Joanna Braun
Anna Solka
Nowe media jako środowisko wychowawcze
Życie współczesnego dziecka stanowi skrzyżowanie różnych przestrzeni, w tym fizycznej, społecznej, psychologicznej, moralnej, czy informatycznej. Ostatnia z nich - przestrzeń informatyczna - zaczyna nabierać coraz większego znaczenia na skutek gwałtownego rozwoju i rozprzestrzeniania się mediów elektronicznych. Stały się one, jak pisze Jadwiga Izdebska: „dominującym ogniwem środowiska życia dziecka, jednym z pierwszych i podstawowych źródeł poznawania ludzi i świata”.
Media elektroniczne, przede wszystkim telewizja, komputer, Internet i telefon komórkowy, towarzyszą dzieciom od najmłodszych lat, stale, codziennie i coraz bardziej intensywnie. Istotna jest tutaj nie tylko ich obecność w życiu dziecka, ale również zakres i charakter korzystania z tych mediów oraz związane z tym konsekwencje. Przestrzeń informatyczna bowiem daje nowe możliwości zdobywania wiedzy i umiejętności, rozwijania się, ale jednocześnie może stanowić poważne zagrożenie.
Wspomaganie rozwoju i edukacji dziecka
Media elektroniczne stwarzają nowe szanse poznawania świata i zdobywania doświadczeń. Szczególne miejsce zajmuje tutaj telewizja, uściślając, szeroka gama programów oferowanych przez różne stacje telewizyjne (programy popularnonaukowe, przyrodnicze, informacyjne, filmy fabularne). Dzieci, poprzez obserwację bohaterów filmowych, uczą się postaw, norm, zachowań, a np. programy popularnonaukowe poszerzają ich wiedzę czy zainteresowania.
Jadwiga Izdebska przedstawia wychowawcze skutki relacji dziecko - mass media w oparciu o samodzielnie przeprowadzone badania:
Nowe doświadczenia, poznanie nowych kultur, wyznań, odmiennych poglądów itp.
Rozwój zainteresowań, pasji, a także pogłębianie wiedzy z ulubionych tematów
Uczenie się nowych, wartościowych wzorów zachowań,
Przyswojenie norm moralno-społecznych,
Wprowadzenie dziecka w system wartości ogólnoludzkich,
Pozytywne przeżycia, uczucia,
Wiadomości z różnych kręgów tematycznych.
Dużym zainteresowaniem wśród dzieci i młodzieży cieszą się także gry komputerowe. Mogą one stanowić źródło wiedzy z różnych dziedzin nauki, techniki czy kultury oraz rozwijać zainteresowania dziecka. Wczuwając się w różne postaci, dzieci uczą się nowych postaw; uczą się podejmowania decyzji, planowania i przewidywania. Ponadto wygrana może wzmocnić w dziecku poczucie własnej wartości. Gry komputerowe mogą rozwijać wyobraźnię, koncentrację uwagi, system kojarzenia i myślenia twórczego. Warto wspomnieć też, że niektóre gry mają na celu kształcenie sprawności manualnych oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej.
Negatywny wpływ mediów na dziecko
Zagrożenia stwarzane dzieciom przez media elektroniczne są w znacznej części spowodowane nieprawidłowym korzystaniem z nich. Jadwiga Izdebska wymienia następujące skutki nieprawidłowych relacji dziecko - mass media, multimedia:
Obniżenie wrażliwości emocjonalnej,
Zachowanie agresywne,
Bierność intelektualna, rozleniwienie,
Ograniczenie bezpośrednich kontaktów społecznych,
Wady wzroku, słuchu, alergie, wady postawy,
Trudności w postrzeganiu rzeczywistości realnej, mylenie fikcji z rzeczywistością
Znieczulenie - utrata wrażliwości dziecka na krzywdę innego człowieka,
Dezorganizacja czynności dnia,
Stany lękowe, nadpobudliwość,
Zmęczenie, znużenie,
Relatywizm poznawczy
Podatność na manipulację(np. reklamy)
Uzależnienie.
