Bogowie i bóstwa starożytnego Egiptu, NAUKA


Bogowie i bóstwa starożytnego Egiptu

MIN, mit. egip. patron płodności i urodzaju; opiekun pustynnych dróg; M. czczono gł. w Achmim i Koptos; w teologii egip. związany z Horusem (którego uosabiał faraon), Amonem oraz Ozyrysem; przedstawiany jako ityfalliczny mężczyzna w obcisłej szacie, w koronie z wysokich piór i z uniesioną wysoko ręką; wizerunkowi Mina towarzyszyła sałata — symbol nasienia i płodności.

AMON, mit. egip. wg teologii z Hermopolis Magna jedno z prabóstw istniejących przed stworzeniem; uosobienie niewidzialnych życiodajnych elementów natury: powietrza i wiatru; od XXII w. p.n.e. kult Amona w nomie tebańskim, z gł. ośr. w Karnaku; utożsamiony z → Re oraz → Minem, Amon [`ukryty'] jako bóstwo uniwersalistyczne i jako patron dynastii król. w czasach Nowego Państwa w XVI-XI w. p.n.e. stał się gł. bogiem państw.; przedstawiany jako król w koronie z 2 wysokimi piórami, a także jako baran lub gęś; również w formach kryptograficznych (np. jako obelisk); przez Greków utożsamiany z Zeusem.

ANUBIS, egip. bóstwo opiekuńcze zmarłych i nekropoli, patron mumifikacji; wg mitu zmumifikował ciało → Ozyrysa; ośr. kultu Anubisa było nie zidentyfikowane miasto w środk. Egipcie, zw. przez Greków Kynopolis; przedstawiany jako czarny pies (szakal) lub człowiek z głową psa.

ATUM, egip. bóg-stwórca czczony w Heliopolis; wg mitu wynurzył się z praoceanu jako → prapagórek i powołał do życia pierwszą parę bóstw kosm.: → Szu i → Tefnut; Atum był także niewidzialnym słońcem wieczornym i nocnym; przedstawiany jako król, rzadziej jako wąż, baran, ichneumon, małpa itp. lub człowiek z głową barana.

BES, popularne egip. bóstwo lud. — demon-strażnik opiekujący się ludźmi w czasie snu i przy porodach; przedstawiany jako karzeł z uszami, grzywą i ogonem lwa, z wysuniętym językiem, często uzbrojony w nóż; kult Besa spokrewniony z kultami → Re i → Hathor, w czasach gr.-rzym. nabrał cech panteistycznych.

CHONSU, bóstwo egip., patron księżyca, opiekun chorych oraz przyszłych matek; od pocz. II tysiącl. p.n.e. jego kult rozwijał się w Tebach (Karnak), gdzie Chonsu tworzył triadę z → Amonem i → Mut; przy świątyni Chonsu był szpital i izba porodowa; czczony też w Memfis, w świątyni → Ptaha; przedstawiany podobnie jak Ptah; głowę Chonsu wieńczą 2 wizerunki księżyca oraz tzw. dziecięcy lok.

GEB, mit. egip. bóstwo — personifikacja Ziemi; wg kosmogonii z Heliopolis wnuk Atuma, syn powietrza Szu, małżonek nieba Nut, ojciec Ozyrysa; miał być pierwszym królem (faraonem) ziemskim; Geb był też bóstwem zmarłych (uosabiał ziemię, w której grzebano ciała); przedstawiano go jako leżącego nagiego mężczyznę.

HATHOR, w staroż. Egipcie jedno z najważniejszych bóstw żeńskich [egip. Hathor `dom Horusa']; pełniła różne funkcje: 1) bóstwa kosm., matki Słońca, pani nieba i życia; 2) patronki króla (faraona) i personifikacji pałacu król.; 3) opiekunki zmarłych i patronki nekropoli; 4) patronki radości i miłości; Hathor była identyfikowana z wszystkimi gł. boginiami (m.in. Izydą, Nut, Bastet); Grecy utożsamiali ją z Afrodytą; wyobrażana najczęściej jako krowa lub kobieta z głową (lub tylko uszami) krowy; ośr. kultu w całym kraju (m.in. w Denderze i Tebach).

