Wpływ awitaminoz na skórę
CZYM SĄ WITAMINY
Witaminami nazywamy egzogenne związki organiczne o prostej budowie, niezbędne do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Są to najczęściej koenzymy lub derepresory informacji genetycznej, regulujące syntezę ważnych białek ustrojowych. Zapotrzebowanie na witaminy jest zależne od:
wieku;
aktywności fizycznej;
stanów fizjologicznych, np. ciąża, laktacja;
rodzaju diety;
nasilenia przemiany materii;
stopnia wchłaniania w przewodzie pokarmowym;
zużytkowania oraz wydalania witamin;
Zapotrzebowanie organizmu na witaminy jest minimalne, jednak niemożność ich syntezy przez organizm powoduje, że niedobór witamin wywołuje ciężkie następstwa.
NIEDOBORY WITAMIN (AWITAMINOZY)
Przyczyny:
niewłaściwa dieta;
zaburzenia wchłaniania witamin z przewodu pokarmowego (biegunki, wymioty);
zwiększone zapotrzebowanie (ciąża, laktacja, okres wzrostu, nadczynność tarczycy);
Obecnie epidemie awitaminoz występują sporadycznie i przeważnie w krajach gospodarczo zacofanych.
Istotną rolę w powstawaniu awitaminoz odgrywają właściwości fizyczne witamin - witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) wchłaniają się w przewodzie pokarmowym przy udziale żółci. Witaminy rozpuszczalne w wodzie wchłaniają się łatwiej, jednak do niedoborów również tych witamin mogą prowadzić ostre stany zapalne jelit z wodnymi stolcami.
Pierwsze objawy stanów niedoboru witamin mają charakter niespecyficzny i są najczęściej nieprawidłowo interpretowane. W praktyce rzadko spotykane są stany chorobowe uwarunkowane niedoborem wyłącznie jednej witaminy. Dlatego obowiązuje ogólna reguła podawania preparatów wielowitaminowych. Podaż tylko jednej witaminy może być przyczyna pogorszenia się stanu chorobowego.
Leczenie awitaminoz polega na stosowaniu pełnowartościowej diety, pokrywającej bieżące zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, uzupełnionej brakującymi witaminami. Najlepszym sposobem zapobiegania niedoborom witamin jest stosowanie jak najbardziej zróżnicowanej diety oraz zwalczanie stanów chorobowych upośledzających wchłanianie lub zwiększających metabolizm witamin.
Ogólnie witaminy pełnią funkcję kofaktorów różnych enzymów, stąd ich niedobór powoduje różne zaburzenia metaboliczne, objawiające się najczęściej zaburzeniami układu nerwowego, krwiotwórczego i kostnego, z zaburzeniami wzrostu oraz ogólnoustrojowymi.
WITAMINY
Witamina |
Funkcje |
Objawy awitaminozy |
Źródła |
A (grupa witamin) akseroftol, retinol |
prekursor purpury wzrokowej, aktywacja arginazy i oksydazy ksantynowej, synteza glikoprotein i gagów, pobudzanie mitoz |
ślepota nocna, rogowacenie nabłonków skóry i błon śluzowych, kseroftalmia, zahamowanie wzrostu kości |
wątroba, szpinak, marchew, dynia, ziemniaki, brokuły, sałata, arbuz , świeże morele, szparagi, cykoria, przeciery owocowe |
D (grupa witamin) kalcyferol |
Synteza 25(OH)D3 w wątrobie, 1,25(OH)2D3 w nerkach, resorpcja wapnia i fosforanów w jelicie |
krzywica, osteomalacja |
tran, śledzie, makrele, łosoś, sardynki, światło słoneczne, olej z halibuta |
E (grupa witamin) tokoferol |
główny antyoksydant organizmu, udział w komórkowym łańcuchu oddechowym |
zaburzenia płciowe, obrzęki, trombocytoza |
migdały, olej z moreli, olej kukurydziany, margaryna, orzechy ziemne, włoskie, laskowe, kiełki pszenicy, nasiona słonecznika, olej z nasion bawełny |
K (grupa witamin) filochinon |
aktywacja czynników II, VII, IX i X krzepnięcia krwi |
skaza krwotoczna |
lucerna, brukselka, kapusta, kalafior, zielona herbata, owies, soja, szpinak, rzepa zielona, ser camembert, ser cheddar |
C kwas L-askorbinowy |
układ oksydacyjno-redukcyjny, synteza kolagenu i GAGów |
gnilec (wypadanie zębów, krwawienia), ogólne osłabienie, nadwrażliwość na zakażenia, obrzęk stawów |
czarna porzeczka, brokuły, pomarańcze, kapusta, cytryna, pieprz zielony, grejpfrut, szpinak, owoce dzikiej róży, poziomki, pomidory, rzeżucha, mandarynki |