Podobnie problem dotyczący wszech obecności mediów, a co za tym idzie kultury obrazu postrzega Adam Lepa. Mówi on, iż: „Nadmiar odbieranych obrazów prowadzi też do utraty orientacji w ocenie postrzeganej rzeczywistości, w której znajduje się jednostka.(…) Dziś podkreśla się dobitnie, że nadmiar odbieranego obrazu spycha słowo w życiu jednostki na margines. Pociąga to za sobą pewne ograniczenia w działalności intelektu, co wyraża się w takich symptomach, jak ubóstwo języka mówionego, niepowodzenia szkolne, niepogłębione myślenie i działanie.”
Dzisiejszy świat przepełniony jest obrazami, których zaczynamy już nie dostrzegać. Człowiek, mimo że je widzi to ich nie dostrzega. Nie zostawiają żadnego śladu. Nie pobudzają do refleksji jak to niegdyś czyniło słowo. Dawniej czytając książkę lub gazetę trzeba było się w to wgłębić, uruchomić intelekt. Dzisiaj oglądając, np. film wystarczy siedzieć, nie trzeba nawet zgłębiać się w fabułę. Ważne, że przed oczyma przelatuje jakiś obraz i to nam zajmuje czas. Nie wymaga to od nas żadnego wysiłku ani nawet zaangażowania. Młodzi ludzie wychowani prawie wyłącznie w takim świecie, świecie obrazów wymagają, aby w szkole było podobnie. Oczekują, iż wiedza sama do nich „przyjdzie”. Oczekują od nauczyciela, że poda ją w przystępny dla nich sposób, czyli w sposób taki jak w telewizji czy grach komputerowych, gdzie wszystko podane jest w łatwy, skrócony sposób. Teraz coraz częściej nauczyciele starają się sprostać tym oczekiwaniom organizując lekcje z użyciem prezentacji w Power Point lub korzystając z filmów oraz metod aktywizujących uczniów. Media sprawiły, że młodzi potrzebują szybkich zmian, bo inaczej się nudzą. Nie są oni przygotowani ani wychowani do przesiedzenia i wysłuchania całej lekcji. Potrzebują tak jak w grach komputerowych interakcji. Potrzebują zmian i urozmaiceń, które sprawiają, że tok lekcji jest szybszy.
Wpływ telefonu komórkowego na młodych
Telefon komórkowy „jest obecnie, obok komputera i Internetu, jednym z podstawowych narzędzi rozwoju cywilizacyjnego”. Początkowo posiadanie telefonu było „luksusem”, teraz staje się niemal koniecznością. Trudno znaleźć osoby, które nie posiadają komórki; nie jest ona powszechna jedynie wśród najbiedniejszych, ale generalnie każdy współcześnie może sobie pozwolić na jej zakup.
Wraz z rozwojem telefonu komórkowego, jego pierwotna funkcja właściwie zanika, staje się marginalna. Zwłaszcza wśród młodzieży dominuje wysyłanie wiadomości tekstowych (SMS) nad prowadzeniem rozmów telefonicznych. Poza tym komórki są zaopatrzone w liczne narzędzia takie jak zegarek, kalkulator, odtwarzacz MP3, aparat fotograficzny, kamera, system umożliwiający dostęp do Internetu itp. Jak pisze A. K. Ładyżyński: „(…) niedługo trudno będzie rozróżnić, co jest jeszcze głównie telefonem, a co lepiej nazwać komputerem telekomunikacyjnym lub telenotesem elektronicznym”.
Michael Feldhaus przedstawia szanse i ryzyko związane z telefonem komórkowym w kontekście życia rodzinnego:
Szanse:
Telefon komórkowy służy jako środek bezpieczeństwa.
Pomaga w emocjonalnej stabilności członków rodziny.
Telefon usprawnia organizacje domu rodzinnego.
Może ulepszyć związki pomiędzy życiem zawodowym a rodziną.
