ROZMOWA GŁÓWNYM WARUNKIEM SKUTECZNEGO WSPÓŁDZIAŁANIA NAUCZYCIELI I RODZICÓW

Nie mów dużo, ale powiedz wiele.

Przysłowie chińskie

Rozmowa jest pierwszym osobistym kontaktem pomiędzy nauczycielami i rodzicami. Pomaga przełamać obopólną niechęć, brak zaufania i wzajemne opory, uniemożliwiające podejmowanie wspólnych zadań. Niedosyt lub brak kontaktów osobistych w formie rozmowy jest wymownym świadectwem poważnych niedomagań w zakresie wzajemnej współpracy nauczycieli i rodziców, zaprzeczeniem idei partnerstwa, a tym samym przekreśla jego zasadniczy sens wychowawczy. Warto więc zapoznać się z problemami związanymi z rozmową nieco bliżej.

Rozmowa to nie tylko zwykłe porozumiewanie się, to nie tylko wymiana myśli i uczuć, to przede wszystkim proces wzajemnego oddziaływania. Jej partnerzy bowiem mają możliwość nie tylko dzielenia się posiadaną wiedzą lub własnymi spostrzeżeniami i odczuciami, lecz również mogą wpływać na zmianę swych dotychczasowych opinii i ocen w omawianych wspólnie sprawach.

Poprawnie przebiegająca rozmowa między nauczycielami i rodzicami może oddać obu stronom niejedną usługę, na przykład może:

• łagodzić u rodziców napięcie psychiczne spowodowane trudnościami dziecka w szkole,

• przełamywać poczucie niepewności i osamotnienia u rodziców w pracy wychowawczej z dzieckiem,

• a przede wszystkim ograniczać błędy wychowawcze rodziców i nauczycieli

• oraz pomóc w bardziej jednolitym i zwartym oddziaływaniu pedagogicznym szkoły

i domu.

Rozmowa, podczas której realizuje się określone cele, może uwzględniać różnoraką

tematykę. Ze względu na temat rozmów wyróżnia się:

Rozmowę o ogólnej sytuacji ucznia, którą inicjuje przeważnie nauczyciel, gdy odczuwa potrzebę bliższego poznania dziecka, jego sytuacji rodzinnej, warunków bytowo-materialnych, panującej w rodzinie atmosfery wychowawczej.

Rozmowę o określonej sytuacji ucznia, polegającej na omawianiu i rozwiązywaniu konkretnego problemu wychowawczego, np. wagarów dziecka, jego niewłaściwego zachowania się na lekcji itp.

Nie bójmy się zatem pytać rodziców lub prawnych opiekunów o:

• Sytuację rodzinną i szkolną uczniów.

• Trudności we współżyciu z rówieśnikami.

• Stosunek do nauki, nauczycieli czy życia szkolnego w ogóle.

• Konflikty z nauczycielami.

• Warunki materialne i mieszkaniowe rodziny.

• Atmosferę wychowawczą panującą w domu, w tym m.in. o konflikty małżeńskie, rzutujące na całokształt oddziaływań wychowawczych rodziców.

• Sposób przygotowywania się przez dziecko do zajęć lekcyjnych oraz odrabiania lekcji w domu.

• Wszelkiego rodzaju nałogi.

• Problemy związane z uświadamianiem seksualnym dziecka itp.

Poszerzenie zakresu tematyki rozmów między nauczycielami i rodzicami stanowi istotny warunek coraz bardziej skutecznego jej wykorzystywania do podnoszenia skuteczności współdziałania.

Rozmowa może być prowadzona z inicjatywy nauczycieli lub rodziców:

Rozmowa podejmowana z inicjatywy nauczycieli napotyka zwykle wewnętrzny opór rodziców, którzy spotkanie z nauczycielem traktują jako wezwanie do szkoły. Kardynalnym błędem jest występowanie przez nauczycieli z inicjatywą rozmowy dopiero wtedy, gdy uczeń znajduje się w sytuacji krytycznej. Zbyt późno zaaranżowana łatwo może przeobrazić się w zgłaszanie wzajemnych pretensji i żalów, zamiast stwarzać podstawę usilnych poszukiwań właściwego wyjścia z trudnej sytuacji.

Rozmowa podejmowana z inicjatywy rodziców należy obecnie do rzadkości, co ma niejednokrotnie swoje głębsze uwarunkowania, np. praca zawodowa obojga rodziców, brak dogodnego terminu spotkania itp.

