1. Filozofia - (fileo, filein, filia - miłować; sofia - mądrość) jeden z 3 podstawowych filarów europejskiej kultury (filozofia greków, prawo rzymskie, religia judeochrześcijańska); rozprzestrzeniona w całym basenie morza śródziemnego, usamodzielnia się w czasach nowożytnych, z natury nie jest przeciwstawna religii.

2. Wg Platona w „Uczcie” są 3 stosunki do mądrości:

• Bogowie - nie muszą jej miłować, bo im jej nie brakuje

• Głupcy - brakuje im mądrości ale sądzą, że im nie brakuje

• Filozofowie - wiedzą, że im mądrości brakuje i do niej dążą

3. Grecy wyróżniali:

• mądrość teoretyczną - zrozumienie natury wszechrzeczy (arché - pierwsza przesłanka wiedzy)

• mądrość praktyczną - dotyczyła sztuki życia, wiedzieć jak żyć, co jest najważniejsze w życiu

• dla Greków podstawą była filozofia bytu jakkolwiek zastanawiali się też nad naturą poznania

• Pitagoras uważał, że filozofia bierze się ze zdziwienia „co?” i „dlaczego?”.

4. Tales z Miletu - „woda jest bóstwem”, woda stanowi naturę (=istotę) wszystkiego

Mit pierwotnego chaosu - wszystko wywodzi się z chaosu, włącznie z bogami

5. Hegel - „filozofia to przekształcanie wyobrażeń w pojęcia” (od mitów do pojęciowego ujęcia świata); podstawowe pojęcia filozoficzne: byt, niebyt, istota, istnienie, przyczyna, cel

6. Dla filozofii nowożytnej najważniejsza była natura poznania. Umysł ludzki staje się ważniejszy niż wszechświat. Współczesna filozofia zajmuje się językiem jako środkiem komunikacji.

7. Filozofia wykroczyła poza religię, bo stworzyła własną strukturę pojęciową dotyczącą przede wszystkim bytu. Granice mojego języka są granicami mojego świata.

8. Działy filozofii:

1. Metafizyka - teoria bytu (zwana też ontologią, wcześniej teologią),

- determinizm - nic nie dzieje się bez przyczyny, nic nie istnieje samo z siebie

- monizm ontologiczny - jest 1 byt, wszystkie postacie bytu są jednorodne (homogeniczne), świat jest z natury homogeniczny

- dualizm ontologiczny - dualizm bytów

2. Teoria poznania (równolegle rozwija się kognitywistyka, filozofia nauk, naukoznawstwo)

• Zwana epistemologią (wymiar logiczny) lub gnoseologią (wymiar psychologiczny)

• Proces prowadzi do wyniku

• Redukowana do 3 pytań:

• Co jest przedmiotem poznania?

• Spór realizmu z idealizmem; albo poznajemy rzeczy albo wyglądy tych rzeczy (ich idee)

• Świat zaczyna się i kończy wraz z moją świadomością

• Solipsyzm - tylko ja istnieję, świat kończy się wraz z moją śmiercią

• Starożytni myśliciele = realiści, uważali, że rzeczy są przedmiotem poznania - to co zewnętrzne (realiści naiwni - świat jest taki, jak go widzimy; realiści krytyczni - nie wszystko musi być takie, jak nam się jawi)

• Począwszy od Kartezjusza (ojca filozofii) następuje odwrócenie porządku, podmiot odzwierciedla przedmiot, punktem wyjścia jest umysł (idealiści)

• Poznanie bezpośrednie jest intuicyjne

• Poznanie pośrednie - gdy z jakichś znaków wnosimy o czymś innym

• Reprezentacjonizm - obraz rzeczy reprezentuje rzecz

• Na czym polega poznanie? Jak przebiega proces poznania?

• Spór między empiryzmem (z gr. doświadczenie, zwany też sensualizmem) a racjonalizmem

• Platon: poznawanie jest przypominaniem

• Spór …… ?