Wspiera rodziców w funkcji wychowawczej.
Wspiera niezależność i samodzielność.
Ryzyko:
Dyskusje i konflikty związane z zakupem i koniecznością posiadania komórki.
Narastanie kontroli społecznej.
Konflikty dotyczące korzystania z telefonu komórkowego.
Ryzyko zdrowotne z powodu promieniowania.
Warto również zauważyć, że używanie telefonu komórkowego ułatwia obecnie młodym komunikację z rówieśnikami (porozumiewanie się za jego pomocą jest szybkie i proste) i dodaje im pewności siebie poprzez prestiż posiadania komórki. Dzięki komórce mamy dostęp do informacji w każdej chwili, a cenny czas korzystania z telefonu uczy precyzji - krótkie, ale treściwe wiadomości tekstowe czy rozmowy telefoniczne.
Z drugiej strony, od telefonu komórkowego łatwo się uzależnić; już teraz większość młodych osób nie potrafi się obyć bez tego urządzenia. Ponadto następuje zamiana relacji międzyludzkich na więzi wirtualne oraz pojawiają się względy etyczne - niewyłączanie telefonu w miejscach publicznych czy też naruszanie prywatności innych poprzez robienie zdjęć bez zgody fotografowanego.
Komputer i Internet w edukacji dzieci i młodzieży
W dzisiejszym świecie nie tylko telefon komórkowy zdominował życie i myślenie młodych ludzi, ale także komputer, a przede wszystkim Internet. Często słyszy się, że jest on wielkim zagrożeniem dla dzieci i młodzieży, że przynosi więcej niebezpieczeństw niż korzyści. Tak nie jest. Jak już było wcześniej wspomniane to nie prawidłowe korzystanie z niego prowadzi do przykrych konsekwencji. Mimo że nie jest bez wad to ma też dużo zalet. Podobnie uważa Dorota Siemieniecka, która za Bronisławem Siemienieckim „…wyróżnia obszary edukacyjnego zastosowania Internetu:
jako źródło informacji.
jako narzędzie pozyskiwania informacji.
jako techniczne medium w procesie kształcenia.
jako narzędzie wspierające proces kształcenia w szkole.”
Internet początkowo został stworzony do komunikacji między ludźmi oddalonymi od siebie. Teraz stał się „skarbnicą wiedzy, informacji”. Możemy tam znaleźć odpowiedź na nurtujące nas pytanie, pogłębić swoje wiadomości w wielu dziedzinach. Odpowiedni będzie tutaj cytat z referatu Godan-Klasa: „ Młodzież wychowana na mediach audiowizualnych, przyzwyczajona do pisania emaili oraz esemesów nie wykazuje zainteresowania grubą książką, poszukiwaniem źródeł archiwalnych, gromadzeniem danych statystycznych. Wybiera swobodne żeglowanie po Internecie, o którym sądzi, że jest Wszechnicą Wiedzy Wszelakiej, a nie e-Śmietniskiem.”
Jak każde współczesne narzędzie Internet ma swoje plusy i minusy, zalety i wady. Ponieważ jest tak rozpowszechniony pedagodzy muszą nauczyć się wykorzystywać jego zalety w swojej pracy. Pisze o nich Dorota Siemieniecka. A brzmią one następująco: ”pobudzanie i zachęcanie do poszukiwań i odkryć, zapewnienie uczniowi poczuci czynnego udziału w samym procesie kształcenia oraz kontroli nad przekazywanymi lub możliwymi do uzyskania informacjami, promowanie myślenia twórczego(rozwijanie sprawności analizowania, kodowania, abstrahowania i klasyfikowania) i pojęciowego, kształtowanie pozytywnych postaw wobec uczenia się…”
Edukacja medialna
Edukacja medialna to ustawiczny proces kształtowania u dziecka umiejętności racjonalnego korzystania z mediów elektronicznych. Polega przede wszystkim na rozwijaniu postawy aktywnego i krytycznego odbioru treści przekazów medialnych, selektywnego wyboru określonych programów, kształtowaniu świadomości niebezpieczeństw jakie niosą media. Ponadto do zadań edukacji medialnej należy uczenie dzieci radzenia sobie z lękami, rozwijanie umiejętności stawiania pytań, a także np. tworzenie alternatywnych kanałów komunikacji międzyludzkiej. Bardzo istotne jest również kształtowanie przekonania, że cierpienie i krzywda człowieka, bez względu na źródło rzeczywiste czy upozorowane, jest realna. Jednak nauczyciel nie będzie potrafił wpoić tego uczniom, jeżeli sam się tego nie nauczyć. Unikając nowych mediów oddala się także od dzieci, które nie znają już świata bez nich.