HORUS, w mitologii egip. jedno z gł. bóstw (egip. 'odległy'): 1) najstarszy bóg nieba (jego oczami były Słońce i Księżyc); 2) patron władzy król. (od pocz. III tysiącl. p.n.e. identyfikowany z królem, czyli faraonem); 3) syn Ozyrysa i Izydy (wg mitu, w walce o panowanie nad światem pokonał Seta, mordercę swego ojca); w ikonografii przedstawiany jako sokół lub człowiek z głową sokoła, w stroju i koronach król.; ośr. kultu w całym Egipcie (m.in. w Idfu i Kom Ombo); Grecy utożsamiali go z Apollinem.

IMHOTEP (XXVII-XXVI w. p.n.e.), egip. architekt, uczony, arcykapłan z Heliopolis; kierował król. pracami bud.; był inspiratorem egip. monumentalnej architektury kam.; twórca pierwszej piramidy schodkowej Dżesera w Sakkara. Od okresu Nowego Państwa (XVI-XI w. p.n.e.) czczony jako patron pisarzy i uczonych, od VII w. p.n.e. do czasów rzym. — jako opiekun chorych, identyfikowany przez Greków z Asklepiosem.

IZYDA, Izys, gr. Isis, egip. bogini, która początkowo była personifikacją tronu król.; wg mitologii egip. żona Ozyrysa i matka Horusa; patronka magii; czczona m.in. w tzw. Iseum (środk. Delta), Abydos, Koptos i na File; popularność Izydy wzrosła w Okresie Późnym; w czasach gr.-rzym. kult Izydy rozprzestrzenił się poza Egiptem (m.in. w Rzymie); przedstawiana najczęściej jako kobieta z hieroglifem na głowie — wyobrażeniem tronu, lub (identyfikacja Izydy z Hathor) dyskiem słonecznym między krowimi rogami; często występuje w towarzystwie Neftydy; brązowe figurki Izydy z małym Horusem na kolanach uważano w średniowieczu za wyobrażenia Madonny z Dzieciątkiem.

MAAT, mit. egip. uosobienie ładu we wszechświecie (ustanowionego w czasie aktu stworzenia świata), sprawiedliwości i prawdy, uniwersalny wzorzec etyczny; przedstawiana jako kobieta z piórem na głowie; córka Re; Maat (identyfikowaną z Tefnut) czczono w całym Egipcie — w jej świątyniach odbywały się sądy.

MIN, mit. egip. patron płodności i urodzaju; opiekun pustynnych dróg; M. czczono gł. w Achmim i Koptos; w teologii egip. związany z Horusem (którego uosabiał faraon), Amonem oraz Ozyrysem; przedstawiany jako ityfalliczny mężczyzna w obcisłej szacie, w koronie z wysokich piór i z uniesioną wysoko ręką; wizerunkowi Mina towarzyszyła sałata — symbol nasienia i płodności.

MONTU, mit. egip. bóstwo lokalne okolic Teb (Karnak, Armant, Nadż al-Madamud); patron czynów wojennych faraona; popularny w czasach Średniego i Nowego Państwa (ok. XX-XI w. p.n.e.), gdy powstawało egip. imperium; wcieleniem Montu był byk Buchis (czczony w Armant); w sztuce przedstawiany jako faraon (ewentualnie człowiek w stroju król.) z głową sokoła, w koronie złożonej z dysku słonecznego i 2 wysokich piór.

MUT, mit. egip. małżonka Amona i matka Chonsu; Mut [`matka'] była czczona jako bogini gł. w Tebach (Karnak); przedstawiana jako sęp, kobieta z głową lwicy lub kobieta z król. podwójną koroną Górnego i Dolnego Egiptu; identyfikowana m.in. z Bastet, Sachmet i Nechbet.

NECHBET, mit. egip. bogini lokalna m. Necheb (ob. Al-Kab w pd. Egipcie), czczona pod postacią sępa; druga, oprócz dolnoegip. bogini-kobry Uadżyt, bogini opiekuńcza faraona i zjednoczonego Egiptu, symbolizowała Górny Egipt.

NEFTYDA, mit. egip. córka Geba (Ziemia) i Nut (Niebo), siostra Ozyrysa, Izydy i Seta; przedstawiana najczęściej razem z Izydą, jako płaczka nad ciałem Ozyrysa; jedna z bogiń opiekuńczych zmarłych (oprócz Izydy, Selkit i Neit).