Ze względu na spełnianą funkcję wyróżnia się następujące rodzaje rozmów:

• Rozmowa kierowana (bezpośrednia) - nauczyciel ustala temat rozmowy, stawia wiele interesujących go pytań i to niekiedy bez liczenia się z zainteresowaniami i potrzebami rodziców, interpretuje dowolnie ich wypowiedzi i reakcje, udziela im rad i wskazówek w formie wyraźnych pouczeń

• Rozmowa niekierowana (pośrednia) - pozwala na szczere i swobodne wypowiadanie się rodzica, zaś nauczycielowi na uważne przysłuchiwanie się rozmówcy; jest ona jednak mało skuteczna, zalecana bywa jedynie w stosunku do osób, u których nauczyciel rzeczywiście cieszy się dużym autorytetem.

Poprawne przeprowadzenie rozmowy nie jest łatwe. Wymaga przestrzegania wielu warunków, zwłaszcza ze strony nauczycieli, jako jej głównych inicjatorów.

Do warunków tych zalicza się:

Uważne i cierpliwe wysłuchanie swego rozmówcy.

Powinniśmy zagwarantować rozmówcy pierwszeństwo wypowiadania się, co pozwoli szukać w usłyszanych wypowiedziach podstawowego punktu oparcia dla ujawnienia swego stanowiska. Nauczyciel powinien umieć uważnie i cierpliwie wysłuchać swego rozmówcy.

Nawiązanie kontaktu psychicznego między uczestnikami rozmowy.

Nawiązywanie kontaktu psychicznego między uczestnikami rozmowy jest niezbędne podczas właściwego przebiegu rozmowy. Przysłuchiwanie się nie eliminuje bowiem słownego włączania się w rozmowę, gdy zachodzi taka potrzeba. Nauczyciel powinien jednak sygnalizować rodzicom, że docenia ich wypowiedzi, dawać im do zrozumienia, że podziela ich zdanie lub nie zgadza się z nimi albo też stawiać im pytania, mające na celu poszerzenie lub uściślenie przekazywanych mu informacji.

Okazywanie sobie właściwych postaw i oczekiwań.

Niezmiernie ważnym warunkiem poprawnie przebiegającej rozmowy jest okazywanie sobie właściwych postaw i oczekiwań. Warunek ten obowiązuje w równej mierze obie strony. W szczególności jednak musi być spełniany przez nauczyciela, gdyż to on głównie decyduje o sposobie okazywania postaw i oczekiwań podczas rozmowy z rodzicami. Nauczyciel powinien zatem być szczery w swoich wypowiedziach i gotowy do zmodyfikowania swoich poglądów czy przekonań po dostarczeniu mu przez rodziców nowych danych. Nie powinien również wyrażać pochopnych ocen pod adresem zarówno rodziców jak i dziecka, pamiętając o tym, że oceny przedwczesne mogą nie tylko odznaczać się przesadnym subiektywizmem, ale również okazać się wielce krzywdzące.

Odpowiedni sposób zadawania pytań.

Odpowiedni sposób zadawania pytań ma fundamentalne znaczenie podczas rozmowy. Nauczyciel powinien pytania alternatywne (tzn. zamknięte) zastępować stymulującymi (tzn. otwartymi), które pozwolą mu uzyskać dodatkowe informacje, umożliwiające głębsze rozpoznanie sytuacji rodzinnej ucznia. Zamiast pytać: Czy Pańskie dziecko ma przyjaciół?

( na pewno usłyszymy krótką odpowiedź „Tak”) można powiedzieć: Może zechciałaby Pani/Pan powiedzieć coś o kolegach, z którymi przyjaźni się Pańskie dziecko. Przykład ten uświadamia, jak ważne jest odpowiednie konstruowanie pytań podczas poprawnego przeprowadzania rozmowy.

W trosce o skuteczność rozmów z rodzicami warto zwracać uwagę na następujące aspekty, a mianowicie :

• Powinniśmy być bezpośredni i swobodni w kontakcie z rodzicem.

• Starajmy się zdobyć zaufanie naszego rozmówcy.

• Unikajmy wyrażeń abstrakcyjnych, dostosujmy się do poziomu umysłowego rodzica.

• Bądźmy dyskretni i starajmy się nie zawieść zaufania, jakim obdarzył nas rozmówca.

Należy zaznaczyć, że nawet najbardziej wszechstronna znajomość warunków poprawnie przebiegającej rozmowy i jej rodzajów czy też wrodzona umiejętność jej przeprowadzania nie są w stanie całkowicie wyeliminować błędów, na jakie narażeni są rozmówcy.