Bibliografia:
Michael Feldhaus, Znaczenie telefonu komórkowego dla rodziny [w:] L. Dyczewski (red.), Rodzina, dziecko, media, Lublin 2005.
J. Izdebska, Mass media i multimedia - dominująca przestrzeń życia dziecka, [w:] E. Marynowicz - Hetka (red.), Pedagogika społeczna, t. 2, ……
Jadwiga Izdebska, Media elektroniczne a proces wychowania w rodzinie. Wyzwania dla edukacji medialnej [w:] L. Dyczewski (red.), Rodzina, dziecko, media, Lublin 2005.
bp A. Lepa, Dominacja obrazu w mediach oraz jej skutki, [w:] bp A. Lepa Funkcja logo sfery w wychowaniu do mediów, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2003
K. Ładyżyński, Komórka w plecaku, czyli o wpływie technologii na młodych [w:] W. Jakubowski (red.) Dzisiejsze czasy: edukacja wobec przemian w kulturze współczesnej, Kraków 2006.
D. Siemieniecka, Internet w edukacji, [w:] B. Siemieniecki(red.) Pedagogika medialna 2 podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
J. Izdebska, Mass media i multimedia - dominująca przestrzeń życia dziecka, [w:] E. Marynowicz - Hetka (red.), Pedagogika społeczna, t. 2, Warszawa 2007.
J. Izdebska, Mass media i multimedia - dominująca przestrzeń życia dziecka, [w:] E. Marynowicz - Hetka (red.), Pedagogika społeczna, t. 2, Warszawa 2007.
J. Izdebska, Mass media i multimedia - dominująca przestrzeń życia dziecka, [w:] E. Marynowicz - Hetka (red.), Pedagogika społeczna, t. 2, Warszawa 2007.
bp A. Lepa, Dominacja obrazu w mediach oraz jej skutki, [w:] bp A. Lepa Funkcja logo sfery w wychowaniu do mediów, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2003
A. K. Ładyżyński, Komórka w plecaku, czyli o wpływie technologii na młodych [w:] W. Jakubowski (red.) Dzisiejsze czasy: edukacja wobec przemian w kulturze współczesnej, Kraków 2006.
A. K. Ładyżyński, Komórka w plecaku, czyli o wpływie technologii na młodych [w:] W. Jakubowski (red.) Dzisiejsze czasy: edukacja wobec przemian w kulturze współczesnej, Kraków 2006.
Michael Feldhaus, Znaczenie telefonu komórkowego dla rodziny [w:] L. Dyczewski (red.), Rodzina, dziecko, media, Lublin 2005.
D. Siemieniecka, Internet w edukacji, [w:] B. Siemieniecki(red.) Pedagogika medialna 2 podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
T. Goban-Klas, Szkoła wobec pokolenia SMSu, dokument elektroniczny http://free.art.pl/fotografie/goban-klas/szkola_wobec_pokolenia_sms.pdf
D. Siemieniecka, Internet w edukacji, [w:] B. Siemieniecki(red.) Pedagogika medialna 2 podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
Jadwiga Izdebska, Media elektroniczne a proces wychowania w rodzinie. Wyzwania dla edukacji medialnej [w:] L. Dyczewski (red.), Rodzina, dziecko, media, Lublin 2005.