• Empiryzm genetyczny - wiedza jest wrodzona

• Racjonalizm genetyczny - czyli natywizm, rozum sam z siebie jest dysponentem pewnych praw, wiedza pochodzi z rozumu, umysł bez udziału doświadczenia potrafi konstruować prawdy

• Spór metodologiczny:

• Empiryzm metodologiczny - wiedzę poszerza się i sprawdza poprzez doświadczenie, metodą poznania jest eksperymentowanie

• Racjonalizm metodologiczny - postęp poznania na drodze operacji logicznych, konstruowania hipotez

• Irracjonalizm:

• Nadracjonalizm - istnieje wyższa niż rozum/doświadczenie forma poznania

• Antyracjonalizm - koncentruje się na nadnaturalnych władzach, lekceważy naukę i rozum

• Jaki jest wynik poznania? Czy jest prawdziwy?

• Prawda to rzeczywistość, byt, to co jest, to co mi się jawi jako prawda

• Kłamstwo jest świadomością nieprawdy

• Wszelka komunikacja zawiera roszczenie prawdy

• Teorie prawdy:

• Arystoteles sformułował teorię, że: prawda, to zgodność sądu z rzeczywistością (prawda jest cechą relacyjną)

• Teoria zgody powszechnej - prawdą jest to, co powszechnie jest uznawane za prawdę (zgoda powszechna może być powszechnie myląca)

• Teoria koherencji (niesprzeczności) - prawdą jest to, co jest niesprzeczne z całym systemem wiedzy

• Teoria pragmatyczna - prawdziwe jest to, co jest skuteczne, W.James - o prawdziwości religii decyduje, czy pomaga nam w życiu, prawda to to, co kojarzy się z praktycznością

3. Aksjologia

• Axia - wartość; nauka dotycząca wartości

• Nauka o tym, co spośród przedmiotów cenionych jest cenne [def. R.W.]

• Nasza świadomość dzieli na 2 ujęcia: 1. że coś istnieje, 2. Stosunek do rzeczy (np. że dobrze, że coś istnieje)

• Można analizować na podstawie 2 pytań:

• Co to są wartości?

• Wartości to równoważniki celu

• Subiektywizm - wartość to to, co ja cenię; nie ma wartości obiektywnych, są tylko przedmioty ludzkich pożądań

• Obiektywizm - wartości istnieją obiektywnie

• Relacjonizm - wartości istnieją i są poznawane jako stosunek między tym co jest oceniane a tym kto i jak ocenia (stanowisko pośrednie łączące subiektywizm i obiektywizm)

• To co jest, jest przez nas zwykle oceniane jako dobre lub złe, piękne lub brzydkie (wartościowe dodatnio lub wartościowe ujemnie)

• Coś ma wartość jeśli jest zauważalne na tak lub na nie.

• Jakie są wartości? (w jakiej hierarchii można je ująć?)

• Są pewne formalne sposoby porządkowania. Wiążą się z tym, że pewne przedmioty cenimy dla nich samych (dobra bezwzględne) jak np. życie, ale też są przedmioty, które cenimy ze względu na to, że są z czymś powiązane, są pochodne, że mają wartość użytkową (która jest wartością względną), np. kubek gdy jest w nim kawa

• To co absolutne nie może być traktowane jako przedmiot użytku

• Życie ma wartość bezwzględną ale może być też używane. Prawda ma wartość bezwzględną ale też jest użytkowa. Jej istota nie tkwi w użytkowości. Jej użytkowość jest czymś dodatkowym.

• Absolutne to nie to samo co bezwzględne!!!

• Wartości mogą być:

• fundamentalne lub najwyższe. Życie wartością fundamentalną (warunkującą istnienie innych wartości). To co niższe warunkuje to co wyższe (pożywienie warunkuje życie).

• deklarowane (bywają dość abstrakcyjne) i praktycznie uznawane (zazwyczaj materialne)

• Materialnie rzecz biorąc są wartości religijne, moralne, intelektualne, estetyczne, witalne (związane z życiem), społeczne, hedoniczne (związane z przyjemnościami), cywilizacyjne/materialne.

• Za całą hierarchią wartości wędrują przyjemności.