NEIT, mit. egip. bogini m. Sais (także m. Esna w Górnym Egipcie); czczona od pocz. III tysiącl. p.n.e.; atrybuty Neit (tarcza i strzały) wskazują na związek z polowaniem i wojną; Grecy utożsamili ją z Ateną; także bogini-opiekunka faraona i jedna z bogiń opiekujących się zmarłymi; w Epoce Późnej nabrała cech uniwersalistycznych; przedstawiana jako kobieta w koronie Dolnego Egiptu.

NU, Nun, mit. egip. personifikacja tzw. praoceanu, czyli prawód istniejących przed stworzeniem świata (prasubstancji obejmującej elementy wszystkiego); określany jako ojciec bogów, wg kosmogonii z Heliopolis z niego wynurzyło się Słońce lub Atum w postaci → prapagórka; Nu otaczał świat i każda woda (np. rzeka, źródło, deszcz) była jego częścią.

NUT, mit. egip. personifikacja nieba; przedstawiana jako naga kobieta wygięta w łuk i dotykająca rękami ziemi, z ciałem pokrytym gwiazdami; matka bogów: Ozyrysa, Izydy, Seta i Neftydy; każdego wieczoru Nut połykała Słońce, a rankiem rodziła je ponownie; jako miejsce przeznaczenia dusz Nut była też boginią opiekującą się zmarłymi.

OZYRYS, mit. egip. jedno z najważniejszych bóstw staroż. Egiptu; gł. aspekty Ozyrysa: 1) uosobienie zmarłego faraona; 2) bóstwo wegetacji i wiosennego odrodzenia przyrody; 3) bóstwo zmarłych; 4) bóstwo płodności; wg mitu z Heliopolis, Ozyrys był synem Geba i Nut, bratem i mężem Izydy, ojcem Horusa; jako król ziemski Ozyrys został zamordowany przez swego brata Seta, zmumifikowany, a po przywróceniu do życia, stał się królem świata zmarłych (natomiast Horus, po walce z Setem, odzyskał król. władzę na ziemi); mit ten był corocznie odtwarzany podczas święta zmarłych; gł. ośr. kultu Abydos i Busiris (ob. Abu Sir Bana); przedstawiany jako mumia w koronie Górnego Egiptu ozdobionej piórami (tzw. korona atef), często w towarzystwie Izydy.

PRAPAGÓREK, mit. egip. bóg-Stwórca, który pod postacią prapagórka (wyspy) wyłonił się z → Nu (praoceanu), zapoczątkowując dzieło stworzenia świata; wg kosmologii z Heliopolis był to → Atum, wg teologii memfickiej Ptah-Tatenen [`Ptah — ziemia, która się wynurza'].

PTAH, mit. egip. bóg czczony gł. w Memfis, wg memfickiej teologii stworzył świat za pomocą twórczego słowa; opiekun rzemiosła i sztuki; przedstawiany jako stojąca postać, w stroju i nakryciu głowy ściśle przylegającym do ciała; w czasach panowania XIX i XX dyn. (XIII-XI w. p.n.e.) Ptah wraz z → Amonem i → Re tworzył nacz. trójcę egip. panteonu.

RA, mit. egip. ubóstwione Słońce, → Re.

RE, Ra, mit. egip. ubóstwione Słońce, najważniejsze bóstwo staroż. Egiptu (każda świątynia miała wyodrębnioną część poświęconą kultowi Słońca); Re to: 1) pra-bóg, istniejący przed stworzeniem świata; 2) bóg-stwórca i pan świata utożsamiony z Atumem i Horusem; 3) władca bogów; 4) władca świata zmarłych utożsamiony z Ozyrysem; z Re łączono synkretycznie inne bóstwa (np. Amon-Re, Atum-Re); przedstawiano go jako człowieka z głową sokoła zwieńczoną dyskiem słonecznym, często w barce, w której (wg wierzeń) przemierzał niebo; gł. ośrodek kultu — Heliopolis.

SACHMET, Sechmet, mit. egip. bogini, personifikacja niszczącej potęgi słońca, a także boskiej mocy chroniącej faraona oraz waleczności król.; Sachmet [`najpotężniejszą'] czczono gł. w Memfis jako żonę Ptaha; identyfikowana z Tefnut, Bastet i Mut; przedstawiana jako postać kobieca z głową lwicy.