Szczególnie szkodliwe błędy popełniane są przez nauczycieli:

( zestaw błędów według W. Webera )

DYRYGOWANIE	Tzn. udzielanie rad i wskazówek w formie pouczeń, wydawanie upomnień, sugerowanie gotowych rozwiązań.
DEBATOWANIE	Tzn. toczenie sporów i trwanie z uporem przy własnym stanowisku.
DOGMATYZOWANIE	Tzn. powoływanie się na autorytety lub własne doświadczenie i wiedzę zamiast podawania logicznych argumentów na poparcie wysuwanej tezy.
DIAGNOZOWANIE	Tzn. stawianie rozpoznania, które może zaskakiwać rozmówcę, np. pochopne uznawanie ucznia za trudnego, leniwego, nieposłusznego.
INTERPRETOWANIE	Tzn. samowolne i subiektywne komentowanie wypowiedzi rozmówcy.
GENERALIZOWANIE	Tzn. ocenianie ucznia według pewnego schematu i tendencja do nadmiernego uogólniania swych wypowiedzi, co powoduje zniekształcanie omawianego problemu, tj. wyolbrzymianie go albo lekceważenie.
BAGATELIZOWANIE	Tzn. lekceważenie rozmówcy oraz problemów go nurtujących, nieliczenie się z jego zdaniem.
MORALIZOWANIE	Tzn. pouczanie, upominanie rozmówcy, co jest szczególnie niebezpieczne zwłaszcza w rozmowie z dorosłymi, ponieważ są oni wyjątkowo uczuleni na wszelkiego rodzaju narzucanie im poglądów.
MONOLOGIZOWANIE	Tzn. niedopuszczanie do głosu partnera rozmowy.
EMIGROWANIE	Tzn. wyłączanie się z rozmowy, brak zainteresowania rozmówcą i jego sprawami.
RACJONALIZOWNIE	Tzn. ustosunkowywanie się do wypowiedzi rozmówcy wyłącznie pod kątem ich zgodności z zasadami poprawnego myślenia, przy jednoczesnym niedostrzeganiu lub niedocenianiu jego emocji i dążeń. Oznacza to drobiazgowe analizowanie niemal każdego zdania rozmówcy kosztem rozwiązania problemu.
PODDAWANIE SIĘ PROJEKCJI	Tzn. przenoszenie własnych doświadczeń, myśli i uczuć na partnera rozmowy, polega na nieliczeniu się z obiektywnym stanem rzeczy. Wypowiedzi rozmówcy przyjmowane są przez pryzmat uprzedzeń lub wyobrażeń i interpretowane w ściśle określony sposób, mianowicie zgodnie z założoną z góry intencją.
IDENTYFIKOWANIE	Tzn. utożsamianie się z rozmówcą, tracenie niezbędnego wobec niego dystansu i samokontroli, np. gdy rozmówca po prostu przypomina kogoś bliskiego.
FIKSACJA	Tzn. branie na siebie określonej roli, np. wszystkowiedzącego ojca czy pocieszającej matki albo też przypisywanie podobnej roli swemu rozmówcy.
ABSTRAHOWANIE	Tzn. ogólne, mało konkretne wyrażanie się i używanie w swych wypowiedziach przeważnie języka naukowego (głównie nauczyciele młodzi, bez doświadczenia).
EGZAMINOWANIE	Tzn. stawianie rozmówcy zbyt wielu pytań, co przypomina raczej badanie lub przesłuchiwanie niż rozmowę.
EKSTERNALIZOWANIE	Tzn. omijanie wiodącego problemu rozmowy i poruszanie zagadnień nieistotnych.
DZIAŁANIE NA PRZEKÓR	Tzn. przerywanie wątku rozmowy i kierowanie jej - wbrew woli rozmówcy - na zupełnie inny temat.

Dla osiągnięcia założonych celów rozmowy jest niezmiernie ważne świadome wystrzeganie się błędów. Aby ich unikać, należy zapoznać się z elementarnymi zasadami właściwie przeprowadzonej rozmowy.

Także ogólna kultura pedagogiczna nauczycieli, ich doświadczenie w pracy szkolnej, zdolność nawiązywania kontaktów międzyludzkich, wiedza z zakresu pedagogiki i psychologii oraz emocjonalny stosunek do rodziców, wymagających dużej wyrozumiałości i życzliwego potraktowania, umożliwiają poprawny przebieg rozmowy.

Przyswajanie sobie umiejętności prowadzenia rozmów wymaga niewątpliwie czasu i cierpliwości, jednakże warto podjąć ten trud, gdyż przyczyni się on do lepszej, owocniejszej współpracy nauczycieli i rodziców.

BIBLIOGRAFIA:

M. Sobocki, Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa 1999, Nasza Księgarnia,

Materiały uzyskane podczas różnego rodzaju warsztatów metodycznych i kursów.

Internet.

5

---