B1 tiamina, aneuryna |
oksydacyjna dekarboksylacja pirogronianów, cykl kwasu cytrynowego, tor pentozowy spalania glukozy, aktywacja pochodnych karbonylowych (CO w ketonach) |
choroba beri-beri, zapalenie wielonerwowe, encefalopatia, niewydolność krążenia (serca), zanik mięśni, atonia jelit, biegunki |
wątroba, drożdże piwne, soja, łosoś, nasiona pszenicy, słonecznika, wieprzowina, otręby ryżowe |
B2 ryboflawina |
transfer elektronów w komórkowym łańcuchu oddechowym (FAD), β-oksydacja, oksydazy aminokwasów oraz ksantypowa |
pęknięcia kącików ust, zapalenie warg, zanik brodawek językowych, zapalenia skóry, waskularyzacja rogówki, niedokrwistość |
migdały, drożdże piwne, sery, kurczaki, podroby, ziarna pszenicy |
PP niacyna (amid kwasu nikotynowego) |
transfer wodoru w komórkowym łańcuchu oddechowym (NAD+, NADP+) |
pelagra, zapalenie skóry, błon śluzowych przewodu pokarmowego, biegunki, uszkodzenie OUN, demencja |
wątroba, drożdże piwne, halibut, kurze białe mięso, wieprzowina, orzechy ziemne, łosoś, miecznik, tuńczyk, indyk, cielęcina, słonecznik |
B6 pirydoksyna |
dekarboksylacja i transaminacja aminokwasów, synteza: GABA, serotoniny, glicyny, (z szczawianu), kwasu δ-aminolewulinowego |
uszkodzenie OUN (nadpobudliwość, drgawki), zaburzenia przemiany kwasu szczawiowego, zapalenie skóry |
banany, ryż, otręby, mąka, drożdże piwne, orzechy laskowe, łosoś, tuńczyk, soja, avocado, marchew, nasiona słonecznika, pszenicy, krewetki |
B12 kobalamina |
metabolizm kwasu foliowego, synteza puryn, konwersja tłuszczów obojętnych w fosfatydy |
niedokrwistość złośliwa, zwyrodnienie sznurów bocznych rdzenia kręgowego |
wołowina, jaja, wątroba, śledzie, makrele, mleko, produkty mleczne, sery z pleśnią, sardynki, flądry, małże, pasztet |
H biotyna |
aktywacja i transfer CO2, synteza kwasów tłuszczowych, węglowodanów i białek |
ogólne osłabienie, zapalenie skóry, niedokrwistość |
drożdże winne, brązowy ryż, pszenica, masło, wątroba, sery, kurczaki, jaja, groch zielony, soczewica, makrele, mięso, mleko, owies, soja, groch, tuńczyk, orzechy włoskie, ziemne, nerkowca, słonecznik |
Kwas foliowy
|
aktywacja i transfer jednowęglowych fragmentów, synteza puryn, pirymidyn i porfiryn |
niedokrwistość makrocytarna, leuko-, limfo- i trombopenia, zapalenie języka, zaburzenia wzrostu kości |
fasola, drożdże piwne, wątroba, owoce, soja, groch, pszenica, kiełki, soczewica, pomarańcze |
WPŁYW AWITAMINOZ NA SKÓRĘ
Awitaminoza A
Awitaminoza A jest przyczyną wzmożonego rogowacenia mieszkowego i przymieszkowego skóry z wypadaniem włosów i siwieniem. Skóra staje się sucha i szorstka, stwierdza się cechy hiperkeratozy (skóra ropuchy). Włosy także są suche, łamliwe, paznokcie zaś wykazują podłużne bruzdkowanie.
Witamina A uważana jest za czynnik ochraniający błony śluzowe ( całego przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, dróg rodnych, zwłaszcza pochwy oraz spojówek oczu. W następstwie niedoboru witaminy A następuje zahamowanie wydzielania mukopolisacharydów i mukoprotein, stanowiących główne składniki ochronnego śluzu. W następstwie dochodzi do nieżytów dróg oddechowych, moczowo-płciowych oraz nieżytów przewodu pokarmowego z zahamowaniem wydzielania soków trawiennych.
Nabłonek w jamie ustnej zanika i rogowacieje, dotyczy to też nabłonka wielu gruczołów.
Czerwień warg staje się sucha, sprawia wrażenie zeskórzenia; granica błony śluzowej wargi ulega przesunięciu ku wewnątrz. Błona śluzowa jamy ustnej ulega zmatowieniu, staje się blada, sucha, na co ma również wpływ mniejsze wydzielanie śliny. Występują stany zapalne w kącikach ust.
Z innych objawów występują zaburzenia wzroku, polegające na braku adaptacji oka do widzenia w ciemności (ślepota nocna), a w obrębie błony śluzowej występuje rozmiękanie rogówki z następowym wysuszeniem i rogowaceniem rogówki.
