28. Komitety Prowincjonalne mają w ogóle — z wyjątkiem stosunków zagranicznych — te same obowiązki co Centralizacja i starać się będą, każdy w swoim terytorialnym zakresie, przepro­wadzać w Ustawie wymienione czynności w duchu Ligi.

29. Komitety Prowincjonalne otrzymają od Centralizacji in­strukcje ogólne, które dotykać mogą w razach wyjątkowych i punk­tów szczególnych. Pozostawia się im jednak prawo czynienia, co do tych ostatnich uwag o ile wykonanie instrukcji poszczególnej — bądź jest niemożliwe, bądź też sprawie ogólnej, ze względu na charakter stosunków miejscowych, szkodliwym stać się może.

30. Każdy Komitet Prowincjonalny ułoży poszczególną dla siebie ustawę, zgodną z duchem ogólnej ustawy Ligi i tę ustawę Centra­lizacji przedstawi.

31. Komitety Prowincjonalne mają prawo i obowiązek czynienia Centralizacji wniosków w kwestiach, których podniesienie lub prze­prowadzenie uważają za pożyteczne dla sprawy ogólnej.

32. Każdy Komitet Prowincjonalny wybierze z łona swego biuro nieustannie działające, złożone z przewodniczącego, kasjera i sekre­tarza i odnawiane lub zmieniane corocznie.

33. Każdy Komitet (Prowincjonalny wytworzy Komitety Guber-nialne, w bezpośredniej odeń zależności pozostawać mające.

34. Komitety Prowincjonalne dlatego ażeby, na wypadek odkrycia przez rządy jednego z nich, nie narażoną została na szwank orga­nizacja cała, nie będą się znosiły pomiędzy sobą, rde będą jedne o drugich wiedziały. Stosunek ich wzajemny będzie się ogniskował w Centralizacji.

Oddział IV.

KOMITETY GUBERNIALNE I POWIATOWE

35. Liczba członków Komitetów Gubernialriych i Powiatowych jest nieokreślona, zaczynając od pięciu, a każdy Komitet wybiera corocznie z łona swego biuro nieustannie działające, złożone z Przewodniczącego, Kasjera i Sekretarza.

36. Komitet Guberniainy powinien w zakresie swoim przyczyniać się do realizacji zadań Komitetu Prowincjonalnego ii wykonywać jego instrukcje, zdając mu miesięcznie sprawozdania ze swych czyn­ności, a unikając o ile można dróg piśmiennych.

37. Komitety Powiatowe staraniem Komitetów Gubemialnych wytworzone są w zupełnej od tych ostatnich, zależności, żadnej stycz­ności bezpośredniej z Komitetami Prowincjonalnymi nie mając.

38. Porozumienie się Komitetów Gubernialnych między sobą może mieć miejsce tylko za .pośrednictwem odpowiedniego Komitetu Prowincjonalnego, podobnież Komitety Powiatowe tylko za po­średnictwem odpowiedniego Komitetu Gmbernialnego mogą się ze sobą porozumiewać.

39. Każdy z Komitetów, w zakresie swoim, wszelkich usiłowań dołoży, aby urzeczywistnienie celów Ligi Centralizacji umożebnić.

40. Komitety Powiatowe powinny zawsze starać się o to, aby wiedzieć wszystko co się dzieje pod względem politycznym i spo­łecznym w powiatach im powierzonych i wiadomości te odpowiednim Komitetom guibernialnym komunikować. Wchodzą tu: stosunki pomiędzy warstwami i klasami społeczeństwa, stosunek społeczeń­stwa do władz rządowych, administracyjnych i sądowniczych, wiadomości o usposobieniu moralnym, wiadomości statystyczne o ludziach .i zasobach, wiadomości o osobistościach wydatnych, wia­domości wojenne.

Oddział V.

KOMITETY ZAGRANICZNE

41. W krajach, w których emigracja polska liczniej przebywa, utwarza się Komitety jak np.: Paryski, Londyński etc. Liczba członków każdego Komitetu zaczynając od 5-ciu jest nieogra­ni­czoną.

42. Obowiązkiem Komitetów tych będzie ogniskować w sobie polityczne życie żywiołu polskiego, walczyć z wstecznością partyj reakcyjnych polskich, podejmować prace dla krajowego społeczeń­stwa niemożliwe, jak np.: Oddziaływać na opinię ludów nam obcych, budzić sympatie dla sprawy naszej, zjednywać w ogóle sprzymie­rzeńców a zaborcom Polski trudności wytwarzać.