SERAPIS, Sarapis, gr. nazwa egip. boga Ozyrysa-Apisa czczonego w Memfis w Okresie Późnym; kult Serapisa, jako wspólnego boga Egipcjan i Greków, rozpowszechnił się w całym Egipcie za panowania Ptolemeusza I Sotera (323-283 p.n.e.); przedstawiano go na wzór gr. rzeźb Zeusa z egip. uzupełnieniami (np. rogi baranie) i z tzw. kalatosem (koszem obfitości) na głowie; gł. ośr. kultu — Aleksandria, Memfis (Serapeum).

SET, Seth, mit. egip. bóstwo o ambiwalentnej naturze: 1) patron Górnego Egiptu, pustyni i obcych ziem, razem z Horusem gwarant silnej władzy faraona, obrońca Re w jego walce z siłami chaosu uosabianego przez węża Apopisa; 2) uosobienie gwałtownej, prymitywnej siły i destrukcji, mityczny morderca Ozyrysa; w zależności od sytuacji polit. w kraju oficjalna teologia podkreślała jego pozytywny lub negatywny aspekt; przedstawiany jako fantastyczne zwierzę lub człowiek z głową tego zwierzęcia; gł. ośr. kultu: Awaris we wsch. części delty Nilu i Ombos (ob. Kom Ombo) w 5 nomie Górnego Egiptu; przez Greków utożsamiany z Tyfonem.

SOBEK, mit. egip. bóstwo opiekuńcze terenów obfitujących w wodę, zwł. Fajum, czczone pod postacią krokodyla; kult Sobka, poświadczony w pocz. III tysiącl. p.n.e., trwał do czasów gr.-rzym., w których Sobek (gr. Suchos) stał się bóstwem uniwersalnym o synkretycznym charakterze; liczne ośr. kultu, m.in. Kom Ombo.

SZU, mit. egip. bóstwo personifikujące świetlistą atmosferę wypełniającą przestrzeń między niebem a ziemią; wg mitu z Heliopolis (IV/III tysiącl. p.n.e.) syn Atuma, stwórcy świata; wraz ze swą siostrą Tefnut (uosabiającą wilgoć) Szu personifikuje warunki niezbędne do powstania życia; utożsamiany z królem egip. (faraonem) jest gł. postacią w → Tekstach Sarkofagów; przedstawiany jako król z piórem na głowie lub jako lew.

TEFNUT, mit. egip. bogini, personifikacja wilgoci jako jednego z warunków koniecznych do powstania życia; wg mitu z Heliopolis córka Atuma i siostra Szu; w różnych egip. systemach teol. identyfikowana z Maat, Hathor i Sachmet; przedstawiana jako lwica lub kobieta z głową lwicy.

TOT, gr. nazwa egip. boga Dżehuti czczonego prawdopodobnie już na pocz. III tysiącl. p.n.e. w Hermopolis pod postacią ibisa; Tot był patronem księżyca, opiekunem nauki, pisarzy i świętych tekstów, zw. również sekretarzem bogów; w Okresie Późnym uznany za uniwersalnego boga-Stwórcę; przedstawiany jako ibis, pawian lub król z głową ibisa, zwieńczoną wyobrażeniem 2 form księżyca (dysk i sierp), z przyborami pisarza w ręku; przez Greków identyfikowany z Hermesem.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Bogowie Starożytnego Egiptu
Główni bogowie starożytnego Egiptu, EGIPT, Ciekawostki
Bogowie starożytnego Egiptu
Bogowie i boginie starożytnej Grecji
Charakter religii starożytnego Egiptu, Egipt
RELIGIA STAROŻYTNEGO EGIPTU, Archeo, EGIPT
Test Starożytna Grecja, nauka w liceum
SZTUKA STAROZYTNEGO EGIPTU
Ciekawostki na temat starożytnego Egiptu, Egipt
11 Podrozujemy do starozytnego Egiptu ,156,4476,pobierz (2)
CHRONOLOGIA STAROŻYTNEGO EGIPTU
architektura starozytnego egiptu cz1
Chronologia starozytnego egiptu
CYWILIZACJA STAROŻYTNEGO EGIPTU
pismo starożytnego egiptu, Egipt
SZTUKA STAROŻYTNEGO EGIPTU, starożytna, sztuka starożytnego egiptu J. Lipińska
Mitologia starożytnego Egiptu

więcej podobnych podstron