Dermatozy z niedoboru witamin z grupy B
Izolowany lub kombinowany niedobór zespołu witamin B (B1, B2, B6, biotyna [wit. H], kwas foliowy, witamina B12) może zasadniczo ujawnić się jako zapalenie warg i/lub błony śluzowej jamy ustnej, zapalenie języka, a również pod postacią wypryskopodobnych schorzeń skóry, występujących często na twarzy i w okolicach narządów płciowych.
Awitaminoza B2 (aryboflawinoza)
Izolowany niedobór wit. B2 jest rzadko spotykany. Charakteryzuje się on zespołem objawów ze strony jamy ustnej, oczu i narządów płciowych (zespół ustno-oczno-genitalny).
W jamie ustnej stwierdza się zapalenie języka, błony śluzowej jamy ustnej oraz kącików ust (tzw. zajady). Czerwień warg ulega silnemu przekrwieniu. W obrębie błony śluzowej policzków pojawiają się ogniska leukoplakii, a w następstwie ich złuszczania rozwijają się płytkie, łatwo krwawiące ubytki. Język jest powiększony i obrzmiały o purpurowym zabarwieniu; na jego brzegach zaznaczają się odciski zębów. Po okresie przerostu brodawki języka zanikają; może to również dotyczyć błony śluzowej warg, policzków i gardła. Błony śluzowe są wysuszone, co może powodować trudności w przełykaniu.
W obrębie skóry twarzy mogą się rozwinąć ogniska złuszczania w fałdach nosowo-wargowych i w otoczeniu ujścia nozdrzy.
Zmiany oczne charakteryzują się stanem zapalnym spojówek, waskularyzacją rogówki z następowym zmętnieniem oraz podwójnym widzeniem. Mogą pojawić się pryszczki na granicy rogówki i spojówki.
W obrębie narządów płciowych u mężczyzn stwierdza się zapalenie worka mosznowego, a u kobiet warg sromowych.
Awitaminoza B6
Dominują objawy łojotokowego zapalenia skóry twarzy i szyi, zapalenie języka oraz błony śluzowej jamy ustnej a także zajady w kącikach ust.
Niedobór witaminy PP
Klasyczną dermatozą z niedoboru amidu kwasu nikotynowego (i częściowo niedoborem witamin B i/lub białka) jest pelagra (wł. pella agra - szorstka skóra).
Objawy kliniczne pelagry to tzw. zespół objawów 3d (dermatitis, diarrhoea, dementia):
Dermatitis: symetryczne zapalenie skóry z przebarwieniami i zanikiem skóry w miejscach eksponowanych na światło (skóra jest zaczerwieniona i obrzęknięta, występują pęcherze na skórze rąk, nóg i twarzy, następuje jej łuszczenie a niekiedy martwica). Po ustąpieniu zapalnego stanu ostrego skóra staje się twarda, szorstka, łatwo pękająca oraz wykazuje odgraniczone przebarwienie.
Diarrhoea: Zapalenie jelit z biegunkami, zapalenie jezyka i jamy ustnej (język jest bolesny, silnie popękany zaczerwieniony; wystepują pęknięcia czerwieni warg oraz gąbczasto zmienione dziąsła, które łatwo krwawią).
Dementia: Objawy psychiczne (aż do otępienia), a także obwodowe objawy neurologiczne „wypadania” czynności - polineuropatia (zaburzenia czucia, porażenia kończyn, bezsenność, bóle głowy, stany lękowe, depresja, utrata pamięci, apatia).
Awitaminoza C
Awitaminoza C w stosunkowo krótkim czasie doprowadza do gnilca (szkorbut). Głównymi objawami gnilca są: ogólne osłabienie z adynamią mięśni, zmiany w jamie ustnej (rozległe zapalenie dziąseł i języka, owrzodzenia błony śluzowej, rozluźnienie a następnie wypadanie zębów)oraz skaza krwotoczna nie ograniczająca się do jamy ustnej, ale rozciagająca się na całą skórę i na okostną dookoła stawów. Skóra jest blada występują krwawienia (wybroczynki krwawe w skórze, szczególnie na opuszkach palców i pod paznokciami rąk) i rogowacenie mieszkowe (hiperkeratoza).
Źródła:
„Choroby skóry i weneryczne” - prof. dr med. Franciszek Miedziński wyd. IV PZWL Warszawa 1985
„Choroby wewnętrzne” - prof. dr hab. med. Franciszek Kokot wyd. III PZWL Warszawa 1986
„Fizjologia patologiczna” - prof. dr med. Antoni Horst wyd. IX PZWL Warszawa 1986
„Dermatologia” - Gernot Rassner wyd. I Urban & Partner Wrocław 1994
„Witaminy, minerały i pierwiastki śladowe” - dr H. Winter Griffith wyd. polskie Agencja ELIPSA Warszawa 1994
„Fizjologia organizmów z elementami anatomii człowieka” - Paweł Hoser wyd. V WSiP S.A. Warszawa 1996
1