• Aksjologia syntetyzuje 2 działy: etykę i estetykę

• Etyka

• Od gr. etos - 1) charakter, sposób postępowania, to do czego się przyzwyczajamy, co tworzy naszą naturę, 2) miejsce, nasze zachowanie jest umiejscowione, zachowanie musi być dopasowane do miejsca, stosownie od miejsca zmienia się nasze zachowanie

• To co dotyczy etosu (etos -> etyka / mos, moris, mores, moralis -> moralia). U nas: obyczaj, etyka, moralność.

• Moralność dotyczy czegoś bardziej wewnętrznego. Czyjegoś osobistego stosunku do tego co słuszne, powinne, dobre. Moralnym jest ten, kto ma dobre intencje i stara się tak postępować. Kwestia sumienia. Moralność jest bardziej uczuciowa, żywiołowa.

• Moralność posłuszeństwa i moralność sumienia - osobistej odpowiedzialności

• Etyka - to co przychodzi z zewnątrz jako nakaz, zasada, standard etyczny. To co etyczne, jest nakazane. Być etycznym to często być posłusznym. Ma uczyć nas wypracowywania w sobie odpowiedzi na pytanie „co powinienem?”.

• Etyka <-> teologia moralna

• Zakłada, że wszyscy mamy jakieś pragnienia, skłonności, że jesteśmy jacy jesteśmy.

• Dzieli się na:

• naukę moralności - etyka normatywna. Wykład zasad moralnych, reguł poprawnego rozumowania. Angażuje się na rzecz określonego projektu dobrego człowieka.

• nauka o moralności - socjologia, psychologia, nauka opisująca moralność. Jest neutralna. Opisuje zjawisko moralności.

• Estetyka

• Od gr. aisthesis - spostrzeżenie, wgląd.

• Termin pochodzi z XVIII w.

• Sfera poznania zmysłowego (tak uważano w oświeceniu), tego co poprzez naturalne zmysły jest nam dane. Grecy mówili raczej o filozofii sztuki.

• U Kanta estetyka jako poziom, próg poznania.

• W 1750 r. Aleksander Baumgard użył tego określenia do sztuk pięknych. Piękno rozumiał w szerokim znaczeniu.

• Jest taka która opisuje zjawisko sztuki, zjawisko przeżycia estetycznego i taka, która wartościuje.

• Wartości artystyczne - wartości łączące artystę i dzieło. Dzieło jest nosicielem wartości, które chciał twórca przekazać.

• Wartości estetyczne - efekt, który się nakłada na wartości artystyczne ale po stronie odbiorcy. Między dziełem i odbiorcą.

4. Filozofia społeczna

• Przedmiotem filozofii jest życie społeczne. Filozofia bada jego naturę, skupia się na wspólnotowości naszego bycia.

• Bez społeczeństwa, wspólnoty człowiek nie mógł by zaistnieć, rozwijać się.

• Karol Marks: człowiek jest istotą z krwi i kości, w pierwszej kolejności jest albo kobietą albo mężczyzną.

• Co jest czynnikiem historiotwórczym? Wg Marksa konflikty ekonomiczno-społeczne. Mogły to być konflikty idei, wojny religijne, rewolucje naukowo-techniczne (teraz w fazie 2. rewolucji).

• Ściśle powiązane są z filozofią społeczną:

5. Filozofia polityki

• Polis - państwo, wspólnota

• Wiedza dotycząca polis, państwa, wspólnoty to była polityka.

• W pewnym sensie filozofia społeczna i polityka są ze sobą powiązane.

• Ma na względzie życie społeczne zorganizowanej w państwo wspólnoty

6. Filozofia kultury

• Materialna i duchowa

• Podręcznikowa definicja kultury - jest to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności mogących się rozprzetrzeniać

• Można ją umieszczać w czasie i przestrzeni

• Cywilizacja - zbiór wszystkich urządzeń wykonanych przez człowieka, wszystko to, co się zobiektywizowało. To co istnieje w przestrzeni niezależnie od swoich twórców. Jest obiektywna.

• Kultura - umiejętność zaabsorbowania zasobów cywilizacyjnych. Umiejętność znalezienia się w cywilizacji. Jest subiektywna.

7. Filozofia religii