43. Komitety Zagraniczne będą podlegać instrukcjom wprost od Centralizacji odbieranym, pozostawia im się wszakże inicjatywę do podejmowania prac z duchem ustawy niniejszej zgodnych, o któ­rych Centralizację zawiadamiać mają.

44. Każdy Komtttet Zagraniczny ułoży dla siebie ustawę, w zasadniczych kwestiach od niniejszej nie różniącą się, ale do oko­liczności miejscowych szczegółowo zastosowaną. Ustawę tę do zatwierdzenia Centralizacji przedstawi.

Oddział VI.

GRUPY TAJNE I TOWARZYSTWA AUTONOMICZNE TAJNE I JAWNE

45. Członkowie Komitetów zakładać będą stosownie do oko­liczności miejscowych, z jak największą starannością w wyborze ludzi, grupy tajne, do Ligi należące, a odbierające instrukcje od Komitetów, znoszące się z Komitetami Powiatowymi, Gubernialnymi lub za granicą z Zagranicznymi za pośrednictwem jedynie założy­cieli grup. Grupy między sobą znosić się mogą tylko za pośrednic­twem odpowiednich Komitetów.

46. Minimum trzech członków stanowi grupę. Nowi członkowie dobierają się jednomyślnością głosów członków grupę stanowiących. Dziesięciu członków stanowi grupę pełną.

47. Wszelkie stowarzyszenia autonomię swą posiadające tak tajne jako też jawne, przystępować mogą do Ligi z zachowaniem swych odrębności na podstawie umów odnośnych zawieranych między wpły­wowymi członkami zarządów tych towarzystw a pełnomocnikami Ligi.

48. Uważa się za należącego do Ligi każde Towarzystwo lub instytucję, w których zarządach zasiada większość członków do Ligi należących i jej działalności politycznej podległych.

49. Każde towarzystwo autonomiczne, którego większość czyn­ników zwyczajnych należy do grup tajnych Ligi, jest towarzystwem w skład Ligi wchodzącym, mimo to, że swój ustrój autonomiczny zachowuje.

50. Straże pożarne obywatelskie, towarzystwa sokołów, grupy gimnastyczne, towarzystwa studenckie, spółki rolnicze, cechy rze­mieślnicze i wszelkie stowarzyszenia, polityczne, ekonomiczne, spo­łeczne, naukowe, filantropijne etc. w skład Ligi wchodzić mogą na podstawie uprzednich paragrafów.

51. Jak najważniejsze i jak najsprytniejsze rozpowszechnienie grup o ile można pełnych jest głównym zadaniem członków wszyst­kich Komitetów. Stanowisko hierarchiczne członka Komitetu, w organizacji wykonawczej a następnie państwowej, zależeć prze­ważnie będzie od ilości grup przez niego założonych.

Oddział VII.

AGENCI PEŁNOMOCNI LIGI

52. Centralizacja mianuje agentów mających czuwać nad roz­wojem organizacji Ligi, podniecać organa Ligi do działalności i czujności, komunikować Komitetom poszczególne rozporządzenia Centralizacji ii w ogóle służyć za łącznik między zwierzchniczymi i podwładnymi organami organizacji całej.

53. Agenci pełnomocni zależą bezpośrednio od Centralizacji i jej jak najczęstsze i jak najszczegółowsze raporty o stanie organizacji i prac narodowych składają.

54. Centralizacja mianować też będzie specjalnych Agentów peł­nomocnych do zawiązywania i utrzymywania stosunków ze stronnictwami rewolucyjnymi wszystkich narodów opartymi na zasadach sprawiedliwości międzynarodowej i społecznej.

55. Agenci pełnomocni wyznaczeni też będą do zawierania sto­sunków między Centralizacją a wojskowymi polskimi służącymi, w zaborczych armiach i wytworzenia w tychże możliwie z żywiołów polskich, organizacji w myśl ducha i celów Ligi.

56. W miarę potrzeby Agenci specjalni mogą być wyznaczeni celem zorganizowania grup wykonawczych i utworzenia policji narodowej.

Oddział VIII.

OPODATKOWANIE I SKARB NARODOWY

57. Wszyscy tajni członkowie Ligi ulegają podatkowi postępo­wemu według dołączonych od ustawy niniejszej tablic.

58. Członkowie utrzymujący się z pracy — opodatkowani są. według tablicy A, dochód swój deklarują sami. Członkowie utrzy­mujący się z dochodów od posiadanego przez nich kapitału, dekla­rują ten kapitał i według tablicy B są opodatkowani. Kapitaliści; zaś mający dochody z pracy i kapitału, opłacają podatek wynikający z zastosowania obydwóch tych tablic podatkowych, w stosunku do-ich deklaracji. Deklaracje, wkładki jednorazowe, zapisy etc. zosta-, wia i poleca się sumienności, honorowi i ofiarności osobistej członka.-

59. Podatki od wszystkich członków Ligi winny być miesięeznie-uiszczane. Członkowie każdej grupy tajnej wlewają podatek na ręce kasjera grupy. Jedna trzecia sumy miesięcznego podatku pozostaje w kasie grupy a dwie trzecie przez kasjera grupy wlewa* się do kasy Komitetu, od którego grupa bezpośrednio zależy.

60. Komitety wszelkie zatrzymują jedną trzecią swych dochodów" na koszta własnej administracji i potrzeb propagandy narodowej^ a dwie trzecie wlewają do kasy organów zwierzchniczych, tó jest:; Komitety Powiatowe wlewają dwie trzecie swych dochodów do Komitetów Gubernialnych. Guberriialne do Prowincjonalnych a te-ostatnie, jako i Komitety Zagraniczne dwie trzecie wszystkich swych-dochodów do kasy Centralizacji.

61. Centralizacja używa dwóch trzecich wszystkich swych do­chodów na organizację, pracę i obronę czynną w ogóle, w myśl niniejszej ustawy, jako też na wspomaganie tych członków Ligi,, którzy działając dla sprawy, zostaną przez rządy zaborcze utratą, mienia lub pozycji dotknięci. Pomoc materialna udzielaną też bę­dzie niezamożnym rodzicom skazanym na więzienie lub zsyłkę i dotkniętym nieszczęściem członkom lub ich najbliższym rodzinom.

62. Jedna trzecia wszystkich dochodów Centralizacji będzie kapi­talizowaną a po ukonstytuowaniu się ostatecznym jawnego skarbu narodowego, wlaną do tegoż skarbu, jeżeli. zarząd tej instytucji. z ogólnych wyborów Emigracji w Europie osiadłej powstanie, wszystkie tymczasowe skarby częściowe w swym ręku zespoli a większość dwóch trzecich członków tegoż zarządu do Ligi tajemnie należeć będzie i tak postanowieniom instytucji skarbu kierunek. przez Centralizację wskazany nadawać i zapewniać zdoła.

Oddziały dodatkowe

63. Wszyscy bez wyjątku członkowie Ligi winni zachować między sobą stosunki braterskie i wspierać się wzajemnie a jako sprzysiężeni do bezwzględnej ta;emndcy na honor są zobowiązani. O karze za najmniejsze przekroczenie pod tym względem stanowi Centralizacja.

64. Ligia poza obrębem swych wprostnych organów popiera tylko należące do niej lub zależące od niej instytucje, towarzystwa, grupy, spółki etc.

Hierarchie niższe nie powinny wiedzieć nazwisk członków wyż­szych hierarchii.

66. O składzie szczegółowym wszystkich organów Ligi tylko Cen­tralizacja wiedzieć może. Komitet hierarchicznie wyżej położony z podwładnym Komitetem za pośrednictwem jednego tylko pełno­mocnika swego porozumiewać się będzie. Agenci pełnomocni Cen­tralizacji mieć będą przystęp do wszystkich organów Ligi.

67. Ujawnienie jednego z organów powyższej organizacji nie może mieć miejsca bez upoważnienia Centralizacji a w oddziaływaniu na stowarzyszenia i instytucje jawne etc. sekret bezwzględny co do istnienia Ligi zachowanym być winien.

68. Jeden egzemplarz niniejszej ustawy będzie przechowywany w każdym Komitecie Prowincjonalnym i Zagranicznym w ścisłej tajemnicy. Odpisy ustawy tej są dozwolone tylko po otrzymaniu-na to piśmiennego upoważnienia Centralizacji.

Genewa d. 15 grudnia 1887.

Za Centralizację Ligi Polskiej (—) Z. Miłkowski

(Ustawa ta jest w Bibliotece Rapperswilskiej pod nr 2066. L, Tablicę opodatkowania opuszczamy).

Strona 2 z 6

---